Page 232 - ARM_19-1946_04

ՕԱԹԱ*

ՄԵՐ ՀԱՅՐԵՆԻՔԸ աորսգ եսՄալքորա՝ եան ի Ձայի եւ Երասիի դե.
դտն֊ւաՆ
ՀԱՆԴԻՊՈՒՄ ՕՇԱԿԱՆԻ ՀԵՏ տա խառնուրդին վրայ :

Վան եան բեւեռագրեր են. Հասանգա.

Ա Փ Ի Ի Ո >՝Բ Ը Բասեևի շբջաԱ լէ եւ V– եէաչ լեռ ; Նոյն լերան վրայ կան խոյա -

կերպ գերեզմաններ :

ԵԻ Ք Ն Ն Ա Դ Ա Տ Ո Ւ Թ Ի Ւ Ն Ը Ոկոմի կը կրէ կելտական ճարտասանութեան

Արաքսի վերին Հովիտը կը բաժնուի երկու աստուծու անունը (Ալիշան) տ Բասենի նորապսակ.

մասի– Հարաւը Թէքման՝ որ Արածանիի գետակից, ները կրակ վառելով վրայէն կը ցատկեն , ծուխին

կը խօսինք Սփիւռքի մասին* կը ճշտենք անոր ներէն Խնուս եւ Տուզլա գետակներու Հովիտներու այս կամ այն կող՛քը Հակիլը, նշան է Հարսին բեղէ

դէմքը ,կանգ կ)առնենք քան ա ստեղծութեան վրա յ% Հետ, միասին կը կազմէ Մարդազին : Հիւսիսը՝ նաւորութեան *

կը զբաղինք առանձին դէմքերով, բանաստեղծնե­ Բասեն , ուր Արաքս կր ստանայ բազմաթիւ դե տա. ՚ Գլխաւոր նախարարութիւներն Էին Որդ֊ւնիք,

րով , գլխաւոր ն՛երկա յաց ո լցիչն՛երով ։ կիցներ , ընդ որս Մ"՚-ըց 1 որուն մէկ ճիւղը՝ Գուռ, Բասենցիք, Աբեղեանք, Գաբեղեանք և Հաւնունիք,

Յե աո յ , վէ սլո վ ոլ սլատմ՚ո լածքո վ , յետոյ քե - նիճ գետ՝ կը ծնի Արծաթազբերքէ , միսս ճիւղը որոնք կուաային 2500/՛ մօտ զինուոր :

ն ա ղա աո ւթ ե ա մբ ւ . կը կոչուի Նտսլի գետ : Պատմական դէպքերէն նշանաւոր ե ն – ՝Րսե.

կուտամ վերէդն * Դեոլ~է՚լՀ » տնոբ Համար, ՛որ Բասեն Այրարատի արեւմտեան ձ֊այրւսդաւառն նոփոնի անցքը , Գոմետիանոսի պարտութիւնը Ար.

կ՝՝բնգգբկէ ան , գրեթէ ^ ամբող^ գրականութիւնր , է , շրչապատպուած՜՝ Հետեւեալ յեռներով, Փտլան. տաշէսէ , Պոմպէոսի եւ կորբուղնի արշաւանքները ;

մեր գրականութեան ոգին, տագնապը , ՚Լերելքը եւ տէօքէն , Տէվէպոյու, Գարկափաղար , ՚Բիրէճչի ) Արշակունեաց օրով Րսխայի մօտ (ըստ Ալիշա.

նաեւ * . . վայրէջքը * ՀիւնքԽար Տ իւղի , Ագ Մեղրէ (Մեծրաց լեռ) յ Բօ. նի Իշխու գիւղ) ՆերսեՀ Պարսիկի պարտութիւն/,

0 շա կ ան շատ ոգեւորուած չէ , ի^էպէս ա յ ս աո - շութ , Ագրակ, Աօղանլոլ, ՏԼիարէթ , Ալատաղ, Ս • Յոյներէ, Արշակի եւ Վաչէ Ա՛ամիկոնեանի յաղթա.

