Page 30 - ARM_19-1946_04

•

յ ա* ա*

Հ ա $ա ստ ա Ա ը Հ Ն. ԳաշԱակցաթիւԱը կուլ երկիրներուն մէչ, իր պատանեկան , երիաա -

սա րղ ական եւ մարգական մ ի ո լիՒր ւննե րոյԼւ Իսկ

ՈվղսըԱեաԱ ստռՎաԱճևավ մԽ ճացԱ ո ւ ջո^Ա ե մեր ան ար յ՜ան Հակառակորդները ոչ միայն ատակ
չենտե լական կազմակերպութիւն
ստեղծ ե լու ,ա յ լել

եզածը քանդելու կ՚աշխատին , իրենց կռնակը

( Հ – 8– 0՝* օրա֊սա աո/թ-խ.) տուած պետական ո ւժին։

Հ * Տ • Գաշնակցոլթիլնը ան Հրաժեշտ ութիւն Հ - 3 * ԳաշԴւակցութիւնը իրեն կապուած պա­

Բի ւր ա կն եան լեռները Հարուստ են արօտն ե - մբն էգ Հայ կեանքին, անոր գոյրլթեան Համար, տանեկան , երիաա^աբղյսկան , կապոյտ էաչի

քով եւ զանագան տեսակ ընտանի կենդանիներ կ ա– անոր ապրելու շնչելու օգն է , Հացն ու ջո*֊րը X պէս ազգօգուտ մ իութիւներէն զատ ուժ է տ ուած

րածին՝ անոնս վրայ : Մեր Հակառակորդները չափազանցուածն կբ Հ* Մ* Ը՛ Մ ՛է , Զոմի, Գպրոցական , Լսարանա

Արեւմտեան Հայաստան Հարուստ Է պղնձի , գտնեն այս եզրակացութիւնը I Փաստօրէն Հ՛Օ* կան, ուսանողական եւ գրադարանական մի ո լ -

Հանքածուխի ք նաւթի, երկաթի , ծ ծ ում՛ ր Է եւ շատ Գաչնագցոլթիլնը 1 8 9 0 ^ մինչեւ 1918/. պետական թեանց։ է լ Հիմա մեր անորակելի «Հայրենասէրն ^

՝ուրիշ Հանքերով, նաեւ Հանքային կուրերով է Բո– կեանքի Համնիլը յեզավւոխեց Հայկական կեանքը։ ներն ու ^Ց,առաջգիմա1իսն՝»ները երգում Հրած եֆա

էոր այս Հանքեր ր ան շաՀ ագո րծե լի Վիճակի մէջ եե ; Գարերէ ի վեր ճորթ դարձած, առնականութիւնը քանդել ամէն Ի*եէ "Լ՛ Գաշնակցական աշխատան -

Հաղորդակցութեան միակ միջոցք խճուղի մ րն մոռցած տյս անգիմագիծ ժոզովոլրգին կռուիլ քով է Հիմնուած։ Անոնք չխնայեցին նոյն իսկ Հ.

է , որ Տրասլիզոնէն կրղնկա , էր գրում Բա֊ղէշ ս ո բվեցուց , անոր քագաքական լեզուն զա րգա ցո ւց 9 Մ • Ը • Մ ՛ին ։ Ե*– օր ցերեկով յ առանց խպնելու

կներկարի : Վերջերս եր կաթ ո ւղի մր էրզրումր ին քն ապա շտ պանո ւթ ե ան .ու արժանապատւո ւթեան բոլոր փետրաթափ , Գաշնա կց ութ են էն վտար -

Կը կապէ Ավազի եւ էնկէւբէէ, որմէ ճիլգ մր կներ­ զգացումը արթնցուց <ոլ վերջապէս գաբձոլց ժո - տւած աննկարագիր ^ գիրթ գրաւելու եւ օգտոլե–

կարի մինչեւ Հայաստանի սաՀման ր, իսկ ուբէձ\ գովուրգ մբ որ ինքզինքբ արժեցնել գիտցաւx իր լոլ մարմաջէն բռնուած ծոյլ եւ իսայտաբղէա տար­

