Page 38 - \ARM_19-1946_03

8 Ա» « Զ

Մ Ա Ծ Ն ՏԻԳ ԲԱՆ վառ զգացումներ ո յէ, մձհ՜ անՀատականոլթեամբ է ՆԵՐԳԱ%ԹԸԵԻ ԱՐԱԲ ԹԵՐԹԵՐԸ

խրոխտ կամքով ու արեւելեան վւառաս ի բու -

են Մ Ե Ծ Ն ՆԱձՈԼԷՈՆ թե ամբՀ Հայաս­
Հազիւ թէ Մ եծն Տ իգբան բարձրացաւ Հայկա­
ապագա յ «ՇՈՒՏ ԵՐԹԱԼ ԿԱՄ ՄՆԱԼ ՎԵՐՋՆԱՊԷՍ»
տանի գաՀբ, զօրացուց ու կազմակերպեց
Մեհ՜ն Տիգրան , էր անհատական բացառիկ կան բանակը՝ որ պիտի սատարէ ր իր (Մասնաւոր թղթակցութիւն Տ առա շի)

կամքին ու ռազմա՛ վարչական կարողութեան շն որ՜ փառքերուն ; Իր առաքին դիւանա գի տա կան կարո– Կը փութացնեմ քանի մր նմոյչ արար մամուլի

հիլ. Առածին գարուն (ն .՛Բ .) Կիկերոնի իսկ բեր՛նով ղութիւնբ ցոյց տուաւ երբ գրաւեց Փոքր-Հայքբ ու հրատարակութիւներէն՝ Ներգազթի եւ յարակից

յո րշ^ո բխուեցաւ իբր « Ասի ո յ հզօրագոյն Արքան » , \Բ ոփաց աշխար Հին թագը միտ ցուց իր թագին ՝ խնղիրներու Լուրէ;

իսկ Ապպիանոս իր մասին կ՚ակնարկէ իբրեւ « Ար– . յաւերժացնելով Մ իացեալ Հայաստանի մբ հ՜րա - Հալէպի Էլ ՀաԼԱաւԷս օրաթերթը կը խորհըր -

Ք ֊ " յ ի 9 ԱբՔայ –ոլ ահաւոր Տիգրան », որ կրցաւ գէբԸ* Այս է պատճառբ որ Մեծն Տիգրանի թագը գաձ֊է 16 Յունիսի թիք-ով.

յաղթել շ ռ ւ ֊ ր ^ ի Ր"ԼՈր պետութեանց եւ վախ պատ՛ զարդարուած է երկու արծիւներով, որոնք Մեծ

ձտռել Հռովմի ու Պ ա ր թ ելա ս տ ան ի : ու Փոքր Հա յաս տ աններ ո ւն խորՀրդանշանն են, ^. Հ Ը՛ չ սուրիական կառավարութիւնը , ել

Ա՛ եհն Նափոլէոն՝ ԺԹ • գարուն մեհագոյն իսկ մէքտեզբ երեւցած աստղը կբ բացատրէ իր ո՛չ ալ սուրիացի մ֊ոզովուրգը պատասխանատու
մարգերէն կրցաւ
մին , խոնարհ գա սա կարգէ Ա ելելկեան պե տ ո ւթեան աշխաբՀ ակա լո ւթիւն բ յ են Հայերու մէչ տիրող այն մտայնութեան , թէ

բարձրանա է իր կազմած՜ կայսրութեան գահին Հիւսիսէն Պոնտոսի ՄիՀբդատ Ե՚֊պատոբ թա­ իրենք գաղթական՚եր միայն մնացին այս երկրիս

վրայ : գալս բբ , որ 22 լեզուներ խօսոզ փորձառու ռազ­ մէչ–. Անհրաժեշտ է րնգգձել այս պարագան, ու

Երկուքն ալ մեծ անՀ աաականո ւթեան ու խրոխտ մագէտ մբն է բ , ց ան կաց Տի գբ ան ի ն դաշն ակ ցու - մատնանշել՝ թէ հայ յ֊ոզովուրղը իր պետերով,

կամքէ աէր թագաւորներ , որոնք իրենց Հայրե՛­ թեան՝ ՛իբրեւ Արեւելքի ամ ենա խոստմնա լից Հզօր կազմակերպութիւներով եւ կուսակցոլթիւննե -

նիքներուն ա արգելեց ին փառք ու ա շխարՀակա լու– ինքնակալի մբ Հ րով միա՛կ պատասխանատուն է այս. մտայնոլ .

