Page 66 - \ARM_19-1946_03
P. 66
0***4
աՀԱՐՏ ԿՈՒՏԱՄ ՁԵԶԻ, ԳԵՂԱԿԱՆ տե՚՚մ թէ չեմ գիտեր Հ Մարին ու. Միչէլր կր քաշեն
կան.
թեւերէս ու գիտակցութեան կր բերեն :
ՏԻԿԻՆՆԵՐ ԵՒ Պ Ա Ր Ո Ն Ն Ե Ր * ^- ՜Բալէ , հօբար , հոն աղուոր թութեր
Մարի, Միշէլ, շուա , ելէք։ Ցատկեցէք բա երկուքը միասին 1լր խօսին ինձ՜ի, միշտ քաշելով
լիկներս, Հօբարբ կ՚երթայ, ձայն տուաւ Հարս թեւերէս :
Ա–
(I ձտտ 7օս, ւ ճ օ ա տ աՎււաաս կ՚ըսեն թէ՝ գեղյչ խաւար Է՛՛՛Հ Ապուշնե՜ր •
87 Լտօա 2. Տսոո61եա. ղաւնին , երր տակաւին արշալոյսը նոր էր բաո - Լոյթն ոլ շողը գեղն է X Երգն ու Նիհ֊աղյլ գեղն է :
ուած % Մարմարի պէս մաքուր ու անրիօ֊ սիրաերՀոս կըր.
Ամէն անդս։մ որ աղգի մը տաղանդաւոր մէկ Ուրախութեան կանչերով ու թռվռալով նաք գանել միայն : Խաղաղ ու երջանիկ կեանքը նո
զաւակը կր գրէ ոլրք–ձ աԳԳէ մր լեղուով եւ կր թռչուններու ձագեբու պէս , ՎաԲ ^Աէ նետոլին րէն գեղն է որ կուտայ մարդուս։ Աշխատանքին ու.
դասուի անոր գրագէտներուն շարքը » ամրո ղք աղ– մաՀճակալնեբէն : վաստակին էն արգարը գացէք գեղերուն մէչ՝
ԳՐ եւ սլա շա օն ական քննա դա ա՛ո ւթիւնբ գ ափսոսան Տասը վայրկեան ր բաւական կ^բլ/այ՝՝ Հ ագո լե - փնտռեցէք։ կեանքը Հոս համակ քաղցրութիւն է։
որ ս՛ագիկ մրն այ պակսեցաւ ազգային ածուէն: լու , լուացուելու ու նախաճաշելու Համար : կեանքր հոս՝ գեղին մէլ\՝ տոհմիկ է ու անմեղ։
Արդար է , անտ ա ր ա կո յս ափսոսանքը ւ Տաղանդ մ ր Երէկ էըիկուընէ իրենց խոստում էր աբուած , Զեփիւռր այնքան քնքոյշ է ինչպէս իր շո լ շա
նոյնքան Հազուագիւտ է որքան չնաշխաբՀիկ ծա ո բ Հեռուէն իրենց եկած Հօբարին Հետ պտոյտի քարս յր աղջիկները։ Արեւձւ այնքան շերմ է ու ոք
ղիկ մ ԱՀ պիտի երթայ՛ին այգ առտու : նեղացուցիչ՝ ինչպէս իր շինական կտրիճները։
Բայց, կարելի** է միեւնոյն րանր է*ոոՀիլ Լե՛ Ու Հիմակ , անոնք գինովցած էրենց ուրախու - ^. ՛Բալէ, հօրար , հոն, աղուոր, հասաձ՜ թու
ՀաՐ9
ւոն Աիւրմէլեանի մասին, որուն գէըքէ^է ^ թենէն , նախաճաշը կիս-կատար կը ձգեն եւ ոտքի թեր կան • • • :
կուտամ ձեզի , Տիկիններ եւ Պարոններ » , գրկուած կը ցատկեն, փարելով մէկն աքիս ու միւսն ալ Մարին վեց ու Միշէլն ալ չորս տարոլ է:
է անգլերէն՝ ։ Անմի Փապէս կրնանք ըԱել ո՛՛չ : բե ձախիս ՚ : Աակայն Մ ի չէ էշ արքենի է ու հասակով քոյրիկին
րածէ այս գիրքր Հայերէնի , ան նոյնքան Հայկա իրենց մաաղաշիկ ու մ սուտ թաթիկներր ափե չափ՝ ու անկէ աւելի ումեղ :
կան գրականութեան կր պատկանի որքան եթէ Հա րուս մէք սեղմած՝ կբ մեկն ինք տունէն անցնելով ինծի աոյսջնորգ եղահ՜ են այսօր , քանի որ ես
ն կա րա–
յերէն գրուած (էէէաԲ « Խր զուտ ազգային գեղին փողոցներէն; իրենց ղեղն եմ եկահ֊ : Ու ղիս կր քաշեն , կը տանին
ԳՐ իո լ , պատմ ութիւնուէ , բարքերով , ա առա պան - Պ՝եղի փողոցներ , լեցուն Հաւ ու ձագերով, սա նեղ ճամբան ի վար , որյուն առրնթեր կբ հոսի
ՔՈ*Լ ^ ք^ռ1՛ էՔռէԼ Հ ա յ ո լ ՝ յաւերժ ական ոգիին աբաա– բ ա դ ու բադիկ , ՀնգկաՀաւեբ ու սագեր , բեռցուած նաեւ, բարա՛կ ու յստակ առուակ մը պաղուկ :
ցոչացումն էՀ սայլեր ու ամէն, ամէն բաներով բանուկ, ինչ որ Ու մենք կբ քալենք գեղին արեւոտ ճ ամ բան ե՛
*հէրքՐ ո գիս ականն է Տ ր ա սլ իգոն ց ի ման ո լկի կբ գան ո լի գեղեբուն մէք ; րէն : կ՚երթանք, լուռ ու սահուն առուակին հետ
մը՝ ՛որ Հազիւ բացուած փա՛բդի պէս կեանքի լու Կր քալենք նեղլիկ փողոցներէն : Մ նշելին ձեռ միասին։ Մարիին ու Մ ի չէ լին մ սոլս, թաթիկներր
