Page 118 - ARM_19-1947_01
P. 118
^ .(^՝– •
նհպւսղթի վԱասաոսքԱհդ Վաստակաւս ը Ա կ Խ մը թատրոն
՛ա
— Ես արքայտկաս եւք, պարտ® գեօպաս, կտ . յ$ց՝բ—. Վերջերս հաղորդեր էիսք վ տ ա ռ ա կ դ Փիթոյեփ յքւշաակը
|ա^ղ եմ վերադսսւ՚սալ հայրհԱիք : սոր ընկերոջ մ ը 1 Աւետիս խ՝ֆէ€քսեսււփ մահ,ջ
•— Զեր քաղաքական ճս*մոզւս.մ(1երը մեզ չեն Ֆրէքք^յԻ Ա՚էք 5 Ասպարէզէս; կը քսկլէ&ք ճեսէեԱոպ Արդէն վեք&թ ներկայացումնձբն & զոք կոչ.
Աէտաքրքրա.մ, կարալ է ք , պատասխանում է օ յ»֊~ սւէղս Աութփւսսերռ իր կծալքի եւ <յործի ս՛ասիս —» աայ Տիկի*՝՛ Լո ւտմի լա Փիթոյեւ, Օսօձճս 4&Տ
•>
րին Գերազանցութիւն (եւ ոչ թէ զընկերի) գես - Ողբացեալ Աւետիս քՒֆէնքճեաւն ծ Լ ած է Ջար– Շհ&աբտ ԼԼկտձշ&ի մէի
պանը յ սաեճաքի Բա շաղակ գիւղը։ Հօրը անունը էֆովՀան– Տիկին Փիթոյել իր խումբը իբ ընտանիքը
Այս արամախօսութիւնո տեղի է ունեցել ռուս նէս Տէր Սաբգիսեաս , իսկ մօրը Զարդար ; իր կաբելի է րսել, աւելի ճ չգրի ա ըլլալու Համար ,
տարագիրների մի մեծ Հաւաքսյթում , որտեղ ծննդեան կա րծեցեալ թուականն է Ա ա յիս , \ 870 : կը ներկայացնէ թատերախաղ մյլ Բ&Ա1 Օտա^^Տ՛
Հանգէս է եկձյ հքորՀբդային Աիուէէեաև Ֆրանսայր Բա շաղակ գի*֊*ԼԱ պատմական Հին գիւղ մէն էէ «Լ՚ԸշԽա§6» ( ^Փոխանակութիւնը^) ։ Հեղինակին
մ ան րամ ասն
գես սլան Բոդոմ ո լովյլ ՝ աա/ոլւու Համար Վկայ մօտակայ բլուրին վրայի Ա* %ովՀաննԷա ամէնէն առաջին գրուածքներէն (1893), Օր բեմա–
Հայրենիք
բացատ րութ իւննե ր ճերմակ քիուսնեբի Վանքի աւերակները եւ գիւղին աղբիւր ին վեբեւի դրուած է առաջին անդամ ՕգֆՇՁւԱի կողմէ, յ ե -
վերադառնալու պայմանների մասին։ փոբագրութինը ե"վ ճերմակ քարի մը վյրայ\ տոյ վք՚ոռմ Փիթոյեւի ;
.Ֆ^նչ է իմ ասան ու, նշանակութիւնը վերոյի շ ֊ Սոյն փորագբոթիւնը կը կրէ ՚^Գրիւ֊ՐԱ շինողներու, ԱնՀրամեշտ էր այս կրկնութիւնը։ Փիթ^յհւի
Լ ալ կարճ ու յաաակ պատասխանի ։ անուններ ը ել Հայկական լՀՀԹ (179) թուականը ։ եւ ՝Բլոտէլի Հիացողները Համաձայն Խն ըսելու Հա
եորՀրգային դեսպանը , իբրեւ իսկական պե - Բաշաղակը, ԳՈՐ &՝ո*–րքերբ աղաւաղելով կյ* կո - մար միասին Ոչ : Նախ նորութիւն մը չէր , յ ե -
աական մարգ է իբրեւ աշխարՀասասան պատերազ չէին Փաշա վանք դ Զաբսանճագի մէջ անուանի է ե– աո յ ՚Բլօտէլ այս վերջերս այնքան գործեր տուաւ
մի մէջ յաղթանակ տաբած եւ գո բանով իսկ երկ - ղած իր այգիներով եւ պարտէզներով * Ահա այս գրական , բանաստեղծական , թատերական ար -
բում տիրող վարչակարգը ամրապնդած կառավա գիւղին մէջ ծնած եւ իր պատանեկութիւնն անցու ուեստասէր Հասարակութեան , որ եթէ շատ բան
րութեան ներկայացուցիչ, ուղում է ասել, որ ար ցած էր ողբացեալ Աւետիսը : չկոբսնցուց այս ներկայացումէն , բան մ ըն ալ
քա յական Վանեաներն ու Պետեաները՝ այլեւս որ Ք՝ֆէեքճձան1՚երը նաեւ ելկբագործ էին եւ Ատ չշաՀ ե ցաւ ։
եւ է վտանգ չեն ներկայացնում խոբՀրգային կար լետիս ը իր պատանեկութեան օբեբհւԱ եղած է ր եզ Նթ՚ւթբ՝—գ Զորս Հոգիի կեանքը Ամերիկայի
գերի Համ ար % վտանգ չեն ներկա յացն ում ա յն նարած՜ ւ՛ Րբ ճարպիկութեաւը^ Համար իր ընկերնե մէջ* էոՐս Հոգի որոնք պայքարի մէջ են ոչ թէ
պատճառով, որ նրանք, եթէ անգամ չար գիտալո– րը գինքըլ կը կոչէին յՅ-իւյսրւդ (անմաղձ աղուէս ; մէկը մ՛իւսին դէմ, այլ ամէն մէկը ինքն իրեն • Ա -
բութեամբ Հա յրեն իք վե րա գառն ան , առածին՝ իսկ Ահ իբր պատան ի ո ւշիմ , Հեռաաես ե ւ յա ե գուղձն ւելի ճիշդ չրլլա՞բ ը%դունիձ Հեղինակին Հետ թէ
օրը յետ կբ կենան էբենց դիտաւոբութիւնից ,ո- էր • "իմ բախտ Աւետիս ը որ բացաւ իր մ անկութեան այս չորսը առանձին Հոգեբանութիւն՚ներն են նոյն
բովՀետեւ կը զգան ու կը Հասկանան այն բազմա մէջ։ Մայրը մեռաւ 1&6՚Հին իսկ Հայրը՝ \$Ե՚/ին։ անձին ։,
պիսի առաւե լութ իւննե րը, որ ներկայացնում է 1883/»ծ այս տողերը գրողը գի՚֊գՐ^ մ էջ դպրոց Երկու կին , երկու ա յր մ արդ ցո յց կուտան
նրանց Համար կեանքբ Հայրենի երկրռւմ \ Այս Հա մը բացաւ։ Առա էին աշակերտներէս մին եղաւ ոլբ արդէն թէ ի^նչ կրնայ րլլալ գոիծին մերկ Հիւս ձ.
