Page 38 - ARM_19-1946_04

ՀԱՕԱՍՏԱՆԻ ԳՌԱԿԱՆՈԻԹեԱՆ ՀւպկակաԱ կչլ նայթ, գիւղիք էզերքԱ, բլուրի մլլ վրայ

բարձրացած է Հոյակապ չէնք մր, Հպարտութիւն

ԿԱՃԱՌԸ (ԻԱստիտոՆտ) 1 ճ օ ք & ա ; գիւղախումբ մը մր կր զգամ ու կր մտածեմ Հայ աշխատասէր ժո­

ղովուրդի շինարար ոգիին մասին , կյլ խորՀիմ,

թէ ինչեր կրնայ ընել այս մոգովոլրղր , եթէ քիչ

Խ Մ Ի — Ս՞Վ– Հայաստան ամասւգրէն, մեր հա­ Ա– մը լայն Հնարաւորութիւն տրուէր իրեն :
յերէնով.—
$ա*ւներկ»ւ տարի ա/ւաք ձգեցի Հայկական այս - Գիմացին՚ր Լատիններ»/֊ վանքն է , քովինը

Հայկական ԱՍՔ՝ Գիաքււթէւֆնիրրւ քԼկագեմի - Հնբրեայ Հ / ՚ ք ա ն ը , Հայաստանի այո փոՔրԷ^Լ անկիւ­ նոյնաէ» դպրոց է՛

քք^յֆ ՀՄ անուկ Աբեղեան» Գրականութեան կաճա ուր նը, րւ Հիմա, տարիներ վերք, հ.Սհ.ես հ֊ԼՀ վերա­ Արգէն մտած ենք ք-էքաաի Խ»թ–ը, որ գարե­

շուտռյի կր րո լորէ էր գո յութեան ութ տարին ; դառնամ իբ են , կ*եբ թամ բն ո ւթե ան ղիրկը յո զն ած րով դարձած է Հասարակաց զբօսավայր ր ։ Տարի­

կաճաուր ունի չորս բաժանմունք՝ ա ) Հին ել. քիղերս Հանգստացնելու եւ աշխատելու Համ ար * ներով Հոս տեղի ունեցած են գիւղին Հարսնիքնե­

մ իքնագաբեան գրականութեան , ր ) նոր եւ սովե­ կը փախչիմ քաղաքձեբոլ ժխորէն, կ՚երթամ րը, երիտասարդները, թմբուկին ու դքսփին աւՎել

տական գրականութեան, - գ) ժողովրդական բա­ բնսւթեան գիրկը ել բնութեան մարդոց քով ։ Կ՚եր­ Հոս բռնած ե՛ս րենց շուրջպարը, չափաՀաս տղա–

նա Հ իլս ո ւթեան եւ դ) գրական թանգարան ; - թամ լեււներու բարձրութեան : քր, իրենց իանգավաո֊ութեան մէշՀ արբշիռ, աոա­

կաճառին առքեւ գրուած՜ են շատ պատասխա­ Լաթաքիայէն գէպի Հիւսիս խճուղին 35 քիլմ * ջին անգամ Հոս ժյգտած են իրենց ապագայ նշա­

նատու իսնդ իրն եր , ,որոն ս մ է կն է Հայղբ ակ ան ո լ - կնանցն դաշտ երէն եւ յանկարծ կը սկսի բարձրա­ նածներուն :

թեան պատմ ո ւթեան ուս ումն ա ս ի րո ւթեան խըն - նալ ու մադլցիլ մայրիի անտառներուն մ է քէն ինք­ 1Սոթր փոխուած է Հիմա, ընկուզենիի շրքա–

գիքը. ՚՝ նաշարժի վարի չբ Հ ին պատմ ութիւն մ բ կբ պատ–, փակր վերածուած է Հանրային պարտէզի . անոր

Լ* Աանուէլեանի , * Փ՝ափազեանի եւ Ա* Զա– մ է , մ ինչ իմ ուշադրութիւնս անտառներուն Հետ դիմաց շինուած են խանութներ ու կարաժ ։՝Բ ի չ մր

