Page 288 - ARM_19-1946_04

ւ &• ա տ

ԹՈՒՐՔԻԱ՝ է>ՐԷկ Է ի ԱՑՍՕք ՀԱԱԱՈՏԱՆ Կու1խասեաԱ քւտՎԽգ
Ծէիտասա՚դ գոպԱԱբ
ԱՒԱՐԱՌՈՒԹԻՒՆ

(Մս«ա*ս,սւ(բ թդ^սյկց՚ութիւՏ ,«#ատ.պջյփ) (^սէդոյւած իորերյւա^ին թ֊եբթ-ւքրէՕ) ՄՍ/^ՍԷՕԼ (Թաււտջի - Գիէ-քթ չեղա*, ճամբայ

թ՛երեւս զ՝ ա՚ե դ է. տա՛ն աք , թէ ամէն տարի, %ռ - 1941 ի սկիզբն երը , երբ նոր էր ա պո ւած իմ բանալ խուռներամ ժողովուրդին մէչՀէն որ՛ եկած

յեմբեր եւ Դ՛եկտեմբեր ամիսներուն՝ Թուրքիու ձԱնաՀիտ^ վէաը^ որ \Գ$(ձին լոյս տեսած ՚&Ջղըբ - էր լեցնելու նախկին իտալական ընդարձակ թատ­

մեծափարթամ կուսակցութիւնը, «Հալք» , պար­ ուած օրէնքէ գրքի եր կըորգ վեր ամ շակո ւած Հ րա– րոնը, սրահին պարունակութեան կրկնապատիկ

տական ո լիք իւն կը նկատէ իր մաս՛ն աճ իւղ երուն մէշ^ տաբակութիւնն էր ք կը պատրաստուէի տպագրու— թիլով : Անգամ մը եւս Հաստատուեցաւ թէ մոզո–
սարքել «ընտանեկան» զրոյցներ ւ ՚Լեկավար եւ
թեան յան ձնել պատմոլածքնեբ՛ուս ժողովածոն % վուրղը իսկապէս ծարաւի է մայրենի երգին եւ
Հօտ յ կուգան քով Ք"*իԻ , իրենց սիրտը բա՜նալու,
Ակսաւ Հայրեն՛ական մեծ պատերազմը, ընգՀատե - գիտէ գնահատել վաստակը բարեխիղճ ղեկավար­
մէկզմէկու բազկերակ շօշափեչու եւ Համարատ՛ու­ էով գրական
աշխատանքներս՝ մտայ կարմիր բա - ներու։ Երբ ղեկավար մը կրցած է վստահութիւն
ութիւնը կատարելու Համար տարուան մը ընթաց­ նակի Լարքեբը
եւ չորսոլկէս տարուան ընթացքին ներշնչել, ժողովուրդը միշտ խանդավառ է ա՞նոր
քին իրագործուած աշխատանքներուն :
կարգ մը ճա կա տամ ար տներ ու մասնակցեցայ , ուր անձին եւ թէ վարած խո ւմբին Հանդէպ տ ՚Լեկավա.

Աւանդական նոյն սովորութեամբ, երկու յա­ ականատես եղա յ շատ մը բահերու 5 Հանգիպեցա յ րի մր շնորհն ու ճարտարութիւնը ամէնէն աւելի

ջորդական Համաժողովներ տեղի ունեցած են է– շատ ՛ու շատ փոր ձութ իւննեբու : երեւան կուգան այն ատեն, երբ կբ գտնուի տա -

մին էօնիւի եւ Առնաւիուտքէօյի (Վ^ոսփոր՝) մէշ^, Այժմ փերագարձած եմ ստեղծագործ ա շիւ ա - կալին թերավարժ խոլմրի մը գլուխը։ Այս եգաւ

* ուր իւատուտիկ բանախօսներ , պաաասիյանատոլ տանքի : Հրատարակութեան եմ յանձնտծ ^ Հ ա յ ր եւ առածին տպաւորութիւնս :

եւ. ան պա տա ս իյան աաո լ , բուռն կերպով քննադա­ Որ գի^> խորաղրով վի պա կն եր ո լ , պատմ ուածքնե - ինչպէս միտքէս չանցնիք վէճի տակ դնել Աար.