մոզումով է առա շն ո րգուե լ խո րՀ բղային կենտրո Աւետիսը, որոէձնՀ Հազիւ կրցայ գրել կարդալ սոր –՛ ուածքը ։ Մարթբ (Տիկին Փիթոյեւ) ընտանիքէն
նական կառավարութիւնը ռուս տարբաագի րներ ի վեցնել, որովՀետեւ \685ին մեր շրջանի Ալէկը գպ– Հեռաց՛ած է * ամուսնանալու Համար աղքատ եւ
մասին իր վեր2ին օրէնքը Հրատարակելիս եւ այդ րոցը փակեք տուաւ եւ զիս աքսորեց • թափաճգական տղու մը Հետ , ԼօԱ1Տ (Աաշա
նոյն Համոզմունքն ունի ա յգկառավարութեաններ– Հանգուցեալ Աւետիսի մեծ եղբայրը Տոքթ * Փփթոյեւ) պոր խենդի պէս կը "իրէ։ Լքուելով ան
կայացուցիչը & բան սայում՛ , երբ ռուս աբքայա - Սարդիս ք<ՒֆԷնքճեան , որ արդէն .Ամ՛երիկա կը գտ կէ * կր սպասէ ամուսնո\յն , մինչ ան ան կա իս ու -
կանի Հարցին տալիս է գրական ու Հաստատ պա - նուէր եւ րմիշկ էր եղած, վերադարձաւ երկիր եւ թեան եւ ազատութեան առա ջին Համբ կը կարծէ
տաս խան՝ % 188^/2* կրկին գնաց Ամերիկա , այս անգամ իբ Հե առ՛նել գեղեցիկ դեբաստնուՀիի մ\ը քով որ կ՚ապրի ,
խնդրեմ , պարոն Լիազօր , գէս արձանա տը տանելով իր կրտսեր եղբայրը՝ Աւետիսը» Մ * միլիոնատէր Ամեբիկացիի մ լ* Հետ ։ * Աաբթ ,
գրել ներգաղթ ի ցանկէ* բուն մէջ ; ՆաՀանգներու մէջ Տոքթ՛ Ւֆէնքճեան իր դեռատ՜ի պարզ, Համեստ , անխելք եւ մաքուր կինն է* ո բ ս ի–
Ըստ մեր տեղեկութիւնն երի դուք պատկա եղբայրը կրէ յանձնէ Ամերիկացի ընտանիքի մը Ր ո յ մէն րեգունած է գերութիւն եւ խոնաբՀու -
նում էք Հ* Ա՝ * Ը* Ա՚ *ի կազմակերպութեան, որ խնամքին ւ Այս օտար ընտան իքը մեր Աւետիսին
գտնւում է Ա ուր իա յո ւմ ՛իա շն ակների ազդեց ո լ - վրա յ կը գո լբ գո ւրա յ ծ հ ո զկա ն գորովով եւ անոր նէ ր կրթութեան , ման աւանդ Հայեցի դաստիարա
թեան տակ, ուստի ձեր խնդիրը կը քննուի այն կը սրվհցւէ Անգլիերէն լեղւի տարերքը՛, կութեան եւ շատ կը նեղուէր որ իր այդ պապակը
դ^ Աչքում միայն, եթէ հլդե կլա բ ա ց է աֆ տաք ւ՛ա շ - կատանի Աւետիսը արտակարգ ծարաւ մըլ ու– գոՀացնելու միջոցները կը պակսէին ; Հայկական
նա կց ո ւթե ան գէմ , պատասխանում է ներգաղթի դպրոց ևե ր չվչա յին , բա յց կա յին Հա յ քաղաքական
Հա յ լիալ°րր • չուսեցին տեսնել, որ Սփիւռքի Հայութիւնը, զգա կուսակցութիլԼՀւեբը, Հնչակեան , Վերակազմ եա /
Եթէ Համեմատենք Հայ լիազօրի այս պատաս լով այդ , փոխեց իր վերաբերմունքը Հանդէպ Հա եւ ՛Իա շնա կցական , որոնք Հակառակ իրենց իրերա–
խան ր ռուս դեսպանի վե ր ո յիէեալ պատասխանի յաստանի կառավարութեան , գարճաւ նբաս բարե կեր նե բքին պա յքարհեբուն , որոնց մ էջ աթոռա -
Հետ կը տեսնենք , որ նրա,.ց միիէեւ եղած տարբե կամ եւ այդ ոչ թէ նրա Համար՝, որ նա Համայնա մարտը սովորական երեւոյթ մը կբ կազմէր այդ
րութիւնը Հսկայական է; վար է , այլ Հակառակ ն բան , ո բ նա Համ ա յե ա՛վար օրերուն ,գէշ–աղէկ Հայկական մթնոլորտ կը սա ե զ–
/բուս դեսպանը իր պատասխանի մէջ Հանգէս է \ Նոյն պրոցէսը , Համարձտկլոլմ ենք պնդել , ծէին եւ Հայկական ոգի կը ներշնչէին տ
է գալիս ի բրե լ յետ –պատ ե րաղմ եաե քիուսաստան ի տ ե ղի ունձ ցա լ-^Հայաս տան ի ոչ Համայնավար բազ– Աւետիսը կուսակցական Հրապարակային մո -
ներկայացուցիչ, մինչդեռ Հայ լիազօրը մնում է մոլթիւնԼեբի մէջ, բնականաբար առանց արտաքին ղովնե բու ամ էն էն Հաւատարիմ յաճախ ողն եր էն
կառչած ռազմական կոմունիզմի (|919 1924) եւ ար տա յա յ տ ո ւթ ի ւն՝ն եր ի : Ահա պէ սով ա յն , ինչ որ մ՛ին եղաւ ։ Ան ոեւէ Հրապարակային մռղով Հ.էր
ո ւլրեր գո ւթ ե ամբ լեցուն մեծ մաքբագո րծման չոր֊ խորՀ րգա յին Հ ի շխ ան ո ւթ ի ւե ը չէր կա րողացե լ և ուա - փախցներ ,փո յթ չէր թէ ո ր կո ւս ա կց ո ւթ եաե նա խա-