սաշող առաւօտին , 1լ ենթարկուի անիմանալի տա քի ճպոտը ճամբա յ բանայ կուտա յ մե զի ,թառ–մ առ միչտ ափերուս մէչ\էն։ իսկ գեղին մանր քարե -
ռապանքներու , Հայոց պատմութեան ամէնէն ա– Հանելով բոլոր թե ւաւորները : րով հիւսուած՜ ու անձ՜եփ , եր^անկաբոյն տնակնե
Հաբկու թուականին , երբ ամբոզք աԳԳ *^Ը 1չ ա– թուխսե բ ը կռթ-կռթա լո վ ու իրենց մանտրտիկ րը աչքերոլս մէչ՝։
ռաքնոբդուէր դէպի սպանդանոց ։ ձադերուն ճըւ—ճըւոցով դէպի աք կը սաՀին։ Անոնց Գեղէն բաւական հեռացած ենք : Առուակը մե
Հազար ինը հարիւր սաանըհինզ: Նման արար
ետեւէն կր վազեն բադիկներբ տորտոբելով իրենց ղի հետ է միչտ ու անբաժան։ Կը նստինք առուե -
քի մբ Հեգինակբ չի կրնար պա ականի լ մաբզկա - տունբ : Ա ադե բը գի բուկ ու ձգախէժէ ա ո ա ի կն ե - ղերին՝ կանանչ խոտերուն վբայ։ Մ ի չա կողքերէս
յին րնկերութեան ։ «Մասնաւոր ազդ մբ , ժոզո - բով , պռթպռթալով ու լոգկտալով , իրենց գլուխ֊ անբաման են սա երկու անուշիկ արմէն ո րգիները :
փուրդ մր չէ , կ>ըսէ յ Ո֊-իէիրմ Աարոյեան իր յա֊ ներր բարձր բռնած նեգ ու Հնացած փոզոց մբ Թեւերս անոնց ճիտերուն՝ կը պատմեմ իրենց՝ գե
ռաքա բանին մէք, այլ Զար Ոգին (^ւ1) : Այդ մա կ*ամփովաւին ։ ՀնդկաՀաւերը կաս—կարմիր ու կէտ ղիս հէքեաթր երէկուան . . . : Անոնք ինծի մտիկ
նուկները ոչ ոքի չարիք Հասցուցած էին , եւ սա– կէտուն ուղտ ա Հանգոյն ճիտերով ճլոփ, Գեո՝փ կուտան լուռ, խոհուն մարգոց նման։ Համբերու
կայն Զար Ոգին ուզեց փճացնել ղանոնք %։ կան չե բ ո վ կը քշուին մեբ առքեւէն փողոցին եր - թեամբ ու երկար :
Ա իւր մ էլեան արուեստագէտի մ բ սուր տես ո - կայնքն ի վայր։ Հապա ո՞ ւ ր են հիմակ, մեր. մեծ մայրիկն
զութեամ բ պատմ ութեան , բարքերու եւ մարգոց Մէշէլէն ճպոտբ կբ շաչէ անդադար ։ Ան չափ ու մեծ հայրիկր՛ երկոլքր միասին կր հարցնեն։
մէք յատկանշական րոպէներբ եւ գիծեբբ տեսնելու կուտա յ կարծէք բոլոր թեւաւորներու կանչերուն ՝ Հ Անոնք՛ ՚ . հիմակ ՚ ՚ ՚ : Կր լռեմ ասկէ անգին ,
եւ վե րաբտադրուելու շնոբՀն ունի : Մինչ անդին ու աքաղաղներ ո ւ ղի լ ու կերկերուն երգեբուն ։ հէքեաթին թելր փրցնելով։ Ղ՚մգոՀ, ոտքի կր
Զար Ողին դարանակալ կբ ս պա ս էր սլա ա ե Հ ա– Ղ*եղի փողոցներ , թրիք ու աղբ ամէն դի ։ ցատկեն ու րոպիկնալով կր մտնեն սառնորակ առ
ռիթին փճացում ի իր դաւադիր ծրագիրը ղձործա– Օո ուակը :
գրելու , Հա յեր բ կ՚ապրէին իրենց Հի՛ն Հի՛ն , լա՛ւ Լնե բուն առքեւներբ աղբտոցներ, որոնց Հոտբ Այս անգամ Մ ի չէ լին կակուղ ճպոտր իմ ձե
՝°Ր<երր , երբ ամէն բան քաղցր էր , թովէ չ ՚ Հա յ կա ինծի Համար այնքան Հարազատ է • • « ։Եթէ Քագքոէ քրս է : Ես ալ իմ կարգին , ինչպէս ինքր բբաւ
կան մեծ պաՀքերբ, տէբաէրները՝ տնօրՀնէքով , մբ անցնէր այս փողոցներէն յ Ք^ք^Ը ա է տ է Բ^նէր գեղին փողոցներէն անցնելու ատեն թեւաւորնե -
I) ան ա լո ւ ան , Զատի կները֊, եւ ա յս բոլորը վարպե– անպայման եւ , սա արելՀ ոգի շինականներուն ծի բուն կր մտրակեմ, թեթեւօրէն ծաղկելով ի—
տի վբ ձինով ՚նկարուած : ծաղը շարժէ ր ։ բենց մերկ սրունքները, քչելով ղիրենք առուակն
Ա իւր մ էլեան կբ սկսի իր յ իշոդութիւննեբ ր8 Ա ակա յն ինծի Համ ար ա յնքան Հարազատ ենւ ։ ի վեր , մէնչեւ որ գուբս կ՛ելլեն պաղ առուէն :
տարեկանին, երբ իր ուսանող մօրեղբայր բ կր վե Կրնամ ըսեք նոյնիսկ սիրելի , այս փոքրիկ գեղն իր Թութը հոն է, հօրար , տե՜ս,֊—՚ մատիկովր
րադառնա յ Փարիզէն Հ իլանգ ու շատ չան ց ած կը նեղ , ծռիկ - մռիկ ու կարճլիկ , թրիքի՝ Հոտով օ– ալէ՛ ,ցոյց կուտայ Մ իչէ լ ֊ երթանք հոն։
