Page 66 - ARM_19-1946_04
P. 66
Ց Ա *, 4 Զ
ԿՐԹԱԿԱՆ ԳՈՐԾԸ Էշեր Հայոց պատԱոնթե&հԱ ներու ներկայացուցած պատկերներուն մէվ, կայս
ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ
րը նախապա ա ո ւո ւթի ւն տ ո ւա լ Հ ռի վւս իմէ կոյս ին ,որ
ՄկՋ թագաւորական արիւն ունէր եւ կբ բնակէր Հռմի
Մեր Հեթանոս Հայրերը կրօնական Հաւատքէ մէկ կուսատունը ։ Բայց թադաւոբբ դեռ իր որո
ամենամեծ սլա չտա մ ունքը կուա այ Էն ԱնաՀԷա շումը չիրագործած ք կոլսա»աանի% կոյսերը է անրի
Աս^խ^էսձծ կ ր ա կ ա ն նախարար Պ՛. չասաբլաֆէրլհ-էին ; Ան, չատ Հէն մբւմաֆթէկֆերէ է 4իթ.քՀւն՜ ՚առ\ատֆ՚քրւ. ՀաՀառ^ խթ°քվքքն փախաֆ խռո
.գ Աղբահանի զհկա^ոսւքէն:
վեր ճանչցուած էր էրրեւ Հայ <եողրվոլրգէ փառ մէն եք. եկան առանձնացան Վաղարշապաաի Հըե~
Անցան աշակերտներուն եւ֊ ո լյէյւ լցի չներեմ* քէն խնամակալը, ֆրրել «մայրը սւմեւնայ ն զգաս» ձաննեքուն մէվ, ո*֊ր կ՚ապրֆթ ապակեգէն ուլունք
Հանգի ստէ ամիսնեբր ; •. տութ-եան եւ. պաբգհՆաաա֊Օ. Հայաստանի» : Պատ շինելով եւ՛ կախելով։ Խորենացին այս սլատմու֊
Ամառուան րե թաց քէն տասնեակ Հազարաւոր մութեան մէչ Հռչակաւոր Հայոց Ղ՚էոամայր (էս - թիւնբ աւելի բնդաբձակած է, գրելով թէ Հռոմի
աշակերտներ ճամ բարն ե ր ո ւն , բո լմարանն ե րո ւն , կէածէն ԱնաՀվւաէ տաճարը կը բարձրանար Եկե Ա. Պօզոս վանքին 300 կոյսերէն Գայիանէ , <<Խւգ.
Հանգստեան տուներուս ե*– մանկական Հբա պա բակ– ղեցեաց գաւառէն Երէզ աւանէն մօսւ • 1ՀԱյ ակամր» իմացաւ կայթեր խորՀրլրգը իլ –այգ
նխբրլն մկԼ ֆիզիքապէս օքէտուախ են % $ լք* ո (֊ց Լալ Տրդաա յ երբ կատարեալ յաջողութեամբ վեր իսկ աաաճաձաւՀիք գլխաւրիթւթիաՀք , –աւիշի ՀձՎ
կան Ա՝ իութիւնը 1800՛՛ա*–**ոլցիչներ ղրկած էբ Հան՛* ջապէս էր գաՀը գրաւելու Համար՛ յաղթանակով 70 Հոգի,Հեռացան Հռոմէն , գացին Աղեքսանգրիա ,
գրստ եաս տուները , իսկ բո՛ւմ՝ մ ան ւզէտք ^ ունեցող Հայաստան մտաւ, գեռ մայրաքաղաք չՀասած՝ Երուսագէմ , ու անկից ալ երկրէ երկիր թավտառե–
479 ուսուցիչ բուժարանները ղրկուած էին։ ք*աղ֊ կանգ առաւ ԱնաՀէաէ տաճարէն աո չեւ եւ ուռեց լով Հասան Վան; Ատեն մը Վարագի * է ր ա յ մնալէ
մաՀազաբ ո ւսո ւց ի չնեբ արմատ ա պէս օգտագործեր գո Հա բանական տօնախմրութէւն մը կատարել : ետք, անոնք եկան Վաղարշապատ :
են իրենց արձակուրդը Հանգստանալու եւ մանկա որՀակալական արարողութեանց բաժնին մէվ, Գիոկղետիանոսի ղրկած յանձնաբարագրի ––մը
վարժական որա կբ բարձրացնելու Համար : Աւելի Տրդատ , անշուշտ ինք իր զգացած պարտականու վրայ ,Հա յոց թադաւոբբ իր տէր ութեան մէվ փնտ
^ան 2300 ուսուցիչներ այս ամառ. Երեւան եկած է~ թիւն բ կատաբ ելէ վեբվ , Հ րամ ա յեց իբ գո րՆ ակից ռեց Հռոմէն փախչող այգ կոյոերբ ; Երկար խու–
ին , մանկավարժական Համալսարանի նիստերուն ու մ տեր իմ ՝Ղ*րիգո րին ալ , որ ս ո վո րո ւթ ե ան ց Հ ա ֊ զարկոլթենէ վեբվ զանոնք գտաւ եւ խիստ պաՀ–
ներկա յ գտնուելու Համ ար ; Անոնք ամ առուան մաձայն , ծաղկեայ պսակներով եւ թարմ ոստերով, պանոլթեան տակ առնելու րնթացքին Հռիփս իմէ ի
Լր պատուէ մեծ աստուածոԼՀին ՚ՏհրիդՈրյանձն չառաւ .-գեկլեց կութ եան տարածուած Հռչակբ լսելուէ, Հրա
թացրին լսեցին սաՀմանուած գասաիսօսութիւննե– չաստուածներ ո լ պաշտօն ընծայել ;Տ րգատ պնդեց , մայեց իրեն բեբել։ Տրգատ ամէն միվ^ոց գործածեց
Հռիփսիմէն բայց
• րք եւ իրենց քննութիւնն երր տուին : Գրիգոր , կ՚երեւի թէ առավին անգամ ԸԼԼաէո*Լ —ու չյավողեցաւ։ իրեն կթե առնելու Համղզեչ,
մոզէ զա յն, որ Հ՜ա
կրթական նախարարութեան կազմակերսլած զեց անխախտ մնալ: օ ր գ ա տ զայրացաւ Հրամայեց րեքել Գ^յիանէն, գիմագրեց
