Page 250 - \ARM_19-1946_03
P. 250
ԱՐաՇԷԱ Ա€Ի>ԱէՀԱ1$ԱԼ ՄԱՄԱՍ ՊԱՃԻՆ Այգ տարիներուն, Հայ մամուլը ողողուած՛ էր
եհ $ԻԳՐԱՆ ՄԵ&
փնտռտուքներով՝ Ամ եր ի կա յէն Ֆրան սա ու մին
(%ստմա.ածէ) չեւ արաբական երկիբներր։ Ամէն անոնք, ոբ ողք
մնացած էին ու աղատ երկիր մը ինկած, ան դա -
ԱնձնԱւէր ԹԱԳյէին՝ խաչական դար փնտռտուք կ ՚ յէոլ էտա ս ֊ո լ սրտատրոփ , ան֊
Հարաղատներէն խբլ–
Հայ ցեղին ծագման մայւին , /՚2՚չ ք*/* *ԱՀ է\Լէա% էքփրատի եւ Տիգրիսի ^է*–ոռբով եբիղուած, Համբեր կր սպասէ ին իրենց
յոյսով։
Հիս ու. ն՛որ բոլոր պատմ ագի րնե րո ւ են թադրոլ - այգէառատ եւ արեւոտ ՝Հ$ ովւաց ԱշխարՀի բո յս եակ մը, բեկոր մր գտնելու
թիւսներն ու. բանասէրներու, տեսա ւթի ւնները , իրո պայծառասիրտ մեր Մամաս Պաճին ։ Ու մեր Աամաս Պաճին ալ, յ ո յ ս ի նշոյլ մը,
ղութիւն է ոբ , ^/՚/* Մեծն Աղեքսանգբ Մ ակեգոնա– Մեծ Եղեռնի քոարինեբէն, ուրիշ Հւպլարաւոր կայծ՝ քՐո իր աւերակ կուրծքին տակ, քանի—քակի
ցէս Արեւելք արշաւեց , Հայերու մէկ ստուար մա–՛ որդեկորոյս , մինակուկը ազասւ Ո ւած , վեբապբաֆ՝ անգամներ փնւոււտրւք կատթսրեց իր ձչսգ/ււ-կնիրէն՝
ս ը միացաւ, ան՛որ ուժին , ապահովելու իրենց ազա Հայ մայրերէն մին, տ ար ա շիս ար Հ նետ ո լած % կամ մօտիկ Հարաղատներէն վերապրող մր դտ%ե–
տութիւնը Պարկից գէմ Հ որոնց ենթարկուած էիս Մեծ գաղթի տարիներուն լոլ յոյսով։ Կանչր, ձայնընետեց Հայ մամուլի է–*
, երբ կը տեսնէ , ոբ քերուն վրայ ու թպասեց , սպասեց
մօաաւորապէս երկու գարերէ ի վեր ։ ամբոոք \քոփտց երկիրը կը գա տար կուի յ Մեծ Ե՜ երկար , բայց
Ազեքսանդր , յաղթանակներու մեծագոյն վառ - ղեռնի մնթսցոբգներր անգամ մը եւս իրենց նո բո Իզուր , իր կանչերուն պատասխան մբ տուող չե
քին տ իրանա չէ եաքը , գեռ ե ր իա ա սար գ աար իքին , ւլ ած բո յները կը քանդեն , կը լքեն ք, քաղաքներն ու ռալ ։ Զա յնը մնաց ան ա ր ձա գան դ ։
մեռաւ Բարելոնի մէք։ ԱյնուՀետեւ, կ՚երեւի թէ) դեղերը կը պա ր պո լին Հա յ շունչէն , ինքն ալ կը 3 ո յս ը կտրած , տեսաւ , Համ ոզոլեցտւ որ ա յս
Յոյները շաա քիչ ժամանակ կառավարեցին Հա - խառնոլի իր դեղացինեբոլ կարաւանին։ ա շխարՀ թն վրա յ ինքը մինակն է մնացած ։ Ուրիշ
յաստանը , քանի որ, 32.2,ին ( ՝(՝ ր իստ ո ս է առաք) , Կր կտրէ ոլ կ՛անցնի Հայկական Միքազետքը ։ մ է կը չունի ։ իր գերդաստանէն շուն չ մը մնացած
վերին Հայաստանի մէք , յո յն կառավարիչին տե - Երբեմն քերելով ու սաՀելով Եփ բատ ի եզերքնե ֊՛ չէր X Ոլրեմն , մտածեց Աամաս Պաճին , մինչեւ
՛ԷՐ», մեղի կը ներկայանայ էքրուանգ Ա* որ կր տի - րէն։ ՝ք՝ ա րխո ց դարձած ներբաններով կը քալէ օ – կեանքիս վերքը ք սեղանիս վրայ պիտի ունենամ
բասլետէ աւեչի քան քսան տաբի ։. \)բուանգ Ա*ի կէՀ լ՛եր ո ւ շաբաթներ, ու ՛օր մըն ալ կը Հասնի Հա միայն մէկ պնակ, մէկ դգալ ու մէկ պատառա -
յա քո բգեն ուրիշ Հայ թաղալո բներ եւ իշխաններ լէ պ յ որուն երբեք չէր Հանդիպած տար ագրո լ - քաղ ։ Եւ իբրեւ շնչաւոր էակ , վիշտերով ու դառ
մինչեւ Երուանգ Բ . (220 2 1 5 ) , որուն կը վերա - թեան տար ինեբ ուն , թէեւ քշուած էր մինչեւ ա– նս լթ ի ւնն ե ր ով շաղուած Հ ոգիս փակած Հին նբս–
գրուի ա յմմու մեր սիր եէի մայ ր ա քաղաքին Ե բ ե– ն ապատն եր ր խանձող * տարանի մբ ու խարխլած սեղանի մր առքեւ , յ ՛Ա
ւան ի Հ իմնա րկո ւթի ւնը % լիտ են ական սա սեւագոյն ու Հնամաշ Հագուստ -
