Page 142 - ARM_19-1946_04

ՊԱՏԻհ ՀԱՅ ՄՏ՚ԲԻՆ %ազաաս ԱղափաԱ ռուսական ու արև ւմ տ ա^եւր ո պա կան առա կագէ մ

մանկավարժութեան փորձէն է

ՄԱՀՈԻԱՆ 35ԱՄԵԱԿԻ ԱՌԹԻԻ իբրեւ բանաստեղծ ու ՀԷքեաթագիբ , Աղայ­

ԽՍ՝Ի «ՅոՆսարեր» եեաեւեալ խորհրդածու^ եան Հայ մանկական աշխարՀի մեծա՛գոյն Հեղի -
թիւնները կ ՚ ը ն է , ԹարդմանչԱց Տօնիւն &ուփրոՆած
ի մրա գրականի մը մէջ •— Խլրթ.,— ^Սովետական Հայաստան» ամսագրի նակն է - ամեն ամեծ դէմքը՝ որուն աշակերտելով
Յա֊լիսի թփւէն, մեր հայերէնով
8 *քՒումանեաս\ը Հասաւ իր փառքին ,ուղղակի անց^.

իրապէս, Հրաշքի մր տպաւորութիւնը 1լ ունե­ Մեր նոր դրականութեան ու մանկավարժոլ - նելով Աղա յետնի բացած ճամբէն ։

նանք , երբ անդրադառնանք . //ր այս փոքրի կ , այս թեան մէկ ՛Լ* Աղայեան ինքնուրոյն տեղ մը կբ Աղայեան այս մարզին մէկ մրցակից չունեցաւ

աշխարհագրիւ ժողովուրդը, աասնըՀինգ գաբ ա– գրաւէ Տ ու մնաց Հայ մանուկներու ամենասիրելի գրողը*)

ռակ գիր &ւ գրականութիւն ստեղծած Է : Ունեցած Աղայեան իր իսկ բառերով՝ «բաբո յա բլէ թ –թւ^ որուն Հմայիչ երդերով ու Հէքեաթներով սնանեը

Է Մաքի գործիչներ , որոնք յեղաշրջած են Հայ մեղ մարդու , ճշմարիտ առաքեալի եւ անկեղծ Հայ~ են բազմաթիւ սե ր ունդն եր Հ ՏՕական թուականներ

կեանքը, նոր պատմութիւն ստեղծած եւ նոր ու րենասէբիգ Հիանալի տիպար է, ոբ ուսանելի շատ րէն սկսեալ :

ԼՈ յս ուղիներ գծած Հայու գո յո ւթեան –.Անոնք գիյա– բան թողուցեբ է Հ յետնորդներուն կտա կե լո ւ ար­ Պէտք է մասնաւորաբար շեշտել Ագայեանի ղի–

ցած են Հանճա բա յին թափանցում ով մը ըմբո֊նեչ ժանիդ ; ըը\ Հ այ գրական Լեզուի զարգացման պատմու -

պա ամ ութեան մ աՀա շուք վճ իռը Հա յո ւթեան Հ ան– իբ երկու մեծ նախորդներու՝ 1$ * Աբովեանի թեան մէկ։ Իր ստեղծագործական փորձերոլն մէկ

ղ էպ , եւ գտած են միկոցը Գաբէ ԳաՐ "՚Լւ. ո լ ա ՜ ու Մ * Նալբանդեանի դրա կան –լուսաւոր ական գա­ Հետե ւողա կանօր էն ղեկավար ո լելով գրականու -

ռողկ պա Տ ե լու զա յն ՚ ա պա Հ ո վե լո լ անոր գո յա— ղափարներուն, անոնց ժողովրդապետական գծի թեան ժողովրդականութեան սկզբունքով, ժողո -

թիւնը եւ ստեղծագործական թափը* Հետեւողական շարունակողն է ան> 19րգ գարու վ ո ւբդո՝ դրականութեան եւ դրա կան ո ւթ իւն րժո ղո ֊
վուրղին
՚ՀրԴ կիսուն մէկ։ է մօտեցնելու պաՀանկով, Աղայեան՝ բաբ-