թիւն ։ Հարաւէն՝ Աելեւկեաննեբր՝ Տ իգբան ի գեր իշ­ թեան :

Մեծն Նափոլէոն հնաւ Մէքերկրականէ փոքր խանութիւնը խնդրեցին ; Ըստ Ապպիանոսի, Տիգ­ « Աուրիոյ եւ Լիբանանի մէչ, իրենց քառորգ

կզզէէ մը մէք։ կարհեո իրեն Հետ հնաւ նաեւ րան կէս միլիոն բանակով մբ քալեց Ա ե լելկեան գարու կեանքով, Հայերը պահեցին իրենց, ցեղա -

ր ան ս ւս յ ի նորագոյն փառքը՝ որ շէքած Էր Լուի պետութեան գէմ ու գրաւեց Ասորիքը , Փիւէֆկէն լին բարձր յատկոլթ իւննե ր ը , լեզու , սովորու­

\4րգի մաՀԷն վերք։ Ներքին ու արտաքին թշնա­ ո Լ կիլիկիաԹ: թիւն, մշակոյթ , կազմ ա կերպութ ի ւննե ր եւ կոլ -

միները քայքայած էին $րանսա յի անդորրութիւնն Հայազգի այս խրոխտ աշխա ր Հ տ կ ալբ գեռ իր սակցութիւններ : Ո՛չ մէկ հակում կամ տրամա -
տուին Աուրիոյ ամբոզիւթեանր
ո լ կասեցուցած անոր ռազմական յաքոգութիւննե– պարտականութեանց վերքը գտած չէր • • • : Ո*–նէր գրութիւն ցոյց
: կ՛՛ուզենք շեշտել նաեւ, թէ սու­
րր զա յն մատնելով անիշխանական վիճակի մրէ ո * ֊ ր ի չ մեծ ծրագիրներ , որպէսզի Հաւասարէր մ էշ ձուլուէ լու

Պօնափաբթ՝ ՚Բորսիքացի սպան, իր երկաթեայ քիամսէսին ու Ղ*աբեՀին ու գերազանցէր Ն՚՚ւ րո ւ - լ՛ է ա կաս հայրենիքը ո՛չ մէկ բան զլացաւ Հայե­

կամ քին ու մ եհ՜ ^Լո ԲՈՎԷ™ Լ ^սոո էլ Վ*\Ր ^Լռռ Ֆրան՛ - գո գոն ո ս ոբ ր : Տ իգբան իր կազմ ա կե ր պո ւած բանա– րուն, րնգառաշ գնաց սուրիահպատակութեան

սան ու զա յն կր^լթս անմ ա Հացուց տիեզե ր ա կան կ ով արշաւեց Պարթեւ աս տան ի Հ զօ ր թագաւո րու­ հարցին, ուրախացաւ ղանոնք տեսնելով իր առել՛

պատմութեան մէք % թեան վրայ, ու ոչ միա՛յն վեբագբաւեց իր նախա­ տրական կեանքին մէՀ, ու չընղվզեցաւ երբեք,

Նափոլէոն երր գեռ 25 տարեկան էր , րազում պէս աիբապետած 70 Հովվէ՚տներբ, այլեւ մտաւ երբ հայ մասնագէտներ պաշտօն ստացան պետա՛­

ճակատներու մէք Հրաշքներ գործեց՝ Հռետորական Պարթեւաստանի ներսերբ : Մաբաստան , Ատբպա - կան հիմնարկութեանց մէՓ։ Եթէ մեր հայ եղբայր­

կարողութիւն ալ խառնելով իր ռազմական ձիրքե­ տա կան , Բաբելոն ու Միքագետք կցուեցան Հայ­ ները տակաւին գաղթական կը զգան իրենքզիրենք ,