չանի (1937—1939) ճել կուսակցական պայքաբր ս լվար չաղան ճնշում ձեռնութեամ բ տեղի ունենար այգ մողովըէք1 վեր
մտայնութեան % ների միջոցով , ձեռք բերեց ամ ենա յե դիւրու ջ ո յ ան միացաւ Հ» Տ՛ Գա տնակցութեան ել մինչեւ
. Խո բՀ ր գա յ ին՝,Մ իութեան դեսպանը գիտակ է թեամ բ ^ երբ իր գո բծ ո ւն է ո ւթ ե ան ու իր քաղաքա իր մ աՀ ը մ՛նաց ա յ դ կուսակցութեան ամէնէն
այս փաէէո իսութ իւննե րին , որ իր կառավարութիւնը կանութեան առանցքը դարձրեց ազգայրն - պետա նուիրուպծ՜ , ղոՀաբերող եւ մոլեռանդ ան գա մ հ երէն
կատարել Է վերջին տարիներում երկրին արտաքին կան նպատա կներ՝ աղգաՀ ա ւա քո ւմ եւ ՀողաՀալա մին։ Գաշնա՚կց ութ իւնը սիրեց ան, առանց չափա
եւ ներքին քաղաքականութեան մէջ եւ որոնց նպա քում ։ զանցութեան , իր ընտանիքին Լափ եւ յաճախ ան
րտաակկնա յէութիւշնեբշտել ե լպ.ետակասնտոուրթադեաասն էքլ պէսկդզուբթուենւքի գե Ներգաղի լիազօրները՝ Հայ պետութեան ներ - տեսելով իր ընտանեկան Հոգերն ու շաՀեբը։ Գա շ–
Հերի ամէն կարգի ուրիշ շաՀեբ յ Մեկնելով կայացոլցիՀԼերը, իրեւց՝կեցուածքով ու գործելա նակցութիւնը եղաւ միանգամայն Աւետիս ՚ք&*ֆէնք–.
դրանից, Նորին Գերազանցութիւն (եւ ոչ թէ Հըն– կերպով չՀաստատեցին տեղի ունեցած փոփոխու - . ճեանի Համար իսկական դպրոց մը, ուր ան *°էք
կե ր՝ֆ) դեսպան ը իրեն առաջադրած րոլ" ր է՚սգԻ Ր~ թի ւենեչ, ի փաստը , չա րգա րաց ր ին Ա փ՛ի՚ւռքի Հա - թէ շատ ՛կատարելագործեց իր ուսումը, մասնա -
Աերին , որոնց թւում նաեւ ներգաղթի Հարցին յութեան ակնկալությունները։ Աւելին առաջին լոբապէս իբ Հայերէնը ել բա րճ բացաւ մինչեւ
թեբթեբու աշխատակցի
մօտեն ում է իբրեւ պետական մարգ եւ իր Հան - ի՚սկ շփումով, որ ունեցան իրենց Հայեացքները եւ թգթակցի աստիճանին է
գիստ ու լայնախոՀ պատասխանով ռուս տարագիր Հա յաս տան ին յարած տարագիր բազմ ութիւննեբի Մասնալորապէս աչքի ինկած է իր կուսակցական
արքայականին ամենայուղիչ պրոպագանդն է ա- Հետ՝ Հիասթափեցրին նրանց % ԶցուցաՀանեցինպե– գործունէութիւնը Ֆրէզնոյի մէջ, ուր ան Հանդիդ
նում քիո ւս աս տանում ներկայումս տիրող կարգերի տական մարդու բարձր յատկութիւեներ եւ չքաշ- «, սաց աւ Հիմնադիրներէն մին Հ» $ • Գաշնակցոլ ա
Համար՝ եւ դրանով մեծապէս նպաստում ներգաղ ո ւե ց ան վաբկաբեկեէու իրենց Համազգային ն շա - թեան ֆրէզնոյի կո միտ է ին ,ինչպէս նաեւ Ասպարէզ
թի հ՜ալա լուն կազմակերպման։ նակոլթիւս ունեցող առաքելութիւնը՝ ներգաղթի օգտաշատ թերթին է
Հայաստանի լիազօրը, կարծես թէ ոէիսէ էէ կազմակերպումը, դարձնելով այգ վսեմ նպատա - Հանգուցեալ Աւետիսը իբ լա յն մ ասնակցու
լսել հյ որՀ րգա յին Մ իութեան մ էջ տեղի ունեցած կը միէոց մի շատ չնչին նպատակէ* Համայնավար թիւնը բերաւ, նաեւ եկեղեցական, բարեսիրական ,
՜վա վա իւ ութ ե անց մ աս ին * Ակն յա յտն ի է , յամ ենա յն՛ խմբակների ղօրացում Ավւիւ՚ռքի Հայութեանն մէջ • Հայրենասիրական եւ մշակութային ամէն՛ կարգի
: դէպս , որ նա պէտք եղածի պէս չէ Հասկանում Եւ նրանք գործածենք այստեղ իրենց բառը •—- ձեռնաբկներու ։ Նի*~ Եորքի մէջ՛, մէկ քանի բնկեբ^,
ն շան ա կո ւթ ի ւն ը Մ ի ո ւթ են ա կան կառավարութեան դարձան ներգաղթի վնասարար ներ, Եթէ ար տա ^ ներու Հետ ան կազմ եց Բա շաղա կի Հա յր * Մ ի ո Լ 1»
այն երկու Որոշումների, որոնցից մէկով բեկան– սաՀմ ան ում կան ներգաղթ ի Հակառակորդներ •—- թիւնը եւ մնաց անոր անդամներէն մին մինչեւ իր
ւում էր քՒ-ուրքիոյ Հ ետ կնքուած ԳաշիսՔԷ\ 1 Իս ւ իսկ այդպիսիները, դմբաիաոարար կան նրանք Նիլ Ե"րքէն Հեռանալը՛ Վերադառնալով իր ան Հա
մի լա ով՝ յարգւում Հայաստանի կառավարութեան իրենց ամ ենա զօրաւոր զէնքերը կարող են առնեք տական կեանքին՝ չափաՀաս եղաւ թէ չէ , Աւետիս