Ա * Գրոց թաբգմ անութի ւն ը գրուագ մըն է մի– Կէս գաբ ընդգրկող իր բազմակողմանի դոբ– բառնե բու լեղո լական ու ոճա կան Հարստո ւթիւնբ

այն, առակին քայլ մը՝ գ է ա ի ա յ ^ * մեծ յեղաշբկու— ծունէութեամբ ,Աղայեան կ՝ոլզեկցի Հայ նոր գրա­ Հմտօրէն օգտագործեց եւ ժողովուրդի բազմաբար­
գրական
մը , զոր Հայութիւնը Ե . գարուն իրագործեց , Հա­ կանութեան ե մ ան կա վարժութեան պատ մ ութ եան 9 բառ լեզուի Հիմք/ական ոգին իւրացնելով,

ւատաւոր ու Հանճարեղ գործիչներու ձեռքով * &ե– անոն ց ձե ւաւորման ու զարգացման գրեթէ ամբոոկ լեզուի նոր որակ ստեղծեց ;

գաշըկում մը, ոբ Հայ Հոգիէն ու Հայ մտքէն ընթացքին : 80 ԳՕական թուականներուն Հանդէս եկած

սկսաւ նախ , սեփական գիր ու գրականութիւն , գրական սերունդի լեզուն , իր լաւագոյն գծեր ով՝։

ազգային մշակոյթ ունենալու եւ Հայ կեանքն –ոլ Երիտասարդ Հասակէն գործօն Հետաքրքրու­ Ագայեանի լեզուին լիրայ Հիմ%\ուած ԷՀ

Հ ո գին արտա յա յա ելու Հ ամ ար : Հայ գո րծ ի շ վա լւ– թիւն Հանդէս կր բերէ (ձիական թուականներուն Ագայեանի ստեղծադոբծութեան ու աշի/աբՀա–

գապետները •օտար .աղբիւր ներուն դի՛՛՝եցին , աշ– ծաւալող մտաւոր մշակութային շարժման եւ Հա յետ ցքին մ էկ Հ ա՛մ ախմ բո լած են՝ մէկ կողմ էն

խարՀը խ ո ւղաբ կե ց ին , օտար գի րն ու գիտութիւնը դեռ նոր ձեւաւոբուող գաղափարական Հոսանքնե­ Հա յ ժ ո ղո վո ւր դի ազգա յին ա գա տ ա դր ո ւթ ե ան գա -

իւրացուցին , բայց ըրին այս բոլորը ազգային րու պայքար ի նկատմ ամբ , Հաստատ կերպով Հա­ ղափարը , մի ւս կողմ էն ընկերվարական Հ ա ւա ս ա -

մշակոյթ ստեղծելու Համար* ազգային գրականու— կելով դէպ ի առա կագէ մ Հ ոսանքը ի Հ՛ա կադր ու - բութեան Հիմի վրայ , նոր , անդասակարգ Հասա­

իժիւն , սեփական արժէքներ ս՛տեղծելու կամ կա - թիւն կղե բա-պաՀ տպան ո զա կան Հ ոսանքին : րակութեան ստեղծման երազանքը ; Աակայն Հայ

տարելագո՛բծելու Համար։ Ա շա կո ՛ւթ ա յ՛ին , իմա ֊ Երիտասարդ Աղայեանը ոգեւորուած ռուս մեծ Հասարակական զարգացման յետամնաց պայման­

ցական կամ Հոգեկան որեւէ շարժում նշանակու­ գործիչներ Գերցէնի , Ջերն իշեւսկիի , Գ ո բր ո լի լբո - ներուն մէկ , Ազա յեանի ընկեր վա բ՛ո ւթ իլն ը Մ արք–

թիւն մը ունի անշուշտ ։կասկած չ կ ա յ յա ս մասին ւ վի , Նեկբասովի գաղափարներովդ կանգնեցալ այգ սէն առակ տեգի ունեցած երազային բնկեբվարոլ.-