տած՝ են կուսակցութիւն ը՝ անոր տնավարի դո ր - րու, ՚աւտնղավէպերու ժողովածոն ւ ժ՛ողովածոյին գիսեանի ղեկավարութեան արժանիքը , նոյնպէս

ծունէոլթեան պատճառով : մէշ^ զետեղուած երկերունիւթը բազմազան է ։Այգ֊ աւելորդ կր սեպեմ գովեստներ Հիւսել։ Եւ թե է "Բ՝

ՀյահԼկան բաներ կորսեն : տեղ ամ են ա ընգարձակ վիտակը 1լ քԼսղղրկէ Տ սւյ - պիտի ըսեմ երգեցողութիւնն երուն մէչ^ մէկ երկու

Պէչիկթաչէն ներկայացուցիչ մը, Իզզէթ Պայ– րենական պատերազմ ին մ էկ շրքանը : ք*ագմ աթիւ տեղ նշմարուած թուլա ցո ւմներո լ մասին, որոնք

քան , խօսք առնելով \,ո յեմբեր \7ի Համագումարի Հայ ռազմիկներ կային մեր առանձին զօրամասե­ գրեթէ աննշմար կամ անվնաս անցան, պէտք չէ

ընթացքին , Հետեւեալ տրտունջները ներկա յա ցու— րուն մէ^։ ԱՀա այգ տեսակ ռազմիկի մը կեանքն Համարել քննադատութիւն մը, նկատելով որ ար­

ցած է– է պատկերացուած այգ վիպակին մէ^։ Հերոսը՝ դէն շատ բծախնդիր է ինքը եւ այդ թերիները չէին

— « Երբեք չես" կրնար հաւատալ, ր-Է օրուան Սուրէն ՆաՀապեաեան , Հանգէս կուգայ իբրեւ Հա / կրնար վրիպած ըԼէաէ իր աչքէն : Ա՝եզր այնպէս
իշխաՏեււթեան տէր կուսակցութիւնը անհատական
օժա1նդակութիւննհբու պէտք ունենայ : Հայքի ոեւէ ժողովուրդի լաւագոյն աւանդներու արտայայտ ի - թոլ ե ցաւ սակայն որ այգ ներելի թուլաց ո ւմներէն
կուսակից, իր անհատական հարստութենէն աւելի
աէսւք է վստահի իր մտքի ուժին եւ բաբոյակաւն չր ՚.Տ՝ոգովածսյին մէ^կարեւոր մաս մը տրուածէա– ալ կրնար խուսավւիլ, եթէ ուզէր միայն իր թում­
առաքինոլթիւԸւնեբուն : Իրենց անձնական բա՛րեկե­
ցութիւնը ագդհցոլթեաւն միջոց ծառայեցնողներ՝ ւանգավէպերու բաժնին : Ե" մասնաւոր կարեւո - բին կարողութեան սահ մ անկն անդին չանցնիլ եւ
•ո՛չ թ է օգուտ, այլ վնաս կը պատսաոհն կուսակ­
ցութեան : Իրենց համար փայլուն դիրք եւ աթոո րոլթիւն կուտամ այգ բաժնին մէ^ զետեղուած եր­ կազմել աւելի դիւրամարս յայտ՜ագիր մը։ Իր ինք–
ապահովելէ վերջ Հալքի մէջ , այսպիսինեբը կթան
կով կը դարձնեն ժողովուրդը եւ հանրային հաս– կերուն ^ որովՀետեւ , անոնք գաղափար կուտան , նավստաՀութիլնը թ ո յ լ տուած էր իրեն կազմել
տսաաւթիւնւներր ։ է՛ս ալ ե թ է 500,000 ոսկի կարե­
նամ իւրացնել պաշտօնիս կամ դիրքիս բերումով, թէ ես էն չպէս 1լ ըմբռնեմ ժ ղո վր գա կան բան աՀիւ– ճոխ ու փարթամ յայտագիր մը, գրեթէ ամրոզ–
. ի վիսակի էը դաոնամ քա՛նի մը հագարը ն՚ուիբհլու
Կուսակցութեան, եւ իյիզսս հա՛նդարտեցնելու: սոլթիլնը եւ ինչպէս կը մշակեմ զայն։ Պէտք է ^ոլթեամր բազկացահ՝ խմբերգներէ, Յէն 6 ձայ­