մ իջնորդոլթ իւնը ներգաղթի մ ասին ։ Ջ գդալով ու ա յն զին ա պա Հ ե ոտներից , ո ր կառուցեցին ներդաղ– մտաւ մետաքսի գործարան մը, ապա պարապեցաւ,
չապրելով իր Հոգու ու մտքի մէջ դարագլուխ բաց թի լիազօրն երբ , առանց նոյնիսկ թաւլց ւելոլ նրանց գորգի նորոգութեամբ եւ վաճառումով եւ նիւթա
անող ա յս երկու որոշումների բովանդակ ն շան ա - շեղերը ՛յց ձգել, վ նրանց դռներ ը ; կան յաջողութեան տիրացաւ։
կութ իւնն. ու ա րմէքր՝ նա բացարձակապէս անբն - ՚կեբկ֊աղթի Համո՛զուած կողմնակիցների վրա ք Ֆրէզնոյի մէջ Հանգոլցեալին ընտանիքը օրՀ -
գունակ է տեսնելու ՛նաեւ այն Հսկայական փոփո - կրկնակի պա ր տա կանո ւթ իւն է դբւում , պայքարե նուեցաւ վեց տղայ եւ երեք աղջիկ ղա ւա կներով ։
խութիլնը, այն կատարեալ յեղափոխութիւնը որ լով երկու ճակատի վրայ, ապաՀովել ներգաղթի Ան գմբախտութ իւն ը ուն՛եցաւ կորսնցնելու իր եր
առաջ է եկել դրանց Հետեւանքով Հայութեան Հո Համ ար այս առաջնակարգ տեղը , որ նա իրաւամբ կու տղայ զաւակները։ Մնացեալները մեծցան ,
գու ու մտքի մէջ՛. Նա չգիաի եւ չի է լ ուղում գիտ գրաւում է մեր մտաՀոգո ւթեան առարկայ գաբ - կրթուեցան այս Հովտին մէջ եւ դարձան ընգՀան–
նալ, որ այն օրից յետոյ, երբ ԽորՀրդային կենտ ձած միւս պզտիկ Հարցերի շարքում հ՜ թ՝ող մեր րապէս յաջՈղ առեւտրականներ։ Անոնցմէ կրտ
րոնական կառավարութիւն բ սկսեց վարել « 1 6 Հայրենաբաղձ Հայրենակի.ցնեբբ չշփոթուեն ներ - սերագոյնը , ԱեպոլՀ , պատուով արձակուած գի^՝–
Հան բա պետ ութ ի ւնների քաղաքականութիւնդ եւ ո– գաղթի վնասարարների ձախող գործունէոլթիւնից ո ւոր ական ծ առա՛յո լթ են է , ուր տեղակալի աստի -
րի Հետեւանքով Հայաստանն էլ Հնարաւորութիւն ու գործելակերպից ։ Միայն նրանցից չէ բտղկա . ճանով կը ծառայէր, այմմ բժշկութեան կը Հ ետե
ստացաւ Հանդէս գալու մեր Հողերի վերադրաւ - ցած՛ մեր Հայրենիքի ազգա բնակութիւն ը , որ ժրա ւի ՚Բալիֆոբնիոյ Համալսարանին մէՀ տ
մ ան սլաՀա՚ւ ջով ո ւ սկսաւ ներգաղթ կազմ ակեր - ջան աշիսատանքով վերաշինում է իր Հայրենի բոյ– Հանգուցեալ ք&ֆէնքճեան Ֆրէզնոյի մ էք գրի
պել* Սփիւռքի Հայութիլնը, իր ճնշող մեծամաս– նը եւ Հաստատ վճռական ութեամբ դնում այդ կա– խաւորապէս .պարապեցաւ ա յգեպս/ն ո ւթե ամբ մեր
նութեամբ , զգաց որ է ո րՀ րգա յին Հա լաստան ր ռոլցուածքբ Հայ պետականութեան ամրապինդ Հի այս Հովտի Հայրենակիցներուն շատ ե բուն նման ,
դարձել է իր ազգային պետութիւնը, իսկ Երեւանի մերի վրայ* Գնալ Հայաստան եւ միացնել իր ումե– եւ ժամանակ մը իրեն Համար շինեց փայլուն դիրք
մինիստրների խորՀուրգբ (Աստուած լուսաւորէ րը եր կրում աշխատող բազմ ութիլն՚ւ երի ումերին մը , գո ր յետոյ կո րսնցուց առաջին յետ պատ ե ^
Հոդին Հան զուցեա ք Հ^ողկոմխորՀ ի ) ՝ ամենայն Հա աՀա այն պարտականութիւնը որ մնա լու է միշտ բազմեան շրջանին * Աակայն իր յաէող թէ ձախ՛ող
յոց կառավարութիւն : Ներգաղթի էէաղօրը^ կամ ՔաՂՅՐ ՚յյ մարդու Համար Սփիւռքս ւմ փրերուն՝ ան միշտ մնաց միեւնոյն ջերմեռանդ ս-կ
Ա– հՈՆԳԿԱՐԵԱՆ զո Հա բերող ազգասէրը : ՄԱՐԳԻՍ
աւերի ճիշգ ւԻաՂ°^,^՝ՐԸ • ԳաԼ*ւ\ ար տա սաՀմ ան , (Ագգայաւթ) Ւք/Ր/էՍԵԱՆ
Fonds A.R.A.M
նհպւսղթի վԱասաոսքԱհդ Վաստակաւս ը Ա կ Խ մը թատրոն
՛ա
— Ես արքայտկաս եւք, պարտ® գեօպաս, կտ . յ$ց՝բ—. Վերջերս հաղորդեր էիսք վ տ ա ռ ա կ դ Փիթոյեփ յքւշաակը
|ա^ղ եմ վերադսսւ՚սալ հայրհԱիք : սոր ընկերոջ մ ը 1 Աւետիս խ՝ֆէ€քսեսււփ մահ,ջ
•— Զեր քաղաքական ճս*մոզւս.մ(1երը մեզ չեն Ֆրէքք^յԻ Ա՚էք 5 Ասպարէզէս; կը քսկլէ&ք ճեսէեԱոպ Արդէն վեք&թ ներկայացումնձբն & զոք կոչ.