Բայց ժոզովոլրդի մը Համար շարմում ը ամ բող - դա բա շբ կան ի յ առա կագէ մ գաղտ բու մակար­ թեան այլտզանո ւթիւննե րէն մէկն է ։ է տուար Բ ել­

կական իմաստ կ՚առնէ ա՛յն ատեն միայն, երբ ազ­ դակին , խանդավառուեցալ ժողովուրդի գարգաց– լա մի ի <Հ \ 00 տարի յետ ո յ » վէպին թաբգմ ան՝ ո լ, ^

գային կը գառնայ ան * Գրականութիւնը , տրուես–, ման ու ազատագրութեան վեՀ ձդտումներով * թեամբ եւ անոր ոգիով դրո լած իբ զժամ անակա֊–

տը , սլ ա ա մ ո ւթ ի ւն ը , մ շա կո յթի ըոլոը ճիւղեըը , Աղա յեսանի կեանքի բեթերպո ւրկեան ձՐ^ա^՚Ը կից ատենա խօսութ իւն՝» աշխատ ո ւթեամբ ,ան եւս

ըստ էութեան , միշտ Հետաքրքրական են եւ կը նշանաւոր կը Հանդիսանա յ անոր երկր՛որդ Հանդի­ մ իւս երազատես բն կե բ վա ր ա՚կաննե բուն նմ ան՝ իր .

ներկայացնեն ներքին արմէքներ , անխտիր (1Ո է՛1 է՛ ի պում ովը Մ իքա յէ է Նա լբանգեանփ Հետ , երբ վեբ– բառերով բսենք՝ ^ապագայէն ներկան է քննադա­

Համար ;ք*այց կը կբկնապատկուի , կը բազմապատ­ կփնս գուբս էր եկեր Պ ետ ր ո պա լո վս կի բերդէն ։ին՝չ– տեր՝», «իրականի եւ գաղափարականի ( ներկայի /լ

կուի անոնց արմէքը , երբ անոնք ազգային գբոշմ պէս առակին (1860 թուականին Թիֆլիսի մէկ), ապագայի պատկերները դնելով իրարու մօտ» , ժո­

կխաոնեն , երբ կվարտա յա յտեն– ազգային կեանքը, այս երկրորդ Հանգի պո ւմն ալ անկնկե լի տ պ աւո,– ղովուրդին մի աքը մղեց դէպի ապագա յ ի պատ -

Հ ոգին ,պատմութիւնը ւԱռանց ազգային այս դր՛ոշ– րութիւն կբ ձգէ Աղայեանի վյրայ։ Նալբանդեան կերը :

մին լեզուն Հաղորդակցութեան պարզ ղործիք մ րն ան ո ր խո րՀ ուրդ կ ո ւա ա յ Հիմնաւո րապէս ԳԲագԻ/

է , ոչ թէ ժո ղո վո լրղի մը սրբութիւնը , ոչ թէ ա– ժողովուրդի կրթութեան , լուսաւորութեան խնդ– Ագայեանի ամ բողկ կեանքի ու դործունէոլ–

•նոբ ցեղային կար ո ղութի ւննե բուն– ցոլարանը ւ բով։ թեան , ան ո բ ա շիւ ար Հ ա յետ ցքի նկատմ ամ բ մ են ք

Առանց աղղային դրոշմի ՝ Եկեղեցին աղօթա­ ՀՀ ատ տարիներ յետոյ, ԳՕական թուականնե­ Հարազատութիւն կը զգանք ,ո րովՀ ետել Աղա յեան ր

ր՛ան մբն է պարզ , առանց սեփական ու Հ՛ողե կան րուն , Աղա յեանը վեր յիչելով ()0ական թուականնե– նա լբան դե ան ական ժողովրդապետ ութեան ներկա -

. բու ՜պա յ քար՛ի Լրկաո Ր ոգեւորոլթեամբ կը բացա­ յսյց"լցիչը ԸԱալոլէ* շ ա տ մօտ էր կանգնած այն

տաճար դառնա լու– գանչէ , ճՄեբ Ժամանակ մենք Մոսկուայէն կը ուգթներուն , որոնցմով անոր մայր ժողովուրղբ