ոսեմ , •որ բանաՀիւսոլթեան սովորական մշակումը նով , երբեմն երկու սեռերը ան վատաբար քառա­

ղիս չի գոՀացներ, ես առնելով միայն ատաղձը, ձայն յ կր Հասկն՛ամ որ ուզած ըէէայ

ըոլորովին նոր գոյն ու կերպարանք կուտայ նիւ- մէկ կողմէն
այ
թին։ Այդպէս է իմ «Անանուն աղջիկը» , տր գիր աննման վարպետին առաւելագոյն յարգանքր

բաժնին ամենաընդարձակ գործն է ւ ընծայել, անոր ծննդեան ^^երորդ տարելիցին առ­

^*յԳ ^*ՐԿ–ԲԻս մէ^ ղիո յափշտակողն էր մար թ-իւ ու միւս կողմ էն կշտացնող խնճոյք մը Հրամ–

Պէտք չ է երբեք մոռնալ, թ է հակառակորդ կուսակ­ գուն ան սաՀմ ան ձգտում ը դէպ ի բարձրը , դէպ ի ո ընել իր ունկնգի րներուն • Բայց պարզ է տ ր իր
ցութիւնդ օրէ օր կ՚ուոսանայ , եւ կրնայ պատա­ կատարեալը , գէպի ճշմարտութիւնը * քՒէ որքան ծանօթ պաՀ անձկոտ ո ւթիւնը չէր կրնար լիովին գո–

հել՝ որ վազը միւս օր, արշաւի լծուի մեր կողքիւն: յա^չո զած եմ տալ բաւնաՀ իւս ո ւթեան ա յգ ՛ոգին , Հացոլմ ստանալ նորափետուր խումբէ մը :

Ահա թ է ինչո՛ւ, հարստութենէ աւելի՝ մտքի եւ ա յգ մ աս ին կը դատէ ան ա չառ ըհ թե րոողը , երբ Այս եղաւ իմ երկրորդ տպաւորութիւնը :

կորովի պէտք ո ւ ն ի ն ք » ։ (Թասվիր , \8Նոյ. 1946)։ երկը Հրապարակ ելլէ ; էքս առանձին Հաճոյքով եմ Ֆրանսական ռատիօի երգչախումբին ղեկավարը

աշխատած այս ժողովածոյին վրայ, ո րովՀետեւ Հոր շատ ոգեւորուած 1լ երեւայ մեր ժողովրդական

Տա յանի, է, թէ որո՛ւ, ուղղուած է սլաքը* Ամ– անիկա ըն թեր սող Հասար ա կութ եան գաղափար երգերով եւ որ ներկայ եղեր է «Արմենիա^ի; վեր ֊

Րող2 քսան՚ւ տար ի , նա խ կին վար չապետ Ա՝ա րաճօղ– կուտա յ ցարդ իմ ստեղծած փո քր ածաւա լ եբկե - 2^ին զո յգ փորձերուն , կ՚ըսէր թէ շատ աւելի յա^ող

ԼուԷն եւ Ե էմ տա կան գործավար *ք) ո ւ ատ Աղրալըէն բու մասին ; * էր խումբը այդ փորձերուն մէ^, եւ Համերգի պա–

մին չեւ մեր օրերու շն որՀա զուրկ Ա են ա շն ո րՀներու Հայրենական պատերազմի բոցերուն մէ^ ծնաւ Հուն նշմարուած VօIսա6^ տկարութիւնը կամ քանի

Ղ՝ո րծավա ր ը Ա ուաթ Հա յրի է՛ *–ր–կի *–փ էի՛ *֊ > կեղեքե­ իմ միւս երկի , նոր վէովի *ե՝ի՚լթէՀ ։ Ե՝ո այգ երկը մը անցքերու մէՓ երեւան եկած Հ ա ւա ս ա ր՛ակշռոլ,™

ցին ժողովուրդը եւ Հանրային Հ աստ ա տ ո ւթ իւննե– անուաներ եմ «Արարատ՝^ Հ Անոր առանձին գրր - թեան պակաս ը կը վերադրէր բեմին Հսկայական՛