ղերը ԳԲ"ԳԼՀ՛ ՝Բնն ադա ասութի ւնը, որ բարձրագոյն Ի1աչ, Բարթող, Ջաքմաք, Գարաթաշ, Թօփ տաղ, նակները Պարսից վրայ , Որ՚աոլնիներու կոտորածը

առաքելութիւն մը ունի .ամէն գրականութեան մէջ, •Աաքալֆութան : Ասկէ զատ , Ազճապ օնճուխ՝ Խ Ո Ա — Վաչէ Մամիկոնեանէ % Մարզպանական շրքանին

ՀետղՀետէ ընկղմ ելու վրա յ է , տրուած ըլլալով րովերանի մօտ ծաղկաւէտ եւ Լրաբեր լեռ մը։ Վ^աՀան Մամիկոնեանի յաղթանակը ՄիՀրան Պար­

քննագատ մտքին աստիճանական նոլաղո ւմը մեր Հըմնար՝ Զօպան Բէօփբիւի Հ իւ սիս ր , ուն ի սբ բա­ սիկի վրայ : Իսկ ՀոլորապաՀակի մօտ Տամ Խ՛ս­

օր՛երուն* տրուած (ԼէէաԼո1Լ ի շփ/ան՚ոլթփ ւններո ւ տը– բա զան ծառեր յ ուր ուխտի կ՚երթան ։ Կիւնճիւռ՝ րով եւ Գուի մօա Աշտատ էժտաՀար յաղթած են

խոլբ ջանքը՝ կոտրելու քննա գ ա ա մ տքին թեւերը , Աւնիկէ երեք ժամ Հեռու՝, ծնունդ կուտայ վտակի Յունաց :

լծելու ղա յն քաղաքական ն պա տ ա կն՚եր ո ւ , առօրեայ մը, որ վա յբի պտուղներու անտառէ մ բ անցնելով Արաբական շրչանին ԱբղռաՀիմ արշաւած է

շարժումներու, Հա Լիւներու, այսինքն՝ դե բաս ա ֊ կը թափի էք բաս խ : \ք իրանի լեռ Հասան՚գալէի Հիւ– Բասեն; Ապա նախ Ամ բատ Բագրատունի եւ յետո ,

նոլթեան , դեր ըսելու , այսինքն՝ արձագանգ դառ­ սիսր , Այգորդ , Արտ սոգ եւ Տէլիպապայի մօտ Հա­ Գաւիթ կուրապաղատ նուաճեցին Բասեն ը։ Ահ լ .

նալու տր՛ուած ՀրաՀանգն՚ե բուն • * . ճի կէտիկ եւ Աորիկ : Գուաբաբուծութեան յարմար ճուքնեբը Գուի մօտ ՚յաղթեցին Յունաց, աւերեցին

Բա յց , կը խոբՀ իմ թէ մամ ան ա կա լո բ*՝ աղէտք եայլաղնյյր են Հիւսիսային լեռներ ը եւ Ալէմ տաղ։ Բլոլրը եւ Ոկոմին ,

մ բն է աս, որ կբ Հարուածէ իշխանապետական եբ– Լեռն անցքնե ր էն կարեւո բ են Գա բ կա փա ղա ր ի կիր– Վրաց Գաւիթ թագաւորը ասպատակած եւ

կ ի բներո լ մ ո ղովո լր դներ բ եւ կը կա շկան դէ մ աք ի ճբ կարմիքսու գիւգի արեւմուտքբ ։ Տէվէ պ յ ~ո սոլ Զ՛՛՛քար է ու Իվանէ ղօրավաբներր նոլաճած են Բա.

ազատ թ^ի^ՔԱ) գերագոյն նուաճումը՝ ռ"Ր &եռք որ կ՛առանն/որդէ էրզըում ։ Գարա Տէրպէնգ Բագ– ս ենը Հ

բերած Լ\Լէայ մարդկութիւնը , դարերու իր պայ­ բեւանգի դուռը, քառորդ մ գոն երկար եւ 40 կան– Ջտլալատինի եւ Մ ոնկոլներուն յաչորդած են

