Page 114 - ARM_19-1946_04
P. 114
• &❁• ա ա
•քաղաքական եւ պատժական այս կապերուն
Ֆրան -
Վ. ա Փ Ա Զ Ե Ա Ն Ի *ԺԱ8ՌՎ ՀամաւսաոսԱի վեոստեսուչիԱ Հետ արգի Ֆրանսան, Հանրապետական
ճառը Հայկ. Մշակոյթի ՎասիԱ սան՝ որուն սիրաը բաբախած է եւ կը շարունակէ
բարտիս ել բոլոր արդար զուտերուն ւն Հկաամս արւ—, ^ա յ
Այս թատերակը , որով՛ իր ձմեռնային– եզանա– Ֆրանսան չէ՞ր որ պատիւն ունեցաւ մեր մ-ողովբ ֊
զի բացումն է կատարում ՓարիզաՀա՛յ թատերա - ԽՄԲ - 0ստէ&76 11օստտ^յ Փարիզի համա գապետութեան ձայնը եւ բողոքը բարձրացնելովդ
խումբը , գրուած է քառասուն տարի առաք : Ընկե լսարանին վերաաեսսւչր, մեզ1ի ղրկած՜ աւ^^-Վ ամէնէն ականաւոր բանբերներուն միացաւ, (Հի ^
րային (սոցիալական) այն կեանքր , որ արտա - Հսկա՛ 27ին Սււրպոնի մէջ խօսած սառին պ1աասէ– շէիռ ձո&էօ\շ ԲւՏւՈՇշի պատգամը Հայերուն. «Մենք
ցոլուած է Վ– Փաւիազեանի «.ժայռ»ի մէշՀ, այսօր նր, հասոյ քով կը թարգմանենք ձեզ կր ճանչնանք միայն այն Հարուածներէն , ,,ո
Հ իմնովին՝ ձեւավւոխուած է եւ մեղ Համար այս եր– կը զարնեն ձեզ» , այն շչիւնին երբ , ի նպաստ ձեր
կբ ներկայացնում է պատմական արժէք : Յանուն Փարիզի Համալսարանին , ինչպէս մարտիրոսներուն, կը բարձրանային ձայները կ .
(1>այՈք ընկերային դրամ է. նրա մէչՀ արտա - անցեալ տարի « կուգամ 3) րանսա յի բարեկամ ու - ոշտէ Լււ\ետշի, խաԽի, Շ16«6Ո06*ս/^ եւ Ր^ա) բ 3 ; ո ,
յայտուած է գաղափարական Հայ եր իտասարդի թեան խօսքբ ուղղել $ՀրանքելՀա յ կա կան Ա* իու -
պայքարր ՛ընդդէմ գիւղացիներին կեղեքող վաշ - թեան եւ ա յս փառատօնին կազմակերպիչներուս՝ : Կ՚ոգեկոշեմ այս մեծոգի բողոքներուն յիշա -
Այս առթիւ անոնց կբ յայտնեմ շն\ոբՀակալութիւն– տա կը, աւելի լաւ ըկղգծելու Համար իմաստը ,
իս առուի : Վ • Փափազեան առաշդնը էէ , \ո ր շօշա - նեբբ մեր ուսանողներուն , որոնք կրկնապէս կբ արժէքը եւ տեւողութիւնը բարեկամութեան մը որ
փում է այս նիւթր : Հայ վէպի , ե լ Հայ թատեր - նպաստաւոբուին , քանի ճոր իրենց Համերաշխոլ - կը Հաստատուի այսօր , Սորպոնի մէշ՝, ամէնէն եր
գութեան նաՀապետները՝ Պ՛ Պռօշեան. եւ՚Գ . Աուն– թեան գործերն են (օգնութեան սնտուկ) որ պիտի ջանիկ ձեւին մէշ՝ զոր մողովուրգ մը կրնայ տալ իր
գուկեան ձաղկել են ազգայի^ ա յ " «ցեցերին» , մեր օգտուին արուեստի եւ բանաստեղծութեան այս զղա յն ութ եան թռիչքներուն , արուեստով, քնա
խոնարՀ թաւերը շա-Հագործոգ զանազան տեսակի գեղեցիկ արտայԽյաութենէն , լսելէ եւ ծափա ^ րական արուեստով, եւ երաժշտութեամբ :
Զիմզիմովներին : Նոյն իսկ %. Ազայեանի Մանի՚բ , Հարելէ վեբՀ յայտագիրբ ոբ անոնց պիտի յայտնէ
մանի՚բ իմ ճախարակ գո ղտ բիկ բան ասա եղծ ո լ - Հայկական զգա յն ո ւթեան , Հայկական քնարերգու Ա՚ենք տակաւին շատ լաւ չենք ճանչնար ձեր
թեան մէՀ չէ մոռացուած Տիգբանիկի ու Գաբրիէ– թեան ազնիւ եւ յ ո լ օ ի չ Հա ր Ատութի ւննեբք ; գրականութեան եւ ձեր ժողովուրդին բանաստեղ
լիկի թշուառութեան պատճառք՝ ^արաաաէրՈ : Ֆ ր ան ո ան միշտ երջանիկ է որ կրնայ Ա օաաւոբ ծութ իլն ը, այն այնքան արտա յայտ ի է ելներգաշ
Հայ ժ ողուիրդասէր գրագէտներ ի ցուցաՀանած Արեւելքի այս Հինաւուրց ազգին արտայայտել նա1լ՝ժողովրգական բանաՀիւսութիւնը (ֆոքլոր) ,
մասնայատուկ «ուշադրութիւն բ» Հ այ վաշխառուի զգացումներ որ՛ոնք գարերէ ի վեր աբձանա - որմէ տարաբախտ կոմիտաս վարդապետը գիտցաւ
Հանդէպ բացատ բւում էբ կովկասաՀայ րնկերային գրուած են մեր երկու ագգեբռւն պատմութեան Հաւաքել ամէնէն յատկանշական երգերը, ձեր գիւ
