Page 190 - ARM_19-1947_01

ԸԱդդիՎադխ ռոսանքը էԳխւիղաո որ կր սիրէ խորՀրղածել իր անցեալին վրայ, եւ

ամէն Հայ գրագէտի որ կ՛՛ուզէ ներչնչուիլ մեր

Թուք/իպ Ակ ողբեդութեամբ ւ

հԱ՝բ.— յարգունի ա յ ս յառաջաբանով Այս գիրքը գրուած է սիրտով , ազատ կեանքի
պաշտամունքով մը ար -
կ՚ւպջունէ Արմենոսհի Տէր Կարապեաեանի գիրքը, ել ինքնաբոյս տաղանդի տողերր

ԽՄք՝«—ւ «Նիւ էորք Հէրըլտւփ աշխատակիցը ԳԻ1ՎԻԶԱՐ, որ լոյս տեսաւ վերջերս — տա յա յտ ո ւթե ան թարմ ութեամ բՀ Այս

կը գրէ Անզարայէն, երկրորդ նամակով (23 Փետ­ II®վ կրնար միտքէն անցընել, որ զրագէա Գե– գրողր նոյն տաղանդէն կր խնդրէ, որ ձեռքէն վար

րուար) . — ղամին աղջիկն ալ • • գրազէտի ղաւի ին պիտի չդնէ գրիչը* փրկելու Համար աւանգութ իւննե ր եւ

Անգարայի , Պոլսոյ կամ թրքական ուրիշ որեւէ խլէր՝ Դրելով մօրը յՈւչեբր, այնքան Համեղ եւ. պատկերներ, որոնք կր մնան իր Հոգւոյն ՚քէքՐ
քաղաքի փողոցներուն թուրքե­ մա՛նկութեան
րէն այնպիսի թերթեր մէջ կարելի է գնել կենդանի , այնքան գունեղ եւ բաբախուն , որքան թենէն : օրերէն ես ընտանիքին ժ առան դու -
բայց
, որոնց մէչՀ թաքուն՝ տոՀմիկ գրականութիւնը Տաբօնի սոխակին Հ

ուժգին քւնաղաաութիւններ կ՚ուղղուին նախագաՀ Անակնկալ մը եղաւ, ինծի Համար այս յուշե » Շ– ՆԱՐԳՈՒՆԻ

Եսմէթ ինէօնուիի վարչաձեւին ղէմ : Ասոնք ընդ - բուն ընթերցումին մէջ զանել

դիմագիր տարրերու թերթերն են : Անոնք ախտա­ \,ախ կին մը) Գիւլէղար , ^էսՐ Գեղամ Տէր - Ա՝Ած ԱուագառաՕդհս/*.- Մաակլ
նշաններն
են այն կենսական փո փո խութ իւննե րուն , կարապեաեանի , օժաուա& այսքան վառ ու թարմ

որոնք տեղի ունեցան Թուրքիս յ ներքին քաղաքա­ յ ի շո զո ւթ ե ա մ բ , մ ան բամ ասն պ ա ս։ մ ե լու Համ ար ,

կանութեան մէչ,–Բէմալ Աթաթիւրքի մաՀէն ի՚վեր : խո բՀեցէք որ յիս ո՛՝ ւն աա րին եր են անց ե բ , - ՄԱՐԱԷՅԼ, 25 Փետր ( Յ ա ո ա ջ ) — Հայ Հա–

Տակաւին մէկ տարի առաչՀ րնգդիմադիր տարր առեւանգումը , որուն զո Հ գնաց ; սարա կութի ւնր մեհագոյն վայելքն ունեցաւ ուն­

զգոյութիւն չունէր Թուրքիոյ մէջ եւ վարչաձեւի Երկրորդ կին մը, աղջիկը Գեղամ Տէր֊կաըա– կ՛նդրելով տաղանդաւոր երգաՀա՚ն Պ ՚ ; 9 ՛ • ԱլէմչաՀի