քարով : Լաձ էն՛։– Գարագոյունլուներր, որոնց ձեռքէն թ՛իմ ուր լէնկ
Բասեն ունի
Հայ գրականութիւնը , ինչպէս ^ ա յ ՄէտՔ(Լ > 4500 քո֊ • քլմ • տարածութիւն եւ աւլած՜ է Ալնիկը, որ յետոյ անցած է Գարագոյոլն–
45.000 բնակիչ։
առՀասարակ, Հպարտ էին տյս ազատութեամբ ։ 22.000 Հայերը։ 1914^֊ քհուսերր փրկեցին Բասենի լու ԱսպաՀանի ձեռքը :

Հայոց նորագոյն պատմ՛ութիւնը ազատութեան ու Միւս բնակիչներն են ՛քիւրտեր , ՏաՀ իսմայիլի օր՛ով Պարսիկները գրաւած են֊

տ ղաս։ ա զ ր ո ւթեան պատմութիւն մըն է : Հ՝ա ք յե­ թուրքեր , ՋէբքԷգնեբ եւն։ Այս շրջանբ Հաղորդակ­ Բասենը : Օսմանցիները Եավոլզի արշաւէն եւ Հիւ­

ղափոխութիւնը շքեղ պո ռթ կո ւմն եղաւ այս Հ ր ե - ցութեան օղակ մ բն է , ուր իրար կը կտրեն Հե­ սէին՛ Պէյլէրպէյի կողմէ Հէունունի պարտութենէն

դէն շարժումին , |իբր արդիւնք , նաեւ , մեր մտա– տեւեալ ճամբաները * վերչ, Աիւլէյման Բանոլնիի օրով, նոլաճեցին Բա.

ւորտկան գործիչներու ազատաշունչ դրա կանո լ - Ա Պտյազիտ Հասան Գալէ էրզրում • սենը եւ Ախոյիտի մօտ (Աէօկիւտլիւ ըստ Ալի շանի)
Ար֊
թեան, սկսած Տբապքւղոն թ-ՈաԹսիդ^ ուղին, որ պատմական յաղթեցին Վրաց; 7յաՀ քԻաՀմաղ, ՇաՀ Աբբաս,

Աբովեանէն , Րաֆֆիէն մինչեւ Ա– տաշատ Աատաղ արքունի ճանապարՀն է: Բ ԹաՀմազ ՛Լուլի խան աւեր՚ե՜ց.ին Բասենը։

Հարոնեան , ք^բիմեանէն մինչեւ Աիամանթօ ու Վա­ ՝Բէօբրիւ–քէոյի արեւելքէն երկու ճամբայ դէպի 1 Տ29,ին Փասկեւիչ , Գային լա րի եւ Մ ոլլաՏի՛ -

րուժան՚, մինչեւ Ափիւռքի Ա°Է9 ապրող ու ստեղ­ կարս,, մին Գաբաուրղանէ եւ միւսը Գարագուրտէ զիի յաղթանակներէն վեր^ ղրաւեց Բասենը ։ 10րի–

ծագործ ո զ մեր գրոգներն ու բանաստեղծները, անցնելով; % Հասանգալէ իյնուս Մ"լչ ուղին։ մի պատերազմին (1854-55) (իուսերը մտան Բա­

գէթ շատ երբ անոնցմէ : կարաւաններ բ Բասենի երկարութիւնբ երեք , սեն։ \877ին Լօրիս-Մելիքով Զուինի աո9եւ չկրր–

Այո օրերուն , աւելի քան երբեք, անՀրաժեշտ իսկ լսյյնքր մէկօզւէն կբ կտրեն։ Այս գաւառբ եր­ ՚նալով րաղթել Մ՚ուխթար վւաշայի, իր նաՀանչր

է քննադատին գերը , չ ր ս ե լու. Համար խարազանք , կու մասի կբ բաժնուի , • ծածկե լու Համար խիտ խիտ խա ր ոյկնե ր վառեք

Հայ գրականութեան– մէջ, ուր նոր ՛ու կորաքամակ Ա • Ա՛ն փայտ %/ւլւբս իասւ. ո ; *$0 ւ, ,ք ,.ւ. ^ չ. ^ ... .ք1 տայով գիշերանց նաՀանթց : Ա լաճատաղի յաղթա–

նհլու Համար իրենց շուքին ՛տա՛կ– ԱրբաբԽւր դ$ր եւ՝ 25 մ գոն լա յն տափարակ դաշտ մ բ; Հ իւս իսը նակկն ղռրՀ քիոլսերը ձ է լի Պապայի Ալ Հասանգա.