Աէտաքրքրա.մ, կարալ է ք , պատասխանում է օ յ»֊~ սւէղս Աութփւսսերռ իր կծալքի եւ <յործի ս՛ասիս —» աայ Տիկի*՝՛ Լո ւտմի լա Փիթոյեւ, Օսօձճս 4&Տ
•>
րին Գերազանցութիւն (եւ ոչ թէ զընկերի) գես - Ողբացեալ Աւետիս քՒֆէնքճեաւն ծ Լ ած է Ջար– Շհ&աբտ ԼԼկտձշ&ի մէի
պանը յ սաեճաքի Բա շաղակ գիւղը։ Հօրը անունը էֆովՀան– Տիկին Փիթոյել իր խումբը իբ ընտանիքը
Այս արամախօսութիւնո տեղի է ունեցել ռուս նէս Տէր Սաբգիսեաս , իսկ մօրը Զարդար ; իր կաբելի է րսել, աւելի ճ չգրի ա ըլլալու Համար ,
տարագիրների մի մեծ Հաւաքսյթում , որտեղ ծննդեան կա րծեցեալ թուականն է Ա ա յիս , \ 870 : կը ներկայացնէ թատերախաղ մյլ Բ&Ա1 Օտա^^Տ՛
Հանգէս է եկձյ հքորՀբդային Աիուէէեաև Ֆրանսայր Բա շաղակ գի*֊*ԼԱ պատմական Հին գիւղ մէն էէ «Լ՚ԸշԽա§6» ( ^Փոխանակութիւնը^) ։ Հեղինակին
մ ան րամ ասն
գես սլան Բոդոմ ո լովյլ ՝ աա/ոլւու Համար Վկայ մօտակայ բլուրին վրայի Ա* %ովՀաննԷա ամէնէն առաջին գրուածքներէն (1893), Օր բեմա–
Հայրենիք
բացատ րութ իւննե ր ճերմակ քիուսնեբի Վանքի աւերակները եւ գիւղին աղբիւր ին վեբեւի դրուած է առաջին անդամ ՕգֆՇՁւԱի կողմէ, յ ե -
վերադառնալու պայմանների մասին։ փոբագրութինը ե"վ ճերմակ քարի մը վյրայ\ տոյ վք՚ոռմ Փիթոյեւի ;
.Ֆ^նչ է իմ ասան ու, նշանակութիւնը վերոյի շ ֊ Սոյն փորագբոթիւնը կը կրէ ՚^Գրիւ֊ՐԱ շինողներու, ԱնՀրամեշտ էր այս կրկնութիւնը։ Փիթ^յհւի
Լ ալ կարճ ու յաաակ պատասխանի ։ անուններ ը ել Հայկական լՀՀԹ (179) թուականը ։ եւ ՝Բլոտէլի Հիացողները Համաձայն Խն ըսելու Հա
եորՀրգային դեսպանը , իբրեւ իսկական պե - Բաշաղակը, ԳՈՐ &՝ո*–րքերբ աղաւաղելով կյ* կո - մար միասին Ոչ : Նախ նորութիւն մը չէր , յ ե -
աական մարգ է իբրեւ աշխարՀասասան պատերազ չէին Փաշա վանք դ Զաբսանճագի մէջ անուանի է ե– աո յ ՚Բլօտէլ այս վերջերս այնքան գործեր տուաւ
մի մէջ յաղթանակ տաբած եւ գո բանով իսկ երկ - ղած իր այգիներով եւ պարտէզներով * Ահա այս գրական , բանաստեղծական , թատերական ար -
բում տիրող վարչակարգը ամրապնդած կառավա գիւղին մէջ ծնած եւ իր պատանեկութիւնն անցու ուեստասէր Հասարակութեան , որ եթէ շատ բան
րութեան ներկայացուցիչ, ուղում է ասել, որ ար ցած էր ողբացեալ Աւետիսը : չկոբսնցուց այս ներկայացումէն , բան մ ըն ալ
քա յական Վանեաներն ու Պետեաները՝ այլեւս որ Ք՝ֆէեքճձան1՚երը նաեւ ելկբագործ էին եւ Ատ չշաՀ ե ցաւ ։
եւ է վտանգ չեն ներկայացնում խոբՀրգային կար լետիս ը իր պատանեկութեան օբեբհւԱ եղած է ր եզ Նթ՚ւթբ՝—գ Զորս Հոգիի կեանքը Ամերիկայի
գերի Համ ար % վտանգ չեն ներկա յացն ում ա յն նարած՜ ւ՛ Րբ ճարպիկութեաւը^ Համար իր ընկերնե մէջ* էոՐս Հոգի որոնք պայքարի մէջ են ոչ թէ
պատճառով, որ նրանք, եթէ անգամ չար գիտալո– րը գինքըլ կը կոչէին յՅ-իւյսրւդ (անմաղձ աղուէս ; մէկը մ՛իւսին դէմ, այլ ամէն մէկը ինքն իրեն • Ա -
բութեամբ Հա յրեն իք վե րա գառն ան , առածին՝ իսկ Ահ իբր պատան ի ո ւշիմ , Հեռաաես ե ւ յա ե գուղձն ւելի ճիշդ չրլլա՞բ ը%դունիձ Հեղինակին Հետ թէ
օրը յետ կբ կենան էբենց դիտաւոբութիւնից ,ո- էր • "իմ բախտ Աւետիս ը որ բացաւ իր մ անկութեան այս չորսը առանձին Հոգեբանութիւն՚ներն են նոյն
բովՀետեւ կը զգան ու կը Հասկանան այն բազմա մէջ։ Մայրը մեռաւ 1&6՚Հին իսկ Հայրը՝ \$Ե՚/ին։ անձին ։,
պիսի առաւե լութ իւննե րը, որ ներկայացնում է 1883/»ծ այս տողերը գրողը գի՚֊գՐ^ մ էջ դպրոց Երկու կին , երկու ա յր մ արդ ցո յց կուտան
նրանց Համար կեանքբ Հայրենի երկրռւմ \ Այս Հա մը բացաւ։ Առա էին աշակերտներէս մին եղաւ ոլբ արդէն թէ ի^նչ կրնայ րլլալ գոիծին մերկ Հիւս ձ.