կեանքի ղարղառ մ ան պատմութեամբ : մէՀ։ ինծի Համար դիւրին էր այստեղ ոգեկոչել ղացիներուն , ձեր լեռնականներուն եւ զինուոր
Տայտնի է. որ Հայեր բ կովկասում չունէին յի շատ ակր եւ տւմբ այն կապերուն որ 0) ր ս։ն ս ան 1լբ ներուն շրթունքին վրայ Հ
կալո լահ՜ատ իրական, դասակարգ։ Վրացիներ ի ի շ ~ կապեն Հա յաստ ան ին • Էքւ արեւմտեան քաղաքակր Լսենք, ուրեմն , միեւնոյն մտածումին *քէ9
խաննեբոլ «թաւադների» փոխարէն՝ Հայերր ունե– թութիւներ իրաւունք ունի ոզՀունելու ամէն բան որ միացած, այն մեզեգիներն ու երգերը որ, տակա
ց ան իբեն ց դր ամ աւո է ր դա սա կ արդբ Հ այ կա կ ան ղինքբ կբ կապէ աւելի Հին քաղաքակրթութեան ւին խռովեալ աշխ՚արՀի մը մէէ՝, մեզի կը յիշե
քաղքենի դասբ (բուրժուազիան^ : Հայ դրամա - մբ Հետ , եւ որ կբ մնայ յ առա Հա պաՀ ր Փոքբ Ասիոյ ոնեն սերունդներու կեանքի րնգմէէ՛էն՛, այն ինչ որ
գլուխ բ (կապիտալ) իր «նախնական կուտակման» յոյնեւլատին \ւ\աՕ\Ո1$1ՌՇին : կրնան ազնուացնել անոնց յաւիտենական երազ
շքՀանում կրեց վաշխառուական բնոյթ։ կոփկասի Առանց երթալու պատմութեան ամէնէն Հեռա– նե րը :
երկու կենտրոններում՝ քՒիֆլիղում եւ մանաւանդ ւո ր վկայութեանց եւ մինչեւ ձեր ժողովուրդին Թոզ այս արուեստի եւ բանաստեղծութեան
Բագւում այգ գրամագլուխբ անցաւ իր օրինաչափ փռիւգիացի նախաՀայրեբբ ^ մեր պատմաբաննեբբ տօնն ըլլայ մեզ բոլորիս Համար, բառին ամէնէն
զար դաց մ ան փուլերբ եւ $0ա կան. թուականներ ի կրնան յիշել թէ ՄիՀրգատի փեսային՝ Տիգրան ք՝ *ի , բարձր եւ ամէնէն մխիթարական իմաստով, քա
վերՀին դարձաւ արդէն առեւաբա - արդիւնաբեբա– թագաւս բութիւնբ 0 սմ անցին եր ո ւն Հարուածներուն զաքւսկրթոլթեան եւ խաղաղութեան տօն մը, ար
կան դրամագլուխ իր թո ԷՈր բացասական , Ի^Հ՚գէ" տակ իյնալէ առաՀ, գաՀ բ եղաւ Ֆրանք ի շիան ի մ շ ուեստի տօն մը, տօն մը մարդկութեան անմա–
նաեւ դրական կողմերով։ Այգ կենտրոններով տ֊ Լուսինեանւց տունէն , եւ Հա յաստ ան ի վհրՀփն թա տենչին դէպի աւելի եղբայրական ե լ աւելի ղեղե
"֊աՀ եկ ան բն կերային շեր տա լոր ո ւմն եր ու սկս աւ ղալո բբ , Լեւոն - Ե * Լուսինեան , թաղուած ցիկ ժամանակներ :
Հ ան\ր ած ան*օթ պա յքարք ե բկոլ Հակադիր գա սա - է Սէ՛" շ ս տ ւ ^ ը ւտստտ\՛
կարգեր ի՝ քաղքենիութեան եւ բան ո լո ր ո ւթ եան Տ բն ի , Ֆ րանսայ ի թագա ւո րնեբուն կողքին :
միՀեւ% Հա՛յ գբականութիլնբ ԼՀթիրՎանղադէ եւ ոլ— թութիւն տալու Համար ԱաՀակ աղան ի^՝ՔԸ նոյն խոուբդա^իԱ ւևզուարաԱոՆթիւԱը
րիչնեբ) լա յնօրէն արտացոլեց այդ պայքարբ, որի պէս է փոխ առել Գրիգոր ազայից ՚ ե լ գբաւ
մէՀ Հայ մտաւորական բնաբանին ունեցաւ իր մաս է գրել նրա մօտ իր տունն ու այգին։ Վաշխառուն Օ" • •
նակցութիւնք , Հանդէս ԳաԼոփ իբրեւ պա շտ պան պատրաստ է որոշ զի Հո ւմն եր անել ԱաՀակ աղա - Մէր մոլորակին վրայ մօտ 2000 լեզուներ կը
խօսուին որոնց 160ը Սովետական Միութ՛եան ժո.
բանուոր դասակարգին ու նրա շաՀերին : յին) եթէ Ալեքսանգրբ Համաձայնի յետ կենալ իր
Գիլզում Հայ վաշխառուն մնաց իր սկզբնական գանգատից : Աւրեմն վաշխառուի գէմ պայքարբ ոռվուրդներուն կ ո ղ մ է : Ուստի, այս սակատի՚ն վր.
այլանդակ դիմագծերով - Ա իւս կողմից կեգ^քւոո տան ո ւմ է Ալեքսանդր ի% գէպի ն ի ւթ ա կան կո րծա– րայ գիտական հետագօտութ-իւններ կր կ|ատարոլին
աշխատաւո ր ութ իւն բ չկարողացաւ պայքաբ կազ - նում : Կայ եւ մի երրորդ, նոյնքան ծանր երկրնտ– Խ . Մ բ ^ Ր ^ ն գիտական Ակադեմիայի հինգ կա.