մեռնի : ԱՀա թէ ինչպէս– կբ նկարագրէ ընտանե ծուն փ ո գո ցն ե ր ը ; Կեցիր, կ՚ըսեմ, թեւերուս մէչ^ բանտարկե
կան սուդի դասական անձն աւո բութ իւնր , մեծ * Աիրաս կը խազայ ու անգիտակցօրէն կ^անշար– լով վինքը , Հ^՚սիւ՛ 1 անգամ մր խնձոր ուտեմ ՚ ՚ ՚
մայրիկը մտնամ զեզին ծայրը տունի մը առքեւ։ Մ աքերս վեբչ^բ կ՚երթանք թութ ուտելու :
ւ^; Մ եծ մ ա յր ի կո սեւեզր թաշկինակբ շարժե ետ փախած են մինչեւ ոռւբ ^ մինչեւ ո՛ւր * * • : *հի– Ու կր բանամ մսուտ ու կլոր թեւերէն մին։
լով կը թօսէր մ եռելին Հ ետ ամ էնէն դեղեց իկ լե— 1լ ա շիւ ա ա ի տեզաւոբե լ նախ մանուկները , Տ ո յնե - • ՚ Կեցիր, նախ՝ պարտէղ մր շինեմ : Կծիկ մբ
զո ւ ո վ ը որ երբեք լսած ( ^ լ լ ա մ ՚ Անոր խօսքերբ բու կամ ամերիկացի միսինարներու քով։ Ա իւր - կ՚րնեմ թոմ՛պուլիկ թեւր , Հպարտէգ» մը շինելով։
մաՀուան գեղօններու շարք մ րն էին, զբուցեբդ մբ մէլեանի մայրբ կր ղրկէ մեծ տղան մոյներուն՝ Մարին , կեցած մեր կուշտին , ուշի ուշով կը հե–
մայրական ամենախոր սիրոյ ել անմխիթար վշաի * իսկ աԳաիկը , Զալէն ո ( Հ եզինակր) ամերի կեան տեւի գործողութեան , մանկական անոյշծիծաղով։
անւոբ կեանքի դէպքերբ յիշեցոլց , անոր ըրածն ե– ղարոցր : Ւնքը Միշէլ, խոշոր ու մ եղբի կա չո ւկն եր ր մէյ մբ
Հայբբ եւ մօրեղ
բր երբ Լ ր ա իւ ա յ էր , թէ ինչպէս , ան ն կաբա գրեց մայրս « Միսիոնարներու դրան առքեւ ծռեցաւ թելին կբ նետէ ու «պարտէգֆին կը նայի, ու մէյ
ազքկան Հմայք - Փորձեց
բայրները ս պանն ած էին քարդին ամ էնէն շատ ազ– *Իլոլխս եւ Համբուրեց ղիս ։ Հյրթներր կը դոզային ։ մըն ալ գէմ քիս կը յառէ, լուռ, ու չոլնչյը բռնած
իր ընտրած Հարսնցու գեղեցիկ բան մ բ րսել , բա յց զսպեց ինքզինքը ։ ու հեաաքրքրոլթեամ բ կր սպասէ թէ՝ ի՞նչպէս
նե յ։ը եւ Հ եկե կան քի ա յս մ աս ը ձեռքեըուն մէք առաւ եւ նորէն Համ բուրեց խնձոր պիտի ուտեմ . • . :
գեց վրաս » : ճակատէս ։ Ներս գնա , սիրելիս եւ խաղայ տոոցբ Հի՚"՞ակ, կ՚րսեմ ես քնքչո ւթեամ բ , ա յ ս
Մ օտիկ անցեալի Հա յոց պատմ ութիւնը , թէե֊ Հետ ։ Կը գգայի որ ատիկա ըԱել չէր ոլյլեր * *• պարտէզին մէչ՝ խնձորենի մը տնկենք։ Ահա մեծ -
կարճ մամ տնակով ( 1 9 0 8 19 1 5 ) իր ուրո յն գիմ ա– ք՝այց բերանս չբացած դարձաւ ել դէոլի կառքբ ցաւ խնձորենին : Տեսէք խնձորենիներր վրան , կար
գիծը ունեցաւ : Ամէնուրեք , գաւառներ բ թէ Պոլիս գնաց ։ կառապանը մտրակեց եւ կառքր Հեռացաւ ։ մրուկ ու հասուն։ Կեցէք, հատ մը ես ուտեմ ա -
Ու֊զեցի մայրի՜կ պոռալ ել ետեւէն վազե լ , բա յց
կ՚եռար Հ այ կես էնքր ն\որ թանգով : Ա իւբմ Էլեան կբ ռաքին անգամ, րսելով, կլոր թուչիկը ակռանե -
շր քանին այգ դո յն բ (օօս1շ1Մ յշաթտ) պատկերա բան մը չըսի, տեսայ որ թաշկինակբ աչքերուն բուս տակ կ՛առնեմ :
լից կերպով կբ վերարտա՚դրէ ։ Հ այ յեղափոխա– տանէր եւ ուսերբ կբ շարժէ\ին ։ Ի)եղճ մայրս կը Հե Տեսա՞ք, խնձորր կերայ՛ Ա՜հ, ինչ համով
կաններոլ անզուսպ եռանդը մէկ կողմէն, իր «Ա– կեկար ինծի Համար ։ Ե՚ ատիկա եղաւ մեր վերքին Է,Ր ) կ՝շսեմ ու գորձողութիւնր կր վերջացնեմ :
զատամաբտ՝ֆով, պաՀպանոզականեբու չափասո - բամ ան ո ւմ բ » ; ՛Բոյր ու աղբար կր քրքջան , կր խնգան կոկոր
բո ւթ ի ւն ը մ իւս կողմէ իր «/՝ իւղանգիոն^֊ով ։ Մ Օ– Ու կը սկսի ո դի ս ա կան ր ։ փուտով կթարգի լուի դալիր ու կ՚իյնան մարգին վրայ, ծափելով ու
րեգբա յր էշելոնը կը պա տ կան էր Հա յ Տ եղափո թա միսիոնարներուն Հայ մանուկներ պաՀել։ Կ՚ապաս ցնծալով :
կան Ղ՛ա շնա կց\ո ւթ եան ել Տրապիզռնի մէք ղեկա տանի Յոյնի մը տունը , ուր կբ գտնուէին նաեւ Այմմ կարդր եկած է թութ ուտելուն։ Թզուկ