ւրր , իրենց գրպանները պարարտ ա ցնեէոլ Համար ։ ո՛ւա գները ուղեղիս մ է^ սաղմնաւո ր ո լեց ան պա - տարածութեան , թատրոնի յատուկ իր կտռոլց–

•Ու֊ երեւակա յեց էք , ո բ ասոնք գլխաւոր գէմ քերն տերազմի առածին ի ս կ օրեր՛ուն , երբ եղբայրներս , ո ւածքով աննպաստ՝ սկսնակ խումբի մը Համար

են * Ա՝իւսներր նո՛ւաղ րնչաքաղց չեն * իւրաքանչիւ­ դԷ*ղԻՀարազատներս ու գրչի ընկերներս ճամբու կբ որ 1 լ ե ր գ է առանց գոյ զն՛ նուագարանի օգնութեան ։
րը ի՛ր աթոռին վրայ * իր
ԴոյսԳԳոարբանեակ­ դնէի ռազմաճակատ գ *լ\եր$ն ալ ես Հետեւե - Արձանագրելով այս Հեղին ա կա լո ր ^լաԲ&իքՐ է Ր~

ներով , Հարստութիւն՝, դիզելու Հետամուտ է ։ Ամ֊ ցայ անոնց : Այգ վէսէի™ էլֆերը գրած եմ խրամատ­ սենք թէ խումբը պատուով դուրս եկաւ ընգՀան–

Բ՚՚գք. ^ԻսԳ ա ա ր ի , Աերթէլներու որ կան ը , զքՒան՝» , ներու , շո գե կառքերո՛ւ մէ^, ղինու՚ո րն ե ր ո ւն Հետ րապէս եւ բոլոր կտորներուն մէքէ արժանացաւ

քովն տի ակնարկութիւններով թէ Հրապարակային ճակատ գտցած մի^ոցիս եւ կամ գաշտային Հի - խանդավառ

մեղադրանքներով պաՀան^եց .կառավար ութենէն՝ ծափերու •

հաշՈւետՈԼՈւթեաւն Հրաւիրէ լ Հարիւր ա լոր պաշտօ­ .անգանոցներու մէ^ կարեւո բ տեղ մը տրուած էր եկեղեցական երա–

նատարներ՝ յ Հարցնելու Համար թէ ուրկէ" ձե Այգ բոլոր առանձին է^երը , տպաւո՛րութիւն - ժըշտոլթեան ։ Անտիպ կտորներ յաջողապէս կապ­

ճղեցին ւԼ՚երկա յ ի իրենց փա յլուն վիճակը՝ երբ ները սկսայ կարգի գնել 1945 Մ111 յ ի՛" Պէն սկսեալ , ուած իրարու միջանկեալ մեներգներու շղթայով*
երբ ո րոտա ց ին յաղթ ան ակի ողֆո յոթերը ; Այժմ Եր կաբա շուն չ ամ բող^ութեան
յայտնի է թէ Հօր են–ա՛կան ո՛ է մէկ ժառանգ ունէինք մը տպաւորութիւնը
բո լո ր եռանդով նուի ր ուած եմ այգ վէպի աշխա–
ու գործավ արութեան իրենց պաշտ օն բ ձեռն տու տ ան քն եր ո ւն ։• Վէպը պիտի պատկերացնէ
Հայ մար­
էէ ր ա յսքան շողշողուն բարեկեցութեան տ իրան ա֊
լու ; Անցեալ տարի , տիկներու ռազմաճակատային՝ կեանքը եւ թիկուն­ Եթէ երկու խօսքով րսեմ «Արարատէ վէպինիւթը^
ու 1946^՛ ա^լԻղՐ11 1 նախէիւն Համ աշխարՀ ա յին ան Հայ ժողովուրդի
քը աշխատողներուն գործերը։ բո լո ր ան ո լէ ր մ ասնակցո֊լթ իւլԼ.
վարչապետ Ա արաճօղլու , լրագրողներ ու Հետ , իր երկրորդ
պատերազմը , ինչպէս ամ բող$ աշխար Հի ՝ն ըն է Հա յրենական մեծ պատերազմ ին , մնացածր
տ ե ս ա կց ո ւթ եան ըն թացքին զգա ցուց քան իցս , թէ ժողովուրդներուն
, նոյնպէս եւ Հայ ժողովուրդի ընթերցողը ինքը կ՝իմ ան այ , երբ Հ ր ատ արա կուի
պետութիւնը միջոցներ կը խորՀի « Աշդե|11Ն. հա. կեանքին
մէ2՝ աննախընթաց իր ագար ձութ իւն էր՛ ՚Լ^՚ՂէԼ » ՈV յուսամ տպագրութեան յանձնել,