վեր ւս պա տ ր աստ ո ւթեան մ էկ ու կէս ամ սուտն ըն «Այսչափ բա յւյ ան ա լ քեգՀակառակբ
թացքին ուսուցիչներ իրենց որակբ բարձրա ալք ք են գի տեսի ես ^ ք ե ^ յ եւ֊ ծաււայեցիր ՈՈՆ ինձ եւ տանվանքներու մէվ անգամ չդադարեցաւ քա–
ցուցին ։ լքիամսա–.թե|յւմ՚ր» եւ Հ րամա յեց ենթարկել զա յն վալերել Հռիփսիմէն՛. Անոնք միվոցով մը կ՛աղա -
նախարար ութիւնբ Հանրապետութեան՛ շրվան– անողոք տանվանքներու ։ Ագաթանգեղոս , եր՛կար 1ւ տին Տրգատի ձեռքէն , կբ փախչին արքունիքէն եւ
ներբ ղրկած է բար ձ ր ագո յն կր թ ո ւթ ի ւն ստացած
ղարգաբուն ոճերով կբ նկարագրէ Տ րգատ ի պբն– կ՚եքթան իրենց բնկերներուն մօտ։ Արքունի գա–
117 ն ;> րաւա րտ ուսուցիչներ եւ միջնակարգ ման
գոլմներուն եւ Գրիգորի աներկիւղ պատասխաննե Հիճնեբը վրա լ կր Հասնին ու կբ նաՀ ատակեն բո
կավարժական կր թութի ւն ստացած 21 2 ո ւս ո ւց ի չ–
րդ ւն ու տանվանքներուն պատմութիւնք։ լորն ալ զանագան տ անվան քներով ։
ներ ։ Ատկէց զատ իրենց տեղերն են ղրկուած զա–
\թեբկայացուած պարագայէն գրգռուեցան նա
սազա՛ն՝ նիւթերու 96 ուսուցիչ, որոնք կբ պատ - Հռիվւսիմեան կոյսերոլ այս պարագան , յե–
եւ Տրդատ ի Հ ետե ւո ր գն եր\ք եւ սկսան Հ ետաղօ ա ու -
ր ա ս ւո ո լէ ի ն կրթական նախարարութեան յատուկ աադայ պատ մա գի րներ ո ւ եւ բագնասէրներու կոգմէ
թի ւն% եր կատարել Գբի դո՛րի ա՝ն ձնաւո բութ եան
գասբնթացքնեբոլն. մէվ ։ ամէնէն շատ քննադատուած կէտերէն մէկբ եղած
իվրշախյաննՀ ԱրետղալաւազդՄոարնգակունյիավիողեցալ քեռայ–բգՒրւ՝ ԳՏըէաճատ
Բոլոր շրջաններուն մ էվ արդէն ամ բողվոլ - է ։ Ոմանք անոնց գո յութիւնը ուրանալու չափ ա -
գորի ինքնութիւնք, թէ նոյն ինքն տիրասպան Ա– ւ; ւս վ գտցած
, թեամ բ աւարտած է գպրո ցական շէնքեր ո լ վերա են , նկաաի ունենա լով մ ասնաւո րա;–
նակի որգին է, եւ քստ այնմ Հազոբդեց թագաւո բար ՜որ ոչ այգ ատեն Գիոկղետիանոս
նոր ո գո ւմբ ,փո խագր ո լած է ձմբան վառելանիւթ ք ։ Հռոմ էր ,
Առանձին շրվանն եր ուն մ էվ ո ւսո լցիչն եբբ նո յնպէս ր ի ն ։ Այս յայտնութեան *Լրայ^ Տրգաա, աւելի
ո՛չ այգ կերպով ամուսնութիւն կրնար Լ^Աել, ՛ո՛ք
զայրացուց իր ցասումք * Աակայն , տարօրինակ է
վաղօրօք ապաՀվուած են ձմրան վառելափայտով։ *նման մեծ կուսատուն մը գոյութիւն ունէր , ո ք
որ, այս բոլորք տեգի ունենալով մէկտեղ, ֊Տրգաա
Հա յաս ա ա ն ի Պ ետՀ րատ ք աբգէն Հ րատա րակե ր պատ կե րի վբայ լյնտր՚ո ւթէւն կ՛՚ըլլար, ո՛չ 70 կոյ–
նորէն չուզեց գործադրել , ԱՀնակի սերունդք կոտո
է 20 զանազան գասագիրքեր , 69.000 տպագրոլ - սերու բազմութիւն մ ր ա յգ ժամ անակ կրնար ա -
րելու Համար իր վիրաւորուած Հօր տուած վեր–,
թեամբ ւ Ա ին չեւ տարուան վերվր լո յս կբ տեսնեն պաՀովաբար այդչափ րնդարձակ ու գարձուգարձ
վին պատգամր, այլ, Հրամայեց տանիլ ու նԽտեւ
22 ոլրիչ գասագբքեբ • ուղեւորութիւն մր կատարել , ոչ ալ Հռիփս իմ է ա–
զայն Արտաշատի մէկ վիրապին մէվ, ինչ որ մեղի
Մեր դպրոցներ բ 1940^5/ Վ^Ր^ առավին անդամ նունը Հ այկական կամ լատինական ծագում կբ
կը յէ^յ՚Ց՚^է *1–այրէ գազաններով լեցուն Գանիէյ
•Ըչ\Լալով, իրենց բնագիտութեան , քիմիաբանոլ - ցուցնէ եւ ո՛ չ ար անոնք կրնային ապակեղէն ու
մարգարէի գուբին պատմութիւնբ։ Գրիգոր , աՀա–
թեան ու կենսաբանութեան դրա սենեակներ ո ւն Հա– լունք շինել :
ւոր տանվանքներու ենթաբկուելէ Վ^՚ր2, նետ ուած
• մար կր ստանան մէկ միլիոն երեք Հարիւր Հազար
յԱորվիբապին մէվ նորէն ապրեցաւ 13 ուա րի ա– ֆնչ որ ալ ըԼէայ պատմական իրողութիւնը, Ա֊
րոլբլիի կա Հ ա ւո ր ո ււք եւ նոր սլիտո յքներ : ռա-նց աբեւի– եւ լոյս ի։ Աստուածային Հրաշքի վե– գա թ ան գե ղո ո ին եւ ի) որ ենււ։ցի ին նայելով , Հռիփ–