մակերպել գիւղական այդ «ցեցերի» դէմ, որովՀե րանք ։ Ալեքսանդր ու Գրիգոր ՛աղայի ադՀԻԿԼՀ հաոնհրուն մէշ ե ւ սովետ լեցուարաննեբուն գոբւ.
տեւ նրա բնական պաշապանբ գաղափարական իՒերեզան սիրում են մ իմիանց , երիտասարդ օրի– ծերը ամբողջ աշխարհի մէջ լաւագոյններու կար
մտաւո րական ութ իւն բ չունեցաւ գիւղում դո բծելու ո րգբ ան տեղեակ է Հօր գո բ ծեր ին եւ ան Հ ո ւն օրէն գը կը դասուին։ Մասնաւորաբար րնդարձակ են
ազգյլում է , երբ եւ բեղուն ակադհմ|ոկան Ի– Մեշչանինովի աշխաւ–
յարմար ասպարէզ ու մնաց կենտրոնացած Կովկա– գԱՀոտնիքբւ Գբա Ալեքսանգրբ բաց է անում նրան տանքնւհբը (պսակաւոր Ստալինհան մրցանակի եւ
պարկեշտ ազՀիկ Ընկերվարական Աշխատանքի հերոս) : Ստորեւ իր
սի զոյգ մա յրա քաղաքներ ո ւմ : Հա յ Հբապարակա ֊ նալ ու բախտաւոր Հետ միասին քՒերեզան, որ շատ յօդուածը (\՚16 Տօաշճգս©).
դիրներբ , ինչպէս նաեւ գագափարախօս գրագէտ - է, գիտէ որ չի կարոդ ամուսնա
ներք յամառ եւ տեւական պրոպագանդ արին մղե -- էի^ել այն մարդու Հետ որ
լու Հայ մ ա ա ւո բ ա կան ո ւթ ի ւն բ գէպի գի՚֊գ * ԿաԳ - կործանել է իբ Հօբբ ։ Այն ասպարէզը որուն մէ^ ինքզինքս մասնա
մակերպելու եւ գլխաւորելու աշխատաւոր գիւռա - Աաշա , մտած՜իր մէկ առածիդ վրայ • • * , -— գէտ գտրձուցի , ստիպեց զիս բազմաթիւ լեզուներ
ցիռւթեան պայքարբ րնկ-դէմ նրա ՀարստաՀարիչ - ասում է Թ՛եր եգան Ալեքսանդրին ,-— որդին իր Հօ– գիտնալ : Մանկութենէս ի վեր սկսած եմ սորվիլ յ
ներիւ Այգ պրոպագանդբ շատ մեծ արդիւնք չտ,բ– ԲԲ ոչնչացնոգի Հետ*** Հայ աոՀիկ \ Գ"աԼ Իր Հ°Ր Բմ սեփական լեզուէս՝ ռուսերէնէն զատ՝ գերմա
ուալ ե լ միայն Հատ ու կէնտ «արձակազէններ» ար ծերունի գլուխբ տր՛որողի յետեւից*** ոչ, դա ար ներէն կը սորվեցնէին ինւծի ընտանիքիս մէէ\։ Ա–
ձագանգեցին եղած կո չերին. : Վրթանէս Փափազ– դէն չափազանց կլինի * • * մնում է ինձ մեռնել**»։ ւելի վեր^յլ , ֆրանսերէն եւ անգլերէն– սորվեցայ
եանի (3՝այւԼք դրական երկ է , որ նպատակ ունի Ոկբեմն եւս մի ղոՀ , որ պիտի ողՀակիզի Ալեք– դպրոց ր եւ Համալսարանին մէ^ :
խրախուսելու վաշխառուների գէմ մզուած պայ ԿԳՐԼՀ ևաՐ ենւ էքյելո ւ >ա ր ս տ ա ֊ Տետոյ յա^որգաբար սորվեցայ իտալերէն ,
Հարուած դիւզացինեբին
քարբ եւ վարակիչ դարձնելու իր դլխաւո ր Հերոսի՝ ; ք*այց այս բոլոր Հաբ - սերպերէն, պուլկարերէն՛, լեՀերէն եւ թուրքերէն,
Ալեքսանդր Աանուկեանի օրինակք : ուածներ բ չեն կարողանում թուլացնել Ալեքսան որպէսզի կարենամ գիտական Հրատարակութիւ
դրի կամքբ, իբրեւ մի անխորտակելի ժ ա յ ռ 3 նա ները այգ լեզուլներով կարդա լ : Ասկէ զատ, շատ
Ալեքսանդր Մ անս ւկեան\բ՛ զաւակն է մամ անա - մնում Է անսասան եւ Հաւատարիմ իր գագափա րա կանոլխէն Համոզուեցայ թէ շատոնց մոռցուած ,
կ" վ Հարուստ , բա յց յետ ո յ .աղքատացած կալուա կան կոչում ին\ * Ել երբ Գրիգոր աղա յի մ ատն ո լ - մեռեալ լեզուները թնչ Հետաքրքրութիւն եւ օգ
ծատէր ԱաՀակ աղայի։ Աւարտելո՛վ Մ ոսկուա յ ի թեան Հետեւանքով նաՀանղապետի «եասաուլներբ» տակարութիւն կր ներկայացնէին : Այսպէս օրի -
Համ ա լսարանի ի րա ւա բան ա կան ճի ւզր , ե ր ի՛ա ա - գալիս են ձերբակալելու նրան իբրեւ յեղափոխա - նտկ, քադգէերէնր որ խօսուած է ա յսօր ո լա ն Հա
սարդ Ալեքսանդր բ վերադառնում է իրենց գիւղա– կան ի , նա յանձնում Է տանուտէր ին Գ ր ի գո ր աղա յաստանի Հոգին վրայ, ՚Բրիստոսէ աււա9 7 ՐԴ ե>–