գէմ բառէն քննադատութիւն չէր կատարուեր , Հա­ պետ Լեանի, ԱրմենուՀի Գեւո^եան, օժտուած երե­ նուագաՀանգէսր կիրակի 23 վւետրուար երեկոյ -
եւ
կառակ տիրող դժգոհութեան Հ Թէ ինչպէս տեղի ւակայութեան աչքով, դիտելու կարողութեամբ եան ժամ ր 9 1 1.30. Գաոա տ ՚Իթալիա մեծ թ ատե -

ունեցաւ այս փոփոխութիւներ, րաղմաթիլ րացա - վիպաՀ իւսե լու շնորՀքով մօրը չորուցամաք յու­ րասրաՀին մէչՀ, գործագրութեամր Օփերայի լա­

տրութ իւննե ր կր արուին այդ մասին է շե բուն՝ տալու Համ ար կե նղանութ իւն , բաբախում գ րաւոր նուագախումբին ել մասնակցութեամբ

ինէ*նիի հ անբապեաական կուսակցութեան ան­ յուզական ութ իւն է «Արմենիա» երգչախումբին :

գամները ուժգնօրէն կը յայաաըարեն թէ նախա­ Ս այրը , ԳրւլԷզար , այժմ կոբսնցուցած Էր տե­ Պ– Գ՛ ԱլէմչաՀ

գաՀ ը մ է շա Հաւատացած է ազաա խօսքէ եւ խոր– սողութիւնը , կեանքին վրա յ իր պատուՀաննե ր ր յայտագիրը կազմած էր Հա–

Հրգարաւ ական րնգգիմութեան սկզբո ւնքԼ երուն Հ փակած՝ նստեր տուն Է առ Լ ւա - ՛գդոոււմ. ի% յոլն Հոգին եւ սիրտը թարգմանող ընտիր կտոր -

Ընգգիմագէըճ Գեմոկրատ կուսակցութեան գեկա - նիւթը։ Ես կ աՂ^Է^Լ\Ր\ ա յ Գ լէ*֊թէ*ս տուեր է գիր ՛՛՛երէ, մեծ մասամբ իր Հ եղինակութիւննե րէն , ո֊

վարնեբն ա է, նոյն ուժգնութեամ բ կը յա յաաըա - գրելու շնոբՀքը ,-—իւ չ ոը կուտայ , ի րա կան պատ­ րոնցմէ մասնաւորաբար Աւարայրի պատերազմը,

բեն թէ էըական ընգգիմութիւն մը երբեք Հաշտ մութիւն է ա՛նշուշտ վաւերական ա րձանագբ ո ւթ իւ- Հէքեար-ն ու Արեւելեան գիշհրներր իբրեւ խնամ­

աչքով չէ գիտուած ինէօնիւի կողմէ , թէ այգ ընդ­ նը։ք*այց է ւ այնպէս շձորՀիւ իր երեւակայութեան ուած գործ ել ինքնատիպ առաւելութիւն ոչ մի­

դիմութիւնը պարտագբուեցալ անոր ^ շնոբՀիւ եւ գրական Հէնքի վարժութեան , ինքնատիպ նախշ այն Հայ, այլե միջազգային երաժչտութեան մէջ

(նգգիմ աղի ր ղեկավարներու գո րծո ւնէ ո ւթեան եւ մը տուած է ատաղձին , ատով աւելի բաբախուն , պատուոյ առաջին չարքերը կրնան գրաւել ;

արթնութեան % աւելի ողջ, աւելի ապրող տպաւորութիւն մը ա ֊ Ա՝ ար ս ի լիո յ ջերմիկ կլիմային նման Հայ ժո -

Որեւէ յուսախաբ Թուրք պիտի ըսէր թէ% նոր ւելցնելու Համար պատմութեան է զովուրգին տաք եւ կենսունակ նկարագիրր կ՛ ա ր–

աղա տ ո ւթ ի ւն ը ուրիշ բան չէ եթէ ոչ Հին իշխա­ Անցէք Հիմա պատմութեան : տացոլար՝ Արեւելեան ԳիշերներՈլ երփներանգ յօ­

նասաստ թթու գին ին լեցուա՛ծ ժողովրդավար նոր Ե՚նչ ճակատագիր , օր մը, Մ ուստ րէ^էէ րինուածքի՛ն ազգե ց ութեամ բ , զոր նուագախումբը

