Page 235 - \ARM_19-1946_03

6 ԱՌ ԱՋ 1

ԱՐՇԱԿ ՐԱՖՖԻՆ րովՀետեւ գոլ Հեռանում ես այս աշխարհից լի ԿՈՉ ԲՈԼՈՐ ԲԱՐՋՐ-ՀԱՅԲ8ԻՆԵՐՈՒՆ

(ՅՈՒՇԵՐ) յոյսերով եւ լաւագոյն սլատբաստոլթեամր առանց

քո ոլտ ը ւորդ կատարած գէպի քո ազդր, եկեղեցին Սիրնլ՚ի հ ա յ ո ե ն ա կ ւ ւ ց ն ե ՚ ռ7

ել Ժողովուրդը •• Պատերազմէն առաք միեւնոյն նաՀանգին պատ­

Մեր տաղանդաւոր ՛վիպագիր եւ. Հայ յեղափո­ Մեր մեծ , տաղանդաւոր բանա ստեղծ Գամառ
Րաֆ–
խական շարժման գաղափարական ղեկավար զաւակ ՛Քաթիպան աւելի երջանիկ չգտնուեց : \,րա դուս– կանող շարք մր միռլթիւններ ունէինք, ինչպէս

ֆէս իւր մահից յետոյ միայն երկու մանչ րն գու­ տըրներր եւս զա՛հ ու ում էին Ա՝ ոսկու այ ո ւմ եւ դժ­ Բաբձբ-Հայքի Վերաշինաց , Բարձր-Հայքի Հայրեն
մեծանուն
թողուս Աբամ ել Արշակ , որոնք իրենց բախտաբար Հայերէն ամենեւին չդիտէին , խոր - նակցական , Բարձբ–Հայքի Երիտասարդաց , կար–
Րաֆֆիի
նս։ կութ ի լմևԼ րով եւ շնորհներով իրենց թացահ– էին Հայ չրչ^սններից է լ բոլորովին "֊՛"– ֊ ս " յ * Երզնկայի , Բաբեբգցիներու յ ՝Բղեցիներու ,

Հբբէփ չ՛՛՛ա Հեո֊ու էին գժրախյոաբաբ ։ սու ցած։ Իրինց միձ– Հօր մականունն ալ գարձրիյ Գեր քանի , Մնձուրի Վերաշինաց եւ Հա յբենակոա՝–

ղարթերը բացառութիւն չքին–. Այդպէ» են ե֊ էին Պ-աքոկ^անով Տ կա% \Բ իութ իւննեբ * * * ։Այքւ Ա՛իոք֊թիւննի բ ը անքատ

ղա&, իւ նո յնիսկ ալ/, չի վատ՝ մֆռ միւս յ ա յ ա ն ի Րաֆֆին այո տեսակէաից աւելի քւրշ\սնի/լ անքատ կը գործէ՛ին՝ թէեւ ունէին միեւնոյն նպա­

ազգային ել գրական գործ՜իչների որղիներր։ Խ ո՛­ դտնաւեց : Նրա զալակներր իրենց միջնակարգ կր– տակը մօտաւո րապէս ։ Լա ս կա լի եւ շատ պարզ է

ւր Աբովեանր մեր աչխւ ւրՀաբար գբակւ թո ւթիւնր ստացան Հայութեան ազգային մեծ որ ա յս դրութիւնը կր քլատէր մեր ուժերը , կր

նո ւթեան Հիմնադիր ր մի մանչ զաւակ ուձնէր՝ վարժարանում Թիֆլիսի Ներսէսեան Հոգեւոր թուլացնէր միութեան կապը, կը խորացնէր բա­

Վարգան Աբովեան՛ր , որ նո յնիսկ , որչափ յիչում Ազգային դպրանոցում X ժանման եւ խտրականութեան ոգին՝ որմէ կը տու­

եմ , ո ր սլա տ անգամ գնաց բարձրագոյն կրթու­ Ար ամն իր արտաքինով մօրն էր նման Այ­ ժէր րնդՀ ան ո ւր նպատակը ։

թիւն ստանալու , բայց շատ Համեստ ընդունակու­ րի տիկին Աննա Րաֆֆիին նիՀար էր, ոունատ. ՝ Երկար տարիներ ո ւ դառն վարձառութեան եւ