ճիւղ մը մինչեւ Վան : դարաւոր թշնամիին՝ քՒուրքին , ՝Բիւրտին Հար - րերը ի մի Հաւաքուելով, կր զառանցեն . «Գաշ -

Բնակչոլրիւն եւ զբազումներ • — Ըւիլսընեան ո լած ին դէմ Հ արուածել սոր վեց ո ւց : կո բուստի նա կցո ւթիւնը անելիք չունի» ; էքեզճեր որ կը յա–

սահմաններով Արեւմտեան Հայաստանի , Տ բ աաէԼի - մ ատնուած ժ ո զո վո ւր գի մ բ առա^ւո րգբ դարձաւ ւակնին թաղել 56 տարուան կուռ ու առողջ, ա -1
յին ու ռոյգ ու անխոնջ կազմ ակեր պո ւթ ի ւն մբ։
զոն՚ր, էրղրումի, Վանի եւ Բաղէշի մէչ 1914/5, ֆ ի ղի քա կան– , մ տ ա ւո ր ա կան , մ շակոլթա

կ՚ապրէին մօտ երկու միլիոն ժողովուրդ հ Նոյն տնտեսական բոլոբ մարզերուն մէջ : Անոնք 1944,/ ն արիւն ալ թափել տուին Պա լ ֊

րեակչո ւթեան մ էջ Հայերր աոանձին մ եծամ աս - • Հ * Տ* Գաշնակցոլթիլնբ Հ ա ք ցեղին Աեսիան քաննեբէն մինչեւ ր ան ւ. ա ; Գա շնա կցականն եր եւ

նութիւն էին հ Աոյն թուականէն վեր^, կարգերով եզաւ^ Ան քիշեցուց թէ վատութիւն է կռնակէն ուրիշ Հայրենասէրն եր վատաբար սպաննուեցան ,

եւ տարագրութիւնով նո յն նա Հ ան գն ե ր ր Հա յե րէ ի ր ա ր գան կըտելը , եւ ոճիր Հռչակեց մատնոլթիլ— բան տ ա ր կո ւե ց ան քսու մ ատնութեամ բ^ ել զզո ւե լի

պա ր սչուեցան : Նոյնիսկ ներկա յիս է\սա թերթերու նը X Ան էր որ փոշիներուն մ էջէն Հանեց մոռցուած զրպարտութեամբ՛. Անոնց ատելութեան ղոՀ գացին

թ ղթ ա կի ցներ ո ւ , նո յն վայրեր ր ա յց ելութեան աո - առաքինութիւնն եր եւ մշակելով նոր սերունդ մը Հայ գերիներ ալ։ ԳաշԳւակցութիլնբ այս ԲՈԼՈԲԲ

թիւ տուած՜ լուրեր ուն , ընդարձակ տարածութիւն– պատ րաստեց Հ ՜ ­ տարաւ վեՀանձնութեամբ ու Համբերութեամբ։

ներ անմարդաբնակ կբ մնան : Հ՛ 3 * Գաշնա կց ո ւթեան անչափելի զոՀ ո ղու - Հակառակ բոլոր գաւերուն , ա շխա բՀասասան
պատերազմէն վերջն ալ , Գա շն անց ո ւթիւնը կը
Նո յն նաՀ անգնե բուն մ էջ ժոգովուրգին մեծ թեամբ մարտական խում բեր ու զինարաններ կազ­
կբ զբաղէր՛ Աեփական
մասբ Հողագործութեամբ մ՛ակերպո ւեցան : Ապատութեան ճամբուն վրա յ ան– մԳւայ պատնէշին վրայ, իբրեւ աննկուն ախոյեա­
կային, սակայն քիւրտ նը Հայկ • Գատին յ
Հողեր ունեցողներ թէեւ Համս/ր զոՀերու, կանանչ երիտասարդութեան

Հ ո զատէ բեր ու Հ ողերն ալ մ շտկողներ բազմ աթիւ կարմիր արիւնով՝ ոռոգուեցան լեռ ու ձոր * Ոչ , բարեկամնէէբ , ոչ , ԳաշԳւակց ո ւթիւնբ չի