՝Բիչ ետքը, Աելեւկեանց իշխանութեան ժամա Տարագրութենէն ետքը , Զինադադարին յա– ներուս մէք ինչպէս .ուրուական մը :
նակ , նախապէս երկու կուսակալութեանց քոՐԳոԳ քանի մը տարիներուն , իրենց Հարազատ
բաժ ՝- երկինքին X
տակ, Մամաս Պաճին , ամառները կիզիչ
նուած Հա յաստանր յ անձն՛ս ւեց ա\ւ երկու Հայ իշ– ոլ շառայլ—շառայլ
արեւին տակ միայն Հասկաքա > Ա՛ ամ աս Պաճի1 , ճ ե րմա կեզէննեբս պատ -
խաններոլ , Արտաշիասի եւ Զաբիագբէսի , որոնք ղով Հացը կը վաստկէ ր քանի մը ամ սուտն ըն րա ստ են :
կառավա բե ց ին ղայն յան ո ւն Ա ելեւկեանց, մինչեւ թացքին % Հա՛ , չաղաս (զաւակս) : *Լբլացեր ըմ , քր–~
ո՛Բ » I Ց 7 թուականներուն , Մեծն՝ Անտ իո քոս պար - նի մը կարքակնեբ կան , կարեմ , կարկտեմ , առ
Աակայն , Հիմակ , նոր եւ անՀարաղատ , թէ տուն
տուեցաւ Հաովմէաց ինեբ էն յ եւ, երկու Հայ իշ - օբՀասըկին կու բերեմ , ձագս ։
կողմերը , իսկ միւսը եւ ճոխութիւն էր ամէն դի՝ որ կողմ որ դաոնար ,
խաններէն մէկը Արտաշատի Մամաս Պաճին մեր գա գո ւթ ին մէք Հաստատ
իբենք– բայց իՐնչպէս պէտք էր գործ մը ճարել, բան մբ ուելէն ի վեր դարձած
Ծ "փքի մէք կարողացան թագաւոր Հռչակել ընել , կեանքը քարշ տալու Համար ժամանակ մը , էր բոլոր ամուրի որբերուն
գիրենք ։ Անոնք, իրենց ուժերը միացնելով տի բա - մինչեւ որ քիչ—քիչ ծանօթանար ծ՛ով քաղաքին, լուացաբարր , օյրիկր :
պետեցին Լրքակա յ բագմ աթիւ ե բ կի րն եր ո ւն , սաՀ– որոմն մեծութեան ու փարթամութեան մասին մի Երկար տա րին եր երբեք դործձ էրան երթալու
մտածեց X
ման ունեցան կ ասպից ծովէն մինչեւ Տարօնը։ այն Հէքեաթներու մէք իմացած՜ էր ՛փոքր եղած ա– պէտք չունեցաւ , ել ոչ ալ այգ մասին
Ար տա շի աս կամ ր ս ա հյք ո րեն ա ց իի– Արաաշէս , աեններր ։ Ա ինակ այդ աշխատանքով լո ւացա՛բա բութեամ՛բ
սակա յն , մ ա սն ա ւո ր ուշիմ ութեամ բ եւ ձեռնՀաս Այդ տարիներուն Հալէպի իր պզտիկ սանովը եփելիք կրցած էր միշտ ալ
բո յո ր դուռն եր էն ճարել
կա բ ո ղո լթ ե ա մբ գօրացուց , գար գա ց՛ո ւց եր կիր ը , ՛ու
աշխարՀա - գաղթականութիւն կը Հոսէր գետի պէս X կուգա–
ապա ընգՀանուբ տիրապետութեամբ Կրցած էր նաեւ խնա յո գո ւթեամ բ մէկտեղել
յին Հա՛ կոլգա յին պատմ ական Հա յաս ա ան ի կարգ Համեստ
կալ դարձաւ։ Ան, իր ա՛նունով շինեց նաեւ ^փ"" ^Ը. շբ քանն երէն , ^էլէԿԻայէս ւ Կոփաց Աշխար - նորոգել գումար մը եւ, սեււգոյ ն Հ ա գո ւս տ–նե ՐԸ.
Աբտաշատր ^ X
Հա յ ո ց Հռչակաւոր մ այրաքաղաք
որու մաին Ս ար ա բոն կր գրէ թէ «Հաննիրալը շի - Հէն, Հայկական Միքադետքէն ու Փոքր Հայքէն X Եւ անիկա , ամէն օր , կամ շաբաթ բ քանի մը
նեց թագաւորին Համար» ; ՝Բաղաքին մէք խաներն ու պանդոկները , նո յնիսկ անգամ կը լուար մաքուր , ճերմակ ծաղիկի պէս X
տեղ-տեղ Հրապարակները դա գթա կան ութ իւքն ը մր– Կը կաբկտէր ու կ՚արդոլկէր ; Ծալ - Ե ա լ ըրած ու
Ատրաբոն ԱշխարՀագիրը, Արտաշէսի այս յա– չիւններոլ պէս լեցուած , խռնուած էրx ծրարած, անութին տակ, կը տանէր, կը յանձնէր
քո ղութի ւնները բաւական րնդարձակ գրելէ ետքր, ՚Բաղաքը չէր կրնար գործ Հայթայթել այդ իրենց տէրերուն։ Ամուրի որբերը շատ դոՀ էին ի՜
շատ որոշ կերպով կ ըսէ թէ «այժմ բոլոր այգ ժո քան բաղոլկներու, քանի գեռ ճա բտաբարուեստ բ րենց նոր մայբիկէն։ Ան իրենց Համար Հոդին չէր
ղովս ւր գները միեւնոյն լեզուն ունին % նախնական վիճակի մէք էր : խնա յեր : իր կորուսեալ Հ ոգեՀ ատ ո րնե ր ը կը Հա -
Ատրաբոն կը շարունակէ մեր պատմութիւնը Երկար չտեւեց X Մամաս Պաճիին գեղացինե մարէր ղանոնք։
