Page 254 - \ARM_19-1946_03

ե Ա 0– Ա 4

ԵՐԵ՝Բ Օէ*. ՄԻԱ8Ն ՀՈՂՎՐՏԻՔ մեշտութեանր ել տեգր դրուելու մտահսգութիւե–

նեբր մեղ կր Լղս՚յնացնէին , բայց ել այնպէս սի­

ԳէՈՐ% աՌՀԱՐԵՆՑ րով կր հետեւէինք իրեն :

Փ՝ոքբիկ ատրճանակիս վս տ աՀ ե լո վ միա յն Հ.Ա- Առածին մէկ օրէն, մտերմացաւ երկսեռ աշա­

զատութեան բլուրը» պտոյտի գա ցած էի մինակ , Հեռագիր մը Իտալիա յէն , քանի մը բառ, կերտներուն հետ, սիրցնել տուաւ ինքզինքը ,րայց

աթուր ու մելամաղձոտ ։ <ձՅառաք»ի ուղղուած, կր Հաղորդէր մաՀր բա֊ միշտ պահեց իր հեղինակութիւնն ու պաշտօնա -

Տարուան մէք երեք Օ՛ր այս կերա կը պատաՀ՚ի նա ստեղծ՛՜ողս Ո ւցի Լ Գէոբգ կառվարենցի ԼԱրա - կան ո ւթի ւնր :

թծի ։ Մարգի րէ ՀեռոքլՀ թքֆամոռաց կր յաֆձ - պաճեան ) : . Թէ ղը. "իիէԹք ՒՒ թէ Կը. «ա("՚սյփէինք իրմէ ,

նոբիմ բնութեան , աւելի ճիշգ կր նախընտրեմ ես ԱյԳ երկու բառով վերք կը գբրւէբ այգ արտուքին երեւոյթով արուեստագէտէն , րր
կեանքին
րոկապէո ալ արուեստագէտ էր եւ գրաւեց մեր
ինծի Հետ ապրիլ. ։ վաստակաւոր ուսուցիչ, բանաստեղծ եւ ազգային

Նախ Հոգիիս մէք կը քակու֊ի անվերքանալի ե բեսունեւՀ ինգամեայ գո րծունէո ւթեամ բը անհուն բէրրտ
ծանօթ
ԱյքրոզՀ հինգ տարի պաշտօնավարեց Տէտէ -
ժապաւէնը։ Գէպքեր ու դէմքեբ յաքորգաբար բեմ ոիրելի կառվաբենցին, որուն ամ բողք կեանքը ե՞–

կուգան ու 1լ անոնին , խառն , անկարգ , ոստոս - զալ ն ո ւի բ ո ւի լ ապերախտ Աղաճի մէչ, յետոյ ա%ցալ Աթէնք ( 1 9 3 0 ) , պաչ֊
եւ յո գնեց ո լցի չ աշխա­
տօնավարելու Ս • Գրիգոր Լուսաւորիչ վարժարա­
տուն : Երկիր ու երկիրներ իրար կր Հրմշտկեն , տանքին ,•—- նոր սերունդ պ ա ար աստ ել :

այնքան խելացնոր արագութեամբ, որ Հոգեկան Այսօր աչքիս առքե. կը պատկերանա յ իր գէմ– նը, իբր տնօրէն , ուր մնաց մինչեւ գրեթէ պատե­

թմրութեան մը պատճառ կ՚ըլլան ։ Ա^ ատեն կը ՔԸ. » ^Ւլ\տ այնպէս՝ ինչպէս տեսած էի գինքը, ա— րազմին յայտարարութիւներ՝.