էին։ Գլխաւորապէս ղաշտերոլ մէջ Հոզաղործու - Ո^վ կազմակերպեց Հնանաս ո րէն մինչեւ 1Լանի , մեռնիր , որովՀեաեւ ան– մեր քագաքական գոյոլ -

թեամբ կբ զբաղէին, ինչպէս Երզնկայի, Ա՝շո յ , Ո՚֊ր՚ֆայի , Հյապին՝ ԳարաՀիսարի , Ա ռւէտիռ յ , Ա ու– թեան Հացն ու ջուրն է, օգն ու շնչառութիւներ ;

Ալտշկերտի եւ կարնոյ : Ամենաշատ մշակուողն էր ււ ա տ ա զի Հերոսամարտերը : Ո** վ կազմակերպեց Ց • ՀԻՍԱ8ԵԱՆ
նաեւ աՀ ա բե կչա -
ցորենը։ Աեւ Ծովի եզերքէնեբբ կբ զբաղէին Պանք Օթօմ անի եւ կարմիր Ա ու լիմանի

ծխախոտի մշակութիւն ով • կան յանդուգն գործերը^ վ էր որ գլուխ Հանեց

Հովիտներու մ էջ մ անաւանդ , Ա շո լ եւ Վանա ւ 1918 Մայիս 2,Տի փառաՀեզ յազթանակբ , Հիմնելով Հ Ա 0Ա Ս Տ Ա Ն

շբ^աններբ, Երզն՛կայի գա շտին վրայ Տաւրոսի կո­ պետական կորիզ մբ , Լուսին եան Հարստութեան

ղերուն ւիր ա յ , Ս եւ \ք ովի եզերքները ա յգեգո րծու— կործանումէն վերչ (1373)։ Խօ(ք. Ց ԳարփկեաԱի մառը

թի՛ ւն ը մ ո զո վ ո ւ ր գի զբաղումներն էին ։ Արօտներով Հ * 3 * Գա շնա կցո ւթի ւնն էր որ յաջողեցաւ ի

Հա բուստ Բի ւրակն եան , \$՝ականց եւ Տաւրոսի լեռ­ գին անՀամար զոՀ ո զո լթե անց Հա յ ժողով ուրդի •-9 —

ներ ուն վրայ խաշն արած ո ւթի ւնբ շատ զար գա - բո լո բ խաւեր ը իրարու շաղկապել , Հ ամ ախմ բե լ Երեւանի մէչ մեռած է բմչկական Համալսա­
ցած էր ։ րբ մ անաւանդ իր ձեռքին մ էջ ունէր Հայրենիք եւա–~
մ էկ ս ր բազան Հանգանակի Լոլրջ^ րանի Հնագոյն ուսուցչապետ , մանկական հիւան­
Հա յ տար
զա տ ո ւթի ւն ; դութիւներու ամպիոնի վարիչ, գիտութեան վաս­

առեւտուր բ եւ արՀեստները , սակա յն երկրին յե - Ո^ր կո ւս ա կց ո ւթ ի ւն ը պատ րաստեց լւնտ ի ր տակաւոր գործիչ՝ Յովնան Համբարձումի Գաբ -
ա ամ ե ա ց ււ ւ թե ան պատճառաւ րրէլեանը :
առեւտուրբ ետ մնա– զազաւիարասլաշտ սերունդներ : $1°Հ՛ .եո՚ ՚ " " ^
ր+յ֊^յ, դ շ "Ր^Դը փայլին Հայրենասէր մ. ռաւորա^

ԳւՐե1ժէ գոյո*~չմիւն չունէր % կաններ , գիտակից բազմ ո ւթիւննե բով : Փր՚ոֆ– Գաըրիէլեան մէկն էր այն մասնա­
Տանք Հիմա չորս նաՀանգներու Ու այս բոլոր
մասին զատ բեղնաւոր աշյսատանքէն վել՚ջ՝ գէտներէն, որ կը վայելէր իր ընկերներուն , պաշ­