մինեանի , ինչպէս նաեւ անոնս նախորդներու՝ Գ* է . կբ նայիմ ՀետզՀետէ փախչող անտառներուն : անդին, Հեղեղատին վրայ , Հին, տախտակեայ կա֊

Զար բՀանէ լեանի , Ա * Պալասանեանի ել Հ • Դա - Արդէն Գասթալ-Աաաֆի բարձունքին վրայ մոլրքներուն փոխարէն , շինուած են նոր կամուրջ­
օդը,
թբրճեանի դիրքեր բ Հ ա յ գրականութեան պատ ՚– ենք, կը շնչեմ լեռնային զով ու առողք արար ներ : •քաղաքակրթութիւնը կատարած է իր գերը;

մ ո ւթեան մ աս ին չնա յած ատոնց որս շ մասին թոքերս կը լեցուին, Հանդարտ՛ութիւն մը կ*իքնէ X

գրականագիտական եւ բանասիրական մ եծ արժէ­ Հոգիիս ։ ք*ն քն ա շարժ բ կը բարձրանայ զգուշու - փէսապցին ճանչցուած է անՀաղորգ ու վերա–
չտեսայ
քին չէք՛՛ն 1էրնար լրիւ֊ բաւաբարել սովետական թեամբ )վսյրիչր կորսնցուցած է Հին պատմութեան պաՀ, բայց այդ վե րապաՀո ւթ իւնը ես Հիմա,

ընթերցողը եւ դպրոցը։ թելը ո լ Հիմա ուշագրութեամբ փարած է ղեկին* Հոս* ՛ո՛չ առաք, առաքին գալուս , եւ ՛ոչ ալ ուշ

Այգ իսկ պաւտճառով կաճառին առա քին գործը ոլզտիկ սայթաքում մը՝ բոլորս ալ կ՚երթանք* .. 17 տարի վերք։

եղաւ պատրաստել Հայ գր ա կան ո ւթե ան պատմու­ «ի վերին Երուսաղէմ» : ճշմարտութիւնը այն է( ոբ ՝Րէսապցին

թեան դա սա գի ր ք մ իքնակարղ ղպբոցնեբոլ Համար Կը Հասն ինք ճամ բու ամ էն էն՝ գեղեցիկ բաբ - կը մ օտենա յ մ արգոց եւ մ անաւ անդ շատ ուշ կը

Գաս\ագի րքը Հրատարակուեցաւ երեք գէրքոփ ձ ունքին , անտ առին մէքէն կբ դիտենք ծովը՝ վեր– բարեկամանա յ; Աեծախօս իմաստակները տեղ

1940 41^5–, 40—45 մամուլ ծաւալով : Այգ քալոյսի այլազան գոյ նեբուն տակ : կդքնենք ինք­ չունին Հոն * անոնք շուտով ծաղրի առարկայ կբ

գասագիրքբ ելակէտ դարձաւ յետադայ նոր պրպը– նաշարժէն , վայելելու Համար անտառի , լերան ու դառնան եւ սրախօսութիւնն եր կբ Հիւսուին անոնց

տումներու Համար։ ծովու տեսարան բ : շուրք։ փեսապ եկող ճամբորդբ կամ նոյն իսկ Հան­

Այս դասագիրքը Հրատարակելէ վերք, Կաճա - Կ բ յիշեմ : 1 7 տարի առաք , Լաթաքիա ի քնելու րային գործի չր, խօսելէ առաք, պարտաւոր է եր­

ռը ձեռնարկեց պատրաստելու Հայ գրականոլ \– ատ են, այս տեղերէն ձիով անցանք* գիտութիւնր կար մտածել, չափալո՛բե չ իր երեւակայութիւնը ել

թեան պատմ ո ւթի ւնը վեց Հատորով , իւրաքանչիւր դեռ Հասած չէրա յ ս բա ր ձո ւն քին : Ա յն ատեն ան­ կշռել իր խօսքեբը , այլապէս իրեն Համ ար պատ­
- ըֆ դար ձակ.
Հ ատ ո րբ 35 40 մամ ո լ լ ծա ւալ ով աւս ո ր աւելի տպաւորիչ էր, կախարդական բան մբ րաստ է ժո զովո ւրդի իմ աստուն խծբծանքը ;