կր կատարեն ան ատ,լան դ գրողներ , ոտ՛ա՛նաւորին փոՔրիկ անտառներ ։ , լէի մօա փոքրիկ ընդՀարումներ ո ւն եզան ել մտան

Հետ ամէն րան կր գրեն , «քննադատութիւն» մա. Բ * Ատոքին Բասեն օժտուած լեռնաՀովիւոնե– Բասեն; Եւ Տէվէպոյումի ,աոչել յազթեցին Թուր -

նաւանդ, գիրք ու անուն շաՀելոլ. արժէքները բով, ձորերով, դաշտերով, դէպի Հիւսիս մայրի քերուն։ Տէր-՚Լոլկասով կը Հրամայէր ա չ թեւին,

կ՝արժէքազրկեն , գրական սակարանին մէչ արժէք եւ սԳեգ տեղ սօսիի անտառներով ։Գաւառըկ՚տյւտա– Ուզուն ԱՀմէտի մօտ, մինչ ինք Հաստատուած էր

է֊առնաԳ/ոբլական Հքանմնաարդ;ատութիւնը , ա յար <, շատեր ու ԳՐէ–֊ՅոՐ^՚ն> արմտիք, ընդեղէն ։ Ե՚աղիկներէն– նը– Թօփ Տաղ:

Համար ամբոխավարութիւն դարձած Բէէալով 1 եր­ շանաւոբ են Հօրօտէն եւ աղբեբանց արիւն ։ Հա - Հայդուկային կռիւներէն նշանաւոր են Աերո–

կար կբ խօսինք Օշականի Հետ* զո Հերէն մէկը սանդալէ ի մօտ կայ Հանքածուխ ։ Նոյն վայրին , բի կռիւը Գալի Բաբայի եւ իւղվէրանի միվեւ, եւ

յանուն գրականութեան ու Հայրենասիրութեան Զօպան քէօվւբիլի եւ Օչոլինի մօտ կան ջերմուկներ ։ Խանի Հերոսական մաՀը Արփաչայի ձորը;

բացուած այն խաչակրութեան , որ 1լ արշաւէ դեռ Գլխաւոր աւաններն են, ՀասԱւ1Աք1Ա1լէ , Վերին 1914 Նոյեմբերին, քհուսեբը մտան Բասեն , բայց

Հա ք դրականութեան անդաստանին մէ$Հ այնքան Բասենի կեդրոնը* մօտբ ծիրանի լեբան վրայ կար– •Բէօփրիլքէոյի աո ջ/, լ պարտուելով, քաշուեցան :

ւփեւ ւթեամ բ եւ ախտաւոր մտայնոլթեամ բ, միբ կամ Ա * Աստուածածին վանքը , Գրիգոր Մա­ Ապա յառաչացան մինչեւ իա Արտոսգ Խոր ասան
ծաղկում բ :
խափանելով Հայ Հոգիի աղատ գիստրոսի դե բեղմ անով : Գետին վրա յ կամ ուր ջ , ֊Տէչի Պ ապա գիծ՜ը։ Գեկտեմբերին Աարըդամըշի

() շա կա՛ն , կ՚բսեմ ^ ի վերԳո յ , ամ՚փուիե լու բերդին մօտ քարայրի մր ձեղունբ եղջիւրներով թրքական յարձակողականին Հակազդելու Համար

Համար մեր խօսակցութիւնը., իԲնչ կը խորՀիս մեր օժտուած ։ Ալի շան կր 1լաբծէ որ Հեթանոսական մինչեւ Բէօփրիլքէոյ յառաչացան , թուրքերը սա.

