Page 180 - ARM_19-1946_04
P. 180
ԹՈՒՐՔԻԱ՝ ԵՐԷԿ ԵԻ ԱՅՍՕՐ *8իշատ ակաոսԱ Եփէ ատ Գպհճի» ունենար այն ւռիրական մտածումը թէ յԱ;
որ չ1լրկնոլէ մեր ժողովուրդին քանիցս պատահած՝
աՀ-ւելի եղեռնը , թէ հայրենիքը, նոյնիսկ հոգեւոր
ԵՐԲ ԶԵՆ ՓԾՆԻՐ յյեղանիս ՚Լր"* ձ 1 գուրգուրանքով կբ քրքրեմ հաւաաացեալի մը համար , իր պաշտած՝ Աստուհ֊ո §
թուղթով
(Մասնաւոր թ–ղթակցռլթիլԹ ^Յառաի^) Էփրւսա ^ ո լ է ս ի Յիշաաակարաքլը ; բնաիր ղահն է, ու երր էզտյ այգ գահը, Լ զ ա յ ֊՛֊– ուրեմն
գիիքԸ)
եւ պատուական կաղմրվ այս սէր ու. կրակ Միու - բազմիչ Աստուածր եւ զայն պաշտողները ենթա -
զոր Եփրսւս1 1 ՝ ո լ է ^ ի ՎեՐաս(Րո" Աաներու 1շայ են հալածանքներու, չարչարանքներու , փճա
Սեպտեմբերի զով օրերուն, խօսքբ 1946/՛ թեան կեդր * Վարչութիւնբ Հրատարակեր է Ամե֊ ցում ի :
Սեպտեմբերի մասին Է— , Հ կէէ» լրագրողներու րիկայի մէ1, նփըասւի յիշատակր յաւերժացնելու։ Ա՜հ , հզօր, իրական ու արեւոտ կեանքը մո–
խումր մր այցելեց թուրքիս յ մայրաքաղաքք եւ Բազմաթիւներ կարդացին ղայն ու դեռ պիտի ււացումի խորունկ տգիտռւիյեան տրոլեոաւ եւ մա
Պոլիս ։ Մնաց մօա երկու շաբաթ։ կերաւ, խմ՛եց , կարդաս ,նախ յիչելով կփրատի Հիմնագիր՝$ոքթ* հու փառաբանութիւն ը տիրեց այնքան \յւիրատներ
պատեցաւ ծակն ու ծուկբ։ Ք՝ոլքք մամուլ ու ո ա֊ Հուիլրրի խօսքր ուղղուած իր ան զ ր անիկ ա չա ֊ ունեցող մեր գեղեցիկ աշփւարհին;
տիօ , °ՐԱ °րի" 1 ՚յմր ժամուն արձագանգ Հ ան գի֊ կերտներուն,— «Դուք , սիրելի աշակերտներ , 1 9րւլ Այս գրրքչչ բաւական դժուար աշխատանքներ
սացան շողշողուն բաժակաճառերու , բարեկամ ու- դար ա մէջ կ՚ապրիք– դար մր՝ ար գ1ործ պէաք է բու արդիւնք է; Եւ ա յ Գ դժուարութիւնը դիմտ -
թե ան ե ւ եղբա յ բ ո ւթ ե ան Հ ան գ ի ս ա ւոր խո ստ՛ում ֊ քան խօսք , քրա)լաք ՝ քան արաասա֊նք : Գպւծն է ուր գրաւելով գործը լոյս ընծայելու յաջողութիւնը,
ներոլ, անյատակ սէրերու ե լ մ եղրա լուսնի յայտա Հայա.11 ներկաւն յուսալից եւ ապագան երաշխաՆոբ. մխիթարութենէ աւելի ցանկալի հպարտութիւն
րարութիւներու։ $՝երթեբ\ու տուածին է2յ*Ր1Լ 3ՈՎ՚Գ^՛՜ բեալ պիաի բնէ : • • • Հայրենասէր եղէք , ււիրւելի մրն է հրատարակող մարմնին համար;
ցան մեզրաէսորիսխ ն կաբա գրականն եր ո լ շար ո ցն ե֊ աշակերա1ն1եբ/ս, եւ. յայնժամ աւելի եււաքւդեամբ Հեշտ չէ .«Եփրսափ 35 տաբուայ արձաւՅազրու–
րով։ Մէկ խօսքով, ունե ցանք այն ապաւ ո լաւ ֊ պիաի գործէք ի փբկոլթիւԹ Հայռւյն» : Ապա աչքի թխոները ս1իքւչհւ իսկ չկբցփնք ունւենալ Միսիոնա.