քազաքբ, մտադրած ւԻԱելով Հաստատուիլ (աՀ ս - յին ամբաստան՛ող բոլոր թզթեբբ եւ վճռականօբէն երդ դարերուն։ քաղդէական Հին աբձանաղրու -
տեղ եւ «պաշտպանի անմեղներին ոն ր֊իկունք դառ ասում է* «Ընթացք սւա֊Էք գործին» ; թեանց ընթերցումը մեր առ^ել կը վերակենդա
նայ հարստահարուածւներին: Երկար մամ անա կ Վր թանէս Փ ափազեան ի այս թատերա կբ իր նացնէ Անդրկովկասի անցեալը :
պէտք չէ լինում որպէսզի Ալեքսանգրբ գանի Խ * Մ իութեան զանազան ժ ո զո վո ւր գնե ր ո ւ 1 60
ա յգ Հա բսաաՀարւող գիւղացիներ ին ու նրանց կե ֊ ժամանակին մեծ աղմուկ Հանեց ; Եթէ մեր յիշո - լեզոլներոլ ուսումնասիրութիւնը մասնաւոր ճիգ
դեքիչին՝ վաշխառու Գրիգոր աղա Վաբակեանին։ ղութիւնբ ^եզ չ ի դաւաճան ում , «(իա յռ»բ նոյնիսկ մը կր ներկայացնէր : Շատ մը լեզուներ տակաւին
Այս վերՀինս Հարստանալու Համար բնտրել է շատ ա բդի լուեցալ կառավարութեան կողմ ից ; Վաշխա– լաւ չեն ուսումնասիրուած ե լ մեծ շաՀ եկանութ իւն
դիւրին միՀոց, տալիս է գիւղացիներին 100 րուՐէի ռուների դէմ պայքարբ , մինչեւ իսկ օրինական\ մի– կը ներկայացնեն պրպտողին Համար։ Կարգ մր
Հոցով , Համ արում էր ռուս կառավարութեան աչ ազգեր գրաւոր լեզու անգամ չունէին յեգափոխու–
եւ առնում է նրանցից 150 Ր ո լ ֊ ր լ ի մուրՀակ։ Գիւ - քին յեղափոխական գործւ Այսօբ , քառասուն տաբի
ղացիներբ Հազիւ ի վիճակի են լինում վճարելու անց , բեկեբա յին փոխ յա ր ա բե ր ո ւթ ի ւնն ե ր բ Հ իմնա– թենէն աոաՀ ; Ազգայի՛ն լեզուները Հարստացնե -
դրամագլխի տոկոսբ եւ ամէն տարի նորոգւում է կան ձեւափոխութեա% են են թ ա ր կո ւե լ Հա յ գի՛– ֊ լով սովետական լեգո լարան ո ւթ ի լն ր կր նպաստէ
մռւրՀակբ եւ նորանոր տոկոսներ ես բաբգւում ղում, Րայց «Ժայռ»Հ7 , իբրեւ թատերակ չի կոր անոնց զարգացման :
փոխ առնուած դրամագլխի վրայ ^ ալ ելա ցն ե լո վ ցրել իբ Հ ետաքրքր ա կան՛ո ւթ ի ւնբ 1 որով արժէ Գիբերոլ գործածութիւնը կր փոխէ քերակա -
նրա քանակք։ Գիւղացինեբից տեզեկանալոՎ այս տեսնել նրա ներկայացումբ, արժէ մի պաՀ վեբյի– նական կազմը (Համաձայնութիւն) , այն ատեն
ամ էն իւ մասին, Ալեքսանդր բ որոշում է դատի տաք շել մեր չ ֊ այնքան Հեռաւոր անցեալք։ պարզ նախադասութեանց կր յաէորղէ աւելի զար
Ա. ԽՈՆԳԿԱՐԵԱՆ գացած
վաշխառուին եւ փրկելգիւղաց իներ ինա յգ«ցեց ի ց» : կարգ յօրինուածք մը, որ կր բաղկանա յ Համա
Րայց Գրիգոր աղային ոչնչացնելբ այնքան էք եւ ստորադաս նախադասոլթիլններէ :
գիէ-քին Գոր& չէ* ԱմբոգՀ ^իՀավայրբ ծառանում է ԱՀ աւասիկ օրինակ մը, խանգի (օստիաք)
երիտասարդ մտաւորականի գէմ, միւս ԿՈԳ*^Ի^% ՍՏԱՑԱՆ* լեզուով մը պատմութեան բառական թարգմանու
իր ուռկանը
Գրիգսր աղան ձեռք է առնում պա շտպանտո զա կան ոօ֊ թիւն ը, Հ։Ամառը է ։ Օր մր եկաւ։
բաւոր միջոցներ ։ Նա կաշառում է գիւղացիներին , առաւ : 2ուկ որսալու գնաց ւ Ուռկանը դրաւ «
ւ^՚ւտէշւ ատոտսշ1 Խաձռւձ, թիւ. 3 ԼՍեպա՛ Ձուկ րււնոլեցաւ։ Ցամաք ելաւ ափը։ կերակուր
եւ այսպիսով ստիպում է նրանց յետ կանդն ել ի » .
լեզուով։ պատրաստել սկսաւ : կրակը վառեց : Ա ան ր կախեց Տ,
րենց լսուած գանգատից : : Գէմ է Ալեքսանդրի՝ 1946)։ Հայկական ամսագիր սպաներէն
մտադրութեան , նաեւ նրա Հայրը ք ոբ նոյնպէս բն– Տնօրէն՝ Վարուժան Գէորգեան : Հասցէ •— Ը1. Տյ1– Գրաւոր լեզուն ստեղծոլելէ վերՀ, այս միեւ–,
կել է Գրիգոո նոյն պատմութիւնը տարբեր կերպով կը կաղ–
ադայի ցանցի " ՞ է ^ ։ Իբ գաւակին գ&ձօՀ 4643, 8սէոօ5 &՚ւք6տ (^ւ-^ոէատ) :
մ ուի .^–.