զատ տ եղե կո ւթի ւնն ե ր *Վան կամ Վասպուրական , ր*0վ էբ "Ր ԳաշԿւակցոլթեան կռնակէն զարկաւ , տօնակիցներուն ել ամըոդչ ընակչութեա՚ն , մանա­
ւանդ մայրերուն
Բազէ շ կամ Պիթէէս 1 Կարին կամ էրզրում եւ Տրա– կռթնած ւժեք, վրւ ու մանուկներուն խոր սէրն ու

պիղոն X Տարագիր դառնալէ վերքն ալ Հ * 3 * Գաշնակ– համակրանքր։ Լայն (Ւ ո զո վր գա կանո ւթ ի ւն կը վ ա ֊

ՎԱՆԻ ՆԱՀԱՆԳ Վանի նահանգը 1(ը գրաւէ ցութիլնը չէ ր ո՛ր անվարան ու անվՀատ գործի յելէր ինչպէս ՛Հայաստան ի մէչ,նոյնպէս <ե– Հայաս­
Արեւելեան լծուեցաւ աւար­
ԱաՀմաններն Տ էգրէս ի եւ Վանայ էէճէ աւազանն եր բւ ղոպրած Ար տ ա ս աՀ մ ան ի մէջ 1914^ գեՀենէն ճո– տանի սահմաններէն զուրս Հ

են Հիւսիսէն էբզրումի նաՀանգբ, ա– բազմո ւթ ի ւնն ե ր բ ուծացում է ու ա յ լա սե­ Սոսկ •ո լայ ի պետական՝ համալսարանդ

րեւմ ո ւա քէն Բազէշի նաՀ անգը , Հարաւէն ՛ք՝ իւր - րում է փրկելու Համ ար X տելով 1906^5. ել տարիներ չար ունակ աշխատելով

ա ի ս ա ան , արեւելքէն Պարսկաստանն X ^Բ րաժնո ւի Հ ՚ 3 ՚ Գա շնա կցո ւթի ւնբ ամբողջ քառորդ գաբ Ա ուս կոլայ ի լաւագոյն մանկական ըում՜արաննե -

երկու գաւառներու ԼԱանճաք՝) , Վան՝ եւ Հէքեարի , կւ էզմակերպեց , Կգ Հ աս ցուց ա յս Համա յ ն ա– րո ւն մէչ, ձեռք ըերելով տեսական ու դործնա -

միւս յն առածին ր կբ մտնէ Արեւմտեան Հայաստանի կան գիտելիքներու մեծ պաշար , Փք՚ոֆ՛ Գաըրիէլ­

մէջ, պատմական Ա եծ Հայքէ , Վասպուրական եւ 4300 մեթր բարձրութիւնով : Ներքին Վարագի վբ– ՛եան կը վերադառնա յ ի՝ ալլո լ , ոլր մեծ եռանդով

Ա ո կք նաՀ անգն եր ուն կբ Համապատասխանէ : ^իշգ \ Բ ա յ հ.Լ\ Գ ա ս ո լ ի Վարագայ Ա . Նշան վանքը X Հոն կր իր ըոլոը դիտելիքները ի սպաս կը գնէ մանուկ սե­

նաՀանգին կեդրոնն է Վանա լ էի^բ որ ունի 2900 գտնուէին Պ ետ րո ս գետադարձ կաթողիկոսի ել րունդի աոձոզչապահ՚ոլթեան գործին : ատ կարճ

քառ * քիլոմեթր տարածութիւն ՚, ունի իր մէջ 4 Արնրունեանց Ա ենեքեր իմ թագաւոր ի շիրիմները ; ամանակամիչոցի մէչ Փըոֆ» Գաըրիէլեան ձեռք

^ՂԳէ^^Ր » Լէ"* » Կտուց , Առտէր եւ Ազթամար X Լի­ Խրիմեան Հայրիկ նոյն վանքին մէջ Հիմնեց գըպ– կը րերէ մեծ էք-ոզովրգականութիւն եւ մեծագոյն