թիւնր , թէ Հարսնիք ու տօն է ե ր է կո լան թշնամի֊ առֆեւ ունենալով դրական եւ րնկեբային այն Հ ի ֊ բական մեծ հաստատութեան արձանագբռւթ՚եանց,
ներուն միվել : անալի վաս տակնե բո ւն պա ակ երն երբ զո ր Ե փրատ ի Պօրտ ընկերութեան արիփւյնւեբոլ1 մէջէն : Անունք
է/ւ պատաՀեցաւ որ կախարդանքի գիշերներբ մտաւորական ուժն է արտադրեր : չունէին եւ ոչ լքէկ արձանագրութիւն որ կրնար
վեբ^ գանեն , եւ լբագբո զներ ոլ խումբբ գա ուն ա լ էլ ս ալ աՀա , քանի մբ շաբաթներէ ի վեր կր լոյս սփոհլ Եփրւսա՚ի անցեալին մասին։ Թհրհա
Աթէնք ։ Ամբող^ ամիս մբ, թուրք թերթերոլ ա չքր խոկամ ա յս պատ կեր ազարդ գրքի Հար իւրաւո ր է ֊ այդ արձա1նագրութիւննեյ1ը 1ցարբհրդի մէջ կը
ճամբան մնաց , տեսնելու Համար թէ Հելլէն մա - Գերուն վրայ, ու կր յարոլցանեմ Վ՚"թորիկը ի"* պահուէին , որոնք կորսուեցան կոտորածնհբոււ ել
մուլբ ինչ քաղցրալուր եղանակով պիտի Հատու - յուշեբուս ել յոյգերուս։ տեզահանոլթհա1նց ա տ ե ն ։ » ք)ւ յետոյ, 30 տարի
էյվէրատ ^հ՚ոլէճբ անծանօթ չէ ինծի։ Անոր ա֊ ներ են անցեր արհաւիրքներու օրերէն , վերապ -
ցանէ իր պարտքր ։ ք&ոլրքին ((.աւանդական Հէււբա - նունբ, ինձ Համար , Հրապուրիչ կախարդանք մ րն րողները ց ան ու ցրիւ ինկած են տարաշխարհ ,
ս ի ր ո ւ թ ի ւնբյչ Անգաբա լի մ ունետիկնե բուն ^"Գ"^ է էր երբ տղայ էի անոր ամայութիւնք , աւերակ պէտք է դիմել, հաւաքե/ նիւթեր ր, համեմատեք ,
միշտ իր մէկ երեսով ցոյց կր տրուի , ու շատեբու տաճար ե մր ալեւոր սրբութեան ազգեցոլթիւնբ քննել, ճիշտն ու անճիշտը դատել, կարգի բերել։
Համար րմբռնելի չէ թէ ինչպէս անոնք ա լսքա– րանեցուց երբ ես պատանի դարձայ ։ կք վերյիշեմ , Եւ ահա մէկը, Կեդր. Վարչութեա՛ն քարտուղար
Հ ամ բաւ ապաՀոված են մ ի ^ա զդա յին կեանքի մէ^։ 1919/ք^, ռ^ՐՐ էբԲ*տլ– է11,1ւ1՚ 1,1 ցասումի կտոր, գուբս Տիկին Արմենոլշ Կ • Վա ր գա պետ ե ան ը , արժէքին
ՈբովՀետեւ, քՒ<ոլրքբ միայն այգ «Հ ի լք ա ս իր\ո ւթ ի լ թռայ Թուրքերու ճանկէն, վազեցի Մեղրէ, քարձ֊ մեծութիւնը ըմբէւնոդ ա յ դ Կ".րո1Լ1՛ հայրենասէր
նբ$> ունի իբրեւ Հմայք եւ կարթ միանգամայն որ֊ բացա յ վերի քաղաք , բոլոր մեր վա րժա բա՛հն եր ու Հայուհին «երկար տարիներու համբերութեամբ եւ
ւսնձնոլիբութհամբ անհամար թ ղ թ ա կ ց ո ւ թ ի ւ ն ե ր »
պէսզի իր սեղանէն փոր կշտացն ողբ վագր երախ - եւ գոլէճներու կարգին Համբուրեցի նաեւ կփրատի
տիքի քանի մր քաղցր խօսք րնէ , փոխադարձէ աս֊ չո ր պատերն ալ , իբրեւ ներշնչումի սրբաբան ; կը կատարէ , մեծագոյն միՓոցը կ՝բչլայ հաւաքելու
պն էականութիւն ր Վրան ի լ>> ։ Չ^ո լի ցե ր ի ա ց ի վ՚րո ֊ Հա յրենի ամ էն պատմ ութիւն , նո յնիսկ սարս֊ բազմաթիւ նիւթեր , նկարներ, կենսադրա կաններ
ֆէսկօր Փիթաբէն սկսեալ մինչեւ . . . Տ ի Լա չա ր ռա լի տ ես ի լներ ո վ , կուգա յ ոսկեզօծել ս երո ւն գն ե֊ ել բաժ-նեգինեբ : Ան է որ կ՝ապահովէ նաեւ մեկե
Տակորներր ԼՄարթաեան) այս ձեւով «քաղսյքա. բու կեանքի վառ ու շողազարդ եբեւակայու ֊ նասներ ու նո լի ր ատ ո ւն ե ր :
կանութեան հայր» Հռչակեցին թաթար Թարքր*. թիւնբ : Եւ դարձեալ ինչոռլ են հրատարակեր յա ս
անոր ճակտին փակցնելով Հն ղեւբո սլա կան րաւ ։տւ$- Ո իշաաակաբան ին խմբագիր ր Պ՛ 3՛ Մ՛ Փի֊ ւլ րական , կենսաւլբական ու պատմտ/յան՚՚նիւթեբո^
կարապետի .ոսկեզօծ սլիտակր ։ Պարագան նոյնն է լիպոսեան չի յօրիներ, չի թանձրացներ գո՝/"երբՀ հարուստ յոլշագիբքբ ՚. Մեզի ընելո՛՛ւ գովքի պատ
ոսկեճամուկ Հօ տար լքագր ո զ^ներ ո ւն Համար, \ո ֊ Ան կք պատմէ Հատորին Հրատարակութեան \նպա֊ մութիւնը բողոքական Ա՚իս^ոնարներուն, որոնց