Առանց ազգա յին ՛ոգիի ու Հ բեղէն երազներու , Հասաւ իբ ազսԳտագբման :

Հայրենիքը ծննգավայր մըն է , աշխարՀագըական սպասէ ինք ւ՛ չ թէ «ՀՀ ռսւ քա ղ՝» ի մրուրը , այլ Հ^Հիւ– Անռր խո՜ր ժողովրդապետութիւնը, Օրկանա -

վա յ ր մը , մ ինչ. ազգա յին դրո շմ\ը վ րան՝ Հոգեղէն սիսավւայր/ի ոգին, Նալբանգեանի զկռուական ւլո– կան կապը աշխատաւոր ժողովուրդին Հետ ՚,

այս վայրը կը գագրի Հող ու քար ըլլալէ՜, ու կը չիւնը՝» ։ ընկերվարական ճշմարտութեան եւ Ժողո ~–

դառնա ք աղղա յին օր Օրան , ցեղա յին ս տ՛եզծագ՛ո ր– ^Աղայեան ի մեծ սրտակից բարեկամը՝ $ովՀ* ՚ԼոլԲԳԻ եբկանկութեան ուղիներու անոր անդուք

ծո ւթեան աւազան , երազներու ա շխարՀ , ոչ մի­ թ՝ ո լման եան , ճիշդ կե րպով նկատած է , $ոբ Աղայ­ որոնում ը, ա՛զնիւ Հայրենասիրութիւնն ու ռզատա–

այն բանաստեղծի մ՛բ Համար, այլ ՛հոյն ժողովուր­ եան իբ շրկանին եւ իբ սերունդին մէկ շատ պատ– սիրութիւնը, անշուշտ որ պիտի յանգէր միակ Հե–

դի բոլոր զաւակներուն : Աւաւլո / է՛լ. առա նձին *եղ մբ կը դր*– Անիկւ եւոզական , բուն ժողովրդական ազատագրական
Ան ամէն
Ազգա յին դրո շմն է որ մ աքին , մ շակո յթին , մեր գրողներէն ոչ մէկուն կբ նմանի* շարժման Համակրելուն։

եկեղեցիին, Հայրենիքին կուտայ սեփական թեւ, ճիւղի մէկ ինքնուրոյն ճաշակ է ցոյց տուեր եւ եր­

ստեղծագործական թափ, այսինքն՝ աղատ ու ան­ բեք երկրորդը չէ եղեր՝ֆ X Աղա յեան իր նուի ր ական դա զա փա րնեբով մեր

կաշկանդ զա ր գա ց ո ւմ ի կա րե լի ո ւթի ւն : Աղգբ սեր– Եւ իր°ք , իբրեւ գրող, Աղայեան Հայ նոր դրա­ օրե բուն մ իա ց ած է ։ Անոր յիշատակըպա յծառ ււլ ի -

տօբէն ձուլուած է ազատութեան ու , Հետեւաբար , կանութեան ամենամեծ գէմքերէն մէկն է ։ Վիպա­ տ ի մնայ գա լիք նոր սեըուձնդնե բու յի շո զութ եան

ստեղծագործութեան գաղափարին Հետ*. Ազգը ա– գրութիւն , բան ա ս տ եղծ ո ւթ ի ւն ե լ Հ է քեաթագր՛ու­ մէկ եւս, իբրեւ մեր ժողովուրդին մեծլուսաւորիչ–

զատութեան մէկ կը զարգանայ, Հետեւաբար , չ ի թիւն ,—- աՀա՝ գեղաբուեստական խօսքի այն Հիմ­ ներէն ո Լ ան ո բ ազատագրական ձգտումներ ու ազ­

կրնար կաշկանդել իր Հոգին, ոչ ալ անոր ազատ նական ճիւղեըը, որոնց մէկ կը փայլի Ագայեանի նիւ արտա յա յտիչներէն մէկը , նախընթաց մ ռայլ