գրելով, թէ Արտաշիասի սերունդէն էր Տիգրան րէն խումբ մր որոշեց կրկին կարաւան կաղմել Որբերն ալ, ի Հարկ է, փոխադարձաբար գոՀ
Մ եծը , "ր աիրեց բուն Հա յ ա ս տ ան ին , իսկ Զա - աշխատանք ու Հաց ճարելու Համար ։ Եւ անիկա էին եւ ուրախ , որ իրենց գաղութին մէք, տարա
րի աղբ էս ի կամ ըստ մ եր իններուն ԶարեՀ ի սերուն դարձեալ միացաւ չուին ու Հա սալ Մ իքեր կրակա գրութեան այս ափերուն վրայ, գտած էին երկ -
դէն էր \^,ովւաց Արտաշէս Արշակբ ։ նի եզերքներ բ X բորդ սրտակից մայր մը խանդակաթ , յանձին
Արտանէշ - Արշակ , Հարաւային եւ արեւմտ - Նոյն ա ռ ս ա ո ա նն նո յն վիճակը նաեւ ա յս Ա՛ամաս Պաճիին։ Անոնք կը վճարէին առատաձեռ–
նօրէն , Աամաս Պաճիին օբՀնոլթիւննեբուն արժա
եան մաս մը ե բ կիրն եր իր տիրապետութեան տակ շրքաններոլն մէքւ Բագմ աՀ ազար գաղթական ո լ - նանալով շարունակ Հ
առնելով, ուգեց մրցիլ Տիգրանի գէմ։ Տիգրան թիւն , որոնց մեծ մ ասը անտուն ել անգործ , աս
պարտութեան մ ատնեց գա յն ել տէր գար ձա ւ ամ- դին անդին կը թափառէ ր արևածագէն արեւմ ուտ X Մամաս Պաճին .դաղութին մէք ամէնէն շատ
բողքին ։ Աակայն , ան ալ ունեցաւ* փոփոխական Նորէն , երբորդ անդամն ԲԱալով, խում բը որոշում սիբուած ու ծանօթ դէմքն էբx Տաբէցնեբէն մին -
ճակատագիր * ՝Ս կիզբբ ապրեցաւ Պարթեւներուն կուտայ գաղթ մը եւս կատարել, այս անգամ Հ ե֊ չեւ ամենավաքբեբը ալս անունով կը ճան չնային,
մօտ իբրեւ պատանդ X Հայրենիք վերադառնալու ռու ծովէն անդին, ուրկից վարդագոյն գետեր՛ կը կան չէ ին ։ Եւ^ ինքն ալ, այնքան տաքուկ սրտով
Համ ար , Պաբթեւնեբր Հա յաստանէն փրկանք առին Հասած է, կը փսփսային դագթականնեբոլ յուսա– ու Հարազատ շեշտ դնելով բառերուն վրայ, դա -
եօթանասուն Հովիտներ X Բայց երբ Տիգրան իր Հատ ու յուսալքուած՜ շրթունքները ։ ղութին անգամն՛երը կ՚անուանէր՝ «չաղաս» , «Զա -
Հայրենիքին մէք ուժի տէր դարձաւ, \ոչ միայն ետ ք*ր կեանքին պէսճ երկու շաբթուան ծովային զրո» կամ՝ «Զգոն» ։
առաւ այդ տեգերը, այլեւ, աւերեց Պարթեւներու ալեկոծ ճամ բո րգութենէ մր ետք կը Հասնի Մ աբ– Ե ր բեմն կատակելով կը Հարցնէին անոր •
սիլիա,
բուն իոկ երկիրները, մինչեւ \,ինուէի ել Արբելայի քաղաքը այգ խժալուր , իսատոլտիկ ու .բազմամարդ •—• Մ ամաս Պաճի՛ , գուն ի^^չ գործ սւնէիր մի
շրքակայքը ։ Ան իր տիրապետութեան ենթարկեց օտար ; նակդ , եկար ու մինչեւ այս տեղեր ր Հասար * * • է
նմ անապէս Ատրպատականի եւ Կ ո բգո լաց իշխան - Աակայն, դարձեալ այնտեղ ալ կայք չեն Հաս իթնչ բնէի , ձագս , քուլ լ ի փրթան՝ քաշուե
նե բը , գրաւեց Մ իքադետքը , Եփրատն անցնելով տատեր իր գեղացինեբբ • \քորէն չու մր ։ ինքն ալ , ցան եկան։ Ես Ի^սէ °եզ մինակուկս Հոն մնայի,
նոլաճեց Ասորիքն ու Փիւնիկէն։ Այսպէս բարձր միշտ անբաժան , կուգայ , կր Հաստատուի Մ իքի՛ն քրնի որ Հոն նէ Հայութիւն մնացած էր^ նէ Հայու
Դիրքի Հասալ Տիգրան , Հիմնեց քաղաք մր Տիգբա– Աքրանսայի երրորդական քաղաքներէն մէկուն մէք։ շունչ նէ բլ Հա յոլ ժամ ու ա ւե տ ա բան .... կը
նակերտ անունով, ՛ու Հոն Հաւաքեց իր իոկ ձեռ քՒէեւ Աեծ Եղեռնէն ասդին տասնեակ մր տա պատասխանէր մեր բուխ սիրտ Մամաս Պաճին լեց
քով աւերած Հելլէն տասներկու քաղաքներոլ բնա– րիներ անցած , բայց անիկա իր Հարաղատներէն ուած աչքերով ։
հ.է$*^՚Ս1Լ ։ ՝Բազաքը տակաւին լրիւ աւարտած չէր , յոյսը չ^բ կտրած բոլորովին, քանի որ շատեր 11 զք Լաւ էր այս դործրւ Ղ՝ոՀ էր։ Կրնար իր ապ -