մար աղբիւրը զանազաններու. հարսւաււթ-եաԹ» , եւ ՜էյրֆան մ ըն էր այգ, խրբ մեր ժ՛ողովուրդի ղձո յու- մինչեւ այս տարուան վեր^ըւ

սակայն ձայն ծպտուն չիմացանք մինչեւ >այսօր ւ թեան խ՛նդիրը ղրուաֆ– էր պատմ ո ւթե ան նժա րին «Արարատէ վէպէն վեր^ , նախնական ծրագրիս

1Լրա յ Հ ասան կո ւս ա կց ա կան Հակա մ արտո ւթե II. IIII մէը : Մ արգոց Հոգին լեցուն էր ծանր ու բարդ Համ աձա յն , պիտի ձեռնար կեմ ուրիշ ընդարձակ

յուզեալ օրերը, ու խնդիր ը դարձաւ բարձի թոզի : ապրումներով* րմ նպատակս է տալ մեր ժողո - վէո(ի մը, ո բուն՝ ն ի՚-թերը շատոն ց Հ ա ւա քո լած՝
Աւարառութիւնը պատկերը։
կը չարունակուի , անշուշտ , վուրղի այդ շրջանի կեանքի Հիմն՛ական սկսած էի գրել պատերազմէն առա^։ Այղ վէ՛գի"՝

այսօր եւս ; Բայց վայրկեանը ձեռնտու չէ՝ կի՝Լ՝• քհր նիւթը ^՝ՀԼսԳԳՐ^Է Հա յ ժողովուրդի ա յն մ եծ ող -

ՀրաՀրելու։ Դ՛եմոկրատն երը տեղեակ են բոլոր որ սատկին իր եղները՝ անօթութենէ: Ոչխարներու բերգութիւնը, որուն ան ենթարկուեցաւ 1914 -

մանրամ՛ասն ո լթի ւնն երուն , բայց անոնք եւս խո- հօտի պէս՝ Իզմիր, Անգարա եւ Իսթանպուլ կը 18^ պատերազմի ընթացքին եւ անկէց վեր^ շա -

Հեմ ութիւն կը նկատեն լռել առայժմ , սպասելով խուժեն; Մէկ կոզմէ արտերը կը պարպուիւն աշ­ րուԼակուող տառապալից ժամ ան ա կա շբ^ան ին՝

լաւագոյն օրերու։ Ո՛չ ոք կը խռրՀի դարման՛ մր խատող ձեոքերէ, միւս կողմէ քաղաքները կը խր. մինչեւ Հայաստանի խորՀրդայնացումը Հ Այս ա •

գտնել Համատարած թշուառութեան , որո՛ւն մատ­ սողուին : Ու, տնտեսական եւ ընկերային ամբողջ մ էն ր միշտ իմ ՛ուշադրութեանս կեդր՛ոնական ա-

նուած է մոզովոլրգը, մանաւանդ գիւղացի զան - կարգուսարք մր տակնուվրայ կ՚ըլլայ : Ընկերէե՚ր , ռարկան է դարձած ։ Մ եր սեր ունդը պարտական է

գուած ը Հ թանանք մեր աչքերը, ու չօրօրուինք շողշողուն մեր մ իլիոնա ւոր ան մ եղ ղոՀ եր ուն առ^եւ , պարտա­

էմինէօնիլի Համագումարին մէ9, «Հաւատաւորէ նախադասութիւններով : Ժողովուրդը հարց կու– կան է Հայ ժ-ո ղովո ւրգի Հերոսական զա ւա կն ե ր ո լն