ճին Հ ի ւս ի սա յին եւ արեւելեան մ ա ս ե ր ո ւն մէջ կան լյոց եւ տպարան եւ Հրատարակեց Արծ իւ ՚Վասպոլ^ մանկաըարձի համբաւէ

Հտրթոլթիւններ X Աոյն նաՀանգին բնակիչներու ոականի ամսագիրը * (1859 1863) \922ին Հ. ԳարրիԷլեանը կը հրաւիրուի Բա–

մ եծամ ասն ո ւթիւնբ 191 4; էն.՝ առաջ Հա յեր էէն ք ո՛ր Վան ի Հայաբնակ նշանաւոր գէլգեբն գուի համալսարանի մանկական հ իւանգյութիւննե–

^Լ(Լ ԳԲ՚^դէէ^1 ե ր կրագործ ո ւթե ամ բ , ա յգեգործո ւ- են Աւանց , ԱրտաԺէտ ։ Նշանաւոր է Ալպամէաի րոլ ամպիոնի վարիչի պաշտօնին , իսկ \*)2եին նոյն

թեամբ գիւղերու մէջ, իսկ քազաքնեբու մէջ առեւ­ կարմիր խնձոր բ , ընկոյզը որ Հաւկիթի մ եծութիլ պաշտօնով կը հրալիրուի Երեւանի ըմ-շկական հա­

տուրով ել արՀեստներով :• նով կ^բլլար եւ բարակ կեղեւով։ Հին ատեն յայտ մալսարանը; Երկար էեամանակ , առանց իր ում՜երը

Վ^ան ի նաՀ անգը ըստ վա ր չական բաժանումնե­ նի քաղաք է եզեր խնայելու, մանկավարժական ու գիտական լար -

րու ունի քս/նի մը գաւառներ , Վ^ան , Բերկրի՛, Ար– Գաւառին Հիւսիս արեւելեան մասը ցամաքբ աւած ա շիւ ատ անք կը տանի թէ՛ Բ ագո լի եւ թէ Ե՜

ճէշ+ Ար&կէ (Աաիլճիվազ) , իյ ո շապ (Մ աՀ մ ուտ իէ) , կը կազմէ թերակղզի մը, որու մ էջէն կր Հոսե րեւանի մէչ֊, \933ին վերչապէս կը տեղափոխուի

Մ ոկս , Շ ՛՛ւ ւո ա իւ , ՜Լ,որգուղ * Այս նաՀանդէն Արել - Մ արմ ետ գետը։ Այգ ցամաքամասը կը կոչուի Երեւան; Հայաստանի Հանրապետութեան մանկա­

մտեան Հայաստանէն դուրս կը մնան 19.300 քի լ " - իՒիմաբ , Հա յա շա ա կեդրոն եղած է , գլխաւոր գիլ­ կան գործի գասաւորման ու մանկական բուժարա­

մեթր տարածութիւն , Մ"կււ գաւառակէն մաս մը, զերն են Մ ա րմետ եւ Ալիւր , այս գաւառակին կբ նի հիմնադրման գործին մէչ, Տ– Գաբրիէլեանբ

Ազբակի մեծ մասը ել Հէքեարի գաւառը ամբոզ - պատկանին Լիմ եւ կտուց կղզինկրը իրենց վան - մեծ դեր է կատարածէ

ջութեամբ ; քերով ֊ Հ

ՎԱՆԻ ԳԱԻԱՌ Այս գաւառբ կբ գտնուի Հանղոլցեալը բժշկական ել մանկավարժական

ԲԵՐԿՐԻ ԳԱԻԱՌԱԿ—՜ Վանի գաւառին Հէւ - աշխատանքին զուգընթաց , կատարած Է ե՛ւ գիտա­

Վանա յ լիճին Հարաւ արեւելեան կոզմը, գաշտա - ս ի սա յին մ ասը կբ գրաւէ մ ին չեւ Պա յաղի տ ի եւ հետազոտական աշխատանք։ Անոր գրչին կը պատ­

յին գիրք ունի ։ Արեւելքը կը գտնուի Վարագ լե - Մ ա կուի իւ ան ութն երբ (^Պարսկաստան ) ; Ա յս գա - կանին 32 գիտական աչխատութիլններ , որոնք