Fonds A.R.A.M
•քաղաքական եւ պատժական այս կապերուն
Ֆրան -
Վ. ա Փ Ա Զ Ե Ա Ն Ի *ԺԱ8ՌՎ ՀամաւսաոսԱի վեոստեսուչիԱ Հետ արգի Ֆրանսան, Հանրապետական
ճառը Հայկ. Մշակոյթի ՎասիԱ սան՝ որուն սիրաը բաբախած է եւ կը շարունակէ
բարտիս ել բոլոր արդար զուտերուն ւն Հկաամս արւ—, ^ա յ
Այս թատերակը , որով՛ իր ձմեռնային– եզանա– Ֆրանսան չէ՞ր որ պատիւն ունեցաւ մեր մ-ողովբ ֊
զի բացումն է կատարում ՓարիզաՀա՛յ թատերա - ԽՄԲ - 0ստէ&76 11օստտ^յ Փարիզի համա գապետութեան ձայնը եւ բողոքը բարձրացնելովդ
խումբը , գրուած է քառասուն տարի առաք : Ընկե լսարանին վերաաեսսւչր, մեզ1ի ղրկած՜ աւ^^-Վ ամէնէն ականաւոր բանբերներուն միացաւ, (Հի ^
րային (սոցիալական) այն կեանքր , որ արտա - Հսկա՛ 27ին Սււրպոնի մէջ խօսած սառին պ1աասէ– շէիռ ձո&էօ\շ ԲւՏւՈՇշի պատգամը Հայերուն. «Մենք
ցոլուած է Վ– Փաւիազեանի «.ժայռ»ի մէշՀ, այսօր նր, հասոյ քով կը թարգմանենք ձեզ կր ճանչնանք միայն այն Հարուածներէն , ,,ո
Հ իմնովին՝ ձեւավւոխուած է եւ մեղ Համար այս եր– կը զարնեն ձեզ» , այն շչիւնին երբ , ի նպաստ ձեր
կբ ներկայացնում է պատմական արժէք : Յանուն Փարիզի Համալսարանին , ինչպէս մարտիրոսներուն, կը բարձրանային ձայները կ .
(1>այՈք ընկերային դրամ է. նրա մէչՀ արտա - անցեալ տարի « կուգամ 3) րանսա յի բարեկամ ու - ոշտէ Լււ\ետշի, խաԽի, Շ16«6Ո06*ս/^ եւ Ր^ա) բ 3 ; ո ,
յայտուած է գաղափարական Հայ եր իտասարդի թեան խօսքբ ուղղել $ՀրանքելՀա յ կա կան Ա* իու -
պայքարր ՛ընդդէմ գիւղացիներին կեղեքող վաշ - թեան եւ ա յս փառատօնին կազմակերպիչներուս՝ : Կ՚ոգեկոշեմ այս մեծոգի բողոքներուն յիշա -
Այս առթիւ անոնց կբ յայտնեմ շն\ոբՀակալութիւն– տա կը, աւելի լաւ ըկղգծելու Համար իմաստը ,
իս առուի : Վ • Փափազեան առաշդնը էէ , \ո ր շօշա - նեբբ մեր ուսանողներուն , որոնք կրկնապէս կբ արժէքը եւ տեւողութիւնը բարեկամութեան մը որ
փում է այս նիւթր : Հայ վէպի , ե լ Հայ թատեր - նպաստաւոբուին , քանի ճոր իրենց Համերաշխոլ - կը Հաստատուի այսօր , Սորպոնի մէշ՝, ամէնէն եր
գութեան նաՀապետները՝ Պ՛ Պռօշեան. եւ՚Գ . Աուն– թեան գործերն են (օգնութեան սնտուկ) որ պիտի ջանիկ ձեւին մէշ՝ զոր մողովուրգ մը կրնայ տալ իր
գուկեան ձաղկել են ազգայի^ ա յ " «ցեցերին» , մեր օգտուին արուեստի եւ բանաստեղծութեան այս զղա յն ութ եան թռիչքներուն , արուեստով, քնա
խոնարՀ թաւերը շա-Հագործոգ զանազան տեսակի գեղեցիկ արտայԽյաութենէն , լսելէ եւ ծափա ^ րական արուեստով, եւ երաժշտութեամբ :
Զիմզիմովներին : Նոյն իսկ %. Ազայեանի Մանի՚բ , Հարելէ վեբՀ յայտագիրբ ոբ անոնց պիտի յայտնէ
մանի՚բ իմ ճախարակ գո ղտ բիկ բան ասա եղծ ո լ - Հայկական զգա յն ո ւթեան , Հայկական քնարերգու Ա՚ենք տակաւին շատ լաւ չենք ճանչնար ձեր
թեան մէՀ չէ մոռացուած Տիգբանիկի ու Գաբրիէ– թեան ազնիւ եւ յ ո լ օ ի չ Հա ր Ատութի ւննեբք ; գրականութեան եւ ձեր ժողովուրդին բանաստեղ
լիկի թշուառութեան պատճառք՝ ^արաաաէրՈ : Ֆ ր ան ո ան միշտ երջանիկ է որ կրնայ Ա օաաւոբ ծութ իլն ը, այն այնքան արտա յայտ ի է ելներգաշ
Հայ ժ ողուիրդասէր գրագէտներ ի ցուցաՀանած Արեւելքի այս Հինաւուրց ազգին արտայայտել նա1լ՝ժողովրգական բանաՀիւսութիւնը (ֆոքլոր) ,
մասնայատուկ «ուշադրութիւն բ» Հ այ վաշխառուի զգացումներ որ՛ոնք գարերէ ի վեր աբձանա - որմէ տարաբախտ կոմիտաս վարդապետը գիտցաւ
Հանդէպ բացատ բւում էբ կովկասաՀայ րնկերային գրուած են մեր երկու ագգեբռւն պատմութեան Հաւաքել ամէնէն յատկանշական երգերը, ձեր գիւ
