Page 67 - \ARM_19-1946_03

* ԱԹԱ*

ՊՈՒՏ ՝Մ ԵԻԵԱՂ իքենց դքածնեքը խռովք յառաջ բերեն ղէւանագէ– ՈՒՌԵՆԻՆ
տա կան աշխտբՀին մէջ ի նպաստ Հայկ» Գատին եւ

Միջազգա)ԱացԱե11 ք ճայԽ՚հնը ի Հեճուկս թրքական նենգամ տ ո ւթեան .*•

Կ՛ եք ե ւա կայ են ք որ բո լորը Հա յեր էն կբ կար - Հոն կը կանգնի պարտէզին մէջ գլխահակ
Վայելչագեղ, թարմ ոստերով ուռենին ,
Ո՚-բիշ ճար չկայ , բարեկամներ Հ Պէաք է տա­ դան ու կբ Հասկնան , երբ մեր նորափետուր սե - Իր ստացած տերեւնէրը կը սարսռին
Բուրոտ, թեթեւ, մեղմ զեփիւռին շունչին տակ։
րածենք եւ միջազգայնացնենք Հայյւց լեղրկն : քունգն իսկ ՀԱրմէնէԳջն՚չ բառին «Հայֆ նշանակելը
Իր վայրահակ, ցասցաո ոստերն օդապար
Ամէն ճիգ թափենք , որ ան պարտագիր գառ - չի գիտեր , • . կ՚ընդելուզուին հահանչնհրււվն արեւին,
Ու լուսեղէն ժանհակնհբ մերթ կը հիւսուին
^ • ա յ Բ"1"Ր երկիրներու , մանաւանգ «Զռրոեր»ռւ եւ Կբ գրենք ու պոռանք մենք մեզի , «Թուրք եոը Ըստուեբին մէջ , սազաբթնհրուն հեղքն ի վար:

ՀՀ-Բսան մէկ»երու ժ ո զո,իներ ուն մե\ : դաւաճանած են. Դաշնակիցներուն»՝ երէկ եւ այսօր։ եյայտաբըզէտ հոծ ըստուհբն իր ոտքին տակ
Աշխոյժ սիւգին խռովայոյզ համբոյրէն,
Մեր Գատին Համար զօրաւոր միֆոց մըն է այբ Պիտի դաւաճանեն անոնք այմմ եւ միշտ եւ֊ Տերեւներուն յուզմունքին հետ համօրէն,
կը վէտվէտի , կը ծըփծփայ շարունակ :
ձեռնարկը; Կր թելադրեմ Հայկ, ՚իաաի Աանձնա - յաւիտեան ւ
Թիթեռնիկներ պար կը բռնեն հոլաթեւ
խումբին որ նկատի առնէ զայն, իր մ՛օտակայ նիս­ «Պատերաղմի միջոցին , գերման լրաեսնեբու Իր պրկրւած նուրբ հիւղերուն մէջ սիրուն,
բոյն գաբձուցած էին իրենց երկիրը, երր Դաշնա­ Մինչ թռչուններ կը գեղգեղեն օրն ի բուն ,
տերէն մէկուն մէշ–. Նախ թեթելցնելոլ Համար , կիցները աբիլյն - քրսփնք կը թափէին մարսւի դաշ– Երազներուս, պատրաքներուս տալով թ ե ւ :
աոՆմը : Իրենց ծաղիկ երիտասարդութիւնը, րիւրա–
Ա՛ Զօպանեանի գործը, որ օրուան 2 4 ժամերուն բիւբ կ՚իյնային գ՛երմանական գնդակներէն։ ՛Բա ֊ Աչքերս անդուլ ու ակամայ կը յառին
Այդ հերարձակ լքեալ կոյսին մենաւոր ,
տասներկոլքբ ստիպուած է մողովներու եւ Հան - Որ յուշքեբով , ցնորքներով հեշտօրօր
Յար կը դիւթէ սիրահարներն գեղեցկին:
գէսներու նախագաՀ ութեան յատկացնել , Ի"ե.
Մ– ՄԻՍՔՃԵԱ՚ե
մնացածն ալ նուիրուած– է Ազգային Գատին Հ Թէ­ ո աքն եք ու դիւգեր կբ *էէէէն ու Հարիւր Հազա րնե–