աշխատութիւն մը որ րնգգրկէբ ամ բողք Հայ մ ե– կար Հոն* վայրի բնութեան աՀաւոր գեղեցկութիւ­ փ է ս ա պց ի ին սէ բն ու յ ա ր դան քը անծանօթին
ձեռքը իր ա–
ծաՀաբուստ գրականութիւնը ժողովրդական Հնա– նը կբ քաշէյ՛ քեզ՛ Հիմա մարդկային Հանդէպ , երեւան կուդան երկար փորձեր է վե րք ,
բացաստաններ
գոյն բան աՀ իլս ութ են էն սկսած մինչե մեր օրերը։. ւերբ գործած է արդէն * տեղ-տեղ բայց անգամ մը որ սկսաւ սիրոյ ել յարգանքի այգ

1 944^^՛ լո յս տեսաւ յիշեալ վեցՀատոր եա կի կան, ճղակտոր տապալած ծառեր ,.՛ Հոս Հոն գոյ,– զգա\ցումը , ալ դժուար կաբելի է փոխել : Վ^կայ
առա քին ստուար Հատորը՝ Ա անուկ Աբեղեանի ա յն ան սա Հման յարգանքը , որ անոնք ունին մեր
Հայ ւծիքնեբ , սզոցուած տախտակներ ;

Հ ին գրականութեա՛ն պատմութեան առա քին գիր– Գրաւեցէք ձեր տ եզերբ, կբ Հրամայէ մեր մեծանոԼս րնկերոք Նիկոլ Ադբալեանի եւ ՀՀաՀպաղ

քը , մօտ 50 մ ամ ուլ ծաւալով հ վա րի չր 1 մ ութէն առաք պէտք է Հասն իլ Հ Հայրիկի (Վարդան ՚էՀաՀպազ^ Հանդէպ* վկայ՝

Ա անուկ Աբեղեանի ա յս Հատորը րնդդբկէ Բարձունք մը եւս , արդէն կ*իքնենք Տ ի*֊ղ~Ազա– լուս աՀ ոգի Ա ի մո\նի ի Հ անդէպ ի րենց ունեցած խո­

Հայ Հին առասպելներ , աւանդական ու ժողովըբ–, ճի բացաստանը; Գեզքուկ տզաք ճ ամ բան ե բոլ ե– րունկ սէրը ։

գա՝ կան վէպեր, առաքին Հազարամեակի Հայ բ ա1 - դերքբ կեցած կը նա յին մ եղի : Հա յ տղաներ են , փէսապցին յամառ է , իր Համոզումները դի՛—
դէմ–
՝ն ա՛ստ եղծո ւթ իւն բ , ՜է/արականները, Գրիգոր ՜Հյաբե– իւ ելա զ ի , ար տա յայտի չ ա չքերով , աբեւաՀա ր յ ա– րութեամբ չի փոխեր, ծայրայեզ է ինչպէս "իրոյ,

կացիի ստեղծագործութիւներ, դասական մեր քով • Տ է*–գ–Աոա^ԼՀ Լա թաքի ո յ խճուգիին վրա նոյնպէս ա ա ե լո ւթ ե աո մէք, վեՀանձն զոՀաբերու–

պատմագիրները , Մովսէս խորենացի , Եղիշէ եւ ռաքին Հայ գիւղն է : թեան, ինչպէս եւ եսական ճղճիմ Հաշիւներու մէք։

Ղ,աղար Փ^արպեցի, ինչպէս նաեւ պատմագիրներ, Կբ նա յիմ ա յս կա յտառ , զուարթ տզոց * անոնց ՝թէսապը տուած է տասնեակներով յեղ ափս -

կորիւն վարդապետ 1 Ագաթանգեղոս , փաււ. ոոս վարակի չ ծիծաղը կ՛* ուրախացնէ զիս , կբ խնդամ իս ա կան դէմքեր , բիւրեղա յին մ ա քրո ւթեամ բ կու­