Ղ՚պրոցներք բալա ր ար քան ակո ւթեամբ –ապա– րագբուած Գր՛իգորի այս առասպելային կեանքը, ս իմ եա.ն ց նաՀատակոլթիւն ք մեծ յուղում եւ գէշ
Հովուած են կաւիճ ,մ ե լան ,տ ետ.րակ9դբ չածա յր եւն : տրամաբանական։ գետին մր ունենալու Հ.՜ամար ^յիշ~ տպաւորութիւն բանեցոլց Տ րգատ ի փրայ ՚՛ Մս ւ
. Հյբվա՚ններբ ՛որոշ քանակութեամբ գպրոցական ուած է անծանօթ այրի կին մր, որ չենք գիտեր վեց օրերու խ.որ տխրութենէն վեբվ, երբ որսի ե՛
- գոյք են ստացած : ինչ գաղտն ի մի վո ցն եր ո վ Հոգացած է անոր ուլ I, ^ լաւ , յան կա րծ մ ո լեդնեցաւ , ի^քդթ^ՔԸ անզգայու
Գպրոցներու նիւթական - մասնագիտական եւ պաՀ իկք է թեան տուաւ ե լ սկսաւ անզուսպ թափառիլ ԳաԼ–
ուսումնական գրութեան մ ի վո ցն ե րո ւ բաբե լալու - տերր * Անոր կարգին նմանօրինակ նշաններ ցոյց
մը, մեբ Հանրապետութեան շրվանն եր ուն մ էվ ու- Գրիգորի ապրած վիր՜տպային կեանքի տարի– տուին նաեւ պալատականներէն ոմանք : 5 ՝ ր գ ա ա ի
սոլց չական դասու բա ր ե լա լո լած ո ր ա կա կան կազ– նե րու միվոցին , Տ ր գ ա ա նոր պատերազմներ վարեղ ՔոյՐ՝Ր<) էյոսբովիգուխտ , կրկնակի տեսիլքէ թե -
*^\Ը ք ք^ոմ\Լ կուլաան որ ն որ պաՀ անվներ գե ենք թէ* Պարսից դէմ , որոնք չէին Հրաժարած Հայաստանի
"՚՛Լ՜ լա դրուած յայտարարեց Գրիգորի ո զվո ւթ ի ւն բ եւ
ժ ո զո վ ր գե ան կր թա կան մ աբ մի ններու ե լ թէ ամ - Պարթեւազանց ճիւղբ Վ^վելու ե֊ ռՐ^իրր Է՚Ր^՚^Յ
բոզվ ուսուցչութեան առվեւ : գեզութեան տակ առնելու գաղավւարէն : Տրդատի մ իակ մ արդք ախտաւո բ ո լածները բժշկելու Հա -
1 946 1 947 ուսումնական տարուան Հ ի մնա կան պատերազմական բախտք յավււգ եղաւ Վ^ռամ Ք • ի. մար։ Ատա Ամատուեի նա իս արարը գնաց Արտա ՜
խնդիրք առավուան նման կբ մնաք ուսման որակի դէմ, բայց երբ \թերսէՀ գաՀակալեց , նոր ուժեր շատ ե լ իրօք 13 տարիէ ի վեր ՚վիրաա նետ ո լած
բարձրացումը մեր Հանրապետութե՛ան բոլոր գպ Հաւաքելով՝ յարձակէ ցաւ Հայոց վրայ 294/"–^։ Տ րր~ Գբիգո ր բ կեն գան ի գտնելով բերաւ Վազա ր շա–
րո ցնե ր ո ւն ՛մ՛ էվ; Գպրոցներու սէնօրէններբ, ուսման զատ յաղթուեցաւ եւ պաբտաւորռւեցաւ անգա՛մ պատ էԳրիգոբ Ր ՚ ^ ՜ չ / ւ Ծ ռ բոլորն ալ, ե այնուՀետեւ,
վար ի չն եր բ , տարրական , եօթնամ եա յ եւ մ իվնա - մ րն ալ ա պա լին ի լ Հռոմ է ա ց ին եր ո լ մ օտ , անոնց քրիստոնէութեան բուռն Հակառակորդ Տ րգատ ր.
կարգ գպրոցներու, ինչպէս նաեւ բանուորական ել օգնութեամ բ Հ եռացն ել Պ ար ս ի կն ե րն ու ասլաՀովեք դարձաւ նոյնքան կատաղի Հակառակորդ Հեթա -
գիւղական եր ի տա սար գո ւթեան դպրոցն եր ու բոլոր ԻՐ ԴաՀէ՝ԼՀ ՝ նոսական ^կրօնին ։ Գրիգո ր եւ Տ րգատ , ձեռք ձեռ
Պա քսի կնե րու
ուսուցիչնեբբ , ժո ղո վո գ * կր թ ո ւթ ե ան շրվանա յին այս յաղթ ութեան ժամ անակ , քի սկսան աւե ր ե լ , Հիմնա յատակ կործանել Հայոց
Գրիգորի անցուցած անծանօթ
մ արմ ինն երբ պէտք է ՝ի րենց քո լո ր ուժ երր լարեն կր մնա յ : Տ ՛՛ւ յանի վիրտպային կեանքբ Հին աստուածներու մեՀեաններբ ամէն կոդմ, ու
դուրս ել–
276 Հ աղար մ ան ո լկներոլ ուսուց ում ր կազմ ակեր– չէ թէ ինչու չկրցաւ փոխարէն բարձրացնել նոր կրօնի եկեզեցին :
պելոլ եւ լաւագոյն դրութեան մր Հասցնելու Հա– յնէ վն աո ատ էր եւ էր Հայրը է Ա յս մ ասին կա տ ա ր ո լած աշխ ատ անքն եբո լ ո -
մ եռած էր : կուտան որ, Հայաս
.մար։ Մ յո թիլէն 42.500հ^ եօթնամեա ւ նոր բն– ւեւ. Ք՛ Գրդւ
դունուոգ աշակերտներ են * Հաշիւ Պարսիկներու բոշ յավոզութիլններր ցոյց
Ո է-Ա ռւմնա կան այս նո ր տա րե շրվանին մ էվ մեր Տրդատ, երրորդ անգամ ԸէէաԼոփ) Իր –գա Հին. տան քաղաքականապէս խաղաղ վիճակ մ ք ունե^