վարող դէմք էր։ Հա յր ս մ իա յն «ք՝ իւզանդիոն՝^ կբ քոյրերբ, ուրկէ նորէն կբ Հանուին։ ք* ո լո ր մա - հասակներով թթենիներր, որոնք բազմաթիւ են
կարդար եւ «Արիք Հայկազունք» 1լերգէր։ Անոնք նուկնեբբ մ իա Վին կը Հաւաքուին Հա յու մր պա - ցորենի արտին թումբն ի վար, այնքան առատ են
շարունակ կբ վիճէին ։ Ւսկ անդին ք*թթ իՀ աաա կան– րապ տան մէք, Հոն կբ գանէ զարմի կներր ել մօրա բռնած, ոբ տերեւնեբր աւելի քիչ կ՚երեւան քան
նե բբ նարտ կը թազա յին յե գա փ ո խ ա կաններ ո ւն քոյրը*. Հյատ չանցած ամէնբ մէկ ճամբայ կբ Հա թէ թութերը ,
Հետ, գազանի դաւադրելով անոնց դէմ ։ «Մեծ պե նեն ։ ^ամ բան ան եր ե ւա կա յե լի գմնգակ տեսարան Ցածլիկ ճիւղ մր ձեռք կ՚անցընեմ վե ր էն , ու
տս ւթ ի ւնն ե ր բ մեբ կռնակն են , ^1 Րս է Ր մօր եղ - ներ կբ յա քո բդեն մէկբ միւսին ։ Ղ՛ իտկներ գետին մէկ ոստումով կը բարձրանամ վեր։ Հիւղերուն
բայրս , քիուսիան Համաձաբնութիւն կնքած է մէք, արիւն դետափբ։ ք* տես այս բոլորին «մեզմէ տրուած թեթեւ հարուած մր՝ կարկուտի պէս կբ
(ծ՝ո լրքիո յ Հ ետ Ար ե ւե լ ե ան ն ա Հ ան գն եր ո ւ բարենո ոչ ոք կը խօսէր, լուռ կբ քալէինք , մեր դէմքեբուն թափին; Վայրկենական կր սպիաականանայ մար
րոգման Համ ար ։ ՝ք՝եռի Ռուսը պիտի գա յ . . .» : վրա յ էր մ աՀ ո լան Հ ա ն գ ի ս ա ւո ր ո լ թի ւն լ։» : Տան - գագետինը թանձր վերմակի մր պէս։ Մ ի չէին ու
ի*այց վառօդի Հ ոտը կը մօտենա յ Հ Հայոց աշ– կարծ , ճիչեր , ոգբեր եւ օգնութեան ազազակներ ։ Մարին «այ՛, այ» կանչերով ու ձեռքերով ալ իրենց
իսարՀի Հորիզոնին վբայ սեւ սեւ ամպերբ կր խտա ՄաՀն էր միակ փրկութիւնբ ։ կբ փորձեն խմել գլուխները պաշտպանելով կարկուտի պէս տեղա
նան։ «Այդ տարին՛ արեւն ալ կը խաւարի։ Չարա միասին առած թոյնէն * բայց ազդեց ութիւն չի ցած թութերէն, (Նաբգունի, ո՞լը ես...), վեր
գուշակ է, կ՚ըսեն։ Աստուած պաՀԷ»։ գործեր , քանակբ բաւարար չէր*. Մանուկները կր վեր կր ցատկռտեն ուրախ , զուարթ :
թրքական «Գարակէօզ» թերթբ կբ գր է բ, «Եթէ տարուին դե բեվաճառներու շուկան ծա խ ո ւե լո լ ու Կ՚ուտենք առատօրէն։ Կէս օրը կը մօտենայ :
կ՛՛ուզես Տարտանէլի վիճակը գիտնալ, Հայոլ մը ռան ց դրամի։ Արմատախիլ ծաղիկի եւ բունազուրկ Հոն կր դառնանք նոյն ճամբով՝ պաղուկ առուա -
երեսր նայէ՝»։ Մինչ Թուբքերբ գազտնապաՀ էին , թռչունի պէս առանձին անՀունին մէք կը կառչի կին եզերքներովր :
մինչեւ իրենց մանուկները, Հայերը շատ, շաա կր Հոն ուր կը նշմարէ Հաւանականութիւն մբ փրկե Երբ աուն կր հասնինք, երկուքը մէկ, անհամ
խօսէին : լու իր պո կո լած կեանքը։ Կը մնա յ ճէ՚ԼԷԳէէք » բեր ու ուրախութեան ճիչեր արձակելով խոհանոց
Օր մ բն ալ խո ւզաբկո ւթիւններ եւ չարաշուք մինչեւ որ օր մբ փախ չե լով էնքղինք կր գանէ կը վազեն , «խնձորիին ու Հպարտէզ»ին պատմ ո լ -
ազդարարութիւն մ ր, «Կ ը Հրամայենք Տրապիզոնի Տրապիղոն, այլեւս մեռած քազաքբ ։կ*երթայ տես թիւնը ընելու համար իրենց մօրր՝ հաբս Աոաւ -
նիին։
գաւառի ամէն Հայու Հեռանաք մէկ շաբաթէն *** նել սեփական տունը, որ պարապ է ու գերեզմանի
Մ՛իասին առնել ինչ որ կրնան կրել . . *» ; մը տխրութիւնն ունի է Ա՜հ, մանկութի՛ւն , մանկութի՜ւն , ոսկի աչ -
խաբհ , ոսկի հէքեա՜թ ...•
ՄաՀաշուք ուրուականէն Հալածուած Հօտի մը Մ՛ ՄԱՆՆԻԿ
պէս յ աՀ ուս ա ր սափի մատնուած Հ ււյ ժողովէ ւրդշ (Մնացեալը յաշարդով) Ն՛ ՀԻՆԱԿԱՆ
Fonds A.R.A.M
աՀԱՐՏ ԿՈՒՏԱՄ ՁԵԶԻ, ԳԵՂԱԿԱՆ տե՚՚մ թէ չեմ գիտեր Հ Մարին ու. Միչէլր կր քաշեն
կան.