ծ՜ուարիմ, կը գալարուիմ , կատուի փիլիսոփայու­ ո ա քին անդամ , վարժարանի բակին մէք, • ժպտե­ Այգ հինգ տարուան պաշտօնավարութեան րն–՝

թեամբ տաքուկ յիշատակի մը անկիւնր։ րես եւ խստագէմ միանգամայն , այն որ պիտի թացքին , իսկապէս Տէտէ—Աղաճր անճանաչելի

Գէպք մը , գիպուած մը երկար ատեն իբ շրքա­ դառնա ր ուսուցի չ—տնօբէնս \ *)2,5էն 1 9301 դարձած՜ էր ազգային եւ կրթական մարզին մէ^։

նակին մէք առած կ*°Ր°րէ գիս։ Յետոյ կր յաքորդէ Ո^՝վ չէ ունեցած իր պաշտելի ուսուցիչր ։ Բո­ Այգ չր^անին, կրնար մրցիլ որեւէ գաղութի հետ

տ ատ ան ո ւմ ը ՝ ով կի ան ոս ի փո թո ր կարեր պ զտ ի կ լորս ալ ունեցած ենք մ եր դաստ իաբակներր , ո– մշակութային գետնփ վրայ։ ՚հպրոցն ու եկեղե -

պղպքակներոլ վրայ ; բոնց ամէն մէկէն բան մր մնացած է մեր մէք, ո֊ ցին դարձած էին բոլորին ուշադրութեան եւ Հի­

Վսերքն՝ ալ Հրապոյր մբ, իբր թէ բաժնուելու բոն ց շունչին տակաւ առ տակաւ Հատնումը կեանք ացմունքի առարկան : Տարեկան Հանդէսները,մար–

կը պատրաստուիմ ես ինձմէ ել իրապէս զգա յա - տուած է մեղի Հւ առաքնոբդած կեանքի կամ գրա­ ղական մրցումները Հւ թատերական ներկայացում–

Ղէէ*^) այլեւս ագատ մարմնական ծանրութենէ կան աշխարՀի մեր առաքին քայլերը նետելու : ներր, ինչպէս նաեւ Համերգները, բացառիկ փայլ

կ՚անէանամ , կը թււչիմ պարապութեան մէք ։ Ու Բայց կան ել այնպիսինեբ , որոնց տիպաբնեբր կբ մ ը կուտա յին գաղութին է

Կը սկսիմ ըմբռնել Հոգեկան ապրում ի բո լո ր սաՀ - մնան մի շտ քանդակուած մեր յիշողութեանը մէք , Ապշեց ո ւցիչ յատ կ ութի ւնն եր ո վ օժտ ո ւած է բ

մանները իր փոթորիկով ; ել որոնց Հանդէպ կր սնուցանենք որոշ նախասի­ մեր ուսուցիչը , Հմուտ էր ամէն բանի : Ջիրքեբր

Երեք օրէն աւելի չի տեւեր ։ Բայց այգ օրերր րութիւն ու պա շաա մ ունք ։ բազմակողմանի էին : Գրագէտ , եր աժի շտ– եր գա–

կ՚ոլդեմ որ տունէ Հեռու ըլլամ , ո՚րովՀետեւ, ուրիշ Հան, դերասան, բանաստեղծ , Հռետոր եւ լեզուա­

անգամ պա տ ա Հ ած է , շո լրքիններ ս բմիշկ կը կան­ ՝Մ եր տնօրէն– ուսուցիչր ա յս վերքին կարգին գէտ։ Եկաւ Գորֆուէն , ուր մնացած էր \923էն

չեն , իրական վտանգ մը ինծի Համար։ ճիչդ կը պատկանի ։ Առաքին մէկ օրէն խոբ Հիացում 1924, եւ յունարէն կարդալ գրել գրեթէ չէր դի­
ւթեամ բ
այն ատեն երբ ես մրրիկի թեւերուն նստած եմ , զգացինք իրեն Հանդէպ ; Տ է ա է֊Աղաճ ( 3 ո ւնա ս տա­ տեր ։ ՝Բանի մր ամ իս ետքր ինքնաշիսատո