Հանրապետութեան մէվ կրթոլթիլս պիտի ստանան տիրանա լէ անմիվապէս Վ^րվ ւ Հսյյասաանի մէվ ցալ մինչեւ 31 1 , ուր ծագեցաւ Հայոց եւ Հռոմէա–
քանի մբ Հազար մանուկներ , որոնք արտասաՀմ ան– ներկայացաւ ,թա գա լո ր ր զբաղեցնող Հռիփս իմեան ցոց պատերազմ բ ; Հայե բ ր կռի՛ւի մեծ քա վո ւթի ւն
եան երկիրներէն Հայաստան վերադարձած են։ Ա– կոյսերու պարագան։ Ագաթանգեղոս ի պատմածին ցոյց տուին։ ՝&իչ *Լհրվը, Արեւմուտքի կայսր կռս–
նոնք ո ր օտար ո լթեան մ էվ ղրկո՛ւած է ին կր թոլ- Հ ամաձայն , Գ իո կղետ իանո ս կայսր բ ուզեց իր տէ տանդիանոսբ յաղթելով Լիկինիոսի՝ միաՀեծան
թիւն ստանալու Հն աբ ա ւո բութ են էն , սովետական րութեան մէվ գտնուոՀլ ամէնէն գեղեցիկ ազվիկբ ինքնակալ դարձաւ եւ 313/5/ Հռչակեց քրիստոնէ
երկրին մէվ լայն Հնարաւոր ութի ւնն եր են ստացեր իրեն կին առնել։ Ատոր Համար ան պատկերագոր ութեան ազատ ո ւթ ի ւն բ Հ
մա յրենի լեղուով սո րվելոլ ե լ յառավգիմ ե լու Հա– ծի մասնագէտներ ղրկեց ամէն կողմ : Աասնագէտ– Տրդատ, Մեծն Կ ո ս ւո ան գ ի ա ն ո ս ի խնդակցու
մ աբ : թեան այցելութիւն մբ տալու Հ՛ամար, 324ի ա –
Օւսուցիչբ պէտք է րմբռնէ, ոբ ինքբ պատաս Գպրոցի բաղկացուցիչ մասը պէտք է Հանդի տեններբ, իր Հետ առաւ ՚հրիգորր, 13 մեծ նախա
խանատու է ո՛ չ միայն ուսուցման որակի, այլեւ սանա յ նաեւ դպրոցին մէվ եւ դպրոցէն գուբս, Ա1– րարներ , 70.000 ընտիր զօրքեր եւ Վազա բ շա պատէն
մէկ դասարանէն միւսբ անցնող աշակերտներու շա կերտ ո ւթ եան մ էվ կա տ ա ր ո ւած դաստ իարակչա - Հռոմ մեկնեցաւ ։՛ Վերադարձին նորէն զբաղե՛ցաւ
թ ի լին Հ ամա ր ; կան աշխատանքի արմ ատա կան բաբե լալ՛ում բ ։ քրիստոնէութիւնք զօրացնելու գործերով, սակայն
Աշակ եբ տ ներ ո ւն ի նքն ուրո յն ա շախ աւո ան քո՝ Գպրոցբ պէտք է ամէն օք , քայլ առ քայլ ու ^ " յ Ժ 1 ֊ " յառավացած տարիք մը ունէր, չէր զօրեր
պէտք է ղօբա ցն ել . անոնց սորվե ցնե լ որ ֊աշխ ա– սումն աս իրէ ի լք ա քան չի ւր աշակերտի աշխատա - իր բուռն կամքբ բանեցնել կարգ մբ նախարարնե
տին գրքի * սկզբնական աղբիւրներռլ եւ լրացուցի ք սիրոլթիւնն ու կամքր • սորվեցնէ անոր յազթեք րու եւ աւագանիներու վքայ յ որոնք կր շարունա
գրականութեան վրայ։ Պէաք է աշակերտութեան գժ ո ւարո ւթի ւննե րո ւն : &ամառ աշխատանք կատա կէ ին պաշտպանել Հեթանոսական կրօնբ : Գրիգ"Ր
սորվեցնել ոբ ան Հ ա ա ա կան ձեռնարկներ կատար են րել որպէս ղի ուսանողական կանոնն երբ արմ ա տա ճգնարան քաշուած էր այդ պարադային ։ ՏրգաՄ*
բնագիտութեան ե լ քիմիաբան՛ութեան ճիլղեքուե նուն : Ընդ լա յնել բնագիտական աշխատանքք , ղբօ– ինքն ալ գնաց անոր մօտ* թէեւ քաղաքական շա–
մէվ, աշխատանոցին ( լա ւզ ո ր ւս թու առ ) մէվ կա ւսա շրվական արշաւները ո ւսո ւմնաս իրե լու Հ ամ ա ր Հերր վերագարձուցին զայն իր գաՀին, բայց եր
տարուած փորձերուն՛ մասին, ուս՚ումնասիր ու իրենց քաղաքր, շրվան բ եւ աւելի քիչ ժողովուեր կար չապրեցաւ այլեւս *Ալ որպէս թէ իր յանգիմա–
թիւններ բն՚են * սորվեցնե՛լ անոնց զեկոլցաւմներ գումարել երախաներոլ Համար %
գրեք որոշ նիւթերու շՈէ–<րվ* ^՜Բ^ՂիբԱեր կազմելէ , ՀյաՀագրգռել ա շակե րտութ իւն բ , զա բղա ցնե լ նութիլններէն զզուած կարգ մը նաիսարարնեբ,
Աշակ եւոներուն բանաւոր թէ գրաւո՛ր մշակումր անո\նց յուզական աշիսաբՀբ, արթնցնել ստեղծ ա ֊ թունաւորեցին ղինքբ 90 տարեկան Հասակին մէվ։
բարձրացնելու խնդիրներով պէտք է զքաղին նաեւ գործական ընդո ւնակո ւթի ւնն ե ր ը ; Աշակերտին Տրգատ մօտալորապէս 56 տարի թագաւորեց
բնագիտութեան , թո ւա բան ո ւթե՛ան ե լ ա յլ ճիւղե– կազմաւո բումը , անոր դաստիարակութիւնն ու. գա եւ մեռաւ ՅՅՕի աաեններուն:
բու ուսուցիչները Հ ղափարականութիւնը ուսուց չէն կախում ունի յ ԿԻԻՐԵՂ ԽՐԱ8ԵԱՆ