բոնք նոյն ձեւով \ու նոյն անվեբապաՀ ասպն^ակա֊ տակք պարզ, անզարդ, յաճախ նո յնիսկ խեղճ լե– մեծագոյն մասբ չհասկցաւ մեր ժողովուրդի դե-
նոլթեան ուղիով կ՚իյնան Անզարայի ՚էիրկր* միւս ղուով , բայց կք գրէ անկեղծ ու խորունկ սրտով , րագոյն իաէալի ճամբան, չհասկցաւ մեր երկրին
օր գովքր Հ իւս ե լո լ Համ ար մ ի Գա զգա յին մամուլի ՀձՍ այր Եվքրաւոի Հանդէպ տածած անկեղծ սէրս է տիրապետող ւքՒոլրքին վայրագութիւնը, անզօր
սուղ էգերուն վրա լ։ Մենք ի"կ կր Հաւատանք եր ֊ որ զիս ստիպեց ստանձն՛ել 3ուշադրքի խմբագրու— մեաց իր առաքելութեան մէ^, ասլտ ինքն ալ որոշ
թեմն անոնց շողիքին ; թեան ծանր ել պատասխանատու զ ոՀ՚ծր ։ • • * Զ"՚- մասով ենթակայ եզալ մեր կրած զարհուրելի
Այո ս/նղամ , սակայն , ((Ւոլրքեբբ սխալած կր նաց իւ ամենալաւս րնեյ իմ կարողութեան լման չա֊ չարչարանքներուն եւ տառապանքներուն : 0՛չ , գր
թուին իրենց նախատեսութեանց մէ^ւ 3՝"յներբ .. . ւիոէիծ րսելու Համար , թէ այս րԴԼՈրլլ այսպէս չպիճ քին իմաստուն կազմիչներն ու հ րաաարակիչներբ
ինքնատիպ լանգգնո ւթ ի ւնն ե ր կ՚ունենան՛ ամէն տի լք/ԼաՐ է"է. ՈՐ եղաւ , թէ ազնուական ու արդար մէկ ~Հատիկ գերագոյն վարձատրութիւն կը փնտ
մարզի մէ^,ոլ տարին անգամ մր կր գառնան^ճիմր 1/վւրատցին արժանի չէր ս3,(" ձեւ պատոլՀասի; էք ւ ռեն • պատմութիւն ըսուածը , վեր^ ի ՚թ՚րԼ^ոյ հզօր,
բերան հ#» , • ե ր 9անկա յիշատակ Տ արաղի բացա ֊ արՀա լիրքի մ եծութիւնբ նկարագրող յար գելի խմ֊ տիրական ու կենդանի գաղափար մըն է, ՛որ ցաք
տրոլթեամ բ ; բագի ր բ , իր գրիչին առ9եւ տուն կուտա յ գիրքր ու ցրիւ անձերու, մասնաւոր թէ հանրային գո -
Վերադառնալէ վեբԼ իրենց ա ս ւնր , երեսուն Հրատարակող կեդրոնական մարմնի նպատակին • լոլթիւնները ցնցող երեւոյթներու ծոցէն բարձրա
լրագր ո ղի վրա յ ք սանե ւ վ ե ց բ , Հ րատա ր ա կո ւթեան «ցււյց աալ Եփրաաի կաաաբած սքանչելի դերբ եւ նալով ^/փչ/"ֆ ու կը վարէ հետագայ դարերու
աքւով ոգեւորել մասնաւռբաբար վե՛րապրող Աւի -
կ ո լա ան տ պա լո ր ո ւթ ի ւնն ե ր , որոնք ոչ մ իա յն րաացինԼրը, ագգին ծառայելու նւււիրական գոր . կեանքը։ Զ կա լ աւելի զօրեղ ու տեւական գործ ժո
ծին մէջ» :
զուսպ ու վերապաՀ են , այլեւ Հեղձուցիչ եւ թու - ղովուրդներու կեանքի մէջ քան արձանագրութիւն–
նաւաբ իբրեւ անխառն ու Հար՛ազատ վկայութիւն։ նեըը իրենց պատմութեան մեծ պատահարներուն։
Արդւ ՚յյԳ մ ե ծամ ա սնա ւթ ի ւն ր թ՝,ոլրքիո յ յյփրտտի պէս բազմաթիւ մտաւորական՝ ^տս֊ ֆ՚նչ փոյթ, եթէ ոմանք դեռ միամիտ մնան
Յոյներուն եւ սա Հասար ակ փոք րամասնուլյ-իւննե» տ ա տ ո ւթ ի ւնն ե ր ունեցող ւս ւլ ւէ մ ր պէտք չէ ր որ ըսելու, թէ աւելորդ անգթութիւն է անցած
բուն նուիբուած իր երկար յօդուածներուն մէ^, խոնա՚ր-Հում ի դարաւոր Հ ի ւան գո ւթի ւնր ապրեցնէր ցաւերու մոխիրները քրքրել։ ի՛նչ փոյթ, եթէ Ո–
կ՛ամբ ա սա ա<նէ Հանրապետական քաղաքակիրթ ու երկնքի արքա յո լ Թեան Հ աւատքի անուրջներով մանք տգէտօրէն շարունակեն մեր ցաւոտ օրերու
ժողովրդավար կառավարութիւներ իբբեւ Հշէրիաթ. իր գլխուն փոշի ցանէր , այլ պէտք էր ազգովին պատմոլթիւննեբուն մտիկ ընել իբրեւ տրտում հա–
ճի$> , պարզ աշխաքՀաբարով կր Հաստատէ թէ ճոյքէ հեքեաթ մը միայն, ես այսօր հիացումի
փոքրամ ասնութի ւններ ր , ո լբքի ո յ մ է^ , 1լ ենթա ր ֊ նութիւնբ դարձոլցտծ է մեկնակէտ փոքրամասնու֊ խոր զգացումներով կը վերյիշեմ Ա՝ արա շի, կեսա
թ իւննե ր ր Հարթելու , ա յլ եւ ոտքի տակ առած է
կուին մ ի^նադարեան օրէնքներու չար իքին, Աւուրք րիս յ եւ ուրիշ նահանգներու Հայրենակցական Մի–