եւ Ի՚հքր մշտակայ երիտասարդ , դմգո - րով անմ եզն եր փլատակներ ու տակ փոշիի կբ վե -

Հութիւն չունի այդ բաներէն , բայց մենք ան - բածուէին այն թնդանօթներէն, որոնք ամբաց -

ի՚Իգճ ըլլալու չենք՝ ազգովին անոր ո լսեր ուն վրայ ուած էին Թ՚ուբքէոյ կոգմէ իբ գերման բարեկամին

նստելու Համար։ ինքն ալ պէտք .ուեր քնանալու, տբամադրուած քյամով : .

գրելու , կարդալու եւ նարտ խազա լո լ . . . ~՝. Այո ծառա յութիւննեբու փոխարէն , Դաշնա -

Եթէ մենք օաաբներուն պարաւսգրե՜նք մեք լե­ կիցնհբ՚ու կողմէ իբրեւ պախշիշ՝ «Թուրքեռուն

զուն , Պ . Զօպանեան գոնէ 1լ աղատէ մեք Ղ՜ատին տրուած էին աո ատ դրամ եւ ղէն ու զինամթ՜երք» :

պարագաներր ման քամ ասն ֆ բանո եր էն է թարգմա­ &ւ՝ , Մր • Ջըրչիլ ասոնք աչօք - րացօք տեսնե­

նելու տաղտուկէն , ինչսլէս եւ Հայ գ ր ա կան կտոր­ լով, «Թուրքիան ղիս հիւանդ ըրաւ» , հառաչած էր

ներ ֆրանսացնելու, տ ամ ան քէն ւ Նոյնպէս, Ջիթոլ– դառնացած՝ «բարեգութ» հօր մր պէս • • •

նիին Ա ասունցի Գաւիթն ալ ղեր ծ կք մնայ ֆրան - Կ՚արմ֊է՞ Թուրքին խ ա թ Ր Ը կոտրել այս չպիտոյ

սական տարազ կրելու պարտադրանքէն . * *: բաներ ուն Համար • . . :

Երկրսրգ կարեւոր պարագան : կարդ մք յօգ­ Այս բոլորը մենք «Հայր Մեր»ի պէս գոց դի -

ուտ ծա գիրն եր , որոնք փաստերու տար ափուի 1լ ու­ տենք։ լ դիտենք տակաւին բաներ, որ աչխարՀի դիտակի կր նայինք անոր, մեզի կ՚եբեւայ թ է իբ
տրամագիծը մէկ կամ երկու ոտնաչափէն էվէլ
զեն դիմակազերծ քնել մեր թուրք «բա րեկամդներ բ գլխուե մազերը փուշ փուչ կրնան ընել, եթէ աչ — չէ »:

եւ անոնց անի րաւո ւթ իլնն եր ր պոռայ աշխաբՀ է մո­ խաըՀ գլուխ ունի եւ եթէ այդ գլուխը դիւանա -

ւլո ՛քո ՛ր ղ ն ե ր ո ւն եւ ջոկերուն երեսին , ա յգ րանին դէտ ի գլուխ չէ. • . Աներկբայ այդ բոլոր գործերուն մէշ ամէնէն

Համար միակ գործէքբ իրենց մայրենի լեզուն՝ Հա­ Այս ճչմարտութիւններր «Զորս^երու Հասկցնե­ ուշագրաւ աշխատութիւնն էր «Աստոլածաչունչ^ի

յերէնք ունին , ո ր ո յէ այգ լեզուով ալ կր տողեն ի՛­ լու Համար, պէտք է Հայ լեզուն պարտագրենք ա֊ աչխարՀաբար թարգմանութիւնը որ տեւեց 1 8 4 4 ^

րենց բո ղո քնե րր եւ իրենց պարտքք կա տաքած նոնց կամ գոնէ Հայոց ներկայացուցիչը աթոռ մր 1848 եւ տպագբուեցաւ Զմիւռնիա , կ՛լւիֆֆ»/ւթ1ի

մ արդու սրտի գոՀ ունակութիւնով կ՚երթան տուն՝ ունենա յ իրենց մոգովին մէշ... տպաբանբ էոբս Հատորով։ \.