թեւերէս ու գիտակցութեան կր բերեն :
ՏԻԿԻՆՆԵՐ ԵՒ Պ Ա Ր Ո Ն Ն Ե Ր * ^- ՜Բալէ , հօբար , հոն աղուոր թութեր
Մարի, Միշէլ, շուա , ելէք։ Ցատկեցէք բա երկուքը միասին 1լր խօսին ինձ՜ի, միշտ քաշելով
լիկներս, Հօբարբ կ՚երթայ, ձայն տուաւ Հարս թեւերէս :
Ա–
(I ձտտ 7օս, ւ ճ օ ա տ աՎււաաս կ՚ըսեն թէ՝ գեղյչ խաւար Է՛՛՛Հ Ապուշնե՜ր •
87 Լտօա 2. Տսոո61եա. ղաւնին , երր տակաւին արշալոյսը նոր էր բաո - Լոյթն ոլ շողը գեղն է X Երգն ու Նիհ֊աղյլ գեղն է :
ուած % Մարմարի պէս մաքուր ու անրիօ֊ սիրաերՀոս կըր.
Ամէն անդս։մ որ աղգի մը տաղանդաւոր մէկ Ուրախութեան կանչերով ու թռվռալով նաք գանել միայն : Խաղաղ ու երջանիկ կեանքը նո
զաւակը կր գրէ ոլրք–ձ աԳԳէ մր լեղուով եւ կր թռչուններու ձագեբու պէս , ՎաԲ ^Աէ նետոլին րէն գեղն է որ կուտայ մարդուս։ Աշխատանքին ու.
դասուի անոր գրագէտներուն շարքը » ամրո ղք աղ– մաՀճակալնեբէն : վաստակին էն արգարը գացէք գեղերուն մէչ՝
ԳՐ եւ սլա շա օն ական քննա դա ա՛ո ւթիւնբ գ ափսոսան Տասը վայրկեան ր բաւական կ^բլ/այ՝՝ Հ ագո լե - փնտռեցէք։ կեանքը Հոս համակ քաղցրութիւն է։
որ ս՛ագիկ մրն այ պակսեցաւ ազգային ածուէն: լու , լուացուելու ու նախաճաշելու Համար : կեանքր հոս՝ գեղին մէլ\՝ տոհմիկ է ու անմեղ։
Արդար է , անտ ա ր ա կո յս ափսոսանքը ւ Տաղանդ մ ր Երէկ էըիկուընէ իրենց խոստում էր աբուած , Զեփիւռր այնքան քնքոյշ է ինչպէս իր շո լ շա
նոյնքան Հազուագիւտ է որքան չնաշխաբՀիկ ծա ո բ Հեռուէն իրենց եկած Հօբարին Հետ պտոյտի քարս յր աղջիկները։ Արեւձւ այնքան շերմ է ու ոք
ղիկ մ ԱՀ պիտի երթայ՛ին այգ առտու : նեղացուցիչ՝ ինչպէս իր շինական կտրիճները։
Բայց, կարելի** է միեւնոյն րանր է*ոոՀիլ Լե՛ Ու Հիմակ , անոնք գինովցած էրենց ուրախու - ^. ՛Բալէ, հօրար , հոն, աղուոր, հասաձ՜ թու
ՀաՐ9
ւոն Աիւրմէլեանի մասին, որուն գէըքէ^է ^ թենէն , նախաճաշը կիս-կատար կը ձգեն եւ ոտքի թեր կան • • • :
կուտամ ձեզի , Տիկիններ եւ Պարոններ » , գրկուած կը ցատկեն, փարելով մէկն աքիս ու միւսն ալ Մարին վեց ու Միշէլն ալ չորս տարոլ է:
է անգլերէն՝ ։ Անմի Փապէս կրնանք ըԱել ո՛՛չ : բե ձախիս ՚ : Աակայն Մ ի չէ էշ արքենի է ու հասակով քոյրիկին
րածէ այս գիրքր Հայերէնի , ան նոյնքան Հայկա իրենց մաաղաշիկ ու մ սուտ թաթիկներր ափե չափ՝ ու անկէ աւելի ումեղ :
կան գրականութեան կր պատկանի որքան եթէ Հա րուս մէք սեղմած՝ կբ մեկն ինք տունէն անցնելով ինծի աոյսջնորգ եղահ՜ են այսօր , քանի որ ես
ն կա րա–
յերէն գրուած (էէէաԲ « Խր զուտ ազգային գեղին փողոցներէն; իրենց ղեղն եմ եկահ֊ : Ու ղիս կր քաշեն , կը տանին
ԳՐ իո լ , պատմ ութիւնուէ , բարքերով , ա առա պան - Պ՝եղի փողոցներ , լեցուն Հաւ ու ձագերով, սա նեղ ճամբան ի վար , որյուն առրնթեր կբ հոսի
ՔՈ*Լ ^ ք^ռ1՛ էՔռէԼ Հ ա յ ո լ ՝ յաւերժ ական ոգիին աբաա– բ ա դ ու բադիկ , ՀնգկաՀաւեբ ու սագեր , բեռցուած նաեւ, բարա՛կ ու յստակ առուակ մը պաղուկ :
ցոչացումն էՀ սայլեր ու ամէն, ամէն բաներով բանուկ, ինչ որ Ու մենք կբ քալենք գեղին արեւոտ ճ ամ բան ե՛
*հէրքՐ ո գիս ականն է Տ ր ա սլ իգոն ց ի ման ո լկի կբ գան ո լի գեղեբուն մէք ; րէն : կ՚երթանք, լուռ ու սահուն առուակին հետ
մը՝ ՛որ Հազիւ բացուած փա՛բդի պէս կեանքի լու Կր քալենք նեղլիկ փողոցներէն : Մ նշելին ձեռ միասին։ Մարիին ու Մ ի չէ լին մ սոլս, թաթիկներր
սաշող առաւօտին , 1լ ենթարկուի անիմանալի տա քի ճպոտը ճամբա յ բանայ կուտա յ մե զի ,թառ–մ առ միչտ ափերուս մէչ\էն։ իսկ գեղին մանր քարե -