կեղեքում, աաբապսւրհակ աշխատանք ե ւ գրկանք, Լողան ի գաշնագր ի փսո ր֊փ շրանք շնո րՀներբ , ի ութիւնները, որոնք իրենց գաւառներուն ն ո լի բ ած
զրկանք, զրկանք* Թուրք թերթերբ, 3, 4, 5 Ն ո յ * ի նպաստ այգ փոքրամասնութեանց *» բոց ու կրակ հատորներով ամենազօր իւ մա աո ու -
իրենց թ ի ւե բ ո ւն մ է^ , 4-6 սիւնակ արտագրումներ քյւ այլն, ել ա լլն , եւայլԳւ ։ Մեղք որ Յառածի թեան մէկ գործը կատարեցին ; է ար բերդց իները
կատարած են խնդրոյ առարկայ Հելլէն լրագրող֊ ծաւալր թո յլ չի տար աւելի Համ ո վ֊Հո տ ո վ ա ր ֊ դեռ անզօր՝ կը մնան այս արիութեան աշխատան
ներու յօդուա՛ծներէն , ու տեսէք թէ ի'11 չ կորսեն , քին մէչ^, բայց ահա, Եփբատի վերապրող Աանե–
գրեթէ միաբերան։
կ՝ամփոփեմ , աւելի խնայելով , տագր ո Աներ : րու Միութիւնը իր այս դիրքով սերունդները ե–
քան չափազանցելով, մեղմելով շեշտր՛ կատղա՛ծ է թուրք մամուլք։ ^"էե՚ր էլոլզէք րախտադէտ դարձնելու այդ արիութեան մէկ բա
որ չղրէ , է*սէ. գունագեղ անարգանքներ ՛ու ՀայՀո֊ ժինը ցոյց կուտա յ :
Ա. «1942/՛ Ունեւորութեան տուբքր, փճա֊ յութիլններ • ^ապերախտներ , կեղծաւոր ներ , ան Աքանչելի է:
ցուցած՛ է Ւոկրքիոյ Յոյներն ու փոքբամասնու ֊ ուղղայ թշուառականներ , զրպարտիչներէ ...;
թ–իՆ)է1ն.եբրւ , նիւթապէս , ֆիզիքապէս ել բարոյա– «թ՝ասվիբ» , 4 Նոյեմբերի թիւով կք քֆՀր է . Աւադ Շաբաթը քրիստոնէական մեծ ողբեր -
•էութեան վրա ւ
պէս ։ Թուրքերու ՛նպատակն Էր ոչ.փսլամ բ(նակչոլ. Հ.Մ ե ր մասին գրի առնուած տգեղ զրու ֊ թափուած թանձրացումն է ։ Գողգոթայի
ջեցին յեղաշր
թիսնբ հիմնայաաակ կործանել ;ա֊ ւինացնել : Ու ա֊ թիւններուն Համաձայն,կր ճզմենք ու կր տրորենք ՛Քրիստոսի արեան կաթիլները
նոնք գ կր թուին յաջողած (ԼԼԷաէ էր^նց այս առա֊ եզեր Յոյներն՝ ու վւոքրամասնոլթիւձններբ,կր քան տիեզերքը:
^լոդրութեան մէ^։» դենք եղեր եկեղեցիներբ եւ վարժարաններ բ , տասր Ազգերն ալ իրենց Գողգոթաներն ունին , ուր
• ՚Հ՚Պատեբազմի րնթացքին , յո (ն թրքաՀբ֊ միլիոն Բսակի^ միայն ֊ունինք եղեր, Յոյներուն թագնուած սրբազան խորհուրդը , գալիք
պատակներբ, ինչպէս բոլոր ոչ֊ք^սլամներր ղրկած մեր պարէններք մուկեբէաւելցածփշրանք է սերունդներուն մռայլ ճակատները պայծառա -
ենթարկուած են անլուր չարչարան քներու, իբրեւ եղեր , եւն եւն : Այո բա ր բան ^ա\նքն ե ր ր թոլզյթ ին նելու եւ անոնց փրկութեան ուղին ցոյց տալու գե
Հզինոլորֆ ։ Ուղեւորութեան տ\ուբքէն առաք , այգ տ ո լո զն եր բ՝ մեր ներքին դո ր ծեր ուն շուր^ եւս րագոյն լոյսն ունի;
«պարտականութիւնքն արդէն մեծ չափով քայքա֊ Հազարում էկ զրպարտութիւն Հ րատարակած են ; Ս եծ մահերը մեծ գէմքեր կր ստեղծեն : Հայ
լած էր տնտեսութիւն ր քսան դասակարգ զին ոլոր ք՚^նչ կ՛ուզէ իք որ դրէին /* ի ւղան դա ցին ե ր ո լ ա յս րերու մեծ տառապանքներն ու չարչարանքները ,
ներ ու ք որոնք կատարեալ ա քս՚ո ր ի կեանք ապրե - տականքներր ։Կ՚բ ստիպուինք եզրակացն ելթէթուբք որ զաւակներու մեծ իմաստութեան եւ ո՛֊
ցան, մեծ մասով մեռան ու Հիւանդացան լեռներոլ ազգին ճակատագիր բ մի՛շտ այս կարգի անակրն– ռաքինոլթեան աղբիւր դառնան; Ամէն մէկ ցաւի
ԳԼուխբ , ճամբու շինութեան ել քարակոփութեան կ ա լն եր ո վ լեցուն է ։ Որ ո՛ ւէն՝ որ կարեկցինք , որուն ողբ եւ վշտի երդ որ չի ծառայեր հայրենաշին
մէի ՏԼինուորէ զատ ամէն ինչ էին :» ձեռքէն որ բռնենք , որուն Հանդէպ որ վեՀանձնգտ– թեան պայքարի կորովին, թշուառական վայնու-
Գ • ^Հելլէն եւ փոքրամասնո սթե անց պատ - նռլինք՝ կք փոխարինէ ապերախտութեամբ եւ դա սուն մըն է:: ա֊
կանող Հանրա յին Հ ա ս տ ա տ ո ւթ ի ւնն ե ր ր , ձ^^Ք * ւաճան ոլթեամբ :>> Հին ու նոր թշուառոլթիլննեբոլ մոռացումը,