րուն Հետ։ էքրբ, 1 796,//5> , ան կ՚առաքնորգէր իր կական կայսրութեան ; Եփրաաէն մինչեւ Մ իքեր - եթէ համոզուաՆ– են թէ կարելի չէ թօթափել այգ

յոգնած քանակք գէպի իտալիո յ բարձրաւանգակբ, կրական մաս կազմեցին Հայաստանի ու Եբուսա– մակդիրը, թող հրաժարին ժուլուխւրդի մը ւէէջ

յայտարարեց * զէմ էն մինչեւ կ ո վկա ս ե ան լեռներ՝ Հպատակեց ան ժողովուրդ մը մնալու հոգհբանութենէն, ու պի­

-* ՀԼինուորներ, գուք կէս մ ր անօթ ի ու կէս Մ եծն Տ իգբան ի : տի տեսնեն՝ թէ գիւրաւ կարելի է վւրկուիլ այգ

մր մերկ էք։ ինծի Հետեւեցէք ու ես ձեզ պիտի ա– Վրաստանի ո՛ւ Ազուանիքի թագաւորներբ Հ ր– • մտասեւեռումէն՛. Թ՛ող հ րաժ-արին նաեւ թուրքե­

ռաքնո րգեմ աշխա ր Հ իս լա լագ ոյն ոստանները ուր սլատակեցան Արեւելքի այս նոր Հայազգի կայսեր, րէնէն ու արաբերէն սորվեցնեն իրենց զաւակնե­

պիտի տիրանաք փառքի , Հարստութեան ու Համ–, իսկ Եկբատան ու Մ հ՜րին նշանաւոր քազաքնեբբ՝ րուն; Այս կերպով, քանի մր .տարիէն, միսով -

բաւի : է իր պետութեան երկու կարեւոր զօրանոցներ բ ե– ոսկորով Աուրիացիներ կրնան գառնալ՛.

Եբքլո-լ տարի վերք՛, 1 7*)$էն ֊ Նափոլէոն նուա– ղան : Հարաւային աշխաբՀներու երկու սէգ թա– *իալուէ ներգազթի հաբցքւն, ըսենք՝ թԿ Նու­

ճեց Փարաւոններու երկիրը, եւ Բուրգերը ոո4° գոլՀ ինեբ ն ո ւաճ ո ւե ց ան Հա լկա կան բազուկն եր ով բիացիները սիրով կը տրամագրուին անոնց որ

տալով բսաւ • Աելինէ թադուՀին գլխատուեցաւ իր ապստամ­ կ՛ուզեն հաստատուիլ ե լ մնալ մեր կողքին , իբրեւ

Տէինուորնե՚ր , յառա՛ք , Հոն 40 գարեր ՛ձեզի. բութեան Համար , իսկ Ազեքսանդրա թադուՀին օգտակար տարրեր ։ Ւսկ եթէ որո շահ՜ են գաղթել

կը նա յէն է վարձաարուեցալ իր խոնարՀութեան Համար ւ ու հաստատուիլ իրենց հայրենիքին մէշ, Աուրիա­

Ֆրանսական բանա կր իսկոյն Ֆրանսայի դրօշր Մեծն Տ իգբան , 77 թուականին , երրորդ ար­ ցիներ ը լաւագոյն մաղթանքներ միայն ունին, ի՛­

բարձրացուց Եգիպտոսի Ա՝եծ Բուրգին վրայ : շաւանքով մբ գրաւեց կապադովկիան , ու \ 2 քա­ րենց հ աս ց է՛ին՛՛ւ
տեզա– ՚ « Կ՛ուզենք, որ մեր հայ եղբայրները դիանան ՝
Աքս ցան երկու տարիներ եւս , ու Նափոլէոն ղաքն ե ր ո ւ կէս միլիոնի մօտ բնակիչնեբբ երկրորդ թէ այս երկընտրանքին աոջհւ որոշում մը տալու

անցաւ Ալպեաններբ ու անմ աՀացաւ Մ աբէնկոյէ ֊փոխեց իր ձեռակերտ Մայր ոստան ու պահը նւերկա՚)ն է միայն։ Գաղթել, կամ մնալ։