ռապանքներու , Հայոց պատմութեան ամէնէն ա– Հանելով բոլոր թե ւաւորները : րով հիւսուած՜ ու անձ՜եփ , եր^անկաբոյն տնակնե
Հաբկու թուականին , երբ ամբոզք աԳԳ *^Ը 1չ ա– թուխսե բ ը կռթ-կռթա լո վ ու իրենց մանտրտիկ րը աչքերոլս մէչ՝։
ռաքնոբդուէր դէպի սպանդանոց ։ ձադերուն ճըւ—ճըւոցով դէպի աք կը սաՀին։ Անոնց Գեղէն բաւական հեռացած ենք : Առուակը մե
Հազար ինը հարիւր սաանըհինզ: Նման արար
ետեւէն կր վազեն բադիկներբ տորտոբելով իրենց ղի հետ է միչտ ու անբաժան։ Կը նստինք առուե -
քի մբ Հեգինակբ չի կրնար պա ականի լ մաբզկա - տունբ : Ա ադե բը գի բուկ ու ձգախէժէ ա ո ա ի կն ե - ղերին՝ կանանչ խոտերուն վբայ։ Մ ի չա կողքերէս
յին րնկերութեան ։ «Մասնաւոր ազդ մբ , ժոզո - բով , պռթպռթալով ու լոգկտալով , իրենց գլուխ֊ անբաման են սա երկու անուշիկ արմէն ո րգիները :
փուրդ մր չէ , կ>ըսէ յ Ո֊-իէիրմ Աարոյեան իր յա֊ ներր բարձր բռնած նեգ ու Հնացած փոզոց մբ Թեւերս անոնց ճիտերուն՝ կը պատմեմ իրենց՝ գե
ռաքա բանին մէք, այլ Զար Ոգին (^ւ1) : Այդ մա կ*ամփովաւին ։ ՀնդկաՀաւերը կաս—կարմիր ու կէտ ղիս հէքեաթր երէկուան . . . : Անոնք ինծի մտիկ
նուկները ոչ ոքի չարիք Հասցուցած էին , եւ սա– կէտուն ուղտ ա Հանգոյն ճիտերով ճլոփ, Գեո՝փ կուտան լուռ, խոհուն մարգոց նման։ Համբերու
կայն Զար Ոգին ուզեց փճացնել ղանոնք %։ կան չե բ ո վ կը քշուին մեբ առքեւէն փողոցին եր - թեամբ ու երկար :
Ա իւր մ էլեան արուեստագէտի մ բ սուր տես ո - կայնքն ի վայր։ Հապա ո՞ ւ ր են հիմակ, մեր. մեծ մայրիկն
զութեամ բ պատմ ութեան , բարքերու եւ մարգոց Մէշէլէն ճպոտբ կբ շաչէ անդադար ։ Ան չափ ու մեծ հայրիկր՛ երկոլքր միասին կր հարցնեն։
մէք յատկանշական րոպէներբ եւ գիծեբբ տեսնելու կուտա յ կարծէք բոլոր թեւաւորներու կանչերուն ՝ Հ Անոնք՛ ՚ . հիմակ ՚ ՚ ՚ : Կր լռեմ ասկէ անգին ,
եւ վե րաբտադրուելու շնոբՀն ունի : Մինչ անդին ու աքաղաղներ ո ւ ղի լ ու կերկերուն երգեբուն ։ հէքեաթին թելր փրցնելով։ Ղ՚մգոՀ, ոտքի կր
Զար Ողին դարանակալ կբ ս պա ս էր սլա ա ե Հ ա– Ղ*եղի փողոցներ , թրիք ու աղբ ամէն դի ։ ցատկեն ու րոպիկնալով կր մտնեն սառնորակ առ
ռիթին փճացում ի իր դաւադիր ծրագիրը ղձործա– Օո ուակը :
գրելու , Հա յեր բ կ՚ապրէին իրենց Հի՛ն Հի՛ն , լա՛ւ Լնե բուն առքեւներբ աղբտոցներ, որոնց Հոտբ Այս անգամ Մ ի չէ լին կակուղ ճպոտր իմ ձե
՝°Ր<երր , երբ ամէն բան քաղցր էր , թովէ չ ՚ Հա յ կա ինծի Համար այնքան Հարազատ է • • « ։Եթէ Քագքոէ քրս է : Ես ալ իմ կարգին , ինչպէս ինքր բբաւ
կան մեծ պաՀքերբ, տէբաէրները՝ տնօրՀնէքով , մբ անցնէր այս փողոցներէն յ Ք^ք^Ը ա է տ է Բ^նէր գեղին փողոցներէն անցնելու ատեն թեւաւորնե -
I) ան ա լո ւ ան , Զատի կները֊, եւ ա յս բոլորը վարպե– անպայման եւ , սա արելՀ ոգի շինականներուն ծի բուն կր մտրակեմ, թեթեւօրէն ծաղկելով ի—
տի վբ ձինով ՚նկարուած : ծաղը շարժէ ր ։ բենց մերկ սրունքները, քչելով ղիրենք առուակն
Ա իւր մ էլեան կբ սկսի իր յ իշոդութիւննեբ ր8 Ա ակա յն ինծի Համ ար ա յնքան Հարազատ ենւ ։ ի վեր , մէնչեւ որ գուբս կ՛ելլեն պաղ առուէն :
տարեկանին, երբ իր ուսանող մօրեղբայր բ կր վե Կրնամ ըսեք նոյնիսկ սիրելի , այս փոքրիկ գեղն իր Թութը հոն է, հօրար , տե՜ս,֊—՚ մատիկովր
րադառնա յ Փարիզէն Հ իլանգ ու շատ չան ց ած կը նեղ , ծռիկ - մռիկ ու կարճլիկ , թրիքի՝ Հոտով օ– ալէ՛ ,ցոյց կուտայ Մ իչէ լ ֊ երթանք հոն։
մեռնի : ԱՀա թէ ինչպէս– կբ նկարագրէ ընտանե ծուն փ ո գո ցն ե ր ը ; Կեցիր, կ՚ըսեմ, թեւերուս մէչ^ բանտարկե