ք*իւզանդ ել ուրիշներ : Այստեղ Հմտօբէն կը քբն ֊ ես ալ ու կը Հետելիմ անոնց շա բժ ո ւմն եր ո ւն ։Տան­ սակցական տ իպաբներ , մ զած է ինքնապա շտ պա–

նարկոլին վ1լա յա բան ութ իւննե բ բ , թարղմանական կարծ ինքնաշարժը կանգ կ՚առնէ գեղեցիկ , արդի­ նութեան կռիւներ (1921 24) որոնց մասին գրեթէ

գր ա կան ո ւթ ի ւնը , դաւան՚աբանա կան պա յքարի ական Հէնքի մը առքեւ ։ Աաքսատունն է եւ մենք ոչինչ գրուած էX

գր ա կանո ւթի ւն բ , Եղնիկ Կ ո դրացիի եւ Ան ան իա ալ թուբքեւսուրիական սաՀմանին վրայ ենք; Տ՚"– X

Հյ իրակացիի դիտականէ– փի լսոփա յա կան Հա յեացք– ս բ քայլ անգին կը ծածանի թրքական դրօշա՛կը,

նեբը ; մտ րմ ինս կը փշաքաղի եւ չեմ գիտեր ինչու , կր, Ե^ րբ Հ իմ հ ու ած է ՚1* է ս ա ը 1 տ յս մաս ին ստո յգ

ք՚ն չպէս կը տեսնէք Ա անուկ Աբեղեանը Հա յոց յիշեմ իմ տպերքանիկ մանկութիւնս աքսորի ճ ամ­ տեղեկութիւներ կը պակսին ։ Ա ա թէ ո ս ի\ ւռա Հ ա յ ե–

Հ ին դրականութեան պատմութիւնը կ՝ընղդր - րան ե ր ո ւն վրայ։ ցի , իր պատմութեան մէք կբ խօսի Անտիոք, դոլ–

կէ մշակոյթի լայն Հողի վրայ հ թէ այս, թէ քա­ Բարեբաիս տա բ ար երկար չ են սպասցներ մեզ */ մ ար ո լած եկեղեցական Համ ագում արի մ բ մ աս ին ,

ղաքական ճնշման ու օտարերկրեայ բռնապետոլ- սովորական ձեւակերպութենէ վերք , կը Հրամայենք որուն մասնակցած են նաեւ ՊարլաՀօի ԼՊալլում^

թիւններու դէմ Հայ ժողովրդի մղած գա րա ւո ր ան– ,որ անցնինք ։ Ա՝ եր վար ի չը գունագեղ յի չ™ Լք մ ը կր շրքանէն երկու Հայ եպիսկոպոսներ :

նետէ անդին ու կը սկսի ե րգել Հա յ ր են ա կան Հ ին Պալլռւմը կամ ՊարլաՀօն կը գտնուի վ^էսապէն

ղոլԼ ա ա յ ք ա ր ի սկզբունքով մեր Հին գրականոլ ՛ւ­ երգ մը։ կէս ժամ անգին ԲլոլՐ ի մը վրա յ * Հին եկեղեցիին

թեան անցած ուղին լուսաբանելու տեսակէտէն՝ Արդէն *Բ է սապի սաՀմ աններ ուն վ ր ա յ ենք ։ աւերակները դեա մինչեւ Հիմա կը մնան եւ կբ

Աանոլկ Աբեղեանի այս աշխատութիւնը աննախըն­ քէնքն ա շա բժբ կ բ կին կը սկս ի բա ր ձ ր ան ալ ։ ք*րի - Հաստատեն Հինաւուրց ծաղկեալ վանքի մը գոյու­

թաց գործ մըն է Հայ բանասիրութեան պատմու -, կուն Է, պարտէզներէն վերագարձոզ կիներ կը մի­ թիւներ այս շր քանին մէք։

թեան մէք; անան մեզի ։ քւնքնաշա րժր Հազիւ կը շարժի , յ ո ղ– Այս տեղեկութենէն կաբելի0 է Հետեւցնել ար­

Մ * Աբեղեանի Հ Հայոց Հին Գրականութեան նարեկ ճամբո բդի մ ր նմ ան , Հազիւ կբ բարձրանա յ ։ դեօք, որ ԺԱ՚-Ժւ՝* դարերուն Հոծ Հայութիւն մը