նի Ալիքս ան դ բա պո լի ս քաղաքը , Եգէակ անի վր այ տիրացած էր յունարէնի եւ նո յնիսկ բան ա ս ա Լ զ–
Բ^՜իչկր կո գեր ուս փա թ թ ո ւե լո վ գէպի անդունդ կբ նաւաՀ անգ իստ ) տար ին եր ո լ ըն թա ց ք ին
ո ւն եցած ծութիւննեբ գրած ու թարզմ ան ած էր ա յգ լի­
քաշէ։ կը տեսնեմ, կը զգամ, կը զուարճանամ չա­ էր բազմաթիւ
ուսուցիչներ, որոնք պաշտօնավա - զոլով :
րութեամբ, բայց ոչ կրնամ թո֊ չի լ եւ ոչ ալ կրնամ
րած էին ու մեկնած տարբեր շր քանն եր : Թէեւ ի բ պաշտօնավարութեան շբ քանին , ազգային
կապոլիլ ՛այղ գիտնականին ծանրութեան ։ Այգ մի–
բոլորն ալ Հ ետք մը ձգած կամ իրենց ԳՐՈէմր կեանքի վերելքը Հասած էր իր գագաթնակէտին ։
քոց ին ամ էն ծա յրա յ ե ղո ւթ ի ւն կրնա յ պատաՀ իլ ։
գրած էին ա յդ փոքրի կ գաղութին 1էրա 3 1 Րայռ Օտարն Լբն անդամ կր Հիանային իր տաղանդին
Կրնամ պոռալ վախցնել շուրքիններս եւ տրուած
ամէնէն աշխոյժ չրքանը կազմեցին կառվարենցի վրայ ։ Վ^արժարանը յաճախ կ՚ընգունէր օտար Հիւ–
վճիռին Հ ետ ե լանքն ե ր ը ողբերգութեան կրնան
պաշտօնավա րութեան տ ա ր ին ե րը՝ Հր անգ ՝/* է օ ս է - րեր եւ բոլորին ալ Հիացմունք պատճառած էրւ
փսխուիլ ինծի Համար ։
եան ի Հ ետ Լն\ո յնպէս սիրելի ուսոլց ի չ մ ր ) : ԱյԳ Այս առթիւ կը յիշեմ Գերմանացիի մը աբտայայ–
Երէկ էրկոլ<ս ԳԳ"*ց է փոթորիկին տաք Լունչը ։
Ազատութեան .սուրբ պա ր տ ա կ ան ո ւթի ւնը ս տան ձնա ծ է ին անոնք տոլթիւնր, • շարժուն կրկէսի մը տնօրէնը, որ
ապալինեցայ
Եւ այս առտու կանուխ բլուրին վ/՚~ ամենադժուարին պայմաններու մէք, նիւթական աշխարՀի շր քանն բրած էր* Հիացմունքով կ՚ունկն­
ապաՀ ո վո ւթե
տանդաւր թաւուտներուն ,՚ Հետս ալ չափազանց Համեստ միքոցներով ։ դրէր Կոմիա աս եան ե ր դե ց ո ղո լ թ ի ւնն ե ր ը եւ կառ­

փոքրիկ ատրճանակս ան Հ ամար ։• 1925<^&։ էր երբ առաքին անգամ զիոքը տե - վարենցի զօրեղ ձա յն ին թրթռացումները , իսկ 0՜

կճղակներով նստելիք տեղը Հա րթոզ ն ո խաղի սանք , (կը փոխարինէր մեր նախկին ուսուցիչ թէլլոյի ներկայացման ժամանակ չէր կրցաօ^՜ Է^Ք՛

• մր պէս՝՝ խիճերն ու փուշերր մէկ կողմ նետեց ի ։ Աօս - ՚/ո սյ ե ի ՛ե ) : իՐ իքաՀասակ , գիրուկ , լայն եզր գլ­ գի՛նքը զսպել եւ ղարմանք յայտնելով կը վկայէր *