երբ Հռովմէացի զօրավար ԼոլկոԱիոսբ յազ(^ռց մնացած էին ու փնտռտուքներով իրար կբ գտնէին բուստը ճարել առանց իր գեղաց ինեբ ուն կամ աղ՛
Պոնտոսի, ՄիՀբգատին ։ՄիՀրգատ փախաւ Հայաս Հիմակ : ՛էին վրայ բեռ բլլալու, եւ կամ թէ՝ մինչեւ գո ր -
տան։ Լոլկոլլիոս պատգամաւոր զրկեց Տիգրանին՝ ծարաններր դիմելու ։
զայն յանձն ե լո լ Համար ։ Տիդրան , որ այդ միքո — Սակ այս , աՀ ա ւիրայ կր Հասնի ՀամաչիսարՀա–
ց ին Անտիոքի մէք էբ^ իրեն ներկայացող պատգա– Տ իգբանակերտ քագաքին պաՀակաղօրքբ երկար յին երկրորդ սլաաերաղմր : ՀետզՀետէ , երթալով
մ ա լորին մե րժո ղա կան պատասխան տալով ետղրր– չ գիմ տցաւ : Լո ւկո լլի ո ս գրաւեց ու կործանեց կի՜ ապրուստր կր սղկ : Ապրանքներ ր կր նուաղին :
կեց ։ Լոլկոլլիոս զայրացաւ^ անցաւ իր 15.000 լե սաւարտ քաղաքբ , բնակիչներուն ալ ազատութիւն Կարգ մր ապրանքներ րա<ենեէափի կր վերածնուին
գէոններուն գլՈէ֊խ՛Ր » անսպասելի կերպով յարձա տուաւ վերադառնալու իրենց Հայրենիքը : շուտովդ որոնց կարգին օճառր , Ա՛ամաս Պաճիին
կեցաւ Հայաստանի վրայ, ի քաւ ոփք , անկէ ալ ԱյնոլՀետեւ , Հա յա ս ւո ան ենթարկուեցաւ գործարանին Հում նիւթր :
յառաք անա լով գնաց պա շարեց Տի՛դրան ակերտ ը Հռովմէաց ինեբոլ արշաւանքներուն ։ Լու կո լ յ ի ո ս էն Այս շաա կարեւոր ապրանքը ո Լ միայն բաժնե
Տի գ բան ՜ 20.000 զին ո ւո րնե րո վ փո լթաց Լոլկոլ - վերք , Հռչակաւոր ղօբավարնեբ՝ Պոմպէոս , Կրա֊ չափի էր վերածուաՆ , այլեւ որակն ալ շատ գէշ–
լիոսի դէմ, սակայն, այս ՛Ս՛ բ քին ը ժամանակ սոս ել Անտ՚ոնիոս շարունակեցին տկարացնել Հա ցահ– էր եւ անտանելի՛ , տաժանելի ղարձուցահ՝
չտուաւ անոր պատերազմի կագմաւո բման փ ր զին– յաստանի զօրութիւնր ։ կորբուղոն անուն ճարտար Աամաս Պաճիին աչխատանքրւ
ոլորներուն 5000ր թողուց շարունակելու քազւս - զօրավարն ալ, վերքապէս , եկաւ պա շա ր ե ց Արտա– Ա՞ւր մնացին այն օրերը, կր մտանէր Հիմակ
քին պաշարում ր , \ 0.000"Հ5> ալ Ա ո լրաց Տիգրանի շատ քաղաքբ ( ՝/»բ ի ս ա ո ս է ետք \ 77ի՛ ատեններր) , Աամաս Պաճին, երբ՝ տաշտին աո քել իր գեղջուկի
գէմ ։ ՄիՀրգատի մէկ ղինուորականբ ոբ կ՚ընկե - որ երկար գիմ անա լո լ կարող չըլլալուն Համ ար լայն ու տոկուն ափերովը քանի մր անգամ աճա–
բանար Տիգրանի , խորՀուրդ տուաւ խուսափի լ անձնատուր եղաւ ; ՚Հյե բոնի ժամ ան ակ , կեսարի ՛ւե լէ ետք ճերմակ փրփուրները գէզ . դէզ կելլա
վճռական րա իւ ո ւմ է , եւ յանձնարարեց ԸսգՀ անուր Հ ա լան ո ւթե ա մ բ ՝ վե բան ո բ ո դո ւե ց ա ւ Արտաշատի յին ու եզերքներէն կը կախոլէին ամպերոլ պէս։
պաշարումի վիճակով Հալածել թշնամին ու սովի \թերոնիա անունի տակ։ Հայաստան դարձաւ Հռուի– Գործը չափէն աւելի դժուարաւյած էր Հիմակ։
մատնելով քայքայել զայն։ Տիգրան մտիկ չըրաւ, մէտցիներոլ Հարկատու երկիր, բայց այս պարա Ամէն անգամ, որ տաշտին տակէն կ՚ելլէր, ափերր
անարժէք Համարեց Հռովմէական բանակներոլ թի– գան երկար չտեւեց ; Հա յեր բ վերականգնեցին ի- իրենր չէին այլեւս : Օրերով ձիւնին մէչ\ մնացածի
՚-ԷՀ 1 երբ կը խոբՀէբ թէ տակաւին Հեռու է անոնց րենց անկախոլթիւնր , վերստին զօրացուցին զայն , պէ" > խաշած–, քրքում - քրքում եզա& կ՝ ըլլա յին է
բախելէ , Լոլկոլլիոս Հ ա ս ա լ յանկարծակի , Հար - որ շա րուն ա կե ց մ ին չեւ Ա ասանեաց ծանօթ յեղա - Ա -- ~յնցց Արմսր-մռւալոլ բան մը չէր կ %ր ար բ ռ ն է լ > վեր.