ճակատ ամ արա ին մ էք ; Անն ի բա զի օրերէն ի վեր , մայրաքազաք՝ Տ ի զ ր ան ա կե ր ա ի մէք՛. մ էք ; Պոն - Ս՛ուրիական կաոավարութիւնր ներկայիո ո՛չ մէկ

Ալպեան լեռներբ անմատչելի նկատուած էին։ Մ եծն Տ ի գբ ան շլացաւ փառքերու
ա ո սի թագաւո րր իր աներն էր : Մ աբաստանի թա­ սլատնառ ունի արգելք հանդիսանալու Հայերու
Բայց Նավւո՚լէոն Աննիբաղէն 2000 տարի վերք գե–, իր ներգաղթին : Բայց, մէկ երկու տաբի վերջ, կը

րազանցեց զայն*. Պատմական ՚Ֆրանսան ու կեդրո­ գաւորք իր փեսան էր֊ ու Մհ՜բինի փոխարքան
եղբայրն է բ Ղ՝ոռ անուանեալ , իսկ Անտիոքի կա՜ կարծենք թ է սուրիական կառավարութիւնը պիտի ^
նական Եվրոպան դարձան Նափոլէոն ի վւառաս ի - •րե լոր թագբ Տ էգբանէ գլխո ւն վրա յ կբ փ ո ղփ ո - չթոյլատրէ ներգաղթր, եւ ո՛չ ալ պիտի ձգէ զի­

ր ո ւթեանց առարկա յ ; Իր մ ե ծ ագո յն փառքք եղաւ պսակեց իր կրտսեր ոբ– րենք , որ շարունակեն իրենց կղզիացած ու աոան­

երբ 1 ՏՕ՚^ին ան էսՔգէսՔԸ Հռչա կեց 3) րանսա յի ՚1ւսՐ • Ե՛ռփաց թագաւոր ձին կհանքբ՝ տարթեր մտայնութեամբ ու օտար
բարքերով: »
կայսր ու \ $05ին « թագաւոր իտալիոյ »: զ ին Համ անուն բւ ՚ յց աս Հ և ա ւլա ն զ Տիգրանք ,

Նափոլէոնի իշխանութեան 1 1 տարիները լի այսպէս, իբմէ 1900 տարիներ վ^՚բք Եվրոպայի

են. աՀագնա զգորգ պատե րազմներով ու ռազմ ա յին մէք գաՀակալոզ Նափո լէոնի նման էր ազդական– իսկ Պէյրութի էն-՚հահտա մ եհ֊ օրաթերթը կբ

յ աք ո զո ւթի ւնն ե ր ո վ , ո ր ոնց մ է Աո ւս տեր լից ի ճա­ նեբբ , եղբայրբ ու որդին մէկ մէկ թագաւոր պսա­ խորհրգահէ »

կատ ամ արար (2 դեկտեմբեր , 1805) ) Ե՚եայի ու Ա– կած էր : « Հայոլթիլնը, անցեալին մէ^ զրկանքի եւ

ուէրշթէտի ճակատում արար (1806) , էյլաւի ու Մեծն Տիգրան ամենայն իրաւամբ Հռչակուե* թշուառութեան մէշ ապրեցաւ , ե լ իր մորթին վը–
Ֆրիտլանտի
(1807) ու Վակրամի (1809) ճակա­ ցաւ « թ՝ագաւո րնե բու Թագաւոր » ու նոյնիսկ րայ զգաց գաղթականութեան ու տեղահան ու -

տաւք արտներր՝ դեռ կր նկաաուին ռաղմային Հան­ <<Աստ՚11է.ած» , ոբովՀետեւ ,իր դրամներու վբայ կբ թեան չարիքները։ Հազիւ իրեն համար կայուն ու

ճարի գլուխ-դործոցնեբ : կարդացուին յունարէն « ԹԷոՆ » տառեր ր որ «Աս– տանելի կեանք ՛մը ստեղհահ֊ հիւրընկալ երկիրնե­

Ամէն յաքողութիլն , սակայն, ունի՛ իր գառ­ Աաւած» կբ նշանակէ X Եօթբ գաՀազուրկ թագա - րու մէշ, ահա գէմ յանգիման կը գտնուի ներգաղ­