կալուած , եկեղեցի , վարժարան , Հ իւանգան ոց ( Ապերա՜՛խտ Յոյներ՛ ՛՛Հ Զէի^ք գիտեր թէ Ա– հաւասար է մահաբեր, ուրացումին : Ազգային ա -
ենթակայ են էվգաֆի Հակակշռին ։ Միակ լքխյթէ, թէնք վերադառնալէ վ եր ^ ^^*ր պաշտօնն էր միա յն մէն մէկ նոր աղէտի առֆեւ, Հայրեր ու ա պրւ
է ցցուին
^1 էլլէ1^՛^/""– դրութիւնր Համայնքներու մատակա - քծնիլ եւ սողա լ ։ Չէի^ք գիտեր , մ անաւանգ , թէ տանՓանքնեբբ պէտք ուրուականներու
ր ա ր ո ւթ ի ւն ր ենթարկած է մե ծամ ե ծ դժուար ո լ ֊ ամէն կարգի Հ^Թասվիրֆներոլ ՚^գովքբ պիտի թափի նման* չար չ ր կո լած ու աւեր Հայրենիքի մոխիր -
թիւններու ; Հանրա յին բարեսիրական ու կրթա - ձեր գլխուն ։ ԱՀա՛ արգիւնքր * երէկ Հարս էիք ներբ մոգական կրակ ունին որ կրնայ յռղաշբ^եք
կան Հաստատս ւթ իւննե ր ^ մատնուած են անելի , \ո լ ու փեսա յ . ա յոօբ՝ < . • » դաժան ճակատագիր ր : Աղատութիւնր , գաբերու–
օրէ օր կբ փակեն իրենց գուռնեբր ։ «Այսպէս անցանեն իրք աշխարհի» : կո լա ած ցասում ին եւ վիրաւո ր Հոգիներու գա լա
Մէկ ԻօսՔՈէԼ> Թուրքիա ո ՛ չ միայն խտրակա֊ ԱՐՄԷՆ ԱՄԱՏԵԱՆ լէ ում ին արգիւնքբ եղած Է միշտ–. Յիմար, շատ յի–,
Fonds A.R.A.M
որ չ1լրկնոլէ մեր ժողովուրդին քանիցս պատահած՝
աՀ-ւելի եղեռնը , թէ հայրենիքը, նոյնիսկ հոգեւոր
ԵՐԲ ԶԵՆ ՓԾՆԻՐ յյեղանիս ՚Լր"* ձ 1 գուրգուրանքով կբ քրքրեմ հաւաաացեալի մը համար , իր պաշտած՝ Աստուհ֊ո §
թուղթով
(Մասնաւոր թ–ղթակցռլթիլԹ ^Յառաի^) Էփրւսա ^ ո լ է ս ի Յիշաաակարաքլը ; բնաիր ղահն է, ու երր էզտյ այգ գահը, Լ զ ա յ ֊՛֊– ուրեմն
գիիքԸ)
եւ պատուական կաղմրվ այս սէր ու. կրակ Միու - բազմիչ Աստուածր եւ զայն պաշտողները ենթա -
զոր Եփրսւս1 1 ՝ ո լ է ^ ի ՎեՐաս(Րո" Աաներու 1շայ են հալածանքներու, չարչարանքներու , փճա
Սեպտեմբերի զով օրերուն, խօսքբ 1946/՛ թեան կեդր * Վարչութիւնբ Հրատարակեր է Ամե֊ ցում ի :
Սեպտեմբերի մասին Է— , Հ կէէ» լրագրողներու րիկայի մէ1, նփըասւի յիշատակր յաւերժացնելու։ Ա՜հ , հզօր, իրական ու արեւոտ կեանքը մո–
խումր մր այցելեց թուրքիս յ մայրաքաղաքք եւ Բազմաթիւներ կարդացին ղայն ու դեռ պիտի ււացումի խորունկ տգիտռւիյեան տրոլեոաւ եւ մա
Պոլիս ։ Մնաց մօա երկու շաբաթ։ կերաւ, խմ՛եց , կարդաս ,նախ յիչելով կփրատի Հիմնագիր՝$ոքթ* հու փառաբանութիւն ը տիրեց այնքան \յւիրատներ
պատեցաւ ծակն ու ծուկբ։ Ք՝ոլքք մամուլ ու ո ա֊ Հուիլրրի խօսքր ուղղուած իր ան զ ր անիկ ա չա ֊ ունեցող մեր գեղեցիկ աշփւարհին;
տիօ , °ՐԱ °րի" 1 ՚յմր ժամուն արձագանգ Հ ան գի֊ կերտներուն,— «Դուք , սիրելի աշակերտներ , 1 9րւլ Այս գրրքչչ բաւական դժուար աշխատանքներ
սացան շողշողուն բաժակաճառերու , բարեկամ ու- դար ա մէջ կ՚ապրիք– դար մր՝ ար գ1ործ պէաք է բու արդիւնք է; Եւ ա յ Գ դժուարութիւնը դիմտ -
թե ան ե ւ եղբա յ բ ո ւթ ե ան Հ ան գ ի ս ա ւոր խո ստ՛ում ֊ քան խօսք , քրա)լաք ՝ քան արաասա֊նք : Գպւծն է ուր գրաւելով գործը լոյս ընծայելու յաջողութիւնը,
ներոլ, անյատակ սէրերու ե լ մ եղրա լուսնի յայտա Հայա.11 ներկաւն յուսալից եւ ապագան երաշխաՆոբ. մխիթարութենէ աւելի ցանկալի հպարտութիւն
րարութիւներու։ $՝երթեբ\ու տուածին է2յ*Ր1Լ 3ՈՎ՚Գ^՛՜ բեալ պիաի բնէ : • • • Հայրենասէր եղէք , ււիրւելի մրն է հրատարակող մարմնին համար;
ցան մեզրաէսորիսխ ն կաբա գրականն եր ո լ շար ո ցն ե֊ աշակերա1ն1եբ/ս, եւ. յայնժամ աւելի եււաքւդեամբ Հեշտ չէ .«Եփրսափ 35 տաբուայ արձաւՅազրու–
րով։ Մէկ խօսքով, ունե ցանք այն ապաւ ո լաւ ֊ պիաի գործէք ի փբկոլթիւԹ Հայռւյն» : Ապա աչքի թխոները ս1իքւչհւ իսկ չկբցփնք ունւենալ Միսիոնա.