կան սուդի դասական անձն աւո բութ իւնր , մեծ * Աիրաս կը խազայ ու անգիտակցօրէն կ^անշար– լով վինքը , Հ^՚սիւ՛ 1 անգամ մր խնձոր ուտեմ ՚ ՚ ՚
մայրիկը մտնամ զեզին ծայրը տունի մը առքեւ։ Մ աքերս վեբչ^բ կ՚երթանք թութ ուտելու :
ւ^; Մ եծ մ ա յր ի կո սեւեզր թաշկինակբ շարժե ետ փախած են մինչեւ ոռւբ ^ մինչեւ ո՛ւր * * • : *հի– Ու կր բանամ մսուտ ու կլոր թեւերէն մին։
լով կը թօսէր մ եռելին Հ ետ ամ էնէն դեղեց իկ լե— 1լ ա շիւ ա ա ի տեզաւոբե լ նախ մանուկները , Տ ո յնե - • ՚ Կեցիր, նախ՝ պարտէղ մր շինեմ : Կծիկ մբ
զո ւ ո վ ը որ երբեք լսած ( ^ լ լ ա մ ՚ Անոր խօսքերբ բու կամ ամերիկացի միսինարներու քով։ Ա իւր - կ՚րնեմ թոմ՛պուլիկ թեւր , Հպարտէգ» մը շինելով։
մաՀուան գեղօններու շարք մ րն էին, զբուցեբդ մբ մէլեանի մայրբ կր ղրկէ մեծ տղան մոյներուն՝ Մարին , կեցած մեր կուշտին , ուշի ուշով կը հե–
մայրական ամենախոր սիրոյ ել անմխիթար վշաի * իսկ աԳաիկը , Զալէն ո ( Հ եզինակր) ամերի կեան տեւի գործողութեան , մանկական անոյշծիծաղով։
անւոբ կեանքի դէպքերբ յիշեցոլց , անոր ըրածն ե– ղարոցր : Ւնքը Միշէլ, խոշոր ու մ եղբի կա չո ւկն եր ր մէյ մբ
Հայբբ եւ մօրեղ
բր երբ Լ ր ա իւ ա յ էր , թէ ինչպէս , ան ն կաբա գրեց մայրս « Միսիոնարներու դրան առքեւ ծռեցաւ թելին կբ նետէ ու «պարտէգֆին կը նայի, ու մէյ
ազքկան Հմայք - Փորձեց
բայրները ս պանն ած էին քարդին ամ էնէն շատ ազ– *Իլոլխս եւ Համբուրեց ղիս ։ Հյրթներր կը դոզային ։ մըն ալ գէմ քիս կը յառէ, լուռ, ու չոլնչյը բռնած
իր ընտրած Հարսնցու գեղեցիկ բան մ բ րսել , բա յց զսպեց ինքզինքը ։ ու հեաաքրքրոլթեամ բ կր սպասէ թէ՝ ի՞նչպէս
նե յ։ը եւ Հ եկե կան քի ա յս մ աս ը ձեռքեըուն մէք առաւ եւ նորէն Համ բուրեց խնձոր պիտի ուտեմ . • . :
գեց վրաս » : ճակատէս ։ Ներս գնա , սիրելիս եւ խաղայ տոոցբ Հի՚"՞ակ, կ՚րսեմ ես քնքչո ւթեամ բ , ա յ ս
Մ օտիկ անցեալի Հա յոց պատմ ութիւնը , թէե֊ Հետ ։ Կը գգայի որ ատիկա ըԱել չէր ոլյլեր * *• պարտէզին մէչ՝ խնձորենի մը տնկենք։ Ահա մեծ -
կարճ մամ տնակով ( 1 9 0 8 19 1 5 ) իր ուրո յն գիմ ա– ք՝այց բերանս չբացած դարձաւ ել դէոլի կառքբ ցաւ խնձորենին : Տեսէք խնձորենիներր վրան , կար
գիծը ունեցաւ : Ամէնուրեք , գաւառներ բ թէ Պոլիս գնաց ։ կառապանը մտրակեց եւ կառքր Հեռացաւ ։ մրուկ ու հասուն։ Կեցէք, հատ մը ես ուտեմ ա -
Ու֊զեցի մայրի՜կ պոռալ ել ետեւէն վազե լ , բա յց
կ՚եռար Հ այ կես էնքր ն\որ թանգով : Ա իւբմ Էլեան կբ ռաքին անգամ, րսելով, կլոր թուչիկը ակռանե -
շր քանին այգ դո յն բ (օօս1շ1Մ յշաթտ) պատկերա բան մը չըսի, տեսայ որ թաշկինակբ աչքերուն բուս տակ կ՛առնեմ :
լից կերպով կբ վերարտա՚դրէ ։ Հ այ յեղափոխա– տանէր եւ ուսերբ կբ շարժէ\ին ։ Ի)եղճ մայրս կը Հե Տեսա՞ք, խնձորր կերայ՛ Ա՜հ, ինչ համով
կաններոլ անզուսպ եռանդը մէկ կողմէն, իր «Ա– կեկար ինծի Համար ։ Ե՚ ատիկա եղաւ մեր վերքին Է,Ր ) կ՝շսեմ ու գորձողութիւնր կր վերջացնեմ :
զատամաբտ՝ֆով, պաՀպանոզականեբու չափասո - բամ ան ո ւմ բ » ; ՛Բոյր ու աղբար կր քրքջան , կր խնգան կոկոր
բո ւթ ի ւն ը մ իւս կողմէ իր «/՝ իւղանգիոն^֊ով ։ Մ Օ– Ու կը սկսի ո դի ս ա կան ր ։ փուտով կթարգի լուի դալիր ու կ՚իյնան մարգին վրայ, ծափելով ու
րեգբա յր էշելոնը կը պա տ կան էր Հա յ Տ եղափո թա միսիոնարներուն Հայ մանուկներ պաՀել։ Կ՚ապաս ցնծալով :