կեանքի ղարղառ մ ան պատմութեամբ : մէՀ։ ինծի Համար դիւրին էր այստեղ ոգեկոչել ղացիներուն , ձեր լեռնականներուն եւ զինուոր
Տայտնի է. որ Հայեր բ կովկասում չունէին յի շատ ակր եւ տւմբ այն կապերուն որ 0) ր ս։ն ս ան 1լբ ներուն շրթունքին վրայ Հ
կալո լահ՜ատ իրական, դասակարգ։ Վրացիներ ի ի շ ~ կապեն Հա յաստ ան ին • Էքւ արեւմտեան քաղաքակր Լսենք, ուրեմն , միեւնոյն մտածումին *քէ9
խաննեբոլ «թաւադների» փոխարէն՝ Հայերր ունե– թութիւներ իրաւունք ունի ոզՀունելու ամէն բան որ միացած, այն մեզեգիներն ու երգերը որ, տակա
ց ան իբեն ց դր ամ աւո է ր դա սա կ արդբ Հ այ կա կ ան ղինքբ կբ կապէ աւելի Հին քաղաքակրթութեան ւին խռովեալ աշխ՚արՀի մը մէէ՝, մեզի կը յիշե
քաղքենի դասբ (բուրժուազիան^ : Հայ դրամա - մբ Հետ , եւ որ կբ մնայ յ առա Հա պաՀ ր Փոքբ Ասիոյ ոնեն սերունդներու կեանքի րնգմէէ՛էն՛, այն ինչ որ
գլուխ բ (կապիտալ) իր «նախնական կուտակման» յոյնեւլատին \ւ\աՕ\Ո1$1ՌՇին : կրնան ազնուացնել անոնց յաւիտենական երազ
շքՀանում կրեց վաշխառուական բնոյթ։ կոփկասի Առանց երթալու պատմութեան ամէնէն Հեռա– նե րը :
երկու կենտրոններում՝ քՒիֆլիղում եւ մանաւանդ ւո ր վկայութեանց եւ մինչեւ ձեր ժողովուրդին Թոզ այս արուեստի եւ բանաստեղծութեան
Բագւում այգ գրամագլուխբ անցաւ իր օրինաչափ փռիւգիացի նախաՀայրեբբ ^ մեր պատմաբաննեբբ տօնն ըլլայ մեզ բոլորիս Համար, բառին ամէնէն
զար դաց մ ան փուլերբ եւ $0ա կան. թուականներ ի կրնան յիշել թէ ՄիՀրգատի փեսային՝ Տիգրան ք՝ *ի , բարձր եւ ամէնէն մխիթարական իմաստով, քա
վերՀին դարձաւ արդէն առեւաբա - արդիւնաբեբա– թագաւս բութիւնբ 0 սմ անցին եր ո ւն Հարուածներուն զաքւսկրթոլթեան եւ խաղաղութեան տօն մը, ար
կան դրամագլուխ իր թո ԷՈր բացասական , Ի^Հ՚գէ" տակ իյնալէ առաՀ, գաՀ բ եղաւ Ֆրանք ի շիան ի մ շ ուեստի տօն մը, տօն մը մարդկութեան անմա–
նաեւ դրական կողմերով։ Այգ կենտրոններով տ֊ Լուսինեանւց տունէն , եւ Հա յաստ ան ի վհրՀփն թա տենչին դէպի աւելի եղբայրական ե լ աւելի ղեղե
"֊աՀ եկ ան բն կերային շեր տա լոր ո ւմն եր ու սկս աւ ղալո բբ , Լեւոն - Ե * Լուսինեան , թաղուած ցիկ ժամանակներ :
Հ ան\ր ած ան*օթ պա յքարք ե բկոլ Հակադիր գա սա - է Սէ՛" շ ս տ ւ ^ ը ւտստտ\՛
կարգեր ի՝ քաղքենիութեան եւ բան ո լո ր ո ւթ եան Տ բն ի , Ֆ րանսայ ի թագա ւո րնեբուն կողքին :
միՀեւ% Հա՛յ գբականութիլնբ ԼՀթիրՎանղադէ եւ ոլ— թութիւն տալու Համար ԱաՀակ աղան ի^՝ՔԸ նոյն խոուբդա^իԱ ւևզուարաԱոՆթիւԱը
րիչնեբ) լա յնօրէն արտացոլեց այդ պայքարբ, որի պէս է փոխ առել Գրիգոր ազայից ՚ ե լ գբաւ
մէՀ Հայ մտաւորական բնաբանին ունեցաւ իր մաս է գրել նրա մօտ իր տունն ու այգին։ Վաշխառուն Օ" • •
նակցութիւնք , Հանդէս ԳաԼոփ իբրեւ պա շտ պան պատրաստ է որոշ զի Հո ւմն եր անել ԱաՀակ աղա - Մէր մոլորակին վրայ մօտ 2000 լեզուներ կը
խօսուին որոնց 160ը Սովետական Միութ՛եան ժո.
բանուոր դասակարգին ու նրա շաՀերին : յին) եթէ Ալեքսանգրբ Համաձայնի յետ կենալ իր
Գիլզում Հայ վաշխառուն մնաց իր սկզբնական գանգատից : Աւրեմն վաշխառուի գէմ պայքարբ ոռվուրդներուն կ ո ղ մ է : Ուստի, այս սակատի՚ն վր.
այլանդակ դիմագծերով - Ա իւս կողմից կեգ^քւոո տան ո ւմ է Ալեքսանդր ի% գէպի ն ի ւթ ա կան կո րծա– րայ գիտական հետագօտութ-իւններ կր կ|ատարոլին
աշխատաւո ր ութ իւն բ չկարողացաւ պայքաբ կազ - նում : Կայ եւ մի երրորդ, նոյնքան ծանր երկրնտ– Խ . Մ բ ^ Ր ^ ն գիտական Ակադեմիայի հինգ կա.