իրենց բա րե խառն սուրճ բ խմելու , սպասելով ոբ Կ. ՊԵՏՈՒՇ Ասոնցմէ կը տպուին սակաւաթիւ օրինակներ

գոբս է լի աս Բիկղ կը Դտրկէք մամանակէ Հայ բա­

Բ ո ղ ո քա կ ա Ա Ա և Vը ուածներ , որոնք բողոքականութեան տարածման կբ նասէրներուն եւ լեղուաղէտնեբուն , անոնց կար -

Ա Ն Ա չ խ ա է &ա ր ա ^ ը ձգտէէն, կբօնապատմ՛ական եւ աշվսաքՀագբական ծ՜էքը առնելու Համար եւ կ՚երեւայ թէ շատ անգամ

ԽՄ Բ •— Յուլիս 7ին %ւլսոյ մէջ հանդիսաւո - տ եզեկո ւթ իւններ , . բարոյական առածներ եւն • : Հարկ եղած սըըագր ո ւթէւննեբը կա տ ա ր ո ւե լէ ետք,
րապէս տօնուեցաւ Հայ Աւետարանական եկեղեց -
ւոյ հաստատութեան հաբիւրամեակր: (Յունաս - Ս արգիս 3 ովՀ անն է սեան ընտէր աշխաբՀ արար \Տ53ին ամբողջ չորս դիրքեր ուն սրբագրութիւննե–
տանի մէջ ալ տօնուեցաւ Մայիս 26ին): Այս աո. -
թիւ կ՛արտատպենք ողբացեալ Հրանտ Ասատոլրի մբ կբ գրէ եւ մ եծ խնամ ք * ք ո յ ց կուտայ լեզուն րը կատաբուելէ ետք մէկ Հատոքով տպուեցաւ
հետեւեալ գրութիւնը, որ քաղուած է իր անտիպ
մէկ աշխատութհնէն, «Պատմութիւն Աշխարհաբար, մաքբելու եւ կոկելու ; վերջնապէս X /
գրականութեան».—
1 839//& Հօման Հալլօքէ տպաքանէն Հրտ տ ա - Այս թա րգմանութ իւննե քուն մէք մեծ գեր ու­

բակուած է նաեւ Հ&ղանակդ օրացոյցէն ՚Լեքջբ նի Հայագէտ իլիտս Բէկ0.) ամերիկացի միսիոնար

կա բ ե ւո բ զրուածք մը ոք կք պարունակէ շաՀ եկան մը։ Այս անձը մ ասնաւո րապէս ո լսումն աս էրած էք

տեղեկոլթէւննեբ մամ անակէն Հա յա բնակ քաղաք֊ Հայ լեզուն եւ\$4է7էն Հրատարակած էաշիսա րՀ արա­

ն ե ր ո ւն վ ր ա յ եւ ո բուն վերնաղի րն է • «\մ բադբու– րէ քե բականութ էւն մբ անդլէերէն լեղուով։

թէւն ճանապաբՀոբգոլթեան Պարոն Ա» Սէնեքեբէ– « ՝Բ եր ա կ ան ութ է լ ն մբ Հայերէն լեզուի ոբ կբ

մ ա յ Տէր Մ՛ինասեան Կ • Պ ո լսեցւո յ յամ է Տեառն խօսուի Պոլս ի եւ Անատոլուի մէջ » , Հեղինակ՝ ^–

Թէեւ \82\էն ի վեր Հայոց մէշ գտնուած էին 1 8 3 6 ) ։ չւիաս ՈիկԱ) Իզմիր տպուած , Կրէֆֆէթէ տպաբա­