շիշի մէջ՛ թէ փո փոթութիւնը ե րե սա I ց է , կատար - պատմական դատավարութեան օրերուն , Գիւլիղար ճարտտրօրէն ի գործ կը Գսէր • Հոն էր Պազտատը

ուած պարզապէս արեւմտեան ժողովրդավար պե -. իր լուսանկարն Էր* ոբ պիտի ծախէբ Պոլսոյ մէջ՝ իր տրուպատուբնե բով, ուգտերոլ կարաւանով, ււ -

տութիւննեբուն Հաճելի եբեւնալու Համար % քՍոբ - Հասոյթովբ Հոգալու Համար բախտակից Հայրե - րոնք մեզ պաՀ մր փոխագրեցին հազար ել մէկ զի–

Հրգա յին սպառնալիքը նկատի առնեք ով, օտար ն ա կի ցն ե բ ո ւն ճամբո բ գութ եան հ ախքե րը : Ա յսօր , շերներու ե բալային աշխաբՀը, մոռց՛նել տալով

խորագէտ դիտողներ , որոնք շատոնց վաբժո ւած իր լո յսի պատուՀաննե ը ը վւակած օրերուն , իր ներկա յ խառնաշփոթ ի ր ա կանո ւթ ի ւն ը : ԱՀա ար -

են թրքական քաղաքական ութեանմթինծալքեբուն , յուշե րն է որ կբ Հրատարակէ , Հասո յ թ ո վը պա յ– ո ւե ս տազ էտին յաջո զութ ի ւնը : Աո յն գործը կբկհա ֊

կը Հաւատան թէ որոշ ճշմարտութիւն մբ 1լայ այս քաբելու Համ ար ժամ աԼ ակին տաժանքին գէմ ։ սլ է ս յաջոգ է անով որ արեւելեան բուռն զգա յեոէւ֊

բա ց ա տ ր ո ւթ ի ւնն ե ր ո ւն մէջ յ 0 ուշեր ուն Հ բա տարա կութ իւնը ա՛նշուշտ ա յգ թեանց մերկութ՛իւնը վսեմ արուեստին ^Էրթ քռ՜

Անոնք շատ Հաւանաբար կը յաա կա%շեն 1 կա - իմաստով չէ միայն ոը կը ներկայանայ , դրա - ՛լով ծահ կուած՝ ուն Կյևգէրբ ղերծ կը պաՀէ Հաշի­

բագէ րը Աթաթիւրքի ժառանգորդին՝ իսմէթ ինէօ– գէտը անոնց մէջ կը գտնէ բարքերու եւ սովորու - շէն գին ո վո ւթ են էն ;

նիւիի : Աթաթիւըք իր ժողով ուրդին խօսած ատեն թիւնւեբու պատկերը, ի^էպէս նաեւ այն ՕԱՆլՈՍԱ՚ր ^Հէքեաթ»ը նոյնպէս կազգոյր մը եգաւ% պա -

ընգՀանրապէս <Հզա ւա կն ե ր ս» բառը կը գործածէ ր * որ մեր գր ականուիմ եան անցաւ ԱՀ աբոն եան ի գրի– տե բազմէն յոգնած ջիզե բուն * Արեւուն ոսկի գո յ.–

բայց եթէ իր զաւակներէն ոեւէ մէկը ձեռքէ ելչէ)ր՝ , էով* Արգի երիտասարդութիւն ը գրեթէ բան՝ չի նելյով յօրինած՝ խաղաղ կեանքին իտրախճանքը կր

անմիրապէս յա յանի Ա$ԼաՐ լ^է էրենք դաժան գիտեր այն կեա՛նքէն, գոր մեր Հայբերբ ապրեցան , պատկերացնէր մեզ մասնակից ՚՚Ր^ելով կարծես

ծնողք մը ունին : ինէօնիւ աւելի շատ ապրեցաւ իր - աՀա վկայարան մը, ուր տակալ,քն կը դողդղան թումանեանի «՝Բէյֆ»ին :