մոզումով է առա շն ո րգուե լ խո րՀ բղային կենտրո Աւետիսը, որոէձնՀ Հազիւ կրցայ գրել կարդալ սոր –՛ ուածքը ։ Մարթբ (Տիկին Փիթոյեւ) ընտանիքէն
նական կառավարութիւնը ռուս տարբաագի րներ ի վեցնել, որովՀետեւ \685ին մեր շրջանի Ալէկը գպ– Հեռաց՛ած է * ամուսնանալու Համար աղքատ եւ
մասին իր վեր2ին օրէնքը Հրատարակելիս եւ այդ րոցը փակեք տուաւ եւ զիս աքսորեց • թափաճգական տղու մը Հետ , ԼօԱ1Տ (Աաշա
նոյն Համոզմունքն ունի ա յգկառավարութեաններ– Հանգուցեալ Աւետիսի մեծ եղբայրը Տոքթ * Փփթոյեւ) պոր խենդի պէս կը "իրէ։ Լքուելով ան
կայացուցիչը & բան սայում՛ , երբ ռուս աբքայա - Սարդիս ք<ՒֆԷնքճեան , որ արդէն .Ամ՛երիկա կը գտ կէ * կր սպասէ ամուսնո\յն , մինչ ան ան կա իս ու -
կանի Հարցին տալիս է գրական ու Հաստատ պա - նուէր եւ րմիշկ էր եղած, վերադարձաւ երկիր եւ թեան եւ ազատութեան առա ջին Համբ կը կարծէ
տաս խան՝ % 188^/2* կրկին գնաց Ամերիկա , այս անգամ իբ Հե առ՛նել գեղեցիկ դեբաստնուՀիի մ\ը քով որ կ՚ապրի ,
խնդրեմ , պարոն Լիազօր , գէս արձանա տը տանելով իր կրտսեր եղբայրը՝ Աւետիսը» Մ * միլիոնատէր Ամեբիկացիի մ լ* Հետ ։ * Աաբթ ,
գրել ներգաղթ ի ցանկէ* բուն մէջ ; ՆաՀանգներու մէջ Տոքթ՛ Ւֆէնքճեան իր դեռատ՜ի պարզ, Համեստ , անխելք եւ մաքուր կինն է* ո բ ս ի–
Ըստ մեր տեղեկութիւնն երի դուք պատկա եղբայրը կրէ յանձնէ Ամերիկացի ընտանիքի մը Ր ո յ մէն րեգունած է գերութիւն եւ խոնաբՀու -
նում էք Հ* Ա՝ * Ը* Ա՚ *ի կազմակերպութեան, որ խնամքին ւ Այս օտար ընտան իքը մեր Աւետիսին
գտնւում է Ա ուր իա յո ւմ ՛իա շն ակների ազդեց ո լ - վրա յ կը գո լբ գո ւրա յ ծ հ ո զկա ն գորովով եւ անոր նէ ր կրթութեան , ման աւանդ Հայեցի դաստիարա
թեան տակ, ուստի ձեր խնդիրը կը քննուի այն կը սրվհցւէ Անգլիերէն լեղւի տարերքը՛, կութեան եւ շատ կը նեղուէր որ իր այդ պապակը
դ^ Աչքում միայն, եթէ հլդե կլա բ ա ց է աֆ տաք ւ՛ա շ - կատանի Աւետիսը արտակարգ ծարաւ մըլ ու– գոՀացնելու միջոցները կը պակսէին ; Հայկական
նա կց ո ւթե ան գէմ , պատասխանում է ներգաղթի դպրոց ևե ր չվչա յին , բա յց կա յին Հա յ քաղաքական
Հա յ լիալ°րր • չուսեցին տեսնել, որ Սփիւռքի Հայութիւնը, զգա կուսակցութիլԼՀւեբը, Հնչակեան , Վերակազմ եա /
Եթէ Համեմատենք Հայ լիազօրի այս պատաս լով այդ , փոխեց իր վերաբերմունքը Հանդէպ Հա եւ ՛Իա շնա կցական , որոնք Հակառակ իրենց իրերա–
խան ր ռուս դեսպանի վե ր ո յիէեալ պատասխանի յաստանի կառավարութեան , գարճաւ նբաս բարե կեր նե բքին պա յքարհեբուն , որոնց մ էջ աթոռա -
Հետ կը տեսնենք , որ նրա,.ց միիէեւ եղած տարբե կամ եւ այդ ոչ թէ նրա Համար՝, որ նա Համայնա մարտը սովորական երեւոյթ մը կբ կազմէր այդ
րութիւնը Հսկայական է; վար է , այլ Հակառակ ն բան , ո բ նա Համ ա յե ա՛վար օրերուն ,գէշ–աղէկ Հայկական մթնոլորտ կը սա ե զ–
/բուս դեսպանը իր պատասխանի մէջ Հանգէս է \ Նոյն պրոցէսը , Համարձտկլոլմ ենք պնդել , ծէին եւ Հայկական ոգի կը ներշնչէին տ
է գալիս ի բրե լ յետ –պատ ե րաղմ եաե քիուսաստան ի տ ե ղի ունձ ցա լ-^Հայաս տան ի ոչ Համայնավար բազ– Աւետիսը կուսակցական Հրապարակային մո -
ներկայացուցիչ, մինչդեռ Հայ լիազօրը մնում է մոլթիւնԼեբի մէջ, բնականաբար առանց արտաքին ղովնե բու ամ էն էն Հաւատարիմ յաճախ ողն եր էն
կառչած ռազմական կոմունիզմի (|919 1924) եւ ար տա յա յ տ ո ւթ ի ւն՝ն եր ի : Ահա պէ սով ա յն , ինչ որ մ՛ին եղաւ ։ Ան ոեւէ Հրապարակային մռղով Հ.էր