թիւնր , թէ Հարսնիք ու տօն է ե ր է կո լան թշնամի֊ առֆեւ ունենալով դրական եւ րնկեբային այն Հ ի ֊ բական մեծ հաստատութեան արձանագբռւթ՚եանց,
ներուն միվել : անալի վաս տակնե բո ւն պա ակ երն երբ զո ր Ե փրատ ի Պօրտ ընկերութեան արիփւյնւեբոլ1 մէջէն : Անունք
է/ւ պատաՀեցաւ որ կախարդանքի գիշերներբ մտաւորական ուժն է արտադրեր : չունէին եւ ոչ լքէկ արձանագրութիւն որ կրնար
վեբ^ գանեն , եւ լբագբո զներ ոլ խումբբ գա ուն ա լ էլ ս ալ աՀա , քանի մբ շաբաթներէ ի վեր կր լոյս սփոհլ Եփրւսա՚ի անցեալին մասին։ Թհրհա
Աթէնք ։ Ամբող^ ամիս մբ, թուրք թերթերոլ ա չքր խոկամ ա յս պատ կեր ազարդ գրքի Հար իւրաւո ր է ֊ այդ արձա1նագրութիւննեյ1ը 1ցարբհրդի մէջ կը
ճամբան մնաց , տեսնելու Համար թէ Հելլէն մա - Գերուն վրայ, ու կր յարոլցանեմ Վ՚"թորիկը ի"* պահուէին , որոնք կորսուեցան կոտորածնհբոււ ել
մուլբ ինչ քաղցրալուր եղանակով պիտի Հատու - յուշեբուս ել յոյգերուս։ տեզահանոլթհա1նց ա տ ե ն ։ » ք)ւ յետոյ, 30 տարի
էյվէրատ ^հ՚ոլէճբ անծանօթ չէ ինծի։ Անոր ա֊ ներ են անցեր արհաւիրքներու օրերէն , վերապ -
ցանէ իր պարտքր ։ ք&ոլրքին ((.աւանդական Հէււբա - նունբ, ինձ Համար , Հրապուրիչ կախարդանք մ րն րողները ց ան ու ցրիւ ինկած են տարաշխարհ ,
ս ի ր ո ւ թ ի ւնբյչ Անգաբա լի մ ունետիկնե բուն ^"Գ"^ է էր երբ տղայ էի անոր ամայութիւնք , աւերակ պէտք է դիմել, հաւաքե/ նիւթեր ր, համեմատեք ,
միշտ իր մէկ երեսով ցոյց կր տրուի , ու շատեբու տաճար ե մր ալեւոր սրբութեան ազգեցոլթիւնբ քննել, ճիշտն ու անճիշտը դատել, կարգի բերել։
Համար րմբռնելի չէ թէ ինչպէս անոնք ա լսքա– րանեցուց երբ ես պատանի դարձայ ։ կք վերյիշեմ , Եւ ահա մէկը, Կեդր. Վարչութեա՛ն քարտուղար
Հ ամ բաւ ապաՀոված են մ ի ^ա զդա յին կեանքի մէ^։ 1919/ք^, ռ^ՐՐ էբԲ*տլ– է11,1ւ1՚ 1,1 ցասումի կտոր, գուբս Տիկին Արմենոլշ Կ • Վա ր գա պետ ե ան ը , արժէքին
ՈբովՀետեւ, քՒ<ոլրքբ միայն այգ «Հ ի լք ա ս իր\ո ւթ ի լ թռայ Թուրքերու ճանկէն, վազեցի Մեղրէ, քարձ֊ մեծութիւնը ըմբէւնոդ ա յ դ Կ".րո1Լ1՛ հայրենասէր
նբ$> ունի իբրեւ Հմայք եւ կարթ միանգամայն որ֊ բացա յ վերի քաղաք , բոլոր մեր վա րժա բա՛հն եր ու Հայուհին «երկար տարիներու համբերութեամբ եւ
ւսնձնոլիբութհամբ անհամար թ ղ թ ա կ ց ո ւ թ ի ւ ն ե ր »
պէսզի իր սեղանէն փոր կշտացն ողբ վագր երախ - եւ գոլէճներու կարգին Համբուրեցի նաեւ կփրատի
տիքի քանի մր քաղցր խօսք րնէ , փոխադարձէ աս֊ չո ր պատերն ալ , իբրեւ ներշնչումի սրբաբան ; կը կատարէ , մեծագոյն միՓոցը կ՝բչլայ հաւաքելու
պն էականութիւն ր Վրան ի լ>> ։ Չ^ո լի ցե ր ի ա ց ի վ՚րո ֊ Հա յրենի ամ էն պատմ ութիւն , նո յնիսկ սարս֊ բազմաթիւ նիւթեր , նկարներ, կենսադրա կաններ
ֆէսկօր Փիթաբէն սկսեալ մինչեւ . . . Տ ի Լա չա ր ռա լի տ ես ի լներ ո վ , կուգա յ ոսկեզօծել ս երո ւն գն ե֊ ել բաժ-նեգինեբ : Ան է որ կ՝ապահովէ նաեւ մեկե
Տակորներր ԼՄարթաեան) այս ձեւով «քաղսյքա. բու կեանքի վառ ու շողազարդ եբեւակայու ֊ նասներ ու նո լի ր ատ ո ւն ե ր :
կանութեան հայր» Հռչակեցին թաթար Թարքր*. թիւնբ : Եւ դարձեալ ինչոռլ են հրատարակեր յա ս
անոր ճակտին փակցնելով Հն ղեւբո սլա կան րաւ ։տւ$- Ո իշաաակաբան ին խմբագիր ր Պ՛ 3՛ Մ՛ Փի֊ ւլ րական , կենսաւլբական ու պատմտ/յան՚՚նիւթեբո^
կարապետի .ոսկեզօծ սլիտակր ։ Պարագան նոյնն է լիպոսեան չի յօրիներ, չի թանձրացներ գո՝/"երբՀ հարուստ յոլշագիբքբ ՚. Մեզի ընելո՛՛ւ գովքի պատ
ոսկեճամուկ Հօ տար լքագր ո զ^ներ ո ւն Համար, \ո ֊ Ան կք պատմէ Հատորին Հրատարակութեան \նպա֊ մութիւնը բողոքական Ա՚իս^ոնարներուն, որոնց
բոնք նոյն ձեւով \ու նոյն անվեբապաՀ ասպն^ակա֊ տակք պարզ, անզարդ, յաճախ նո յնիսկ խեղճ լե– մեծագոյն մասբ չհասկցաւ մեր ժողովուրդի դե-
նոլթեան ուղիով կ՚իյնան Անզարայի ՚էիրկր* միւս ղուով , բայց կք գրէ անկեղծ ու խորունկ սրտով , րագոյն իաէալի ճամբան, չհասկցաւ մեր երկրին
օր գովքր Հ իւս ե լո լ Համ ար մ ի Գա զգա յին մամուլի ՀձՍ այր Եվքրաւոի Հանդէպ տածած անկեղծ սէրս է տիրապետող ւքՒոլրքին վայրագութիւնը, անզօր