նա խո բդին շուքին մ էջ ա յն եօթ ր տաըիներբ ուր առս լաւ ւծ Հւ ւղջիկներու սիրտերը , կր Հէ՜քեարր պատմողը՝ անցն ելով արեւոտ ու

գործադրեց բացարձակ իշխանութիւն մըւ ծխան՛ Հբկիղուահ֊ Հայ տուներու մոխիրները, կը խաղաղ դաշտ եր էն , հառի մը շուքին տակ կը ն՚ըս–

ինէօնիւի ի Համ ար կ՚ըսեն թէ վճռապէս ան ֊ թրթռան սրախողխող երիտասարդներու աղա - տի , երեսը մ եղմ իկ Հ ո վին տուած սրինգը կ*առնէ

Համբո յ բ դիկտատոր մ ը եղած է : Ե*– իսկապէս ղակնեըը : ու կր սկսի նուագել <ձԿ ա ր ու չկար * * *ֆ : Ել երա­

$՝ո*–րքերը ա յ դ տարիները կը նկաբադրեն իբրեւ Գիւէիղարի յուշե րուն այս գէրքը ամենօրեաւ զին աղջիկը զեփվււռի նման թեթեւ ու եղնիկի

դիկտատուրա մը առանց դիկտատորի • Ա՛. շուշտ , ընթերցարան մըն է, յանձնարարելէ ամէն Հայու քալուածքով կը յա յան ուի : Բնութեան մ էջ ամ էն

ին է օն իւն երեւութապէս այդպիսի մ ար գոլ տպա - ինչ երդ ու պա բ կը դառնայ , որոնց ա \ չ ա ո յ թ ր կո ւ

ւոբութիլն չի ձգեր ՚.Ան որ ամբողջական իշխանու- տան թռչուններ ր : Տ՛եսա յ կը փո իսագրուինք նոր

թիւնը իր վրայ առած է աարէ° աՂ.աէհ. մարդ մարուած օաա բակաձնե ր ը գաղտնի Հսկողութեան տ ի պա րն ե բ ո ւ մօտ * Անոն, ց ստեղծած ա շխա րՀն ու
ատեն մր
մըն է, սուր սեւ աչքերով, բաբի դէմք մը ունի՝ ենթակայ են՛ Այս աողերէ ստորադրողը յնաՀասակ դէպքն րուն ծաւալում բ նուագի երան դնեբուն մէ–
սեւ ակ­
յոգնած ու տխուր - շատ մտացի սկիւռ մը* Հետապնդում ի եԱ թարկուեցալ եբկա ջէն կը լսենք՝ շօշափելի պատկերները տեսնելու

մարդու մը կողմէ , ո ր ունէր յայտնապէս պատրանքով :

ատ մը օտար դիւանագէտներէ եւ շատ մբ նոցներ, յկտոյ անտեսուեցաւ անարգական եղա - Աւարայրի պաաերագւքին պա ամ ութեան ծա -

Թո ւրքերէ ան ն կա ա ո ւած է վերջին ծա յր ամչկոտ * նակով Հ նօթ ՐԷԼաԼուէ% տւնկնդիբ Հայ Հասարակութիւնը

եւ ամ չկոտ դիկտատս բ մյւ ան շո ւշտ կը Հակասէ Ո ստի կան ո ւթե ան՛ մի^ոռով կառավարութիւնը գրեթէ շբ՚-նէր բռնած կը Հետեւէր ն ո ւա գա իս ո ւմ -

այդ բառին ւ ՛Ամէն պարագայի մէջ, իսմէթ ի՚նէօ– ամ րապէս իր Հ ս կո զո ւթ ե անտ ա կ է առած ամ բողջ բին գործադրութեան : Գէպքեբու իւբաքանէիւբ

նիւ ոյլղռլով րլլայ թէ ոչ , Հիմակ թ ո յ լ տուած է Թուրքիոյ կեանքը։ Անցեալ ամառ կառավարու - անցքին Հետ 1լ ապրէր Հին դարերու Հայոց տառա­