բո դո քա կան ո ւթ ի ւն բնդունողնե ր , ս ա կա յն \ 8 3 1 ին Այս գրութեան Հեղէնակն է Տոքթ . Աենեքեբէմ նբ * Նո յն տարին նո յն տպարանէն Հրատարակեց

է ոբ ամեբ ի կեան մ էսիոնաբտկան յանձնա խումբբ Տէր Մ էնաս եան որուն վրա յ կ՚արմէ քան\է մք կեն– նաեւ 6 0 0 0 աշխարՀիկ բառեբու Հաւաքածոյ մը՝

որոշեց քՒուքքիո յ Հա քոց մ էջ բոզո քա՛կան ո ւթ ի ւն սադքական աեղե կո ւթի ւննեբ տալ : ( Բ առագր քո յկ վեց Հազար բառեբու որոնք կր

քարոզել կանոնաւս բ կե ք պո վ յ Աենեքեբէմ Աայբ եկեղեցւոյ քաՀանաներէն դոբծածուին արգի Հայերէնի մէջ բայց չեն գըտ֊

1 83 1 ին մ ի ս ի ոն աքն ե րբ Հաստատուեցան Պո լիս * ՛Տէր Մ էնասի որդէն էբ , ծնած Գո ւմ գա բո լ \ 8 0 8 նուիր Հայերէն բառարաններու մէջ դ։

երկու տաքի վեր^ արդէն սկսած էին իրենց քարո– 1810 թ ո լականներուն : Հաւանական չէ սակայն որ /*// կ զ ինք կատա­

զութիւննեբբ : \$33էն առածին անգամ բողոքակա­ Գումգաբոլ Աայբ վաբմա բանէն աշակերտ եւ րած ըլլայ Աստուածաշունչի այս թարգման ութիւ–

նութիւն, բնգունոդ Հայր եղաւ Փ է շտ իմ ալճե ան ի ապա ուս ո լցէ չ կ^բլէա յ եւ Հ ոն կաշակերտէ Գրէ– նը եւ աՀա ինչ կը գրէ այս մասին Ա՝ ԷՀ քան Յով–

աշակերտներէն ՅովՀաննէս Տէր Ա տՀ ակեան , քի ք գոբ Պատուելէ Փէշափմալճեանէ 1 $2$էն • \էբ գա– Հաննէսեան հր Բ ո զո քա կ ան ա ց դո բծերուն նկատ­

ետքը յյենեքեքիմ Տէք Մինասեան եւ Սարդիս Յով­ սբնկեբբ եղած է Հոն 3 ովՀ անն էս Տէր Ս աՀակեա– մամբ մօտէն տեղեկութէւն ունէ, բողոքական Հա­

Հաննէս եան կբ Հ ե տեւին անոր օր ին տկին ; նը X Ս ենեքեր էմ Տէր Մ ինասեան \ՏՅՅին բողոքա­ սարակութեան պատկանելով ինք ալ •

1 8 3 4 ^ Պ– էճէր Ամերիկացին Ւգմիր կը Հաս֊ կանութիւնն ընդունելով 1 834/՛ ն ուսուցի չ ^ԼաԲ ՜ <
տատ ուի իբրեւ տնօրէն ամերիկեան տպարանին , •գուեցալ Պ ո լս ո յ բողոքականներու վաբմա բանին եւ րէաս Փափազեան քաջ Հայկաբանը ... Ն ո յ ն էսկ

ոք տարի մբ առաջ Ա ա լ ի) ա յէն Հոն ւի ոխ ա գ ր ո ւա ծ 1836/՛ն իբր թարգման բնկեբացաւ Ափսէոնաբ Տու– կտրելէ է ըսել թէ էբ վե բ էն Հսկողութեան տակ

էբ ւ Իբրեւ թարգմանիչ իզմիր գտցած էբ նախկինե– ա յթէ՝ ճամբո րդե լով Ան ատ ո լու : Ա յ դ ճամբո ք - Անգքէաս Փափազեան՛ եւ Աւետէս 1 Լ ա բմ ա պ ե տ