Գլուխս ղրի մրքիւններով բն՚ակուած քարի մր , ճպոտ մ բ ՚ ^ԱշխարՀի
խարկով եւ Ակն ո ւնե ան սեւ փոգկապով չրքանը բրած եմ թերեւս ՛քանի մր
վրայ ու քանի գիտեցի այղ պզտիկ արարածները ,
իբ ձեռքին , Հազիւ երեսուն տարեկան եբեւոյթով ։ անգամ, Հւ շատ արուեստագէտներ տեսած եմ կամ
նոյնքան՝ պզտիկցայ իմ աւելորգ մեծութենէս ։
Այգ գաւազանիկը սարսափեցուցած էր գրեթէ լսած, աշիսարՀի ամենաբարձր թատրոննեբբ յա -
Օգնեցի անոնց գո րծերուն ։ Ա* էկը յ անգ գն օր էն խա­
բոլորս, Տարօնեան վարժարանի մէք ԼՏաբօնցինե– ճախած եմ , զանազան եկեղեցական եբգեցողոլ -
ծաւ իրեն երկարած մատս , փոխարէն նո լն մատս
բու ան խոն ք աշխատանքի շնորՀիլ կառո ւց ո լած ՝րլ՜ թ իւննե ր ունկնդրած եմ , սակա յն անկեդծօրէն կ ր–
իրեն Համար խաբեպատիր կամուրք շինեցի բարձ —
լա լով, ին չպէս եկեղե ցին , Տ ա րօնեան վարժա­ նամ րոել թէ չեմ ունկնդրած ա յագ իս ի գեղեցիկ
րութեան մր նպատակը կապտելով։ ՅուսաՀատ -
րան անունը կը կրէր) ** Տ ի շաա ակ մըն էր այդ երաժշտութիւն եւ չեմ ալ տեսած այսպէս զօրեղ
օրէն ի ր առաքին երկու թեւերը գլխուն կը զար -
ճպոտր, կ՚ըսէին, իր անբաժանելի ընկեր՝ը։Հ)ր մը, ^լ®էԷԼ"ձէ խաղարկութիւն՝» ։
նէր , ես զինքը գրի կարաւանին կեդրոնը՝ քանի մը
սակայն , ճամ բո րգո ւթեան մը ընթացքին՝ կորսն–
ոբսոբգ աւա զա կնե բու մ էք ։ Ա կսալ պատմ ել իր Բոլոր աշակերտներս ա լ դիտէ ինք թէ մեր տնօ­

բարձրութեան մը կատարի՛ն– Հասնելու ցոլցած էր , եւ ուրախացուցած մեգ ։ Այդ պզտիկ րէնը կաթոլիկ էր եւ Գաշնակցական ։ Որեւէ ՛Օր մբ
մքւքագէպբ :
կորուստը շատ ազդած կը թուէ բ ել չէինք կրնար
Լիիւսնեբր կանգ առին , սկսան գիտել զիս 1 առանց անգամ պաշտօնավարած շբ քանին Հ Հա յտնեց ս ա կայն իբ
ձգելու խոշոր թրթուր
մր զոր մաագրած էին ի - երեւակայել , որ այգքան փոքր բաներուն ն ա խաս ի բութի ւննե ր բ ։ Կը պաշտօնավարէր անա­

րենց բո յն ը տանիլ ։ մեծ կարեւորութիւն կրնար րնծայել ։\,կաբադբով՝ չառս ւթ ե ա մբ եւ ամ էն գնով կը քանար վառ պա–

ծայրա յ ե ղ կո չելու աստիճան բծախնդիր,ամ էն մ էկ Հել ազգային ոգին մեր մէք, առանց կանդ առնե­

իմ ո ի կողմս տեսան , չեմ գիտեր : Երբ Հերոսն բանի վբայ գողգղացոդ, ամէն մէկ կէտի անՀրա– լու որեւէ դժուարութեան կամ էս ո չըն դո տ ի առքե X

ալ գործի լծուեցաւ , ես ձանձրացայ իրենցմէ եւ (կատանի էինք թերեւս, ատոր Համար անպայ­

բերնիս առքել ե ր կա բ ած ճիւղէն տերեւ մ ը փրցու­ ման այգ աստիճան անգերազանցելի կը կարծէ–

ցի խածնելով։ Գ՛առն էր ։ Ակսայ ՚ անպատիժ՜ շատ ֊ Մենք ,

աւերներ գործել։ ձանձրոյթէս մրքիւեներ սպան - Ս՛ ենք , մ ենք , մենք * 1։սՔտ հ-Ը. մտածէ ի յաճախ։ Բայց այսօր անգամ,

նեցի , գառն տերեւներով ճիւղեր կոտրեցի , ծա - Աչ ր՚՚սչ աո^ա^ագրոլթ՝է ւսէևեբ , է՚՜նէ հ՜բագբբ — այդ տպաւո րութիւնբ մնացած է ել քանիցս նո յն