ո ւլրեր գո ւթ ե ամբ լեցուն մեծ մաքբագո րծման չոր֊ խորՀ րգա յին Հ ի շխ ան ո ւթ ի ւե ը չէր կա րողացե լ և ուա - փախցներ ,փո յթ չէր թէ ո ր կո ւս ա կց ո ւթ եաե նա խա-
չանի (1937—1939) ճել կուսակցական պայքաբր ս լվար չաղան ճնշում ձեռնութեամ բ տեղի ունենար այգ մողովըէք1 վեր
մտայնութեան % ների միջոցով , ձեռք բերեց ամ ենա յե դիւրու ջ ո յ ան միացաւ Հ» Տ՛ Գա տնակցութեան ել մինչեւ
. Խո բՀ ր գա յ ին՝,Մ իութեան դեսպանը գիտակ է թեամ բ ^ երբ իր գո բծ ո ւն է ո ւթ ե ան ու իր քաղաքա իր մ աՀ ը մ՛նաց ա յ դ կուսակցութեան ամէնէն
այս փաէէո իսութ իւննե րին , որ իր կառավարութիւնը կանութեան առանցքը դարձրեց ազգայրն - պետա նուիրուպծ՜ , ղոՀաբերող եւ մոլեռանդ ան գա մ հ երէն
կատարել Է վերջին տարիներում երկրին արտաքին կան նպատա կներ՝ աղգաՀ ա ւա քո ւմ եւ ՀողաՀալա մին։ Գաշնա՚կց ութ իւնը սիրեց ան, առանց չափա
եւ ներքին քաղաքականութեան մէջ եւ որոնց նպա քում ։ զանցութեան , իր ընտանիքին Լափ եւ յաճախ ան
րտաակկնա յէութիւշնեբշտել ե լպ.ետակասնտոուրթադեաասն էքլ պէսկդզուբթուենւքի գե Ներգաղի լիազօրները՝ Հայ պետութեան ներ - տեսելով իր ընտանեկան Հոգերն ու շաՀեբը։ Գա շ–
Հերի ամէն կարգի ուրիշ շաՀեբ յ Մեկնելով կայացոլցիՀԼերը, իրեւց՝կեցուածքով ու գործելա նակցութիւնը եղաւ միանգամայն Աւետիս ՚ք&*ֆէնք–.
դրանից, Նորին Գերազանցութիւն (եւ ոչ թէ Հըն– կերպով չՀաստատեցին տեղի ունեցած փոփոխու - . ճեանի Համար իսկական դպրոց մը, ուր ան *°էք
կե ր՝ֆ) դեսպան ը իրեն առաջադրած րոլ" ր է՚սգԻ Ր~ թի ւենեչ, ի փաստը , չա րգա րաց ր ին Ա փ՛ի՚ւռքի Հա - թէ շատ ՛կատարելագործեց իր ուսումը, մասնա -
Աերին , որոնց թւում նաեւ ներգաղթի Հարցին յութեան ակնկալությունները։ Աւելին առաջին լոբապէս իբ Հայերէնը ել բա րճ բացաւ մինչեւ
թեբթեբու աշխատակցի
մօտեն ում է իբրեւ պետական մարգ եւ իր Հան - ի՚սկ շփումով, որ ունեցան իրենց Հայեացքները եւ թգթակցի աստիճանին է
գիստ ու լայնախոՀ պատասխանով ռուս տարագիր Հա յաս տան ին յարած տարագիր բազմ ութիւննեբի Մասնալորապէս աչքի ինկած է իր կուսակցական
արքայականին ամենայուղիչ պրոպագանդն է ա- Հետ՝ Հիասթափեցրին նրանց % ԶցուցաՀանեցինպե– գործունէութիւնը Ֆրէզնոյի մէջ, ուր ան Հանդիդ
նում քիո ւս աս տանում ներկայումս տիրող կարգերի տական մարդու բարձր յատկութիւեներ եւ չքաշ- «, սաց աւ Հիմնադիրներէն մին Հ» $ • Գաշնակցոլ ա
Համար՝ եւ դրանով մեծապէս նպաստում ներգաղ ո ւե ց ան վաբկաբեկեէու իրենց Համազգային ն շա - թեան ֆրէզնոյի կո միտ է ին ,ինչպէս նաեւ Ասպարէզ
թի հ՜ալա լուն կազմակերպման։ նակոլթիւս ունեցող առաքելութիւնը՝ ներգաղթի օգտաշատ թերթին է
Հայաստանի լիազօրը, կարծես թէ ոէիսէ էէ կազմակերպումը, դարձնելով այգ վսեմ նպատա - Հանգուցեալ Աւետիսը իբ լա յն մ ասնակցու
լսել հյ որՀ րգա յին Մ իութեան մ էջ տեղի ունեցած կը միէոց մի շատ չնչին նպատակէ* Համայնավար թիւնը բերաւ, նաեւ եկեղեցական, բարեսիրական ,
՜վա վա իւ ութ ե անց մ աս ին * Ակն յա յտն ի է , յամ ենա յն՛ խմբակների ղօրացում Ավւիւ՚ռքի Հայութեանն մէջ • Հայրենասիրական եւ մշակութային ամէն՛ կարգի
: դէպս , որ նա պէտք եղածի պէս չէ Հասկանում Եւ նրանք գործածենք այստեղ իրենց բառը •—- ձեռնաբկներու ։ Նի*~ Եորքի մէջ՛, մէկ քանի բնկեբ^,
ն շան ա կո ւթ ի ւն ը Մ ի ո ւթ են ա կան կառավարութեան դարձան ներգաղթի վնասարար ներ, Եթէ ար տա ^ ներու Հետ ան կազմ եց Բա շաղա կի Հա յր * Մ ի ո Լ 1»
այն երկու Որոշումների, որոնցից մէկով բեկան– սաՀմ ան ում կան ներգաղթ ի Հակառակորդներ •—- թիւնը եւ մնաց անոր անդամներէն մին մինչեւ իր