պիսկոպոս Գիոնեսիոս կաբասլետեան , որ Նափոլիի գութ եան ն կար ա գբ ո ւթէ ւնն է աՀա ոբ կը գտնենք թարգմանոլթէլնր կատաքեցէն :

պետութեան. Հ իւպատոս Լ զած էբ Ա այտա յի մ է^ , « Ե գան ա կդին մ էջ ւԳադափաբ մ բ տալու Համ ար իր Տոքթ* ^Է^ԼԳէ ոք Հայ լեզուէ ո զ ւո յն անձնա–

բողոքականութիւնբ բնգունելէ ետքբ։ 1834^5՛ ալ ոճին վրայ դնենք Հոս քանի մը տող էր գրուած– պէս թափանցած էբ եւ ՀետզՀետէ թարգմանուած

Ս արգիս ՏովՀ անն է սեան գա ցած էր Իզմիր , իբրեւ քէն.– մասե բը մամ անակակէց Հա յ կարաններ ո լ քննագա–

թաբգմ ան ; « Ե ւ֊գո կէա կամ Թօքաթ . աս քաղաքէն ա ր եւ՜ տութեան կ՚ենթաբկէր , պարզապէս դատաւորէ

Ամ եր ի կաց ինեբ ո լ տպարանէն երկու աշխտբ - մ տեան Հ ա ր ա ւա յէն եւ արեւելեան °էց լեռն եր ով դեր կատարեց , թոդ չտալով ոբ էր թարգմանները

Հ ա բ ա բ գիրք Հրատարակուած են մինչեւ 1838» պատած եւ աո լնեբն ալ մէջտեզբ եղած ձորձին մէ– էբենց գրագիտական ճաշակէն զոՀեն ընդՀանուբ

առաջինն է «՝Բերականութիւն Անգլիերէն լեզուի՝^ , ջբ եւ լեռներ ուն երեսը շէն ո լա ծ Ըէէա էո *~ն , դեղե– լեզուէն շաՀը ։

Հայերէն բացատրուած եւ \$35ին տպուած * երկ­ ցէկ տեսք մը ունէ , մ ան ա ւան ւլ. անոր Հփւսէսա յէն Պէաք է ըսել թէ «Աստ ուա ծա շուն չԴ\է ա յ ս

րորդն է «Եղանակդ օրացոյց բ, \&>1 էն տպուած : դէն բն դա բ ձ ա կ ձո բբ , ոբ պարտէզներով զարդար­ թաբգմ ան ո ւթեան մ էջ մոգովրգեան խօսած լեզուն

1 8 3 8 / ՛ն Ամ եր է կա ց էն եր ո լ տ պա ր ան ր անՀ ա տա­ ուած բլ լա լո ւն ղուաբճալէ տեղ մբ եղած էդ : կաբելէ եզտծէն չափ քերականական ձեւէ մ բ տակ

կտն ձեռնարկի վերածուեցաւ եւ անցաւ Գ» Կ* 1837^1. Ա ենեքեր իմ կր մեկնի Ամերիկա եւ Նիւ կբ ներկայանայ եւ թարգմանիչԳւերբ ջանք բրած են

Կրէֆէթէ եւ միֆոց մ բն ալ Հօ մ ան Հալլօքի ; Եորքի բժ՜շկական Համալսարանին առաԳին Հայ ու– Հոն լեզուի միութիւն դնելու ։ Իրենցմէ առաջ Ն *

1838/»5> տպուած են «Առաջնորդ Ծնոդտց՝^ , սուց\իչբ կ՛ըլլա յ , երեք տարի ետքը կը վկա յուի եւ ԶօՀրապեան թարգմանած էբ «Աւետարանդը 1825–

«Զբօսարան Աանկանց^ , «Բանալի Ընթերցմանդ 1844^5> Պոլիս կը դառնայ : Հոս կը վերադառնա Հ էն , էնչպէս տեսանք եւ էրզբում ց է Զ՝ենոբ ամ բող^

(այբենաբան) , «Հեգարանդ , «Գ ա ւան ո լթ\է ւն ք Հտյ • Եկեզեցւոյ գիրկը եւ կը վախճանի 1 853ին : «Նոր Կտակաբտնդբ, որ 1841 ՀՀին ապա գրուած