թեան տէր էր հ Հոր նման բարի , եւ ո ւս ո լցիչ ու մէքքը, գեռ փոքր Հասակից , կորացած, քաշուող կեանքի նոր պայմաններու ազդեց ո ւթե ան տակ

վերակացու, էր Ա * էքմիածնի Գէորգեան \ճերմա– բնաւորութիւն ունէր, պարփակուած էր իբ մէք, Ա՝ աբսէ յլի շբ քանին մէք գտնուող Բարձր– Հա յքցի–

ր ան ում հ Հետաքրքբլում էր գրականութեամբ եւ աւելի ներս շատ քի չ բացառութեամ բ , նպատակա յար–

Մ ո ս կո ւա յո ւմ Հ րատարակո լող «Հիւս էսա - լուրք էր։ մար սեպեցինք Համախմբուիլ մէկ Ա՛ իութեան

փայլդ յա յանի ամսագրի իսմրագիր եւ Հազարեան ձոլՐք ք՛լ գործակցիլ։ Այս առաքադբութեամբ ալ

Աբշակբ ւ որի դասընկերն եմ եղած ես մօտ կազմեցինք «Ներգաղթողներու Համա բարձր– Հայք–

ճեմարանի մասնագիտական բաժնի Հ ա յա դիա ո ւ - Հինգ տաբի ( 1 8 9 3 — 1 8 9 8 ) , Հօրը՝ Րաֆֆիին էր եան թրքանային ԱաբմինրԴՀ

թեան եւ պարսկերէնի նշանաւո ր պրոֆեսէոր Ատե– նման իր գէմքով — առոյդ էր, առողք, էլա րմ բու­ Առ ի դի տ ո ւթ ի ւն բո լո ր Բարձր—Հա յքց ինեբ ուն

փաննոս Նազարեանր , մեծ՜ Հայրենասէբը եւա գ - թա շ , դէմքը ծաղիկից մի փոքր չեչոտ , Հմայիչ կը յայտարարենք, որ մեր Ծրք* Ա՝արմիոր ցան­

դասէր ր ա յգ կողմից աւելի դժբախտ էր ՚ նրա աչքԼրով , կենսուրախ ե. զուարթ, լայնաթիկունք։ կութիւն ունի բոլոր Բաբձր–Հայքցիներր Համա ՚ –

րոլոր գաւակներն է լ •— մ ան շերն ու ազքիկս^*ԲԲ , Ներսիսեան դպրոցի աշակերտները, որոնց խբմբել այս Ա իութեան մէք , բաբո յա կան ել նիւ­

որոնց ես Հետագայում Ա՚ոսկուա՝ Հանդիպեցի , բո– թիւր այգ ժամանակ վեց Հար իւր ից անցնում էր, թական միքոցներով սատարել ներգաղթին եւ օգ­

լորն է լ կորած՜ մարգիկ էին մեզ Համար եւ Հայ ե. բոլորն է լ չ րաւ ո ր գիլգաց ինեբ ի , ա րՀ ե ս տա ւո բնե­ նութեան Հ ասն իլ ներգաղթող կա րիքաւո բ Հ այ րե –՞

րէն թօսել անգամ չգիտէին % Պատմում են, Ատ» րի եւ քաղաքացիների զաւակներ էին, շատերը նա կի ցն ե րո ւն , կապ Հաստատել 3) ր անսայ ի ել աբ–

\յազա ր եան ի անգ ր ան ի կ զա ւա կր $)ր եգեր ի կոսր գրեթէ օբուայ Հացի կարօտ հ Րաֆֆիի որգինեբբ տասաՀմ անի մէք ապրող Բարձր—Հայքցի /2"//*/՛

չնորՀ ՛լի եւ ապագա յ իւ ո ս ա ա ց ո զ երիտասարդ է առաւել ար տօն եա լ վիճակ ունէին՝ թէ իրենց ան– Հայրենակիցներուն Հետ Հ

զել* սակայն նա վախճանուել է Մ ոս կո ւ ա յի կայ՛ մաՀ Հօր Հեղինակութեան եւ մեծութեան շն ո րՀ իւ , Պատգամ ա ւո ր ա կան ժողովով մ ը ծնունդ տալ
մէք
սերական Հ ամ ալս ար ան ի սժ շկա կան րամն ի վերքին եւ թէ իրենց բարեկեցիկ կեանքով հ կովկասաՀա– կեդրոնական մարմնի մը% եւ յարաբերութեան