ո լ, ^ ամ բողջ նաՀանգին կեգրոան է Վան քազաքը , լ սա ակին մէջ կր գտնուի Արազայի դա շտ բ որու նուի բո ւած են մանուկներու հիւանդութեանց , տե­

պա ամ ական Հյ ամ ի րամ ակե բաբ , լիճէն քիչ մ բ Հ ե–– մէջէն կը Հոսի Բերկրի (ՊանտիմաՀի) գետբ, որ ղական աիստաբանոլթեան , մանկաբուժական եւ

ռու Հազիւ արեւելեան կոզմը, ըստ աւանդութեան Վանա յ լիճր կբ թափի ։ Յայտնի է Բերկրի աւանը , տեսական ու գործնական այլ եւ այլ հարցերուէ

Վանը Հիմներ է Ասորեստանի Շամիրամ թագու - անցեալին բերդաքաղաք եղած է ։ Տ– ԳաբրիԷլեան մեծ մասնագէտ մը ,րԱալէ

Հ ին ւԱրեւմ տեան Հա յա գտան ի Հա յա շատ քազաքնե– ԱՐՃԷՇԻ ԳԱՒԱՌԱԿ Կը աարածոլի Վանա , զատ, լաւագոյն հանրային գործիչ մըն էր։ Ան

րէն մէկն էր Վանը։ ՚Բազաքր երկու մասէ կբ բաղ­ լիճին Հիւսիսային կոզմր, Հարաւային մասը դաշ­

կանա յ՝ Արեւմտեան եւ Արեւելեան * Բուն քաղաքբ տային է, իսկ Հիւսիսային մասբ \յԳ ազկան ցլեռն երն­ գործօն՛ աշխատանք է կատարած առոզչապահա -

աբեւմտեան մասին մէքն էր , արեւելեան մասը կը են ԼԱլ՚ա տազ) X Փարթամ արօտներով, գոյնզգո քն՝ կան նախարարութեան միչոցով; Ըլլալով Երեւանի

կոչուէր Այգեստան X Բույն քաղաքբ պարիսպներով ծ՝ աղի կն ե ր ո վ զա ր գա ր ուած , ունի Ար ճ է շի գետը * ՛Բաղ . Սովետի երեսփոխան , անմիչական մասնակ­

շրջապատուած էր X Հիւսիսային կոզմր կը գտնուի Զէ էանա յ ձորին մէջ կան ծծմբային ջերմուկներ , ցութիւն ունէր քաղաքի ա/լոզ 9ա ւզ ահ ո ւ թ եան բա­

սեպ քտրաժայռ մը, որու վրայ Վանի պատմա - կայ նաեւ պզնձաՀանք ։ Գաւառակին կեգրոնն է Ա– րելաւ մ ան գործին ել Հանրապետութեան Բժչկա -

կան Հռչակաւս ր բերգբ, վրան սեպաձեւ արձանա­ կանց գիւղաքաղաքը ,նաւաՀանգիստ է , շրջապատ­ կան Ընկերութեան աշխատանքի ծաւալման մէչ՛.

գրութիւնն ե ր ո վ X ուած է այդիներով : Ականցէն դէպէ Հէւսէս կբ Սովետական կառավարութիւնը գնահատելով

Վանէն երկու ժամ Հեռաւորութիւնով գէաէ գան ո ւի Մ եծոփայ վանքբ ուր նշանաւոր Հանդիսա­ Տ* Գաբբիէլեանի ա չխտտան քը հայրենական պա -

արեւելք կբ գտնուի Վարագ լեռը լերկ եւ ապառաժ ցաւ \5րգ գարուն քՒովմա Մեծոփեցին ։ տերպզմի րնթացքին , զայն վարձատրած էր՛ «Կար­

կատարներով, վերին Վարագ եւ ներքին Վարագ յ ՆՊԱՏ միր Աստղի» եւ «Աշխատանքի արիութեան հա -

մար» Հքանչաններով։ •

Fonds A.R.A.M