Պատմութիւն» ընգարձակա,ծաւալ գործի երկրորդ Այս երեւց ո ղ երկյարկանի հԷաՔՐ ^Ու֊սում– ճդոյութիւե ունեցած է այս շրքաններուն մէք եւ որ

գիրքը ^րնղգբկէ գեր ա ղան ց օ ր էն Հա յ կա կան վե­ նասիբաց» վարժարանն է։ ի րաւունք ունեցած է մասնակցելու եկեղեցական

րածնութիւնը, ւոբոլ մեկնաբանում բ Աբեղեանի Համագումարին երկու պատգամաւո բնեոոմ։

ամ էն էն մ եծ ծ առա յո ւթ ի ւնն ե ր էն մէկն է Հայկա­ Ոմանք փէսապի Հայոլթիւնբ աւելի Հին կը

կան բանաս իրո ւթե ան : Աբեղեան քայլ առ քայլ կը ն ո ւաճ ո ւմնե ր բ Հա յ րենական պատերազմի օրերուն :. նկատեն, նո յնիսկ կարծողներ կան, ոբ Աեծն Տիգ՜

Հետեւի եւ կբ նշէ թէ ինչպէս կեանքի աշխարՀա– Գրականութեան պատմութեան Հ ա՚տ-ո բներ՛ո՛ւն րա՚նի արշաւանքներու ատեն եւ Հայկական կայս­

կանացման ղուգբնթաց 1լ ա շիւա րՀականանա յ գրա­ զոլգաՀեռ՝ կաճառը կր զբաղի նա\ել Հայ լրագրու­ րութեան շր քանին– Այ՛ ա ի ո րի եւ ՚Բէսապի մէք ապ­

կանութիւներ : ՛Ա իքնագաբեան բանա ս տ եղծո ւթ ի ւնը9 թեան , ինչպէս նաեւ Հայ՝ քննադատութեան պատ­ րած– են Հայ դա ղթ ական ութ իւննե ր %

առար կադր ո ւթի ւնբ , պատմ ագրո ւթ իւն բ , ինչպէս մութեամբ ։ Առաքինի վրայ կ՚աշխատի Ա* կարին– ՝քՀէսապցիներր , Հ քւմնո լած իրենց ն ա իսւսՀ ա յե–

եանբ, երկրորդի վրայ ^ԼԲ^ԳԳՐ^լԷփբոֆ * Հ* Գիւլիքէօխվէ

պա տ մ,ո ւթ ի ւնը
նաեւ շարք մը յաիակից երեւոյթներ մշա՛կոյթի եւ - րոլ տեղեկութեանց վրայ , կը Հաստատեն տ ր ա յս

քաղաքականութեան բնագաւառէն կը գտնեն այս եան-ը : Լրագրութեան ԼՐ քանն ե բու Հայութիւնը գաղթած է Պիլիկի1" յէն ե

Հատորին մէք իրենց սպառիչ նկարագրութիւնն ու առայժմ 1 Պրդ գարու 50 $0ական թուականները () Հայկական Աիքագետքէն , որոնց* բարբառներու

մեկնաբանութիւնը ։ Գրականութեան պ՛ատ մութիւ- քննադատութեան պատմութիւնը կը Հասնի մինչեւ Հետքե րբ ո րո շ կբ տեսնուի՛ս ՚քՀէսապի բար բառին

նբ կբ Հասցնէ մինչեւ ) 9րգ գարու առաքին երեք \9րգ գարու 2,0ական թուականները։ մէք; Կը կուրծս՛ ի , թէ գաղթողները նախապէս

տասնամեակներբ։ Հատ՛որ բ կը տպագրոլի եւ լոյս \Չ4$ին կը լրա՛նայ Հայաստանի մէք եդած Հին Հաստատուած են՛ արգի ՚Բէսապէն 10 վայրկեան

կը տեսնէ այս տարուան կէսերուն։ թատրոնի 2$)00ամեակբ * Այս նշանաւոր տարեթուի վար տեղ մը, որ յետագային կոչուած է ՚քյերքին–