կուսակցական մր կը Հպի այս զգայուն կէտին՛ տայ՝ թ է քանի՞ ղբոլշի իջաւ հացին քիլօն : Գահա­ առֆեւ , որոնք սրբազան նաՀատակներ եղան Հայ­
վէժ կը սուրանք– ժամը 12ն է » ։ (Թասվիր , 18
— Ես Կը հաւատամ, թ է կո;ւսակցութիլ՚ն(ը դա­ րենիքի ազատութեան սրբազան սեղա\ն ին ; Ե*~ եթէ

ւանանք մրւն է ։ Ր-այց ի՜՛նչ ցաւ՝ որ մեգի համար նոյմ. 1946)։ մ եր սերունդը չտա լ ա յ դ բանը մ եր ժողովուրդին ,

հասարակ գրազում դարձած է այսօր։ Ընդդիմա­ Ւ^նչ բան ի կը պարտ ինք ինքնա գա տա պարտու­ յետ ադա յ սերունդներ ու գրողներուն Համ ար
պիտի ըլ­
դիրները կորո՛վ կը դնեն իրենց աշխատանքնհրոլ՚ն թեան ույս շքեղ ցուցադրութիւն ը։ կենթադրենք, ՐԷԼշատ դժուար 1է այ , անոնք սա ի պո ւած

մէջ , մինչ մենք՝ ՛կր տապլտկենք անստուգութեան թէ վերջին քանի մը ամիսներու ընթացքին կեդրո­ լան ուս ո ւ մնաս ի ր ել Հա րխ ի ւ$>ն երը, Իս^Լ Ի^ ^՜է

եւ եսասիրական ողսիմ պայքարներու մէջ : Երկրին նը ՀրաՀանգած է զեղումներուն աչք խփել, ու թո­ Հա սակակ >. ց գրական սեր ունէգբ եւ ես՝ ան ձամբ

կացութիւնը, ի,ս բովանդակ խհզնոլթհամբ՝ մեր ղուլ որ դառն ա ց ո զն երբ պար պո լին Հ Ա յսքան թո յ լ– տեսած ենք ա յ դ ողրե րգոլթիլն ը ել շատ բան կըր–

աչք երուն առջեւ է : կարելի է շօշափել ցաւը ; Շող­ տուռլթիւն, պիտի խափանէ այլ չարիքներ; Ատա– նանք վերարտադրել իբրեւ ականատես ։ Ե ո կ՝՝ ո լ -
շողուն բտոհրր չեն բաւեր փրկելու կացութիւնը:
կուսակցութիւնը ղեկավարողներ, իրենց ա՚նծնա. նայի ու Հաթայի (իսքէնտէրուն ) մէ^, խուռնե­ ղեմ այդ պարտքը Հատուցանել իմ ժողովուրդին ;
կան շահերը միայն էը ներկայացնեն» : (Թասվիր ,
րամ Ղ՝եմ ոկրատնե բու կողմէ ան ցան , Իզմիրի մԷՀ Վէպր պիտի րլլայ երկու Հատ՛որ ել եթէ ոլրիյ

եւս Հ Հալք ք>ր կը՚ տատանի : Բազմութեամբ կր ա րգելիչ Հ անգամ անքն եր չպատաՀ ին ^ ա յս գոր ծն

20 նոյմ. 1946) : նաւեն գէպի Հանդիպակաց եզերք, ուր մենատէ. աք կ՝ աւարտեմ յառածի կա յ երկու, երեք աարի -

ԱՀա՛ եւ երրորդ մը, որ կ՝ամբոզչդացնէ ոզրեր - րութեան քամին շատ աւելի մեղմ է>՚՛։ կառավա– ներու ընթացքքն I

գոլթեան շրջագիծը • բոլթեան կը մնայ, ուրեմն, անուարգելը թոյլ Առ այժմ այսքան , իմ յառածի կայ գրական

— « Գիւղացին քաղաք էր վազէ՝ խոփն ու ա, բռնել, կեցնել սլաքը՝ Հ \2ի վբայ -•-« ստեղծագործական աշխաաանքեեբուս մասին շ

բօրը ձ գ ա ծ ։ ի ն չ ո ՞ ւ : Որովհետեւ, ո/չ միայն՛ գոբ, ԱՐՄԷՆ ԱՍԱՏԵԱՆ

ծիք չենք տար , այլեւ պատսաււ կր հանդիսանանք, ՀՄԱտաԿ ՄԻոայ

Fonds A.R.A.M