քննադատութեան մասին։ ,իթնչ դեր կր վերազբես ուխտատեղի մ ըն է , իսկ Հասան Տէաէ ուխտատե­ կայն յաիղեցան ետ մղել Բասենէն ;

անոր,՛* մեր գրականութեան զարգացման մէ^։ ^ ղին ալ կբ նոյնացնէ ատրուշանի մր Հետ։ քաղա­ 1916 Յուն ՝ուար՛ին քհուսեբը վերադարձան Լ*տ -

ՕշԱւկաԸ Աեբ քննադատութիւն բ կբ վքոբձ– քին՛ մօտ կան ճաՀիճներ յ Տէլի Պապա գծին վրայ ; Ապա Տէլիչէղի , Բօիւ -

ուի գրական Հ ան դէ սն եր ո ւ եւ թե բթեր ու մ էէ* Հ փ է օ փ ր ի Ն ք է ռ յ (Վաղարշաւան) շինուած Վա - տի , Գանտիլ Տաղի և Աղար Գեղի կռիւներէն վեր9,

Հանդէսներու մէք եղած քննագատո ւթ– իւն բ , գարշ թագաւորէ , մ օտբ Զօպան ՝Բէօփր իւս ի ՝ չիս– առին Հասանղալէն , Բէօփրիլքէոյը եւ բովանդակ

ըն՚դՀանր՚ապէս , ենթակայ է Հոսանքներու , եւ ագ՝ ուած Հայ Հ ովիւի մբ Հնարքով , իսկ կարաւան ա– Բասենը, .ու Հասան Տէվէպոյնոլ ել Գարկափազա–

տուեր Ալի շան իրաւամբ կը նոյնացնէ Բո լոբապա– րի ա ո չեւ : ,

ուժէ կ՝ աբդիլէ գա յն Հ Հակին Հետ ։ Հայ Կամաւորներոլ Գ. գունդը \9\4ի Նոյեմ­

Ա իւս կողմէ , պակասբ ղրքին ու զրական Հ ե ր թ ե ւ ՝ Հտբաւբ Փօթծղլու լեռնաՀովիտբ ,եր– բերին առաւ իտր ել էքրէքը , Գեկտեմբերին Հրա–

շարժմտն Լորոնք քննադատութիւնը կր՝ սնուցանեն) կու ժամ երկա յնութեամ բ ,ս ար ս ա փե լի ցուրտ , ուր Հ/սնգ ստացաւ նտՀանչել, սուինով ճեղքեց թրքա–

առօրեայ նկարագրով ւլբտկանո ւթի ւն– մը, քննա - մին չեւ Մ ա լիս կը ձիւնէ։ ԱԱփէ ունի բերդ, մօտբ ֊կան ուժերը, որոնք իա մտած էին եւ ապա Նարի–

դասք ո լ թ իւն մբ չեն տար ։ Ոմանք ծիծաղելի ղար– ջրամ բար մ ը եւ վա յր ի վաբդի թուփ մ ք , .ուրկէ ման։ իսկ Գ, գունդը 1914 Նոյեմբերին ստանձնեց
, ու–
ձոլցած են անյյհ՜ալով զբս՚զիլբ (Շ՛ • Ե՚աՀնուր՝) բժշկութիւն կը յուսային՛ Հիւանդնեբր։ Տէլի Պա– Գարա Տէրպէնտի պաշտպանութիւնը, թուրքերուն

ր իշնեբ՝ լքա1&ւՍ1ա ուհին մ իա յն գովե լու կամ պար– ււյա* մօտբ ուխտատեղի։ Գո ւ եւ Ոբգսրու Գաբկա– յաղթեց Ալակէօզխ, ԲիրսաՀանի, Բ արան ակի եւ
սաւելոլ
ԼՎաՀԷ ՎաՀեան) , ուրիշներ՝ էսփրի կ՝բ֊ ւիաղար լե ռնե բոլ մ օտ , /# ո ս բո վե ր ան՝ Բոցիկ սեւ Խոս րովերանի մօտ։ Աարըդամըշի յարձակողակա­

նեն ( Ա * \յ ա ռո ւկե ան ) : Փա րիղը ամ էն էն տայւն է ապառաժուտ լեբան վրայ*, ԱորպաՀան եւ Ոկոմի։ նին ատեն, երեք օր մնաց Բասենի Բաշ գիւղը եւ

լուր^ քննադատութեան մբ գաղավւաբդյի Լբագգա– Իսկ՝ Ատոքին Բասենի մէջ Խոբասան , քՀիւին (Ե՚ու - յետաձգեց իր նաՀանչը, գաղթականները պաշտ,