սուղ էգերուն վրա լ։ Մենք ի"կ կր Հաւատանք եր ֊ որ զիս ստիպեց ստանձն՛ել 3ուշադրքի խմբագրու— մեաց իր առաքելութեան մէ^, ասլտ ինքն ալ որոշ
թեմն անոնց շողիքին ; թեան ծանր ել պատասխանատու զ ոՀ՚ծր ։ • • * Զ"՚- մասով ենթակայ եզալ մեր կրած զարհուրելի
Այո ս/նղամ , սակայն , ((Ւոլրքեբբ սխալած կր նաց իւ ամենալաւս րնեյ իմ կարողութեան լման չա֊ չարչարանքներուն եւ տառապանքներուն : 0՛չ , գր
թուին իրենց նախատեսութեանց մէ^ւ 3՝"յներբ .. . ւիոէիծ րսելու Համար , թէ այս րԴԼՈրլլ այսպէս չպիճ քին իմաստուն կազմիչներն ու հ րաաարակիչներբ
ինքնատիպ լանգգնո ւթ ի ւնն ե ր կ՚ունենան՛ ամէն տի լք/ԼաՐ է"է. ՈՐ եղաւ , թէ ազնուական ու արդար մէկ ~Հատիկ գերագոյն վարձատրութիւն կը փնտ
մարզի մէ^,ոլ տարին անգամ մր կր գառնան^ճիմր 1/վւրատցին արժանի չէր ս3,(" ձեւ պատոլՀասի; էք ւ ռեն • պատմութիւն ըսուածը , վեր^ ի ՚թ՚րԼ^ոյ հզօր,
բերան հ#» , • ե ր 9անկա յիշատակ Տ արաղի բացա ֊ արՀա լիրքի մ եծութիւնբ նկարագրող յար գելի խմ֊ տիրական ու կենդանի գաղափար մըն է, ՛որ ցաք
տրոլթեամ բ ; բագի ր բ , իր գրիչին առ9եւ տուն կուտա յ գիրքր ու ցրիւ անձերու, մասնաւոր թէ հանրային գո -
Վերադառնալէ վեբԼ իրենց ա ս ւնր , երեսուն Հրատարակող կեդրոնական մարմնի նպատակին • լոլթիւնները ցնցող երեւոյթներու ծոցէն բարձրա
լրագր ո ղի վրա յ ք սանե ւ վ ե ց բ , Հ րատա ր ա կո ւթեան «ցււյց աալ Եփրաաի կաաաբած սքանչելի դերբ եւ նալով ^/փչ/"ֆ ու կը վարէ հետագայ դարերու
աքւով ոգեւորել մասնաւռբաբար վե՛րապրող Աւի -
կ ո լա ան տ պա լո ր ո ւթ ի ւնն ե ր , որոնք ոչ մ իա յն րաացինԼրը, ագգին ծառայելու նւււիրական գոր . կեանքը։ Զ կա լ աւելի զօրեղ ու տեւական գործ ժո
ծին մէջ» :
զուսպ ու վերապաՀ են , այլեւ Հեղձուցիչ եւ թու - ղովուրդներու կեանքի մէջ քան արձանագրութիւն–
նաւաբ իբրեւ անխառն ու Հար՛ազատ վկայութիւն։ նեըը իրենց պատմութեան մեծ պատահարներուն։
Արդւ ՚յյԳ մ ե ծամ ա սնա ւթ ի ւն ր թ՝,ոլրքիո յ յյփրտտի պէս բազմաթիւ մտաւորական՝ ^տս֊ ֆ՚նչ փոյթ, եթէ ոմանք դեռ միամիտ մնան
Յոյներուն եւ սա Հասար ակ փոք րամասնուլյ-իւննե» տ ա տ ո ւթ ի ւնն ե ր ունեցող ւս ւլ ւէ մ ր պէտք չէ ր որ ըսելու, թէ աւելորդ անգթութիւն է անցած
բուն նուիբուած իր երկար յօդուածներուն մէ^, խոնա՚ր-Հում ի դարաւոր Հ ի ւան գո ւթի ւնր ապրեցնէր ցաւերու մոխիրները քրքրել։ ի՛նչ փոյթ, եթէ Ո–
կ՛ամբ ա սա ա<նէ Հանրապետական քաղաքակիրթ ու երկնքի արքա յո լ Թեան Հ աւատքի անուրջներով մանք տգէտօրէն շարունակեն մեր ցաւոտ օրերու
ժողովրդավար կառավարութիւներ իբբեւ Հշէրիաթ. իր գլխուն փոշի ցանէր , այլ պէտք էր ազգովին պատմոլթիւննեբուն մտիկ ընել իբրեւ տրտում հա–
ճի$> , պարզ աշխաքՀաբարով կր Հաստատէ թէ ճոյքէ հեքեաթ մը միայն, ես այսօր հիացումի
փոքրամ ասնութի ւններ ր , ո լբքի ո յ մ է^ , 1լ ենթա ր ֊ նութիւնբ դարձոլցտծ է մեկնակէտ փոքրամասնու֊ խոր զգացումներով կը վերյիշեմ Ա՝ արա շի, կեսա
թ իւննե ր ր Հարթելու , ա յլ եւ ոտքի տակ առած է
կուին մ ի^նադարեան օրէնքներու չար իքին, Աւուրք րիս յ եւ ուրիշ նահանգներու Հայրենակցական Մի–
կեղեքում, աաբապսւրհակ աշխատանք ե ւ գրկանք, Լողան ի գաշնագր ի փսո ր֊փ շրանք շնո րՀներբ , ի ութիւնները, որոնք իրենց գաւառներուն ն ո լի բ ած
զրկանք, զրկանք* Թուրք թերթերբ, 3, 4, 5 Ն ո յ * ի նպաստ այգ փոքրամասնութեանց *» բոց ու կրակ հատորներով ամենազօր իւ մա աո ու -
իրենց թ ի ւե բ ո ւն մ է^ , 4-6 սիւնակ արտագրումներ քյւ այլն, ել ա լլն , եւայլԳւ ։ Մեղք որ Յառածի թեան մէկ գործը կատարեցին ; է ար բերդց իները
կատարած են խնդրոյ առարկայ Հելլէն լրագրող֊ ծաւալր թո յլ չի տար աւելի Համ ո վ֊Հո տ ո վ ա ր ֊ դեռ անզօր՝ կը մնան այս արիութեան աշխատան
ներու յօդուա՛ծներէն , ու տեսէք թէ ի'11 չ կորսեն , քին մէչ^, բայց ահա, Եփբատի վերապրող Աանե–
գրեթէ միաբերան։
կ՝ամփոփեմ , աւելի խնայելով , տագր ո Աներ : րու Միութիւնը իր այս դիրքով սերունդները ե–