նութ իւններ ր : 18 Ցունիս , \$\5ին, Նափոլէոն շի– ւո բներ պալատականի պաշտօն կբ կատարէին , թի հրաւէրին : կասկահ– չկայ, թէ ո՛ելէ Հայոլ

քեցաւ Վ^աթեբլո յի չարաբաստիկ պատերազմ ին\ իսկ չորս թագակիր գերի թագաւորներ իր թէկ~ համար փայփայելի երազ է ներգաղթը՝ դէպի հայ՛

մէք։ –՛իր օրով՝ Ապանիա, Իտալիա, Հոլանտա, Գեր­ նապաՀներն էէս ք –ոլ ռՐԲ ձիով շրքագայո՛ւթեան րենիք : է լ սակայն , կը թոլի թէ գժուարութիւն–

մանիս յ ու Աւստբիոյ մեծագոյն մասեր ր, լեՀական ելլէր էր երկու կողմեբէն կբ քալէին բոկոտն։ ներ ալ չեն պակսիր , ու զանազան մտահ ոգոլթիւն–

ե Լ Ոքան տ ի նավ եան ^ԲՂ Ը Հպատակեց ան Հայկական կա յս բութիւն բ ունեցաւ չորս մ ա յրա– ներ կը գրաւեն մեր հայրենակիցներու միտքը։

էհ րանսա յի՛ (հուս իա եւս պաՀ մ ր \ ր քմ աՀ աճ ո յք– քազաքներ՝ Աբտաշատ՛, Տիգրանակերտ , Մհ՚բէս Մեր մասին, մտահոգ ենք, որ հայրենիքը

ներուն են թ ա ր կո ւե ց ա ւ , իսկ Անգլիա մ տաՀ ոգու– ու Անտիոք : կրնայ զրկուիլ աշխատունակ տարրէ մը ե լ ստեղ–

թեան պաՀ եր ո՜ւնեցաւ՛. Տ՛իգրան կբ ցոլացնէ աննախրնթաց ու գեր - հագորհ ժողովուրդէ մը։ Ո՛չ մէկ վերապահու­

Ն՛ափո՛լէոն ի մայրբ եզած էր չորս թագաւո րնե–. մարդկային ան Հ ա տ ա կան Ո ւթ ի ւն մբ։ թիւն , այլապէս : Անշուշտ սուրիական թէ լի -

ր՝ոլ մ այբ՝ * էսհ. Նա փ ո լէ ոն յաքոԲԳ ^լբ նկատուէր Տ էգբան յաղթած էբ Հետեւեալ թագաւորնե– բանան եան կառավարոլթիլններուն կ՝ իյնայխո րհ ի լ

Ազեքս՚անդր ի ո լ Աննիբաղի •. • ր ո ւն ֊ – ոփաց՝ Արտ անէ ս թ ա գ ա լո րին , Կ ապա­ այս մասին, ու անհրաժեշտ միիցնեբ ձեռք առնել,

X գով էլի ո յ Ար ի ս բա ր զան թագաւո րին , Ա ելեւկեան՝ մասնաւորաբար արգիլելու համար ո՚եւէ օտար մի–

Անտ ի ո քո ս, Փ իլէաս1ոս ո ւ Ս՛ելին Է թագակիրներուն, շամտոլթիլն՝ Հայերու ներգաղթի ղորՆին մէի »

՚իառնանք 19 գարեր ետ , ՝Բբիստոսէ 95 տա­ իսկ <1)արք է է Շէմէլ կը թել ադրէ կ առավար ո ւ–

րիներ առաք, Հայաստանի դաՀր բարձրացող Մեծն կոբդուաց՝ ՀԷա ր բ ի ին ո ս թ ա գա ւո բ ին , Ատ բ պտտա­ թեան՝ գորհ հայթայթել հայ անգորհներոլ, նը–

Տիգրանի ։ կան ի՝ Մ՚իՀ բդատ թագաւո՛ր ին , կոմ ագին Էի՝ Ան– կատելով որ «թշուառութիւնն է միակ ազդակը ա–