տ րպէսղի ընդդիմադիր տարր մը ստեղծուի : Թե - թեան ա ըաօ՚ն ութեամբ տեղի ունեցած առաջին պած քն ու յաղթանակին ոգեւո րո ւթ իլն բ , մանտ -

րեւս սկիզբնեբը ան ստեղծսւեցաւ իբրեւ ցուցա ^ ընգՀ ան ու բ ը1 արութեան դրութիւնը արեւմտեան լանդ երբ Հեզին ակր իր ղեկավար ճպոտին մագ -

փեղկի զարդ ։ Ա ա կա յն ա յժմ իրական ըն գդք. մ ո ւ - պետութիւննեբու ընտրո ւթի ւն I ե րո լ չէին Համա - ն.ի սա կանո լթե ամբ երեւան կը բերէր թշնամի բա­

թիւն մըն֊ է, Համաձայն ՚րնգՀանուրի կարծիքին, պատասխաներ : Ընդդիմադիր պետերուն, այն ա .. նակին եւ փիղերու յա ռա ջիս աղացումն ու Հայոց

այնքան զօրաւոր, Որ դիւրութեամբ կարելի չէ ջն­ ռարկութիւնըթէ իրենք մեծամասն ութիւն պիաի բաէ ակին առջեւ ա՛ն ոնց սլա րտութիւնը : &Ճ. աՀա ,

ջել, եթէ նոյնիսկ այգ եղած \ԲԱայ վարչաձեւին կազմէին Աղդ • (իողովին մէջ, եթէ ընտրութիւն - ՝ րնգՀանուբ խառնաշփոթութեան մէջ, յանկարծ

մտադրութփւնը : \նեբը աղատ ըլլա յին ե լ գաղտնի , չավտազա.1 ցոլած փոզ ու թմբուկ , փիղերու աղաղակ կր լռեն : Պրգ֊

Հաստատելու Համար այգ կարծիքը, կը բաւէ է անկասկած ; իրականին ս՝ էջ աթոռներս լ մէկ - տիկ Հառաչանք մը • Վարդանի անկումն է : Յետոյ

ԼԱել ինէօնիւի Հան րապետա կան կուսակցութեան վեցեբորգը միայն շա Հ ե ցան ; ողբը անմխիթար ձայնի մը որ կր տարած ուի Հա­

ղեկավար նե րուն մ եղադրանքնե բը , Գեմ ո կրատն ե - կասկած էկայ սակայն թէ կարգ մը մասն աւո ր յոց աշխարՀվն մէջ՛. Օր* Ա* Առաքելեան եւ երգ­

բու կատարած անարդար ո ւթ իւննե բու մ ասին : դէպքեր տեղի ունեցան : կ ի՛լ մը, ոբ ու րիշ կինե­ չախումբը մեծ յաջո ղո ւթեամ բ արտայայտելով այս
րու նման առաջին անդամ քո ւէ ար կո ւթե ան մաս -
Տարօրինակ պայքար մը կայ իրար մեզադե - յուղիչ անցքշ , արցունքներ խէեցին շատ երէն :

չու* Գեմոկրատն ե ըը կը մեղադրեն Հանրապետա­ նակցեցաւ , օտա ր թգթակցի մը անմ եղ կերպով Հեղինակը՝ նախանձախնդիր նոյն գարու

կաններ ուն չ՛1 ա յ լ աա շտօնակա լո ւթ իլն ը (պիսՆՕ - յայտարարած է թէ ՀՊաշտօնեաԼ երր շատ ազնիւ քրիստոնէական ոգիին, Հայ եկեղեցական երաժչ­

1լրԱ1ս|ւ) եւ անոնց անզօրութիւնը, մինչ Հանրապե­ էին* ընելիքս պարզապէս քուէս տուփին մէջ զե­ տութեան մօթիֆներով կազմած է առաջին եւ վեր­

տականն ե բ բ զա յ ր " յ թուէ հ.Ր սլա տ ա ս խ անեն անոնց տեղելն էր , որովՀետեւ անոնք նախապէս քուէար­ ջին մասերր, ինչպէս Հայոս բանակր պատերազմի