մակերպել գիւղական այդ «ցեցերի» դէմ, որովՀե րանք ։ Ալեքսանդր ու Գրիգոր ՛աղայի ադՀԻԿԼՀ հաոնհրուն մէշ ե ւ սովետ լեցուարաննեբուն գոբւ.
տեւ նրա բնական պաշապանբ գաղափարական իՒերեզան սիրում են մ իմիանց , երիտասարդ օրի– ծերը ամբողջ աշխարհի մէջ լաւագոյններու կար
մտաւո րական ութ իւն բ չունեցաւ գիւղում դո բծելու ո րգբ ան տեղեակ է Հօր գո բ ծեր ին եւ ան Հ ո ւն օրէն գը կը դասուին։ Մասնաւորաբար րնդարձակ են
ազգյլում է , երբ եւ բեղուն ակադհմ|ոկան Ի– Մեշչանինովի աշխաւ–
յարմար ասպարէզ ու մնաց կենտրոնացած Կովկա– գԱՀոտնիքբւ Գբա Ալեքսանգրբ բաց է անում նրան տանքնւհբը (պսակաւոր Ստալինհան մրցանակի եւ
պարկեշտ ազՀիկ Ընկերվարական Աշխատանքի հերոս) : Ստորեւ իր
սի զոյգ մա յրա քաղաքներ ո ւմ : Հա յ Հբապարակա ֊ նալ ու բախտաւոր Հետ միասին քՒերեզան, որ շատ յօդուածը (\՚16 Տօաշճգս©).
դիրներբ , ինչպէս նաեւ գագափարախօս գրագէտ - է, գիտէ որ չի կարոդ ամուսնա
ներք յամառ եւ տեւական պրոպագանդ արին մղե -- էի^ել այն մարդու Հետ որ
լու Հայ մ ա ա ւո բ ա կան ո ւթ ի ւն բ գէպի գի՚֊գ * ԿաԳ - կործանել է իբ Հօբբ ։ Այն ասպարէզը որուն մէ^ ինքզինքս մասնա
մակերպելու եւ գլխաւորելու աշխատաւոր գիւռա - Աաշա , մտած՜իր մէկ առածիդ վրայ • • * , -— գէտ գտրձուցի , ստիպեց զիս բազմաթիւ լեզուներ
ցիռւթեան պայքարբ րնկ-դէմ նրա ՀարստաՀարիչ - ասում է Թ՛եր եգան Ալեքսանդրին ,-— որդին իր Հօ– գիտնալ : Մանկութենէս ի վեր սկսած եմ սորվիլ յ
ներիւ Այգ պրոպագանդբ շատ մեծ արդիւնք չտ,բ– ԲԲ ոչնչացնոգի Հետ*** Հայ աոՀիկ \ Գ"աԼ Իր Հ°Ր Բմ սեփական լեզուէս՝ ռուսերէնէն զատ՝ գերմա
ուալ ե լ միայն Հատ ու կէնտ «արձակազէններ» ար ծերունի գլուխբ տր՛որողի յետեւից*** ոչ, դա ար ներէն կը սորվեցնէին ինւծի ընտանիքիս մէէ\։ Ա–
ձագանգեցին եղած կո չերին. : Վրթանէս Փափազ– դէն չափազանց կլինի * • * մնում է ինձ մեռնել**»։ ւելի վեր^յլ , ֆրանսերէն եւ անգլերէն– սորվեցայ
եանի (3՝այւԼք դրական երկ է , որ նպատակ ունի Ոկբեմն եւս մի ղոՀ , որ պիտի ողՀակիզի Ալեք– դպրոց ր եւ Համալսարանին մէ^ :
խրախուսելու վաշխառուների գէմ մզուած պայ ԿԳՐԼՀ ևաՐ ենւ էքյելո ւ >ա ր ս տ ա ֊ Տետոյ յա^որգաբար սորվեցայ իտալերէն ,
Հարուած դիւզացինեբին
քարբ եւ վարակիչ դարձնելու իր դլխաւո ր Հերոսի՝ ; ք*այց այս բոլոր Հաբ - սերպերէն, պուլկարերէն՛, լեՀերէն եւ թուրքերէն,
Ալեքսանդր Աանուկեանի օրինակք : ուածներ բ չեն կարողանում թուլացնել Ալեքսան որպէսզի կարենամ գիտական Հրատարակութիւ
դրի կամքբ, իբրեւ մի անխորտակելի ժ ա յ ռ 3 նա ները այգ լեզուլներով կարդա լ : Ասկէ զատ, շատ
Ալեքսանդր Մ անս ւկեան\բ՛ զաւակն է մամ անա - մնում Է անսասան եւ Հաւատարիմ իր գագափա րա կանոլխէն Համոզուեցայ թէ շատոնց մոռցուած ,
կ" վ Հարուստ , բա յց յետ ո յ .աղքատացած կալուա կան կոչում ին\ * Ել երբ Գրիգոր աղա յի մ ատն ո լ - մեռեալ լեզուները թնչ Հետաքրքրութիւն եւ օգ
ծատէր ԱաՀակ աղայի։ Աւարտելո՛վ Մ ոսկուա յ ի թեան Հետեւանքով նաՀանղապետի «եասաուլներբ» տակարութիւն կր ներկայացնէին : Այսպէս օրի -
Համ ա լսարանի ի րա ւա բան ա կան ճի ւզր , ե ր ի՛ա ա - գալիս են ձերբակալելու նրան իբրեւ յեղափոխա - նտկ, քադգէերէնր որ խօսուած է ա յսօր ո լա ն Հա
սարդ Ալեքսանդր բ վերադառնում է իրենց գիւղա– կան ի , նա յանձնում Է տանուտէր ին Գ ր ի գո ր աղա յաստանի Հոգին վրայ, ՚Բրիստոսէ աււա9 7 ՐԴ ե>–