թռիչքը ։ տաղանդը % գ արա շրկանին մէկ ։
Ա յս րմ բռնում ով ոգեւո ր ո ւե ց ան մ եբ Ա եծ
Ան իր գրական գործունէութիւնը վիպագրոԼ– ԱՍ– ԱՍԱՏՐՍԱ՚Ն
Վա բ գա պե տները տասնըՀ ինգ դար առակ եւ ապա– (Թեկնածա. բանասիրռլթեաԹ)
թեամբ սկսաւ։

Հովեցին Հայ ժողովուրդի ազատ , անկաշկանդ «Արութիւն ե Մանուէր» վէպը, 60ական թուա­ Հ 1է (ք Ա Ա Տ Ա 1,

գա ր գա ց ո ւմ բ * Նախ՝ գո յութիւեը ե լ ապա՝ զար - կաններուն լուսա՛ւորութեան շարժ մ ան ամ են ա ցայ­

գացումը Հ տուն արձագանգն է,Հայ վիպագրութեան մէկ՚*Այդ

Ջ ս խալինք սակայն ; վէպբ ն ա լբան դե ան ա կան գիւղա ց իա կան ժ ո զ ո վ ը ր ^ Ե րեւանի Պետ . Հանրային Գրադարանին մէկ

ՀհգԳԼԼ ԼԻ յ՜թաեբ մարդկութիւնը *.Աղգի մբ ան­ դա պետ ո ւթեան վիպագրական մ ան իֆ է սթն Լցո յց) բացուած է Հ ա յ ասԼագիր ԳԻՍՔԻ պատմութեան ,

գամ ենք, բայց նաեւ մարդ ենք ւ ինչ ոբ •մարդ­ էր, զո ր 70 80^՛^ ան թուականն եբոլ երիտասարդ ցուցաՀանգէս ը , որուն ներկա յ եղած են գիտու -

կային է, չ ի կրնար օտար ըլլալ մեղի։ Չի կրնար սերունդին ազատասիրական ու Հայրենասիրական թեան , արուեստի , գրականութեան ե լ այլ կազ -

չշաՀագրգռել մեղ։ Հազար շփում ունինք եւ պէտք ղաստի արա կո ւթեան ոդե շո ւն չաղբիւրնե րէն մէկն է մակե րպութի ւննեբո լ ներկա յացուցիչները , նաեւ

է գիտնանք բան մը առնել , օ գա ո լի լ , լաւագո յն եղած ։ Հա յաս տա(1. ի Ա ով ետ գրողներու Համ ագո ւմ արին

տ պա ւո բութ ի ւններ քագե լով , փոխադարձաբար Վ^իպագր ութենէն վերկ Աղա յեան զուդաՀեռա - մասնակցող պատգամաւորները •

մեբ լաւագոյնը տալով անոնց ։ բաբ կբ զբաղի նաեւ բանաստեղծս ւթեամ բ ե լ Բացման խօսքն արտասանած է մ շա կո ւթ ա յին–

Ա յդ՛ դե ր բ Հայ մտա ւո ր ա կան ո ւթ ե ան կ՛ի յնա ք Հէ քեա թագը ո ւթեամ բ , ըստ որում գեղաբուեստա­ լո ւս ա ւո բո ւթեան Հ ի մնա րկութ ի ւններու կոմիտ է ի

առաւելապէս ։ Ան պիտի ըլլա ք գրօշակիբբ Հաք կան ստեղծ ագո րծ ո ւթ եան յա ս երկու ճ ի ւղե ր ո ւն նախագաՀ Ա* &աՀինեան* Տետոյ խօսած են Գ՛ Լե–

մտքին ու մշակոյթին– , Հաւատալով ու աշխատե - ան 1լ անցն ի իբրեւ կազմ ա կե ր պ ո ւա ծ մ ան կա վա րժ , ւոնեանն ու Հր* Գբիգորեանբ, ցուցադրուած Հաւ

լով : Ան պիտի րլլա յ օտար արժէքներէն օգտո լո­ իբ կրթական - դաստիարակչական գաղափարներու տպագիր դիրքի պատմութեան ե լ անոր մինչեւ մեր

ղը Հա յ կեանքը Հարստացնելու Համար ; ուրո յն եղանակով , որ զարգացուցեր էր՝ ելլելով օրերը զարգացման մասին*. $ուցաՀանգէսն ունի