ուածեց Տիգրանի սանակը, եւ Տիգրան Հազիւ կրր֊ փոթութեան վեր քերբ (240^3>) սլա ա ահ, ած Մեծն ցնել, ուրիշ գործ մըն ալ ընել այդ ձեռքովր :
ցաւ ազատիլ շնորՀիլ իը արագավազ ձիուն։ էք ո ս բովի սպաննո ւթիւնր : Միւ֊ս կողմէն , արդէն տարուէ տարի իր ա -
Տիգրանի կրած այս պարտութենէն ետքը յ ԿԻՒՐԵ1 ԽՐԱՏԵԱՆ մուրի «չաղածներուն թիւն ալ իզ գ ա լ կերպով
Fonds A.R.A.M
եհ $ԻԳՐԱՆ ՄԵ&
փնտռտուքներով՝ Ամ եր ի կա յէն Ֆրան սա ու մին
(%ստմա.ածէ) չեւ արաբական երկիբներր։ Ամէն անոնք, ոբ ողք
մնացած էին ու աղատ երկիր մը ինկած, ան դա -
ԱնձնԱւէր ԹԱԳյէին՝ խաչական դար փնտռտուք կ ՚ յէոլ էտա ս ֊ո լ սրտատրոփ , ան֊
Հարաղատներէն խբլ–
Հայ ցեղին ծագման մայւին , /՚2՚չ ք*/* *ԱՀ է\Լէա% էքփրատի եւ Տիգրիսի ^է*–ոռբով եբիղուած, Համբեր կր սպասէ ին իրենց
յոյսով։
Հիս ու. ն՛որ բոլոր պատմ ագի րնե րո ւ են թադրոլ - այգէառատ եւ արեւոտ ՝Հ$ ովւաց ԱշխարՀի բո յս եակ մը, բեկոր մր գտնելու
թիւսներն ու. բանասէրներու, տեսա ւթի ւնները , իրո պայծառասիրտ մեր Մամաս Պաճին ։ Ու մեր Աամաս Պաճին ալ, յ ո յ ս ի նշոյլ մը,
ղութիւն է ոբ , ^/՚/* Մեծն Աղեքսանգբ Մ ակեգոնա– Մեծ Եղեռնի քոարինեբէն, ուրիշ Հւպլարաւոր կայծ՝ քՐո իր աւերակ կուրծքին տակ, քանի—քակի
ցէս Արեւելք արշաւեց , Հայերու մէկ ստուար մա–՛ որդեկորոյս , մինակուկը ազասւ Ո ւած , վեբապբաֆ՝ անգամներ փնւոււտրւք կատթսրեց իր ձչսգ/ււ-կնիրէն՝
ս ը միացաւ, ան՛որ ուժին , ապահովելու իրենց ազա Հայ մայրերէն մին, տ ար ա շիս ար Հ նետ ո լած % կամ մօտիկ Հարաղատներէն վերապրող մր դտ%ե–
տութիւնը Պարկից գէմ Հ որոնց ենթարկուած էիս Մեծ գաղթի տարիներուն լոլ յոյսով։ Կանչր, ձայնընետեց Հայ մամուլի է–*
, երբ կը տեսնէ , ոբ քերուն վրայ ու թպասեց , սպասեց
մօաաւորապէս երկու գարերէ ի վեր ։ ամբոոք \քոփտց երկիրը կը գա տար կուի յ Մեծ Ե՜ երկար , բայց
Ազեքսանդր , յաղթանակներու մեծագոյն վառ - ղեռնի մնթսցոբգներր անգամ մը եւս իրենց նո բո Իզուր , իր կանչերուն պատասխան մբ տուող չե
քին տ իրանա չէ եաքը , գեռ ե ր իա ա սար գ աար իքին , ւլ ած բո յները կը քանդեն , կը լքեն ք, քաղաքներն ու ռալ ։ Զա յնը մնաց ան ա ր ձա գան դ ։
մեռաւ Բարելոնի մէք։ ԱյնուՀետեւ, կ՚երեւի թէ) դեղերը կը պա ր պո լին Հա յ շունչէն , ինքն ալ կը 3 ո յս ը կտրած , տեսաւ , Համ ոզոլեցտւ որ ա յս
Յոյները շաա քիչ ժամանակ կառավարեցին Հա - խառնոլի իր դեղացինեբոլ կարաւանին։ ա շխարՀ թն վրա յ ինքը մինակն է մնացած ։ Ուրիշ
յաստանը , քանի որ, 32.2,ին ( ՝(՝ ր իստ ո ս է առաք) , Կր կտրէ ոլ կ՛անցնի Հայկական Միքազետքը ։ մ է կը չունի ։ իր գերդաստանէն շուն չ մը մնացած
վերին Հայաստանի մէք , յո յն կառավարիչին տե - Երբեմն քերելով ու սաՀելով Եփ բատ ի եզերքնե ֊՛ չէր X Ոլրեմն , մտածեց Աամաս Պաճին , մինչեւ
՛ԷՐ», մեղի կը ներկայանայ էքրուանգ Ա* որ կր տի - րէն։ ՝ք՝ ա րխո ց դարձած ներբաններով կը քալէ օ – կեանքիս վերքը ք սեղանիս վրայ պիտի ունենամ
բասլետէ աւեչի քան քսան տաբի ։. \)բուանգ Ա*ի կէՀ լ՛եր ո ւ շաբաթներ, ու ՛օր մըն ալ կը Հասնի Հա միայն մէկ պնակ, մէկ դգալ ու մէկ պատառա -
յա քո բգեն ուրիշ Հայ թաղալո բներ եւ իշխաններ լէ պ յ որուն երբեք չէր Հանդիպած տար ագրո լ - քաղ ։ Եւ իբրեւ շնչաւոր էակ , վիշտերով ու դառ
մինչեւ Երուանգ Բ . (220 2 1 5 ) , որուն կը վերա - թեան տար ինեբ ուն , թէեւ քշուած էր մինչեւ ա– նս լթ ի ւնն ե ր ով շաղուած Հ ոգիս փակած Հին նբս–
գրուի ա յմմու մեր սիր եէի մայ ր ա քաղաքին Ե բ ե– ն ապատն եր ր խանձող * տարանի մբ ու խարխլած սեղանի մր առքեւ , յ ՛Ա