տելով Ա ուր իոյ ել Ամերիկայի) : Ա.մեր ի կա Հիմնո­ մինա կամ (Հուսա ի ան ո պո լիս) , Ազաբ գիւղ , Ար ^ պանելոլ Համար ;

վին կ՛անգիտանա յ , իր ճիգը յ ա տ կա ց ո ւց ա ծ չըլլա­ Ռուսական գրաւման շրչանին Բասենի Հա յերր

լով քա ղա քա –պա տ մ ական գրական ո ւթեան : Ա ու - ունէին տեղական լքիլիս , ել ազգային վարչութիւն

րիան ատոր պէտքը չզգար հ տն ստեղծումի թավլին այլ զաղութն ելաւ , աւելի շատ կը կարդայ եւ կբ ձՀ™ք էՈ աՌյնա1 ան աշխատանքով կր վարէր երկիրը։
\1\/ին Բասեն
մէջ է, ուր չեն զբաղիր քեն ադա տ ո ւթ ե ամբ : սպառէ Ափիւռքի Հանդէսներն ու գիրքերը : Չափա­ անցաւ Հայոց ձեռքը, 1918/.& էրզ -

Ամէնէն շատ քննադատը Եգիպտոսբ ունի , նիշ մ բն ալ աս է ։ Ուրիշ գաղութներ կբ զ ո Հ ան ան բումի Հայկական ֊ուժերը Բասենի վրայով անցան

բայց էքգիպտոս իմացականութեան կեգքոն չէ ե– իրենք իրենցմով ՝ հ Աարըդամ ի շ :

գած , եւ Հիմա ալ չի կրնար գրական միտքք առաջ– Օշական— Այո1, բ ա յ ց Փարէ՚ՂՐ հր միջավայ– ԱՐՏԱԻԱԶԴ Ա՚ՆՏՈ՚նԵԱ՚Ն

նորգեյ, տրուած Աէէաէուէ առօրեայէն յաղթ աՀ ար - րովր Աթ-իմիւլան Է։ իգիպտոս ունի քննադատներ

ուած ԸէէաԷԸ ՝՝ (Գ՛ Մ ՀՀ\ Բ՛ Թ*լՀ)յ թ ա յ Յ ՀաղաՐ ֊Հիւղերով ցբր– ԱՏԱ8ԱՆԲ

կր սխալիս, Եգիպտոս այն չէ, ինչպէս որ ուած են անոնք :

էր երկու տասնամեակ առաջ, մինչեւ իսկ տաս - Ասոնք եւ ուրիշներ ալ, Եգիպտոս ի մէջ , ԱԱՏԳԵՐՈՒՆ ՏԱԿ (քերթուածներ) , 286 մհ .

նամեակ մը առաջ։ Հասած է երիտասարդութիւն 1լ րնո\ իրենց կարելին. քիչ կը գրեն , բայց կր ծագիր էչ–. Տա. ԳաՀիրէ, 1942, գին 35 եգիպտ •

մը, որ ունի լայն Հետաքրքրութիւն եւ երեւութա­ իւորՀ իմ թէ կբ պա Հեն իրենց անկախութիւնը եւ դաՀեկան *

կան անտար բեր ո ւթեան մբ տակ, բոտ էութեան քննագատ ո ւթ իւն շ կը տանին բուն իսկ իր ի - ԲԱՐ2ՈՒՆԲՆ Ի ՎԵՐ (քերթուածներ) , նրյն

կր գնաՀատէ Հայ գրականութիւնն ու մշակոյթը : մաստին ։ Հեղինակէն, \80էչ–. Տպ • ԳաՀիրէ, 1946։ Գին 50

կը կարդայ եւ կ՛աջակցի մեր մտաւորական շար - Գ • ՄԽԻԹԱՐԵԱՆ եգիպտ . գաՀեկան ; Հասցէ յօսա»1 Ւ1օԱՏՏՏւբ«, 8.

ժումին։ ՚էթկատի առ որ Եգիպտոսը՝ բաղդատաբար (Մնացեալը յաքորյյււվ) Ր. 868 , Լ 6 (&8)Փէ6) :

Fonds A.R.A.M