Վ^եցՀատո րեակի Հին գրականութեան վերա բե­ կապակցո ւթեամ բ կաճառբ ձ եռնարկած է պատ - Գիւղ,անշուշտ նկատի ունենալով իր գիրքը բարձ­

րող բաժինբ աւարտելով, կաճառը այժմ իր աւշա­ ր ասա ելու Հայ թատրոնի պատմութիւն ը եօթբ րադիր ՚Բէսապի Հանդէպ ։

գրութիւն բ կը սեւեռէ նոր եւ սովետական բաժին­ պրակով , Հնագոյն գարերէն մինչեւ մեր օրերը ; Նախապէս ՝Բէսապ եղած է րնդարձակ եւ կոյս

ներու վրայ, առաքին Հերթին պատրաստելով Հայ թատրոնի պատմութիւնբ պիտի ինգգրկէ ո չ միայն անտառ մր ։ Հովիւները պատահ մամը գտած են՚Րէ–

գրականութեան պատմ ո ւթեան Յրդ եւ երգ Հա– կ ո վկա սի , Պ ոլսո յ եւ ս ո վե տ ա կան Լ\րքանի , ա յլեւ սապի աղբիւր ր եւ ժողովուրդը ՀետզՀետէ անտառ­

տորներբ։ Յրդ Հատորը կ՚ընդգրկէ Աբովեանի եւ Եվրոպա յ ի , Ամերիկայի ^ ք*րանի եւ Հնդկաստանի ներուն մէչ շինած է նոր գիւղ մր։ Այս անտառնե­

Նալբանգեանի շըքանբ, Հատորին վրայ կաշխատի Հայ թատ ր ոննե ր ը ։ Այս պ ր ակն եր ուն վրայ կ՚աշ­ րուն Հետքերը մինչեւ այսօր կը տեսն ուին ։Տո լներ

այս յօդուածին Հեղինակը։ երդ Հատոր բ սովետա\– խատին փբոֆէսէօրներ Գ * Լեւոնեանը , Լ * ՝ք*՝ալան– կան , որոնք շինուած են անտառներուն բնական

կան դրականութեան վերաբերող ՀՀա՝տ.որն է, որու թարր եւ Ա* Արշարունին, գիտութեան թեկնա - կոճղերով I

վրայ կ՚աշխատին կաճառիս կարդ մբ երիտասարդ, ծուներ՝ Գ* Գո յ եւսնը , Գ* Տիգբանեանը ել Վ *թեր– •Բէսապի շրջակայ գիւղերը կազմուած են ՝Ր՝Է–
բայց սապէն վեր1։ գաղթած
կարող ա շիւա տա կիցն եր բան ա ս ի ր ա կան գի - զիբաշեանբ , թաաերագէտ Ա* Ա ե լիքս է թե անր ։ Բնակիչները, մեծ մասով,

տ ո ւթ ի լքնն եր ու թեկնածուներ Աս * Ասատրեանբ , Պրակներու խմ բա դ ր տ կան կազմ ի մ էք կբ մ տնեն են ՚Բէսապէն եւ կազմած նոր ընտանիք եւ տնտե­

կ . թոփչեանը , Ա* Մ ակա րեանբ , քհ * *Հ ա ր դ ա զար­ ակադեմ իկոս Հ . Օ ր բե լին , Հայկական ԱԱՌ Գի - սութիւն Հ

եան բ է ինչպէս նաեւ Վ * թէրզի բա շեանը ել ուրիշ՛­ տութիւններոլ Ակադեմիայի թղթակից –անդամ Ա* •Բէսապ այժմ ունի 510 տուն, 3200 բնակիչ Տ
ներ ։ Այս Հատորին Ջիվէլէգեանբ եւ ուրիշներ ։
պիտի գրաւեն Հայ մէք առանձին •ուշադրութիւն ՛Բէսապի բարբառը մեր /եզուի բնական Հարս­

սովետական դրականութեան (Մն.ացէալը յաջորդով) ԽՈՐԷ1) ՍԱՐԳՍԵԱ՚ե տութիւնն եր էն մէկն է, գեղեցիկ է ո լ պա ակ երա-ղ

Fonds A.R.A.M