ւան ի Հ իմնա րկո ւթի ւնը % լիտ են ական սա սեւագոյն ու Հնամաշ Հագուստ -
՝Բիչ ետքը, Աելեւկեանց իշխանութեան ժամա Տարագրութենէն ետքը , Զինադադարին յա– ներուս մէք ինչպէս .ուրուական մը :
նակ , նախապէս երկու կուսակալութեանց քոՐԳոԳ քանի մը տարիներուն , իրենց Հարազատ
բաժ ՝- երկինքին X
տակ, Մամաս Պաճին , ամառները կիզիչ
նուած Հա յաստանր յ անձն՛ս ւեց ա\ւ երկու Հայ իշ– ոլ շառայլ—շառայլ
արեւին տակ միայն Հասկաքա > Ա՛ ամ աս Պաճի1 , ճ ե րմա կեզէննեբս պատ -
խաններոլ , Արտաշիասի եւ Զաբիագբէսի , որոնք ղով Հացը կը վաստկէ ր քանի մը ամ սուտն ըն րա ստ են :
կառավա բե ց ին ղայն յան ո ւն Ա ելեւկեանց, մինչեւ թացքին % Հա՛ , չաղաս (զաւակս) : *Լբլացեր ըմ , քր–~
ո՛Բ » I Ց 7 թուականներուն , Մեծն՝ Անտ իո քոս պար - նի մը կարքակնեբ կան , կարեմ , կարկտեմ , առ
Աակայն , Հիմակ , նոր եւ անՀարաղատ , թէ տուն
տուեցաւ Հաովմէաց ինեբ էն յ եւ, երկու Հայ իշ - օբՀասըկին կու բերեմ , ձագս ։
կողմերը , իսկ միւսը եւ ճոխութիւն էր ամէն դի՝ որ կողմ որ դաոնար ,
խաններէն մէկը Արտաշատի Մամաս Պաճին մեր գա գո ւթ ին մէք Հաստատ
իբենք– բայց իՐնչպէս պէտք էր գործ մը ճարել, բան մբ ուելէն ի վեր դարձած
Ծ "փքի մէք կարողացան թագաւոր Հռչակել ընել , կեանքը քարշ տալու Համար ժամանակ մը , էր բոլոր ամուրի որբերուն
գիրենք ։ Անոնք, իրենց ուժերը միացնելով տի բա - մինչեւ որ քիչ—քիչ ծանօթանար ծ՛ով քաղաքին, լուացաբարր , օյրիկր :
պետեցին Լրքակա յ բագմ աթիւ ե բ կի րն եր ո ւն , սաՀ– որոմն մեծութեան ու փարթամութեան մասին մի Երկար տա րին եր երբեք դործձ էրան երթալու
մտածեց X
ման ունեցան կ ասպից ծովէն մինչեւ Տարօնը։ այն Հէքեաթներու մէք իմացած՜ էր ՛փոքր եղած ա– պէտք չունեցաւ , ել ոչ ալ այգ մասին
Ար տա շի աս կամ ր ս ա հյք ո րեն ա ց իի– Արաաշէս , աեններր ։ Ա ինակ այդ աշխատանքով լո ւացա՛բա բութեամ՛բ
սակա յն , մ ա սն ա ւո ր ուշիմ ութեամ բ եւ ձեռնՀաս Այդ տարիներուն Հալէպի իր պզտիկ սանովը եփելիք կրցած էր միշտ ալ
բո յո ր դուռն եր էն ճարել
կա բ ո ղո լթ ե ա մբ գօրացուց , գար գա ց՛ո ւց եր կիր ը , ՛ու
աշխարՀա - գաղթականութիւն կը Հոսէր գետի պէս X կուգա–
ապա ընգՀանուբ տիրապետութեամբ Կրցած էր նաեւ խնա յո գո ւթեամ բ մէկտեղել
յին Հա՛ կոլգա յին պատմ ական Հա յաս ա ան ի կարգ Համեստ
կալ դարձաւ։ Ան, իր ա՛նունով շինեց նաեւ ^փ"" ^Ը. շբ քանն երէն , ^էլէԿԻայէս ւ Կոփաց Աշխար - նորոգել գումար մը եւ, սեււգոյ ն Հ ա գո ւս տ–նե ՐԸ.
Աբտաշատր ^ X
Հա յ ո ց Հռչակաւոր մ այրաքաղաք
որու մաին Ս ար ա բոն կր գրէ թէ «Հաննիրալը շի - Հէն, Հայկական Միքադետքէն ու Փոքր Հայքէն X Եւ անիկա , ամէն օր , կամ շաբաթ բ քանի մը
նեց թագաւորին Համար» ; ՝Բաղաքին մէք խաներն ու պանդոկները , նո յնիսկ անգամ կը լուար մաքուր , ճերմակ ծաղիկի պէս X
տեղ-տեղ Հրապարակները դա գթա կան ութ իւքն ը մր– Կը կաբկտէր ու կ՚արդոլկէր ; Ծալ - Ե ա լ ըրած ու
Ատրաբոն ԱշխարՀագիրը, Արտաշէսի այս յա– չիւններոլ պէս լեցուած , խռնուած էրx ծրարած, անութին տակ, կը տանէր, կը յանձնէր
քո ղութի ւնները բաւական րնդարձակ գրելէ ետքր, ՚Բաղաքը չէր կրնար գործ Հայթայթել այդ իրենց տէրերուն։ Ամուրի որբերը շատ դոՀ էին ի՜
շատ որոշ կերպով կ ըսէ թէ «այժմ բոլոր այգ ժո քան բաղոլկներու, քանի գեռ ճա բտաբարուեստ բ րենց նոր մայբիկէն։ Ան իրենց Համար Հոդին չէր
ղովս ւր գները միեւնոյն լեզուն ունին % նախնական վիճակի մէք էր : խնա յեր : իր կորուսեալ Հ ոգեՀ ատ ո րնե ր ը կը Հա -
Ատրաբոն կը շարունակէ մեր պատմութիւնը Երկար չտեւեց X Մամաս Պաճիին գեղացինե մարէր ղանոնք։