կան Ղ՛ա շնա կց\ո ւթ եան ել Տրապիզռնի մէք ղեկա տանի Յոյնի մը տունը , ուր կբ գտնուէին նաեւ Այմմ կարդր եկած է թութ ուտելուն։ Թզուկ
վարող դէմք էր։ Հա յր ս մ իա յն «ք՝ իւզանդիոն՝^ կբ քոյրերբ, ուրկէ նորէն կբ Հանուին։ ք* ո լո ր մա - հասակներով թթենիներր, որոնք բազմաթիւ են
կարդար եւ «Արիք Հայկազունք» 1լերգէր։ Անոնք նուկնեբբ մ իա Վին կը Հաւաքուին Հա յու մր պա - ցորենի արտին թումբն ի վար, այնքան առատ են
շարունակ կբ վիճէին ։ Ւսկ անդին ք*թթ իՀ աաա կան– րապ տան մէք, Հոն կբ գանէ զարմի կներր ել մօրա բռնած, ոբ տերեւնեբր աւելի քիչ կ՚երեւան քան
նե բբ նարտ կը թազա յին յե գա փ ո խ ա կաններ ո ւն քոյրը*. Հյատ չանցած ամէնբ մէկ ճամբայ կբ Հա թէ թութերը ,
Հետ, գազանի դաւադրելով անոնց դէմ ։ «Մեծ պե նեն ։ ^ամ բան ան եր ե ւա կա յե լի գմնգակ տեսարան Ցածլիկ ճիւղ մր ձեռք կ՚անցընեմ վե ր էն , ու
տս ւթ ի ւնն ե ր բ մեբ կռնակն են , ^1 Րս է Ր մօր եղ - ներ կբ յա քո բդեն մէկբ միւսին ։ Ղ՛ իտկներ գետին մէկ ոստումով կը բարձրանամ վեր։ Հիւղերուն
բայրս , քիուսիան Համաձաբնութիւն կնքած է մէք, արիւն դետափբ։ ք* տես այս բոլորին «մեզմէ տրուած թեթեւ հարուած մր՝ կարկուտի պէս կբ
(ծ՝ո լրքիո յ Հ ետ Ար ե ւե լ ե ան ն ա Հ ան գն եր ո ւ բարենո ոչ ոք կը խօսէր, լուռ կբ քալէինք , մեր դէմքեբուն թափին; Վայրկենական կր սպիաականանայ մար
րոգման Համ ար ։ ՝ք՝եռի Ռուսը պիտի գա յ . . .» : վրա յ էր մ աՀ ո լան Հ ա ն գ ի ս ա ւո ր ո լ թի ւն լ։» : Տան - գագետինը թանձր վերմակի մր պէս։ Մ ի չէին ու
ի*այց վառօդի Հ ոտը կը մօտենա յ Հ Հայոց աշ– կարծ , ճիչեր , ոգբեր եւ օգնութեան ազազակներ ։ Մարին «այ՛, այ» կանչերով ու ձեռքերով ալ իրենց
իսարՀի Հորիզոնին վբայ սեւ սեւ ամպերբ կր խտա ՄաՀն էր միակ փրկութիւնբ ։ կբ փորձեն խմել գլուխները պաշտպանելով կարկուտի պէս տեղա
նան։ «Այդ տարին՛ արեւն ալ կը խաւարի։ Չարա միասին առած թոյնէն * բայց ազդեց ութիւն չի ցած թութերէն, (Նաբգունի, ո՞լը ես...), վեր
գուշակ է, կ՚ըսեն։ Աստուած պաՀԷ»։ գործեր , քանակբ բաւարար չէր*. Մանուկները կր վեր կր ցատկռտեն ուրախ , զուարթ :
թրքական «Գարակէօզ» թերթբ կբ գր է բ, «Եթէ տարուին դե բեվաճառներու շուկան ծա խ ո ւե լո լ ու Կ՚ուտենք առատօրէն։ Կէս օրը կը մօտենայ :
կ՛՛ուզես Տարտանէլի վիճակը գիտնալ, Հայոլ մը ռան ց դրամի։ Արմատախիլ ծաղիկի եւ բունազուրկ Հոն կր դառնանք նոյն ճամբով՝ պաղուկ առուա -
երեսր նայէ՝»։ Մինչ Թուբքերբ գազտնապաՀ էին , թռչունի պէս առանձին անՀունին մէք կը կառչի կին եզերքներովր :
մինչեւ իրենց մանուկները, Հայերը շատ, շաա կր Հոն ուր կը նշմարէ Հաւանականութիւն մբ փրկե Երբ աուն կր հասնինք, երկուքը մէկ, անհամ
խօսէին : լու իր պո կո լած կեանքը։ Կը մնա յ ճէ՚ԼԷԳէէք » բեր ու ուրախութեան ճիչեր արձակելով խոհանոց
Օր մ բն ալ խո ւզաբկո ւթիւններ եւ չարաշուք մինչեւ որ օր մբ փախ չե լով էնքղինք կր գանէ կը վազեն , «խնձորիին ու Հպարտէզ»ին պատմ ո լ -
ազդարարութիւն մ ր, «Կ ը Հրամայենք Տրապիզոնի Տրապիղոն, այլեւս մեռած քազաքբ ։կ*երթայ տես թիւնը ընելու համար իրենց մօրր՝ հաբս Աոաւ -
նիին։
գաւառի ամէն Հայու Հեռանաք մէկ շաբաթէն *** նել սեփական տունը, որ պարապ է ու գերեզմանի
Մ՛իասին առնել ինչ որ կրնան կրել . . *» ; մը տխրութիւնն ունի է Ա՜հ, մանկութի՛ւն , մանկութի՜ւն , ոսկի աչ -
խաբհ , ոսկի հէքեա՜թ ...•
ՄաՀաշուք ուրուականէն Հալածուած Հօտի մը Մ՛ ՄԱՆՆԻԿ
պէս յ աՀ ուս ա ր սափի մատնուած Հ ււյ ժողովէ ւրդշ (Մնացեալը յաշարդով) Ն՛ ՀԻՆԱԿԱՆ
Fonds A.R.A.M