մ ելով թքի քա րի մը վրայ, աղա ո տ քարը նետեցի ներ , ի նչ խաբկանքներ եւ է՜ն չ երելակա յութիւն : տպաւորութիւնը յա յան ած են ուրիշ դասընկեր -

Հ եռուն , Հեռուն : Այգ "՝՝/՚2.™,գ1՚ն է, որ նախ ճառագայթ մր, յե - ներ ։ Գեռ անցեալ օր զինքր ճանչցողներէն մին

աո յ զանազան ճաճան չներ անիւի պէս գաււԱալով կը շեշտ էր թէ Յունաստանի մեր դագութին մէք
շրքա–
^արութիւնը սկսաւ գլուխ ցցել մէքս։ Ոաքերս ղիս իրենց մէչ^ առին , ել անգադար գետնէ գեափն աննման էր Կառվարենցր, ափսո՛՛ս որ փոքր ու -
Հա -
յերկարեցի իյռովելով ու փճացնելով գետնին֊ վբայ կր զարնէին : ՛Լեր կր ն ես։ էին , վեր վար , վար վեր : նի մր մէք ինկած էր, իր մտային պատրաստ

աաբածուած խոտեր , ծաղիկներ , ու փո շիին մէք 11ւ պաՀ մր կարծվես կր մնամ օգին մէէ1; թեամբ եւ կազմակեբպչական ոգիով կրնար

,նհե տ ա ռ ա I զանազա ն միքատնեբ ։ I ատաՀ ական Ու կր պոռամ • ւատաբիլ լաւագոյն ազգային ուժերու ։
նաՀատակեցի
թիթեռնիկ մր բռնեցի եւ պարզապէս Ես ,

ան գթօրէն , ու զզուանքով անոր թո զած գունաւոր ՛բ պա ա շ* տօն ասավարածր ա չրքանը կը մնայ Տէաէ ՚

փո շին մ ատներուս վրա յէն կ°չիկիս կրունկին քսե­ Ե՛ս , ե՛ ս , ե՛ Ա I Աղաճի գաղութին Համար ոսկի չրքան մը ։

ցի ։ թանձրութեանս յաքո բդեց գատաստանը ։ Ւ՜ն չ երազներ , Գրագիրներ ու կամուրջներ : Աենք աշակերտներս, որ զիոքբ ճանչցած էինք

ինձմէ մէկը բաժնուեցաւ , սաաՀակի պէս նըս— Առագաստանաւեր ու թռչող թեւեր , մինչեւ փոսի իբր ուսուցիչ տնօրէն, չէինք գիտեր թէ ուրիշ

տաւ ուղեղիս վրայ եւ լալ մը ւ ա ւո ււ ււ ւե ո ա ւ մ ր քսվ իյնա էս : կաբողութիւննեբով ալ օժտուած էր ։ Վեբքէն կ՛ի­
• • Ե՛ս յ գո՛ւն , ե՛ ս , գո1 ւն ;
Հըաւիրեալի պէս : Ո աքեր ը կաիսեց կուրծքիս , մանա յինք որ կազմակերպած էր նոյնպէս դաշ -

կրունկը զետեղեց սրտիս մէք ու սկսաւ . Կ"իւր կր սկսի, անվերի եւ անգութ; կռիւ , ն ա կց ա կան շա րքերը ել քանիցս մ ա սն ա կց ած կու­

Գո՛ւն , փոխնիփոխ պարտութիւն; Ու յաղթանակ։ Ե՛ս, սակցական բարձրադոյն ժողովնեբու ։

Ղ՛ո՛ ւն , ղո՛ ւն , գո՛ ւն ։ գո՛ւն*** եւ այլեւս բան չի մնար, այլ (լերեւա ք կառվարենց նկարագրով վեՀանձն էր ու
ճամբայ մր միայն
անծայրածիր , ու ես կր քալեմ Հպարտ , եւ մնաց այդպէս ։

Ցուցամատը եբկարեցալ նիզակի պէս եւ այն­ երեք օր ու երեք գիչեր , մինչեւ Հասնիլս Հոն՝ ուր­ Պերճախօս էր եւ զուարճարան ; իր սբամտոլ–