Fonds A.R.A.M
ԿՐԹԱԿԱՆ ԳՈՐԾԸ Էշեր Հայոց պատԱոնթե&հԱ ներու ներկայացուցած պատկերներուն մէվ, կայս
ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ
րը նախապա ա ո ւո ւթի ւն տ ո ւա լ Հ ռի վւս իմէ կոյս ին ,որ
ՄկՋ թագաւորական արիւն ունէր եւ կբ բնակէր Հռմի
Մեր Հեթանոս Հայրերը կրօնական Հաւատքէ մէկ կուսատունը ։ Բայց թադաւոբբ դեռ իր որո
ամենամեծ սլա չտա մ ունքը կուա այ Էն ԱնաՀԷա շումը չիրագործած ք կոլսա»աանի% կոյսերը է անրի
Աս^խ^էսձծ կ ր ա կ ա ն նախարար Պ՛. չասաբլաֆէրլհ-էին ; Ան, չատ Հէն մբւմաֆթէկֆերէ է 4իթ.քՀւն՜ ՚առ\ատֆ՚քրւ. ՀաՀառ^ խթ°քվքքն փախաֆ խռո
.գ Աղբահանի զհկա^ոսւքէն:
վեր ճանչցուած էր էրրեւ Հայ <եողրվոլրգէ փառ մէն եք. եկան առանձնացան Վաղարշապաաի Հըե~
Անցան աշակերտներուն եւ֊ ո լյէյւ լցի չներեմ* քէն խնամակալը, ֆրրել «մայրը սւմեւնայ ն զգաս» ձաննեքուն մէվ, ո*֊ր կ՚ապրֆթ ապակեգէն ուլունք
Հանգի ստէ ամիսնեբր ; •. տութ-եան եւ. պաբգհՆաաա֊Օ. Հայաստանի» : Պատ շինելով եւ՛ կախելով։ Խորենացին այս սլատմու֊
Ամառուան րե թաց քէն տասնեակ Հազարաւոր մութեան մէչ Հռչակաւոր Հայոց Ղ՚էոամայր (էս - թիւնբ աւելի բնդաբձակած է, գրելով թէ Հռոմի
աշակերտներ ճամ բարն ե ր ո ւն , բո լմարանն ե րո ւն , կէածէն ԱնաՀվւաէ տաճարը կը բարձրանար Եկե Ա. Պօզոս վանքին 300 կոյսերէն Գայիանէ , <<Խւգ.
Հանգստեան տուներուս ե*– մանկական Հբա պա բակ– ղեցեաց գաւառէն Երէզ աւանէն մօսւ • 1ՀԱյ ակամր» իմացաւ կայթեր խորՀրլրգը իլ –այգ
նխբրլն մկԼ ֆիզիքապէս օքէտուախ են % $ լք* ո (֊ց Լալ Տրդաա յ երբ կատարեալ յաջողութեամբ վեր իսկ աաաճաձաւՀիք գլխաւրիթւթիաՀք , –աւիշի ՀձՎ
կան Ա՝ իութիւնը 1800՛՛ա*–**ոլցիչներ ղրկած էբ Հան՛* ջապէս էր գաՀը գրաւելու Համար՛ յաղթանակով 70 Հոգի,Հեռացան Հռոմէն , գացին Աղեքսանգրիա ,
գրստ եաս տուները , իսկ բո՛ւմ՝ մ ան ւզէտք ^ ունեցող Հայաստան մտաւ, գեռ մայրաքաղաք չՀասած՝ Երուսագէմ , ու անկից ալ երկրէ երկիր թավտառե–
479 ուսուցիչ բուժարանները ղրկուած էին։ ք*աղ֊ կանգ առաւ ԱնաՀէաէ տաճարէն աո չեւ եւ ուռեց լով Հասան Վան; Ատեն մը Վարագի * է ր ա յ մնալէ
մաՀազաբ ո ւսո ւց ի չնեբ արմատ ա պէս օգտագործեր գո Հա բանական տօնախմրութէւն մը կատարել : ետք, անոնք եկան Վաղարշապատ :
են իրենց արձակուրդը Հանգստանալու եւ մանկա որՀակալական արարողութեանց բաժնին մէվ, Գիոկղետիանոսի ղրկած յանձնաբարագրի ––մը
վարժական որա կբ բարձրացնելու Համար : Աւելի Տրդատ , անշուշտ ինք իր զգացած պարտականու վրայ ,Հա յոց թադաւոբբ իր տէր ութեան մէվ փնտ
^ան 2300 ուսուցիչներ այս ամառ. Երեւան եկած է~ թիւն բ կատաբ ելէ վեբվ , Հ րամ ա յեց իբ գո րՆ ակից ռեց Հռոմէն փախչող այգ կոյոերբ ; Երկար խու–
ին , մանկավարժական Համալսարանի նիստերուն ու մ տեր իմ ՝Ղ*րիգո րին ալ , որ ս ո վո րո ւթ ե ան ց Հ ա ֊ զարկոլթենէ վեբվ զանոնք գտաւ եւ խիստ պաՀ–
ներկա յ գտնուելու Համ ար ; Անոնք ամ առուան մաձայն , ծաղկեայ պսակներով եւ թարմ ոստերով, պանոլթեան տակ առնելու րնթացքին Հռիփս իմէ ի
Լր պատուէ մեծ աստուածոԼՀին ՚ՏհրիդՈրյանձն չառաւ .-գեկլեց կութ եան տարածուած Հռչակբ լսելուէ, Հրա
թացրին լսեցին սաՀմանուած գասաիսօսութիւննե– չաստուածներ ո լ պաշտօն ընծայել ;Տ րգատ պնդեց , մայեց իրեն բեբել։ Տրգատ ամէն միվ^ոց գործածեց
Հռիփսիմէն բայց
• րք եւ իրենց քննութիւնն երր տուին : Գրիգոր , կ՚երեւի թէ առավին անգամ ԸԼԼաէո*Լ —ու չյավողեցաւ։ իրեն կթե առնելու Համղզեչ,
մոզէ զա յն, որ Հ՜ա
կրթական նախարարութեան կազմակերսլած զեց անխախտ մնալ: օ ր գ ա տ զայրացաւ Հրամայեց րեքել Գ^յիանէն, գիմագրեց
վեր ւս պա տ ր աստ ո ւթեան մ էկ ու կէս ամ սուտն ըն «Այսչափ բա յւյ ան ա լ քեգՀակառակբ