գրելով, թէ Արտաշիասի սերունդէն էր Տիգրան րէն խումբ մր որոշեց կրկին կարաւան կաղմել Որբերն ալ, ի Հարկ է, փոխադարձաբար գոՀ
Մ եծը , "ր աիրեց բուն Հա յ ա ս տ ան ին , իսկ Զա - աշխատանք ու Հաց ճարելու Համար ։ Եւ անիկա էին եւ ուրախ , որ իրենց գաղութին մէք, տարա
րի աղբ էս ի կամ ըստ մ եր իններուն ԶարեՀ ի սերուն դարձեալ միացաւ չուին ու Հա սալ Մ իքեր կրակա գրութեան այս ափերուն վրայ, գտած էին երկ -
դէն էր \^,ովւաց Արտաշէս Արշակբ ։ նի եզերքներ բ X բորդ սրտակից մայր մը խանդակաթ , յանձին
Արտանէշ - Արշակ , Հարաւային եւ արեւմտ - Նոյն ա ռ ս ա ո ա նն նո յն վիճակը նաեւ ա յս Ա՛ամաս Պաճիին։ Անոնք կը վճարէին առատաձեռ–
նօրէն , Աամաս Պաճիին օբՀնոլթիւննեբուն արժա
եան մաս մը ե բ կիրն եր իր տիրապետութեան տակ շրքաններոլն մէքւ Բագմ աՀ ազար գաղթական ո լ - նանալով շարունակ Հ
առնելով, ուգեց մրցիլ Տիգրանի գէմ։ Տիգրան թիւն , որոնց մեծ մ ասը անտուն ել անգործ , աս
պարտութեան մ ատնեց գա յն ել տէր գար ձա ւ ամ- դին անդին կը թափառէ ր արևածագէն արեւմ ուտ X Մամաս Պաճին .դաղութին մէք ամէնէն շատ
բողքին ։ Աակայն , ան ալ ունեցաւ* փոփոխական Նորէն , երբորդ անդամն ԲԱալով, խում բը որոշում սիբուած ու ծանօթ դէմքն էբx Տաբէցնեբէն մին -
ճակատագիր * ՝Ս կիզբբ ապրեցաւ Պարթեւներուն կուտայ գաղթ մը եւս կատարել, այս անգամ Հ ե֊ չեւ ամենավաքբեբը ալս անունով կը ճան չնային,
մօտ իբրեւ պատանդ X Հայրենիք վերադառնալու ռու ծովէն անդին, ուրկից վարդագոյն գետեր՛ կը կան չէ ին ։ Եւ^ ինքն ալ, այնքան տաքուկ սրտով
Համ ար , Պաբթեւնեբր Հա յաստանէն փրկանք առին Հասած է, կը փսփսային դագթականնեբոլ յուսա– ու Հարազատ շեշտ դնելով բառերուն վրայ, դա -
եօթանասուն Հովիտներ X Բայց երբ Տիգրան իր Հատ ու յուսալքուած՜ շրթունքները ։ ղութին անգամն՛երը կ՚անուանէր՝ «չաղաս» , «Զա -
Հայրենիքին մէք ուժի տէր դարձաւ, \ոչ միայն ետ ք*ր կեանքին պէսճ երկու շաբթուան ծովային զրո» կամ՝ «Զգոն» ։
առաւ այդ տեգերը, այլեւ, աւերեց Պարթեւներու ալեկոծ ճամ բո րգութենէ մր ետք կը Հասնի Մ աբ– Ե ր բեմն կատակելով կը Հարցնէին անոր •
սիլիա,
բուն իոկ երկիրները, մինչեւ \,ինուէի ել Արբելայի քաղաքը այգ խժալուր , իսատոլտիկ ու .բազմամարդ •—• Մ ամաս Պաճի՛ , գուն ի^^չ գործ սւնէիր մի
շրքակայքը ։ Ան իր տիրապետութեան ենթարկեց օտար ; նակդ , եկար ու մինչեւ այս տեղեր ր Հասար * * • է
նմ անապէս Ատրպատականի եւ Կ ո բգո լաց իշխան - Աակայն, դարձեալ այնտեղ ալ կայք չեն Հաս իթնչ բնէի , ձագս , քուլ լ ի փրթան՝ քաշուե
նե բը , գրաւեց Մ իքադետքը , Եփրատն անցնելով տատեր իր գեղացինեբբ • \քորէն չու մր ։ ինքն ալ , ցան եկան։ Ես Ի^սէ °եզ մինակուկս Հոն մնայի,
նոլաճեց Ասորիքն ու Փիւնիկէն։ Այսպէս բարձր միշտ անբաժան , կուգայ , կր Հաստատուի Մ իքի՛ն քրնի որ Հոն նէ Հայութիւն մնացած էր^ նէ Հայու
Դիրքի Հասալ Տիգրան , Հիմնեց քաղաք մր Տիգբա– Աքրանսայի երրորդական քաղաքներէն մէկուն մէք։ շունչ նէ բլ Հա յոլ ժամ ու ա ւե տ ա բան .... կը
նակերտ անունով, ՛ու Հոն Հաւաքեց իր իոկ ձեռ քՒէեւ Աեծ Եղեռնէն ասդին տասնեակ մր տա պատասխանէր մեր բուխ սիրտ Մամաս Պաճին լեց
քով աւերած Հելլէն տասներկու քաղաքներոլ բնա– րիներ անցած , բայց անիկա իր Հարաղատներէն ուած աչքերով ։
հ.է$*^՚Ս1Լ ։ ՝Բազաքը տակաւին լրիւ աւարտած չէր , յոյսը չ^բ կտրած բոլորովին, քանի որ շատեր 11 զք Լաւ էր այս դործրւ Ղ՝ոՀ էր։ Կրնար իր ապ -
երբ Հռովմէացի զօրավար ԼոլկոԱիոսբ յազ(^ռց մնացած էին ու փնտռտուքներով իրար կբ գտնէին բուստը ճարել առանց իր գեղաց ինեբ ուն կամ աղ՛