քան չափազանցելով, մեղմելով շեշտր՛ կատղա՛ծ է թուրք մամուլք։ ^"էե՚ր էլոլզէք րախտադէտ դարձնելու այդ արիութեան մէկ բա
որ չղրէ , է*սէ. գունագեղ անարգանքներ ՛ու ՀայՀո֊ ժինը ցոյց կուտա յ :
Ա. «1942/՛ Ունեւորութեան տուբքր, փճա֊ յութիլններ • ^ապերախտներ , կեղծաւոր ներ , ան Աքանչելի է:
ցուցած՛ է Ւոկրքիոյ Յոյներն ու փոքբամասնու ֊ ուղղայ թշուառականներ , զրպարտիչներէ ...;
թ–իՆ)է1ն.եբրւ , նիւթապէս , ֆիզիքապէս ել բարոյա– «թ՝ասվիբ» , 4 Նոյեմբերի թիւով կք քֆՀր է . Աւադ Շաբաթը քրիստոնէական մեծ ողբեր -
•էութեան վրա ւ
պէս ։ Թուրքերու ՛նպատակն Էր ոչ.փսլամ բ(նակչոլ. Հ.Մ ե ր մասին գրի առնուած տգեղ զրու ֊ թափուած թանձրացումն է ։ Գողգոթայի
ջեցին յեղաշր
թիսնբ հիմնայաաակ կործանել ;ա֊ ւինացնել : Ու ա֊ թիւններուն Համաձայն,կր ճզմենք ու կր տրորենք ՛Քրիստոսի արեան կաթիլները
նոնք գ կր թուին յաջողած (ԼԼԷաէ էր^նց այս առա֊ եզեր Յոյներն՝ ու վւոքրամասնոլթիւձններբ,կր քան տիեզերքը:
^լոդրութեան մէ^։» դենք եղեր եկեղեցիներբ եւ վարժարաններ բ , տասր Ազգերն ալ իրենց Գողգոթաներն ունին , ուր
• ՚Հ՚Պատեբազմի րնթացքին , յո (ն թրքաՀբ֊ միլիոն Բսակի^ միայն ֊ունինք եղեր, Յոյներուն թագնուած սրբազան խորհուրդը , գալիք
պատակներբ, ինչպէս բոլոր ոչ֊ք^սլամներր ղրկած մեր պարէններք մուկեբէաւելցածփշրանք է սերունդներուն մռայլ ճակատները պայծառա -
ենթարկուած են անլուր չարչարան քներու, իբրեւ եղեր , եւն եւն : Այո բա ր բան ^ա\նքն ե ր ր թոլզյթ ին նելու եւ անոնց փրկութեան ուղին ցոյց տալու գե
Հզինոլորֆ ։ Ուղեւորութեան տ\ուբքէն առաք , այգ տ ո լո զն եր բ՝ մեր ներքին դո ր ծեր ուն շուր^ եւս րագոյն լոյսն ունի;
«պարտականութիւնքն արդէն մեծ չափով քայքա֊ Հազարում էկ զրպարտութիւն Հ րատարակած են ; Ս եծ մահերը մեծ գէմքեր կր ստեղծեն : Հայ
լած էր տնտեսութիւն ր քսան դասակարգ զին ոլոր ք՚^նչ կ՛ուզէ իք որ դրէին /* ի ւղան դա ցին ե ր ո լ ա յս րերու մեծ տառապանքներն ու չարչարանքները ,
ներ ու ք որոնք կատարեալ ա քս՚ո ր ի կեանք ապրե - տականքներր ։Կ՚բ ստիպուինք եզրակացն ելթէթուբք որ զաւակներու մեծ իմաստութեան եւ ո՛֊
ցան, մեծ մասով մեռան ու Հիւանդացան լեռներոլ ազգին ճակատագիր բ մի՛շտ այս կարգի անակրն– ռաքինոլթեան աղբիւր դառնան; Ամէն մէկ ցաւի
ԳԼուխբ , ճամբու շինութեան ել քարակոփութեան կ ա լն եր ո վ լեցուն է ։ Որ ո՛ ւէն՝ որ կարեկցինք , որուն ողբ եւ վշտի երդ որ չի ծառայեր հայրենաշին
մէի ՏԼինուորէ զատ ամէն ինչ էին :» ձեռքէն որ բռնենք , որուն Հանդէպ որ վեՀանձնգտ– թեան պայքարի կորովին, թշուառական վայնու-
Գ • ^Հելլէն եւ փոքրամասնո սթե անց պատ - նռլինք՝ կք փոխարինէ ապերախտութեամբ եւ դա սուն մըն է:: ա֊
կանող Հանրա յին Հ ա ս տ ա տ ո ւթ ի ւնն ե ր ր , ձ^^Ք * ւաճան ոլթեամբ :>> Հին ու նոր թշուառոլթիլննեբոլ մոռացումը,
կալուած , եկեղեցի , վարժարան , Հ իւանգան ոց ( Ապերա՜՛խտ Յոյներ՛ ՛՛Հ Զէի^ք գիտեր թէ Ա– հաւասար է մահաբեր, ուրացումին : Ազգային ա -
ենթակայ են էվգաֆի Հակակշռին ։ Միակ լքխյթէ, թէնք վերադառնալէ վ եր ^ ^^*ր պաշտօնն էր միա յն մէն մէկ նոր աղէտի առֆեւ, Հայրեր ու ա պրւ
է ցցուին
^1 էլլէ1^՛^/""– դրութիւնր Համայնքներու մատակա - քծնիլ եւ սողա լ ։ Չէի^ք գիտեր , մ անաւանգ , թէ տանՓանքնեբբ պէտք ուրուականներու
ր ա ր ո ւթ ի ւն ր ենթարկած է մե ծամ ե ծ դժուար ո լ ֊ ամէն կարգի Հ^Թասվիրֆներոլ ՚^գովքբ պիտի թափի նման* չար չ ր կո լած ու աւեր Հայրենիքի մոխիր -
թիւններու ; Հանրա յին բարեսիրական ու կրթա - ձեր գլխուն ։ ԱՀա՛ արգիւնքր * երէկ Հարս էիք ներբ մոգական կրակ ունին որ կրնայ յռղաշբ^եք
կան Հաստատս ւթ իւննե ր ^ մատնուած են անելի , \ո լ ու փեսա յ . ա յոօբ՝ < . • » դաժան ճակատագիր ր : Աղատութիւնր , գաբերու–
օրէ օր կբ փակեն իրենց գուռնեբր ։ «Այսպէս անցանեն իրք աշխարհի» : կո լա ած ցասում ին եւ վիրաւո ր Հոգիներու գա լա
Մէկ ԻօսՔՈէԼ> Թուրքիա ո ՛ չ միայն խտրակա֊ ԱՐՄԷՆ ԱՄԱՏԵԱՆ լէ ում ին արգիւնքբ եղած Է միշտ–. Յիմար, շատ յի–,
Fonds A.R.A.M