թացքին ուսուցիչներ իրենց որակբ բարձրա ալք ք են գի տեսի ես ^ ք ե ^ յ եւ֊ ծաււայեցիր ՈՈՆ ինձ եւ տանվանքներու մէվ անգամ չդադարեցաւ քա–
ցուցին ։ լքիամսա–.թե|յւմ՚ր» եւ Հ րամա յեց ենթարկել զա յն վալերել Հռիփսիմէն՛. Անոնք միվոցով մը կ՛աղա -
նախարար ութիւնբ Հանրապետութեան՛ շրվան– անողոք տանվանքներու ։ Ագաթանգեղոս , եր՛կար 1ւ տին Տրգատի ձեռքէն , կբ փախչին արքունիքէն եւ
ներբ ղրկած է բար ձ ր ագո յն կր թ ո ւթ ի ւն ստացած
ղարգաբուն ոճերով կբ նկարագրէ Տ րգատ ի պբն– կ՚եքթան իրենց բնկերներուն մօտ։ Արքունի գա–
117 ն ;> րաւա րտ ուսուցիչներ եւ միջնակարգ ման
գոլմներուն եւ Գրիգորի աներկիւղ պատասխաննե Հիճնեբը վրա լ կր Հասնին ու կբ նաՀ ատակեն բո
կավարժական կր թութի ւն ստացած 21 2 ո ւս ո ւց ի չ–
րդ ւն ու տանվանքներուն պատմութիւնք։ լորն ալ զանագան տ անվան քներով ։
ներ ։ Ատկէց զատ իրենց տեղերն են ղրկուած զա–
\թեբկայացուած պարագայէն գրգռուեցան նա
սազա՛ն՝ նիւթերու 96 ուսուցիչ, որոնք կբ պատ - Հռիվւսիմեան կոյսերոլ այս պարագան , յե–
եւ Տրդատ ի Հ ետե ւո ր գն եր\ք եւ սկսան Հ ետաղօ ա ու -
ր ա ս ւո ո լէ ի ն կրթական նախարարութեան յատուկ աադայ պատ մա գի րներ ո ւ եւ բագնասէրներու կոգմէ
թի ւն% եր կատարել Գբի դո՛րի ա՝ն ձնաւո բութ եան
գասբնթացքնեբոլն. մէվ ։ ամէնէն շատ քննադատուած կէտերէն մէկբ եղած
իվրշախյաննՀ ԱրետղալաւազդՄոարնգակունյիավիողեցալ քեռայ–բգՒրւ՝ ԳՏըէաճատ
Բոլոր շրջաններուն մ էվ արդէն ամ բողվոլ - է ։ Ոմանք անոնց գո յութիւնը ուրանալու չափ ա -
գորի ինքնութիւնք, թէ նոյն ինքն տիրասպան Ա– ւ; ւս վ գտցած
, թեամ բ աւարտած է գպրո ցական շէնքեր ո լ վերա են , նկաաի ունենա լով մ ասնաւո րա;–
նակի որգին է, եւ քստ այնմ Հազոբդեց թագաւո բար ՜որ ոչ այգ ատեն Գիոկղետիանոս
նոր ո գո ւմբ ,փո խագր ո լած է ձմբան վառելանիւթ ք ։ Հռոմ էր ,
Առանձին շրվանն եր ուն մ էվ ո ւսո լցիչն եբբ նո յնպէս ր ի ն ։ Այս յայտնութեան *Լրայ^ Տրգաա, աւելի
ո՛չ այգ կերպով ամուսնութիւն կրնար Լ^Աել, ՛ո՛ք
զայրացուց իր ցասումք * Աակայն , տարօրինակ է
վաղօրօք ապաՀվուած են ձմրան վառելափայտով։ *նման մեծ կուսատուն մը գոյութիւն ունէր , ո ք
որ, այս բոլորք տեգի ունենալով մէկտեղ, ֊Տրգաա
Հա յաս ա ա ն ի Պ ետՀ րատ ք աբգէն Հ րատա րակե ր պատ կե րի վբայ լյնտր՚ո ւթէւն կ՛՚ըլլար, ո՛չ 70 կոյ–
նորէն չուզեց գործադրել , ԱՀնակի սերունդք կոտո
է 20 զանազան գասագիրքեր , 69.000 տպագրոլ - սերու բազմութիւն մ ր ա յգ ժամ անակ կրնար ա -
րելու Համար իր վիրաւորուած Հօր տուած վեր–,
թեամբ ւ Ա ին չեւ տարուան վերվր լո յս կբ տեսնեն պաՀովաբար այդչափ րնդարձակ ու գարձուգարձ
վին պատգամր, այլ, Հրամայեց տանիլ ու նԽտեւ
22 ոլրիչ գասագբքեբ • ուղեւորութիւն մր կատարել , ոչ ալ Հռիփս իմ է ա–
զայն Արտաշատի մէկ վիրապին մէվ, ինչ որ մեղի
Մեր դպրոցներ բ 1940^5/ Վ^Ր^ առավին անդամ նունը Հ այկական կամ լատինական ծագում կբ
կը յէ^յ՚Ց՚^է *1–այրէ գազաններով լեցուն Գանիէյ
•Ըչ\Լալով, իրենց բնագիտութեան , քիմիաբանոլ - ցուցնէ եւ ո՛ չ ար անոնք կրնային ապակեղէն ու
մարգարէի գուբին պատմութիւնբ։ Գրիգոր , աՀա–
թեան ու կենսաբանութեան դրա սենեակներ ո ւն Հա– լունք շինել :
ւոր տանվանքներու ենթաբկուելէ Վ^՚ր2, նետ ուած
• մար կր ստանան մէկ միլիոն երեք Հարիւր Հազար
յԱորվիբապին մէվ նորէն ապրեցաւ 13 ուա րի ա– ֆնչ որ ալ ըԼէայ պատմական իրողութիւնը, Ա֊
րոլբլիի կա Հ ա ւո ր ո ււք եւ նոր սլիտո յքներ : ռա-նց աբեւի– եւ լոյս ի։ Աստուածային Հրաշքի վե– գա թ ան գե ղո ո ին եւ ի) որ ենււ։ցի ին նայելով , Հռիփ–