սուտերուն եւ զրպա րտութ իւննե ր ուն : Համարձակ կելիք անձին դիմացը նշան ըրած եւ քոլէաթուղթր սկսելէն առաջ աղօթքով կը սրտապնգուի : Տուզի չ

քննա դատ ո ւթ ի ւնը կատարեալ չէ անշուշտ : Թէեւ պաՀաբանին մէջ դրած էին» ։ էր նաեւ այս մասր՝ երգչախումբին եւ նաւագա -

ընդդիմութիւնը բացարձակապէս իրական է ու Բայց իբականութիւն է որ Թուրքիա , թէեւ իսումրին կողմէ արտայայտուած X

թերթերը ազատ են քննազատելու տիըոզվարչաձե– վարանքով, կը թուի գի՛մ ել գէպի աղատոլթթլն , ՛նկատելի էր սակայն պատերազմի անցքին մէջ

ւը , դրոշ սաՀմ անն ե բու մէջ , բա յց Թուրքիա տա­ մինչդեռ աշխաբՀի մնացեալ պետութիւնն ե րէն շա­ գոռ շեփորներու, փիղերու աՀեղաղոչ չեչտերոլ

կաւին շատ Հեռու է շլէալէ ազատական ժոզովյւ - տեր արագօրէն կը Հակին Հակառակ ուղղութեան ։ տկարութիւնը : նուագախումբին շեփոր ական գոր­

գա պետ ո ւթ իւն մը արեւմտեան առումով* Պալքանւեբու խրտուիլակ պետութ իւննե րէն Հաս - ծիքները կարելի էր աւելցնե, գէթ մաՀու եւ կենաց

իսկապէս աք երկք՛ րը տարօրինակ վիճակի մր Նո ղ ճամ բո բղձւե ր ր շուտ կր տեսն են տա ր բե բու - այդ վայրկեանն երոլ կատարեալ պատկեր ր տալու
եւ անկումը
մէջ կը գտնուի * կէս թրթուր , կէս թիթեռնիկ թի ւնը : Աակայն թուրք ազատ ութ իլն ը տակաւին Համար։ Բանակներու յառաջացումը

կէս ժ ո զո վր զա վա բ ել կէս ո ս տ ի կան ա կան պետ ու֊~ շատ փափուկ տո ւնկ մրն է: վարսլետօրկն զո րհ ագ րո ւե ց ան :

թ իւն : Աստ իկա1 ական պեսՀութե ան մնացորդ յատ– Գարերով սուլթաննելաւ անղոլթ տառապածէ - Վար գա՛։ ի անկումր գրեթէ աննշմար անցաւ ,

կանիշերը կը տե ս*1ուին մեծ ՝ու փոքր զո րծերու քին եւ սերունդներով Աթաթիւրքի ուժեղ իշիստ - անոր յաջորդող ոզբր Հայոզ բանակին մէջ ծաւա­

մէջ՛. Գաղտնի ոստիկանությունը բազմաթիւ է, ազ­ նութեան ենթարկուած երկ1ր մշ, մկկ օրէն միւսր լելէն վերջ միայն զգալի եղաւ թէ տխուր բան մր

դեցիկ եւ զօրաւոր Հ Փոքր գիւղի մը ճաշարաննե­ չի կրՀ ար ծաղկիլ : յտ պատաՀած է ։ "Բավին մաՀր եւ տիրող կարճատել

րուն մէջ իսկ գաղտնի գործակալ մը կեցած է գի՛* Ամէնէն աւելի զարմանա լի բան ր այն է, որ լոոլթիլնր չտուին սարսռազգեցիկ տսլաւորոլթիւ–

ւռելու Համար եկող գտցող ժողովուրդը։ Ի/ . Աիութեան չուքին մէչՀ, յանղգնոլթէլնր ունե­ նը։ Վերջաւորութիւնը սակայն կապեց ունկնդրին

Ընգէէիմագփբ ղ1քկաւկսրնեոն ու կալէԼւսր Հա պ ցած է իր իքնութիւնւը ցտյց տալու ւ զգացումներու թելը ել ըն-գՀանոլր տսլաւորռւ թիւ–

Fonds A.R.A.M