քազաքբ, մտադրած ւԻԱելով Հաստատուիլ (աՀ ս - յին ամբաստան՛ող բոլոր թզթեբբ եւ վճռականօբէն երդ դարերուն։ քաղդէական Հին աբձանաղրու -
տեղ եւ «պաշտպանի անմեղներին ոն ր֊իկունք դառ ասում է* «Ընթացք սւա֊Էք գործին» ; թեանց ընթերցումը մեր առ^ել կը վերակենդա
նայ հարստահարուածւներին: Երկար մամ անա կ Վր թանէս Փ ափազեան ի այս թատերա կբ իր նացնէ Անդրկովկասի անցեալը :
պէտք չէ լինում որպէսզի Ալեքսանգրբ գանի Խ * Մ իութեան զանազան ժ ո զո վո ւր գնե ր ո ւ 1 60
ա յգ Հա բսաաՀարւող գիւղացիներ ին ու նրանց կե ֊ ժամանակին մեծ աղմուկ Հանեց ; Եթէ մեր յիշո - լեզոլներոլ ուսումնասիրութիւնը մասնաւոր ճիգ
դեքիչին՝ վաշխառու Գրիգոր աղա Վաբակեանին։ ղութիւնբ ^եզ չ ի դաւաճան ում , «(իա յռ»բ նոյնիսկ մը կր ներկայացնէր : Շատ մը լեզուներ տակաւին
Այս վերՀինս Հարստանալու Համար բնտրել է շատ ա բդի լուեցալ կառավարութեան կողմ ից ; Վաշխա– լաւ չեն ուսումնասիրուած ե լ մեծ շաՀ եկանութ իւն
դիւրին միՀոց, տալիս է գիւղացիներին 100 րուՐէի ռուների դէմ պայքարբ , մինչեւ իսկ օրինական\ մի– կը ներկայացնեն պրպտողին Համար։ Կարգ մր
Հոցով , Համ արում էր ռուս կառավարութեան աչ ազգեր գրաւոր լեզու անգամ չունէին յեգափոխու–
եւ առնում է նրանցից 150 Ր ո լ ֊ ր լ ի մուրՀակ։ Գիւ - քին յեղափոխական գործւ Այսօբ , քառասուն տաբի
ղացիներբ Հազիւ ի վիճակի են լինում վճարելու անց , բեկեբա յին փոխ յա ր ա բե ր ո ւթ ի ւնն ե ր բ Հ իմնա– թենէն աոաՀ ; Ազգայի՛ն լեզուները Հարստացնե -
դրամագլխի տոկոսբ եւ ամէն տարի նորոգւում է կան ձեւափոխութեա% են են թ ա ր կո ւե լ Հա յ գի՛– ֊ լով սովետական լեգո լարան ո ւթ ի լն ր կր նպաստէ
մռւրՀակբ եւ նորանոր տոկոսներ ես բաբգւում ղում, Րայց «Ժայռ»Հ7 , իբրեւ թատերակ չի կոր անոնց զարգացման :
փոխ առնուած դրամագլխի վրայ ^ ալ ելա ցն ե լո վ ցրել իբ Հ ետաքրքր ա կան՛ո ւթ ի ւնբ 1 որով արժէ Գիբերոլ գործածութիւնը կր փոխէ քերակա -
նրա քանակք։ Գիւղացինեբից տեզեկանալոՎ այս տեսնել նրա ներկայացումբ, արժէ մի պաՀ վեբյի– նական կազմը (Համաձայնութիւն) , այն ատեն
ամ էն իւ մասին, Ալեքսանդր բ որոշում է դատի տաք շել մեր չ ֊ այնքան Հեռաւոր անցեալք։ պարզ նախադասութեանց կր յաէորղէ աւելի զար
Ա. ԽՈՆԳԿԱՐԵԱՆ գացած
վաշխառուին եւ փրկելգիւղաց իներ ինա յգ«ցեց ի ց» : կարգ յօրինուածք մը, որ կր բաղկանա յ Համա
Րայց Գրիգոր աղային ոչնչացնելբ այնքան էք եւ ստորադաս նախադասոլթիլններէ :
գիէ-քին Գոր& չէ* ԱմբոգՀ ^իՀավայրբ ծառանում է ԱՀ աւասիկ օրինակ մը, խանգի (օստիաք)
երիտասարդ մտաւորականի գէմ, միւս ԿՈԳ*^Ի^% ՍՏԱՑԱՆ* լեզուով մը պատմութեան բառական թարգմանու
իր ուռկանը
Գրիգսր աղան ձեռք է առնում պա շտպանտո զա կան ոօ֊ թիւն ը, Հ։Ամառը է ։ Օր մր եկաւ։
բաւոր միջոցներ ։ Նա կաշառում է գիւղացիներին , առաւ : 2ուկ որսալու գնաց ւ Ուռկանը դրաւ «
ւ^՚ւտէշւ ատոտսշ1 Խաձռւձ, թիւ. 3 ԼՍեպա՛ Ձուկ րււնոլեցաւ։ Ցամաք ելաւ ափը։ կերակուր
եւ այսպիսով ստիպում է նրանց յետ կանդն ել ի » .
լեզուով։ պատրաստել սկսաւ : կրակը վառեց : Ա ան ր կախեց Տ,
րենց լսուած գանգատից : : Գէմ է Ալեքսանդրի՝ 1946)։ Հայկական ամսագիր սպաներէն
մտադրութեան , նաեւ նրա Հայրը ք ոբ նոյնպէս բն– Տնօրէն՝ Վարուժան Գէորգեան : Հասցէ •— Ը1. Տյ1– Գրաւոր լեզուն ստեղծոլելէ վերՀ, այս միեւ–,
կել է Գրիգոո նոյն պատմութիւնը տարբեր կերպով կը կաղ–
ադայի ցանցի " ՞ է ^ ։ Իբ գաւակին գ&ձօՀ 4643, 8սէոօ5 &՚ւք6տ (^ւ-^ոէատ) :
մ ուի .^–.
Fonds A.R.A.M