Պայպաիթքդի եւայլն Հ Այո դպրոցական եւ կրօնա­ \Տ40ին Կրիֆֆիթ կը վերստանձնէ տպարանին էր Իզմիր, « Անգլէացւոց «Աստուածաշունչդի Ըն­

կան գո բծերուն թաբգմ ան ի չն երք եւ պատրաստող– անօրէնութիւնը եւ մինչեւ 1853 կը Հրատարակէ կերութեան » կողմէX

նեբն են Հաւանօրէն Գիոնեսիոս կարապետ եան եւ Ւզմիրի մէշ 50ի մօտ աչխարՀաբար Հատորներ ,

Սարդիս ՏովՀաննէսեան ։ որոնցմէ յ ի չենք. «16^»՛^– գա ր ո ւբո դոքա կան ո ւթեան ^^էֆֆՒւ^է ապարանբ\$53էն Պոլէս փոխագրուե­

1839 Ց ունուար 1 էն Հօման Հալլօքէ ապա բա­ պատմութիւնը » պատկե րազարդ , « ՚/՝ րի ււ ա ի ան ո սի ցաւ ուր ^ոնսբնէ , Տէ ՝Բասաբո յի ու Ջըըչէլէ աըմ­

նէն կբ սկսէ Հրատարակուէ լ «՛Շտեմարան Պ էս՛տն է ճամ բո րդութիւն ր » Պընեանի, ,« Եըգտրան Հոգե­ պարաններէն ալ Բալո քա կանն ե ր ո լ ձեռքով Հրա -

ԳէտելեացՖ Հանդէսբ, պատկերազարդ , Սարդէս ւոր երգեր » ու կարգ մը դասագիըքեր, ինչպէս աարակուած էէն արդէն քանէ մը բաբո յա կան եւ

ՏովՀաննէսետնն է (մեռած 1845^5՛) անոր գլխաւոր « Իմացական փիլիսոփայութիւն », « Աստղաըաչ– կրօնական գէրքեր ա շիս ար Հ ա բա ր գրուած։

թարգմանէ չբ , մինչեւ \842է վերջք։ խոլթիւն^ , ՝իրիստոնէական ու շաա մըն ալ կրօ — Երբ ա չքէ անցբնենք Համառօտ ցուցակը բողո­

1844 Տուլէսէ 1846 Յուլէս «Շտեմարան՝» եր - նական եւ բարոյական խնգիրներու վրայ գրուած քական տ պա ր անն ե ր ո ւ Հ բ ա տ ա ր ա կո ւթ ե ան ց մ էն չեւ

կրոբգ շրջան մբ ունեցաւ (&. եւ Զ* աարէ) * ապա Հատորներ : 1860, պէտէ տեսնենք թէ բոլոր ատոնք պարունա­

գադրեցաւ 7 տարէ եւ 1854 Յունուար Հէն սկսաւ Բոլոր այգ գիրքերը բաւական կոկիկ աշխար– կութեան տեսակէտով զուրկ են ոեւէ դրական կա­
նաեւ
Հրատարակուէ լ Պոլէս * 1 Տ55էն ստացաւ Հաբար գրուած են։ ԱՀա օրինակ մբ 1841^3> տըպ– րեւոր նշանակութենէ ։ Բայց աներկբայ նոր լե­
մինչեւ
«Աւետաբերէ անունք եւ կբ շաբունակուէ ուած «Համառօտ Աս տղա բաշխ ո ւթի ւն՝» էն . զուին զարգացման տեսակէտով իքենց անուրանա­
յօդ­
այսօր : « Աբհւը մէկ մեծ գունտ մը է եւ մեր գիտ­ լի դերբ ունեցած են X

«Շտեմարանդ կը պարունակէ կրօնական ցած ամէն բանէն ալ շատ մ ե ծ է : Երբ որ առանց ՀՐԱՆՏ ԱՍԱՏՈՒՐ

Fonds A.R.A.M