Պոնտոսի, ՄիՀբգատին ։ՄիՀրգատ փախաւ Հայաս Հիմակ : ՛էին վրայ բեռ բլլալու, եւ կամ թէ՝ մինչեւ գո ր -
տան։ Լոլկոլլիոս պատգամաւոր զրկեց Տիգրանին՝ ծարաններր դիմելու ։
զայն յանձն ե լո լ Համար ։ Տիդրան , որ այդ միքո — Սակ այս , աՀ ա ւիրայ կր Հասնի ՀամաչիսարՀա–
ց ին Անտիոքի մէք էբ^ իրեն ներկայացող պատգա– Տ իգբանակերտ քագաքին պաՀակաղօրքբ երկար յին երկրորդ սլաաերաղմր : ՀետզՀետէ , երթալով
մ ա լորին մե րժո ղա կան պատասխան տալով ետղրր– չ գիմ տցաւ : Լո ւկո լլի ո ս գրաւեց ու կործանեց կի՜ ապրուստր կր սղկ : Ապրանքներ ր կր նուաղին :
կեց ։ Լոլկոլլիոս զայրացաւ^ անցաւ իր 15.000 լե սաւարտ քաղաքբ , բնակիչներուն ալ ազատութիւն Կարգ մր ապրանքներ րա<ենեէափի կր վերածնուին
գէոններուն գլՈէ֊խ՛Ր » անսպասելի կերպով յարձա տուաւ վերադառնալու իրենց Հայրենիքը : շուտովդ որոնց կարգին օճառր , Ա՛ամաս Պաճիին
կեցաւ Հայաստանի վրայ, ի քաւ ոփք , անկէ ալ ԱյնոլՀետեւ , Հա յա ս ւո ան ենթարկուեցաւ գործարանին Հում նիւթր :
յառաք անա լով գնաց պա շարեց Տի՛դրան ակերտ ը Հռովմէաց ինեբոլ արշաւանքներուն ։ Լու կո լ յ ի ո ս էն Այս շաա կարեւոր ապրանքը ո Լ միայն բաժնե
Տի գ բան ՜ 20.000 զին ո ւո րնե րո վ փո լթաց Լոլկոլ - վերք , Հռչակաւոր ղօբավարնեբ՝ Պոմպէոս , Կրա֊ չափի էր վերածուաՆ , այլեւ որակն ալ շատ գէշ–
լիոսի դէմ, սակայն, այս ՛Ս՛ բ քին ը ժամանակ սոս ել Անտ՚ոնիոս շարունակեցին տկարացնել Հա ցահ– էր եւ անտանելի՛ , տաժանելի ղարձուցահ՝
չտուաւ անոր պատերազմի կագմաւո բման փ ր զին– յաստանի զօրութիւնր ։ կորբուղոն անուն ճարտար Աամաս Պաճիին աչխատանքրւ
ոլորներուն 5000ր թողուց շարունակելու քազւս - զօրավարն ալ, վերքապէս , եկաւ պա շա ր ե ց Արտա– Ա՞ւր մնացին այն օրերը, կր մտանէր Հիմակ
քին պաշարում ր , \ 0.000"Հ5> ալ Ա ո լրաց Տիգրանի շատ քաղաքբ ( ՝/»բ ի ս ա ո ս է ետք \ 77ի՛ ատեններր) , Աամաս Պաճին, երբ՝ տաշտին աո քել իր գեղջուկի
գէմ ։ ՄիՀրգատի մէկ ղինուորականբ ոբ կ՚ընկե - որ երկար գիմ անա լո լ կարող չըլլալուն Համ ար լայն ու տոկուն ափերովը քանի մր անգամ աճա–
բանար Տիգրանի , խորՀուրդ տուաւ խուսափի լ անձնատուր եղաւ ; ՚Հյե բոնի ժամ ան ակ , կեսարի ՛ւե լէ ետք ճերմակ փրփուրները գէզ . դէզ կելլա
վճռական րա իւ ո ւմ է , եւ յանձնարարեց ԸսգՀ անուր Հ ա լան ո ւթե ա մ բ ՝ վե բան ո բ ո դո ւե ց ա ւ Արտաշատի յին ու եզերքներէն կը կախոլէին ամպերոլ պէս։
պաշարումի վիճակով Հալածել թշնամին ու սովի \թերոնիա անունի տակ։ Հայաստան դարձաւ Հռուի– Գործը չափէն աւելի դժուարաւյած էր Հիմակ։
մատնելով քայքայել զայն։ Տիգրան մտիկ չըրաւ, մէտցիներոլ Հարկատու երկիր, բայց այս պարա Ամէն անգամ, որ տաշտին տակէն կ՚ելլէր, ափերր
անարժէք Համարեց Հռովմէական բանակներոլ թի– գան երկար չտեւեց ; Հա յեր բ վերականգնեցին ի- իրենր չէին այլեւս : Օրերով ձիւնին մէչ\ մնացածի
՚-ԷՀ 1 երբ կը խոբՀէբ թէ տակաւին Հեռու է անոնց րենց անկախոլթիւնր , վերստին զօրացուցին զայն , պէ" > խաշած–, քրքում - քրքում եզա& կ՝ ըլլա յին է
բախելէ , Լոլկոլլիոս Հ ա ս ա լ յանկարծակի , Հար - որ շա րուն ա կե ց մ ին չեւ Ա ասանեաց ծանօթ յեղա - Ա -- ~յնցց Արմսր-մռւալոլ բան մը չէր կ %ր ար բ ռ ն է լ > վեր.
ուածեց Տիգրանի սանակը, եւ Տիգրան Հազիւ կրր֊ փոթութեան վեր քերբ (240^3>) սլա ա ահ, ած Մեծն ցնել, ուրիշ գործ մըն ալ ընել այդ ձեռքովր :
ցաւ ազատիլ շնորՀիլ իը արագավազ ձիուն։ էք ո ս բովի սպաննո ւթիւնր : Միւ֊ս կողմէն , արդէն տարուէ տարի իր ա -
Տիգրանի կրած այս պարտութենէն ետքը յ ԿԻՒՐԵ1 ԽՐԱՏԵԱՆ մուրի «չաղածներուն թիւն ալ իզ գ ա լ կերպով
Fonds A.R.A.M