Տիդրանէն առաք , Հայաստան սաՀմանափակ տիոքոս թագաւորին , Մ ա ր ա ս տ անի՝ Ղ՝արեՀ թա­ նոնսց ննեերրռգաաղոԹթեինն, . սաայ.ն՛։.յոյսով թէ Հս,յ ՛լի
մէչ պիտի ունենան այգ աստա
երկու փոքր թ ա գա ւո ր ո ւթ իւններ ո ւ կբ բաժնուէր , գաւորին , Արաբներու՝ Արիտաս թագաւորին , 0ս– ապահովութիւնը»։

որոնք Հազիւ թօթափած Ա ե լե ւկե աննե ր ո լ լուծը րոյէնի՝ Արդար թագաւորէն , ու Ատէապէնէ (ա–

կբ տառապէին պարթեւական ճնշումին տակ % նունբ անծանօթ՝) թագաւորին : Մ–

Տիգրանին Հայրբ * Տիգրան Բ * (Մեծն Տիգբա– Մ եծն Տ իգբան ի գեր ի շխանութէւնբ ճան չ ղ ած

նբ 9**5/ է որ սխալմամբ երկրորդ կբ կարծուիմ , էին Հետեւեալն երբ Պարթեւներու՝ *§–ո տա րզ , ֊Մարաստանր, Ազուանքը, Վրաստանը ,. Աիչագետ–*

գերի ինկած էր. Պարթեւներու ձեռքբ, ու իր Հա­ Սան ատ րուկ ու Հ ր ա տ է զ թագաւորներբ : Հրէաս­ քը , Ասորիքը , Փիւնիկէն , կիլիկիան , կապադով­

րազատ որդին, ապագային Մեծն Տիդրանբ պա - տանէ՝ Եան ի ուս թագաւո ր ր ու Ա ալոմէ Ազեքս ան– կիան ու կովկասեան աշխարհներուն գերիշխանու­
տբա դիւանագէտ թադուՀ ին ; Վ^րաստանի՝ Ար ա ո -
տանդ ձգած էր պարթեւ ինքնակալին ձեռքբ : թ ի ւ ն ը ։ իրեն մնացին Մ եհ՜ Հայաստան , Ծոփաց
վէս թագաւո ր բ ո լ Աղուանից Որոտէս թագաւո ր բ ;
Տ իգբան Ղ* * • թէեւ մեծցաւ գերութեան մէք, Աշխարհը ու Ա՛իչագետք Հայոցը :
Կբ յիշատակոլի նաեւ Հարաւային ա րա բ-ցեգա–
բա յց իր արգելարանին մէք ծրագրեց ո չ մ իա յն Տիգրան, Նափո լէոնի նման աքսորական չե­

աէր ղառնալ ի ո Հայրենի գտՀուն, ա քյ եւ տիրել պետներու գլխաւորին՝ Հաաատնասւի(ւսւգէսի ա. ղաւ, այլ փառքերու մէչ մեռաւ, 6 Փետրուար 55

բովանդակ Արեւելքի ու յա քո զե ցաւ : նունբ՝. Այս արաբ ցեղապետներբ թիւով 20 էէս՛ թուականին (՚Բրիստոսէ առաչ) ու թաղուեցաւ

95 թ ուականին (՝Բ • ա •) 70 Հովիտներ յանձնեց 1լըսէ ^11շւ։օքէ պատմագիր բ; իբր Արրայից-Արքայ , կայսր ու «Աստուաձ–» , ս՞ին չ

պարթեւ թագաւոր ին ու փոխարէն ստացաւ Բայց»** Տիգրան Նափոլէոնփն նման ունեցաւ Նափոլէոն 1821/5՛ թաղուեցաւ Ֆրանսայէն հազա ՜

Հայքի գաՀբւ Բայց Տիգրան սովորական մսւՀկա– իր դառնութեան պաՀ երբ։ ՝Բրիստոսէ առաք 66 րաւոր մղոններ հեռու՝ Ս– Հեզինէ կղզիին մէչ։

նացո՝ւ մը չէբ , այլ օժտ՛ուած էբ Հայրենասիրական թուականէն Տ էգբան դաշնագրով մը Հռոմէն ձգեց ՆՈԻՊԱՐ ՄԱ^ՍՈԻՏԵԱ՚ե

Fonds A.R.A.M