Հայ մտաւո բա կան ո ւթեան կոչումն է , առաքե­ « Հ ա յ տպագրութեան։ կարեւորագոյն օճախները»

լութիւնը՝ անգո լլ աշխատանքը , ա յս զո յ դ ճամ - բաժինը, որ կը սկսի 1512^5/ Լ ո յ ս տեսած առակին

բաներով Հ Գեռ դրամը աւելի էլարժէ, քան գիրքը* Մէկ դիրքի Բսադրի ցուցադրութեամբ եւ կբ վերկանա յ

Տագնապով ու զո Հաբեբ ո ւթեա^մ բ , թո՚ղ ոսկին աւելի՝ քան Հայ Հոգիէն բեկոր մը, Հաք, Վենետիկի , Մոսկ էւ յ ի եւ. ա ւը ի քսւոսւքնեբռւ

այդպէս ՛ըլլայ։ Մեծ յաղթանակները չեն կրնար պատմ ութենէն էկ մը , Հա յ կեանքէն քանդակ մը։ ՚քԷԸ լ ո յ ս տեսսէհ՜ գրքեըոլ նմոյչն՚եըռվ :

շաՀ ուիլ , առանց ղոՀաբեբութեան *. Ա՝ է կը պիտի Բայց պէտք է պաՀել Հաւատքը*. Հայ մտաւո– Այս ըւսմինն ունի նաեւ, առանձին ենթաըամին
տպոլած
զոՀոլի շատերու Համ ար * շատեր ը պիտի տ ա ռա - բակաՀեութեան էլ ի յ ն ա յ յեղաշրկել կեանքը* Բարձր մըՀ ուր ցուցադրուած֊ ե\ն 1850-1920/1/

ոլին րաղմ ո ւթ ի ւննե բ ո ւն Համար * Հինգերորդ Գա­ բռնեք Հայ **՝Լա կո յ թ ի դրօ շը , մատնանշել ըաըձըա– գէրքերը։ Ոլրիչ րամին մը կը պատկերացնէ Հայ

րու մ տա լո բա կան գործի չներոլ փաղանգբ քի0 չ գոյն դեղեցկութիւննե րը , ցեղային արժէքները եւ (՚ Ր լ՛ տպագրութեան սովեաական շըֆանը մարք–

սւառասլեցաւ ։ Բայց Ո ս կեղտ ր բ ստեղծեց * անոնց մէկ խօսող Հայու Հոգին : ս իղմ^լէն ի*ե իղմ , գեղա ր ո ւե ս աա կան , մանկական ,

Մեր օբերո^ւն*. Նոյն ժողովուրդը տօն կը Այն Հոգին, որ Ե՛ Գար՛ուն հ՜ագկեցաւ* այն՝ քաղաքական ե լ ըառարաննե

սարքէ դեռ : Ան շուշտ տօն է դեռ , մ եծա րանքի II բ կր շարունակէ ծաղկի լ այսօր ՛յլ մեր Հայըե. Յո ցահանգէսը ունի բաղմաթիլ նկարներ՝

պարզ արտա յա յտ ութ իւն մ բ , մ ին չ մ տա լոր ականն նիքին ու մինչեւ, իսկ Ափիւռքին մէշ՝; տպագրական թումբերու , տպագրիչներու, իւմրա.

ու մշակբ տժգոյն կեանք մը կ՚ապրին : Հայ րաղմո ւթ իլէնե րը պիտի անգրագառնւան գիրներու , Հրատարակիչներու եւ Հեղինակներու։

Մ շա կո քթի դաշտեր ը դեռ ամա յի կը մնան • օր մր։ Տօներէ% անգին պիտի երթան Հ ՏուցաՀանդէսը կազմած է նկարիչ Ա . Արուտ.

Հեռու՝ բազմութիւննեբոլ Հետաքրքրութենէն յ Հաւատա՛նք այս մասին յ չեանը;

՝• ՚ ՚՚. * ՝՛ * ՚–֊՚–՚՚՝*՚լյ։*՛ * * \. •

Fonds A.R.A.M