քան ուժգին խօթեց ա չքեր ո ւս մէք , որ այլեւս չէի կէ մեկնած֊ էի։ թիւններբ յաճախ ափ ի բերան կր ձգէին շուրքին–

տեսներ զինք եւ սկսայ նե բքին աշխարՀբ գիտել ։ «Բոլժոլած– » եմ, որովհետեւ սովորական նե րը ։ Գաղութ ի ն ի ւթ ա կան կացութիւնը չէ ր նե­

Ական քներս սկսան զզուելի կերպով ԲԳԳԱ/ կեանքս կր սկսի * րեր , երբեմն , ամսականներու կանոնաւոր վճար­

Գո՛ւն ։ Ան ի՛՜նչ մեզքեբ չթուեց , որ գործած ՀՀ՛ք I ս,~՜ Նորէն կր սիրեմ խօսիլ , կարդալ , երգել : ման ։ Ամիսներով կը մնար անվճար , ին չպէս իբ

յի : Ոչ մէկ լոյսի նշոյլ, կապոյտ մթութեան մէք ՛Ասրէն կ՝ ո լզեմ սիրել, ըմպել, ՛ուտել։ մտերիմ պաշտօնակիցբ։ Բայց ժպիտով կ՚ընդոլ —

կո ր ս ո ւած էի ։ Նորէն բանիլ , տառապիլ , քնանալ *, նէր այդ բո լո բ ր ել իբր գանգատ ել բողոք՝ սրա­

կ իսամ երկ լակոտ մը ու սիս վրա յ տեղաւոր - Նորէն բաղձալ , վազել , եր աղել : միտ կատակ մը։ կատակ կամ իրաւ, իբ պաշտօ­

ուելէ ետք՝ սկսան զիս պաշտպանել : Նորէն խոկալ, ծրագրել, յուսալ : նակցին կ՛առա քար կէր այգ ապերախտ պաշտօնէն

- Ա"" , Ապրի՛, : Հրաժարիլ եւ քԷ՜օֆթԷ^ գործ բանալ ։ Երբ Հրանգ

1 Ա ՛ն , ա՛ն , ա1ն ։ երեք օրերուն՝ ոչ կ՝ուտեմ , ոչ կր խօսիմ , կ՚առարկէր թէ օգտակարութիւն չէր կրնար ունե­

Ալ ի՜նչ Հեբոսոլթիւններ , առաքին ո ւթիւններ , ո չ ալ կր չարժիմ : նալ այգ գործին մէք, ինքը ամենայն լրքութեամբ

չքմեղանքներ , չթուեց Հակազղելոլ Համար դա - Լաւ լոր այս անգամ ո եւ է մէկր տեղս չէր գի­ կբ պատասխանէ բ թէ միայն քովս կենալդ կը բա­

ւս ա ւ ո ր ին՝ մեղադրանքներուն ։ տեր : Արգէն ապահովութեան համար փոքրիկ լեց­ ւէ ։ Ե ս կը խորովեմ , ե՛ս կբ գովաբանեմ ապրան­

Երկու կողմ երէս, յանկարծ, երկու չափաՀաս ուած ատրճանակս ալ քովս էր, Ազատութեան քը պոռալո

մարդիկ աղիքներուս վրայ կո խելովն Վեր ելան բլուրին վտանգաւոր մացառներուն՝ թաքստոցին վ Ո՛վ որ այսքէօֆթէէն
«երեք
ու մէկ կողմ նետեց ին փաստաբան ել դատաւոր մէի. Աստուած պահէ զիս գալ տարուան պէս կը դառնայ ուտէ , ինծի
աէ , կը դառնայ
յետոյ սկսան կր&ել, մաքրել անոնց թողած Հետ­ օր">երէս : (իսքը գիրուկ էր) , եւ ով որ չու–

քերն իսկ ։ ԽՈՍՐՈ՚Լ ՎՇՏՈՒՆԻ ասոր պէս, ^մատնանշելով Հրան–

գը ոբ կազմով շատ նիՀար էրF)o։nds A.R.ՆAԵՐ.MՍԷՍ

(Մնացեալը յաջորդով)