Ղ՚պրոցներք բալա ր ար քան ակո ւթեամբ –ապա– րագբուած Գր՛իգորի այս առասպելային կեանքը, ս իմ եա.ն ց նաՀատակոլթիւն ք մեծ յուղում եւ գէշ
Հովուած են կաւիճ ,մ ե լան ,տ ետ.րակ9դբ չածա յր եւն : տրամաբանական։ գետին մր ունենալու Հ.՜ամար ^յիշ~ տպաւորութիւն բանեցոլց Տ րգատ ի փրայ ՚՛ Մս ւ
. Հյբվա՚ններբ ՛որոշ քանակութեամբ գպրոցական ուած է անծանօթ այրի կին մր, որ չենք գիտեր վեց օրերու խ.որ տխրութենէն վեբվ, երբ որսի ե՛
- գոյք են ստացած : ինչ գաղտն ի մի վո ցն եր ո վ Հոգացած է անոր ուլ I, ^ լաւ , յան կա րծ մ ո լեդնեցաւ , ի^քդթ^ՔԸ անզգայու
Գպրոցներու նիւթական - մասնագիտական եւ պաՀ իկք է թեան տուաւ ե լ սկսաւ անզուսպ թափառիլ ԳաԼ–
ուսումնական գրութեան մ ի վո ցն ե րո ւ բաբե լալու - տերր * Անոր կարգին նմանօրինակ նշաններ ցոյց
մը, մեբ Հանրապետութեան շրվանն եր ուն մ էվ ու- Գրիգորի ապրած վիր՜տպային կեանքի տարի– տուին նաեւ պալատականներէն ոմանք : 5 ՝ ր գ ա ա ի
սոլց չական դասու բա ր ե լա լո լած ո ր ա կա կան կազ– նե րու միվոցին , Տ ր գ ա ա նոր պատերազմներ վարեղ ՔոյՐ՝Ր<) էյոսբովիգուխտ , կրկնակի տեսիլքէ թե -
*^\Ը ք ք^ոմ\Լ կուլաան որ ն որ պաՀ անվներ գե ենք թէ* Պարսից դէմ , որոնք չէին Հրաժարած Հայաստանի
"՚՛Լ՜ լա դրուած յայտարարեց Գրիգորի ո զվո ւթ ի ւն բ եւ
ժ ո զո վ ր գե ան կր թա կան մ աբ մի ններու ե լ թէ ամ - Պարթեւազանց ճիւղբ Վ^վելու ե֊ ռՐ^իրր Է՚Ր^՚^Յ
բոզվ ուսուցչութեան առվեւ : գեզութեան տակ առնելու գաղավւարէն : Տրդատի մ իակ մ արդք ախտաւո բ ո լածները բժշկելու Հա -
1 946 1 947 ուսումնական տարուան Հ ի մնա կան պատերազմական բախտք յավււգ եղաւ Վ^ռամ Ք • ի. մար։ Ատա Ամատուեի նա իս արարը գնաց Արտա ՜
խնդիրք առավուան նման կբ մնաք ուսման որակի դէմ, բայց երբ \թերսէՀ գաՀակալեց , նոր ուժեր շատ ե լ իրօք 13 տարիէ ի վեր ՚վիրաա նետ ո լած
բարձրացումը մեր Հանրապետութե՛ան բոլոր գպ Հաւաքելով՝ յարձակէ ցաւ Հայոց վրայ 294/"–^։ Տ րր~ Գբիգո ր բ կեն գան ի գտնելով բերաւ Վազա ր շա–
րո ցնե ր ո ւն ՛մ՛ էվ; Գպրոցներու սէնօրէններբ, ուսման զատ յաղթուեցաւ եւ պաբտաւորռւեցաւ անգա՛մ պատ էԳրիգոբ Ր ՚ ^ ՜ չ / ւ Ծ ռ բոլորն ալ, ե այնուՀետեւ,
վար ի չն եր բ , տարրական , եօթնամ եա յ եւ մ իվնա - մ րն ալ ա պա լին ի լ Հռոմ է ա ց ին եր ո լ մ օտ , անոնց քրիստոնէութեան բուռն Հակառակորդ Տ րգատ ր.
կարգ գպրոցներու, ինչպէս նաեւ բանուորական ել օգնութեամ բ Հ եռացն ել Պ ար ս ի կն ե րն ու ասլաՀովեք դարձաւ նոյնքան կատաղի Հակառակորդ Հեթա -
գիւղական եր ի տա սար գո ւթեան դպրոցն եր ու բոլոր ԻՐ ԴաՀէ՝ԼՀ ՝ նոսական ^կրօնին ։ Գրիգո ր եւ Տ րգատ , ձեռք ձեռ
Պա քսի կնե րու
ուսուցիչնեբբ , ժո ղո վո գ * կր թ ո ւթ ե ան շրվանա յին այս յաղթ ութեան ժամ անակ , քի սկսան աւե ր ե լ , Հիմնա յատակ կործանել Հայոց
Գրիգորի անցուցած անծանօթ
մ արմ ինն երբ պէտք է ՝ի րենց քո լո ր ուժ երր լարեն կր մնա յ : Տ ՛՛ւ յանի վիրտպային կեանքբ Հին աստուածներու մեՀեաններբ ամէն կոդմ, ու
դուրս ել–
276 Հ աղար մ ան ո լկներոլ ուսուց ում ր կազմ ակեր– չէ թէ ինչու չկրցաւ փոխարէն բարձրացնել նոր կրօնի եկեզեցին :
պելոլ եւ լաւագոյն դրութեան մր Հասցնելու Հա– յնէ վն աո ատ էր եւ էր Հայրը է Ա յս մ ասին կա տ ա ր ո լած աշխ ատ անքն եբո լ ո -
մ եռած էր : կուտան որ, Հայաս
.մար։ Մ յո թիլէն 42.500հ^ եօթնամեա ւ նոր բն– ւեւ. Ք՛ Գրդւ
դունուոգ աշակերտներ են * Հաշիւ Պարսիկներու բոշ յավոզութիլններր ցոյց
Ո է-Ա ռւմնա կան այս նո ր տա րե շրվանին մ էվ մեր Տրդատ, երրորդ անգամ ԸէէաԼոփ) Իր –գա Հին. տան քաղաքականապէս խաղաղ վիճակ մ ք ունե^
Հանրապետութեան մէվ կրթոլթիլս պիտի ստանան տիրանա լէ անմիվապէս Վ^րվ ւ Հսյյասաանի մէվ ցալ մինչեւ 31 1 , ուր ծագեցաւ Հայոց եւ Հռոմէա–