ւում էր քՒ-ուրքիոյ Հ ետ կնքուած ԳաշիսՔԷ\ 1 Իս ւ իսկ այդպիսիները, դմբաիաոարար կան նրանք Նիլ Ե"րքէն Հեռանալը՛ Վերադառնալով իր ան Հա
մի լա ով՝ յարգւում Հայաստանի կառավարութեան իրենց ամ ենա զօրաւոր զէնքերը կարող են առնեք տական կեանքին՝ չափաՀաս եղաւ թէ չէ , Աւետիս
մ իջնորդոլթ իւնը ներգաղթի մ ասին ։ Ջ գդալով ու ա յն զին ա պա Հ ե ոտներից , ո ր կառուցեցին ներդաղ– մտաւ մետաքսի գործարան մը, ապա պարապեցաւ,
չապրելով իր Հոգու ու մտքի մէջ դարագլուխ բաց թի լիազօրն երբ , առանց նոյնիսկ թաւլց ւելոլ նրանց գորգի նորոգութեամբ եւ վաճառումով եւ նիւթա
անող ա յս երկու որոշումների բովանդակ ն շան ա - շեղերը ՛յց ձգել, վ նրանց դռներ ը ; կան յաջողութեան տիրացաւ։
կութ իւնն. ու ա րմէքր՝ նա բացարձակապէս անբն - ՚կեբկ֊աղթի Համո՛զուած կողմնակիցների վրա ք Ֆրէզնոյի մէջ Հանգոլցեալին ընտանիքը օրՀ -
գունակ է տեսնելու ՛նաեւ այն Հսկայական փոփո - կրկնակի պա ր տա կանո ւթ իւն է դբւում , պայքարե նուեցաւ վեց տղայ եւ երեք աղջիկ ղա ւա կներով ։
խութիլնը, այն կատարեալ յեղափոխութիւնը որ լով երկու ճակատի վրայ, ապաՀովել ներգաղթի Ան գմբախտութ իւն ը ուն՛եցաւ կորսնցնելու իր եր
առաջ է եկել դրանց Հետեւանքով Հայութեան Հո Համ ար այս առաջնակարգ տեղը , որ նա իրաւամբ կու տղայ զաւակները։ Մնացեալները մեծցան ,
գու ու մտքի մէջ՛. Նա չգիաի եւ չի է լ ուղում գիտ գրաւում է մեր մտաՀոգո ւթեան առարկայ գաբ - կրթուեցան այս Հովտին մէջ եւ դարձան ընգՀան–
նալ, որ այն օրից յետոյ, երբ ԽորՀրդային կենտ ձած միւս պզտիկ Հարցերի շարքում հ՜ թ՝ող մեր րապէս յաջՈղ առեւտրականներ։ Անոնցմէ կրտ
րոնական կառավարութիւն բ սկսեց վարել « 1 6 Հայրենաբաղձ Հայրենակի.ցնեբբ չշփոթուեն ներ - սերագոյնը , ԱեպոլՀ , պատուով արձակուած գի^՝–
Հան բա պետ ութ ի ւնների քաղաքականութիւնդ եւ ո– գաղթի վնասարարների ձախող գործունէոլթիւնից ո ւոր ական ծ առա՛յո լթ են է , ուր տեղակալի աստի -
րի Հետեւանքով Հայաստանն էլ Հնարաւորութիւն ու գործելակերպից ։ Միայն նրանցից չէ բտղկա . ճանով կը ծառայէր, այմմ բժշկութեան կը Հ ետե
ստացաւ Հանդէս գալու մեր Հողերի վերադրաւ - ցած՛ մեր Հայրենիքի ազգա բնակութիւն ը , որ ժրա ւի ՚Բալիֆոբնիոյ Համալսարանին մէՀ տ
մ ան սլաՀա՚ւ ջով ո ւ սկսաւ ներգաղթ կազմ ակեր - ջան աշիսատանքով վերաշինում է իր Հայրենի բոյ– Հանգուցեալ ք&ֆէնքճեան Ֆրէզնոյի մ էք գրի
պել* Սփիւռքի Հայութիլնը, իր ճնշող մեծամաս– նը եւ Հաստատ վճռական ութեամբ դնում այդ կա– խաւորապէս .պարապեցաւ ա յգեպս/ն ո ւթե ամբ մեր
նութեամբ , զգաց որ է ո րՀ րգա յին Հա լաստան ր ռոլցուածքբ Հայ պետականութեան ամրապինդ Հի այս Հովտի Հայրենակիցներուն շատ ե բուն նման ,
դարձել է իր ազգային պետութիւնը, իսկ Երեւանի մերի վրայ* Գնալ Հայաստան եւ միացնել իր ումե– եւ ժամանակ մը իրեն Համար շինեց փայլուն դիրք
մինիստրների խորՀուրգբ (Աստուած լուսաւորէ րը եր կրում աշխատող բազմ ութիլն՚ւ երի ումերին մը , գո ր յետոյ կո րսնցուց առաջին յետ պատ ե ^
Հոդին Հան զուցեա ք Հ^ողկոմխորՀ ի ) ՝ ամենայն Հա աՀա այն պարտականութիւնը որ մնա լու է միշտ բազմեան շրջանին * Աակայն իր յաէող թէ ձախ՛ող
յոց կառավարութիւն : Ներգաղթի էէաղօրը^ կամ ՔաՂՅՐ ՚յյ մարդու Համար Սփիւռքս ւմ փրերուն՝ ան միշտ մնաց միեւնոյն ջերմեռանդ ս-կ
Ա– հՈՆԳԿԱՐԵԱՆ զո Հա բերող ազգասէրը : ՄԱՐԳԻՍ
աւերի ճիշգ ւԻաՂ°^,^՝ՐԸ • ԳաԼ*ւ\ ար տա սաՀմ ան , (Ագգայաւթ) Ւք/Ր/էՍԵԱՆ
Fonds A.R.A.M