քանի մբ Հազար մանուկներ , որոնք արտասաՀմ ան– ներկայացաւ ,թա գա լո ր ր զբաղեցնող Հռիփս իմեան ցոց պատերազմ բ ; Հայե բ ր կռի՛ւի մեծ քա վո ւթի ւն
եան երկիրներէն Հայաստան վերադարձած են։ Ա– կոյսերու պարագան։ Ագաթանգեղոս ի պատմածին ցոյց տուին։ ՝&իչ *Լհրվը, Արեւմուտքի կայսր կռս–
նոնք ո ր օտար ո լթեան մ էվ ղրկո՛ւած է ին կր թոլ- Հ ամաձայն , Գ իո կղետ իանո ս կայսր բ ուզեց իր տէ տանդիանոսբ յաղթելով Լիկինիոսի՝ միաՀեծան
թիւն ստանալու Հն աբ ա ւո բութ են էն , սովետական րութեան մէվ գտնուոՀլ ամէնէն գեղեցիկ ազվիկբ ինքնակալ դարձաւ եւ 313/5/ Հռչակեց քրիստոնէ
երկրին մէվ լայն Հնարաւոր ութի ւնն եր են ստացեր իրեն կին առնել։ Ատոր Համար ան պատկերագոր ութեան ազատ ո ւթ ի ւն բ Հ
մա յրենի լեղուով սո րվելոլ ե լ յառավգիմ ե լու Հա– ծի մասնագէտներ ղրկեց ամէն կողմ : Աասնագէտ– Տրդատ, Մեծն Կ ո ս ւո ան գ ի ա ն ո ս ի խնդակցու
մ աբ : թեան այցելութիւն մբ տալու Հ՛ամար, 324ի ա –
Օւսուցիչբ պէտք է րմբռնէ, ոբ ինքբ պատաս Գպրոցի բաղկացուցիչ մասը պէտք է Հանդի տեններբ, իր Հետ առաւ ՚հրիգորր, 13 մեծ նախա
խանատու է ո՛ չ միայն ուսուցման որակի, այլեւ սանա յ նաեւ դպրոցին մէվ եւ դպրոցէն գուբս, Ա1– րարներ , 70.000 ընտիր զօրքեր եւ Վազա բ շա պատէն
մէկ դասարանէն միւսբ անցնող աշակերտներու շա կերտ ո ւթ եան մ էվ կա տ ա ր ո ւած դաստ իարակչա - Հռոմ մեկնեցաւ ։՛ Վերադարձին նորէն զբաղե՛ցաւ
թ ի լին Հ ամա ր ; կան աշխատանքի արմ ատա կան բաբե լալ՛ում բ ։ քրիստոնէութիւնք զօրացնելու գործերով, սակայն
Աշակ եբ տ ներ ո ւն ի նքն ուրո յն ա շախ աւո ան քո՝ Գպրոցբ պէտք է ամէն օք , քայլ առ քայլ ու ^ " յ Ժ 1 ֊ " յառավացած տարիք մը ունէր, չէր զօրեր
պէտք է ղօբա ցն ել . անոնց սորվե ցնե լ որ ֊աշխ ա– սումն աս իրէ ի լք ա քան չի ւր աշակերտի աշխատա - իր բուռն կամքբ բանեցնել կարգ մբ նախարարնե
տին գրքի * սկզբնական աղբիւրներռլ եւ լրացուցի ք սիրոլթիւնն ու կամքր • սորվեցնէ անոր յազթեք րու եւ աւագանիներու վքայ յ որոնք կր շարունա
գրականութեան վրայ։ Պէաք է աշակերտութեան գժ ո ւարո ւթի ւննե րո ւն : &ամառ աշխատանք կատա կէ ին պաշտպանել Հեթանոսական կրօնբ : Գրիգ"Ր
սորվեցնել ոբ ան Հ ա ա ա կան ձեռնարկներ կատար են րել որպէս ղի ուսանողական կանոնն երբ արմ ա տա ճգնարան քաշուած էր այդ պարադային ։ ՏրգաՄ*
բնագիտութեան ե լ քիմիաբան՛ութեան ճիլղեքուե նուն : Ընդ լա յնել բնագիտական աշխատանքք , ղբօ– ինքն ալ գնաց անոր մօտ* թէեւ քաղաքական շա–
մէվ, աշխատանոցին ( լա ւզ ո ր ւս թու առ ) մէվ կա ւսա շրվական արշաւները ո ւսո ւմնաս իրե լու Հ ամ ա ր Հերր վերագարձուցին զայն իր գաՀին, բայց եր
տարուած փորձերուն՛ մասին, ուս՚ումնասիր ու իրենց քաղաքր, շրվան բ եւ աւելի քիչ ժողովուեր կար չապրեցաւ այլեւս *Ալ որպէս թէ իր յանգիմա–
թիւններ բն՚են * սորվեցնե՛լ անոնց զեկոլցաւմներ գումարել երախաներոլ Համար %
գրեք որոշ նիւթերու շՈէ–<րվ* ^՜Բ^ՂիբԱեր կազմելէ , ՀյաՀագրգռել ա շակե րտութ իւն բ , զա բղա ցնե լ նութիլններէն զզուած կարգ մը նաիսարարնեբ,
Աշակ եւոներուն բանաւոր թէ գրաւո՛ր մշակումր անո\նց յուզական աշիսաբՀբ, արթնցնել ստեղծ ա ֊ թունաւորեցին ղինքբ 90 տարեկան Հասակին մէվ։
բարձրացնելու խնդիրներով պէտք է զքաղին նաեւ գործական ընդո ւնակո ւթի ւնն ե ր ը ; Աշակերտին Տրգատ մօտալորապէս 56 տարի թագաւորեց
բնագիտութեան , թո ւա բան ո ւթե՛ան ե լ ա յլ ճիւղե– կազմաւո բումը , անոր դաստիարակութիւնն ու. գա եւ մեռաւ ՅՅՕի աաեններուն:
բու ուսուցիչները Հ ղափարականութիւնը ուսուց չէն կախում ունի յ ԿԻԻՐԵՂ ԽՐԱ8ԵԱՆ
Fonds A.R.A.M