լսարան ի ՚նոգ եղած՜ միքոցինճ մ եհ՜ կսկք&՝ յութեան գիտակցութեան մեծ վերելքն էր սկըս– մտնել քՏորՀ* Հայաստանի Հետ։

պատճառելով իր զ մ րա իւ ա Հօրը * Ասում են , որ ւած։ Տարական կառավարութեան բռնի եւ անսանձ կթրքանային Ա արմ ինը Հպարտութեամբ կբ
Հա -
Ատ* Նազա րեանն այնքան Հողու արիութիւն է ու­ Հալածանքներր Հակառակ Հետեւանքներ էին տա­ յայտարարէ թէ պատիւ կը Համարի ԽոբՀ *
Հայ­
նեցած՜ , որ Աոսկուայի Հայոց եկեղեցում իր զա­ լիս * . . Րաֆֆիի վէոլերր «կայծեբըդ , «Աամուէ– յա ոտանի քաղաքացիութիւնը * կ ր գործակցի ^քա­
բոլո­
ւակի գաղաղի առքել ղամբանական է խօսած , ՛որի լըԴ , «Գաւիթ ԲէկըԴ ամէն մի երիտասարգ Հա յի րենիքի բոլոր բարեկամ Աիոլթիւններուն Հետ

մէչ ՛ել է՝ «Ես աղբում եմ քո անժամանակ սեղանի զարդն էին կազմում *Հայ երիտասարդու­ ղաքական խնդիրներով էզբաղիր , կը գործէ
մաՀր
ոչ միայն իբրեւ որդեկոր ոյս Հայր , աձԼ ՚ռ՝~ թիւն բ ոչ թէ կարդում, այլ կլանում էր այդ գր>~ րովին չէղոք Հողի վրայ։

քերբ, իր Հոգու մէք զետեղում նոցա, այնքան որ Իյ ո րապէս Համ ողուած ենք1 որ ար տա սաՀմ ա–

այգ թաղական խորՀուբղներր * •• Հմայիչ, դիլթիէ էին նոքա եւ ժամանակակից աղ– ն ի մ էք Հա յո ւթեան կբ սպառնայ ձուլումի վտան–

Ո՛չ* ձեզի ի կարգ կր Հրաւիրեմ ; գային—Հայբենասիրական ոգի Բսո։"ք բ^Բոզ °՝ւ ԳՐ ։ Ոչ մէկ աշխատանք պիտի կրնայ այգ վտան՝~

ԻնծիՓ , կր Հարցնէ ՕՀանեան զարմացած, ներշնչող * *• դին ՚վքր ւնե,

"՛յգ վկայականներուն երեսէն գիտէիք Հի ւան զա - Հհյրէ աիկին Րաֆֆին Հազիւ էր կարողանում Հայ ժողովուրդին ապագան , անոր ազգային^

ն ո ցր տարեկան քանի ոսկի կբ տուժէ* * . ա յ դ գրքերից որեւէ մ է կր մի քան ի Հազար օրի - գոյութեան ապաՀ ո վո ւթ իլն ր պա յմ անաւո ր ո լած է

ք՝ուն խնգբին դարձէ՛ք ; նակ Հրատարակել եւ սկսել մի ուրիշի Հբատարա­ միայն իր Հարազատ Հայրենիքով։ Եւ ա յ գ նկա­

Աոկէ աւելի ի®ն չ կենսական ի՛ն ղի ր կրնա յ կո ւթեանը, երբ առա քինն արգէն սպառուած էր տումով ալ Ծրք * Մ արմ ինը Հյվա բ անի բ յա յտա -

ՐԱալ . • . լի ն ո ւմ % Րաֆֆ ի ի զաւակները դպրո ց ի ա շա կեր ՜ բարել որ մեր Ա իութեան գոյութիւնը, ա շիւ ա -

Ըւ այսպէս ՕՀանեան կր շարունակէ որբ ու տութեան մէք ամենից լաւ էին Հագնուած, կոԿէկ ՛սանքն երրըը եելւ ն շանշարնանբանըը սաՀմ անավւակուած են

Հիւանդանոց խառնել ամէն վիճաբանութեան մէք։ եւ Հարուստ * * . Արդեօք ա յս Հանգամանքը, թէ մ իա յն ներգաղթով հ

Հբողովէն գուբս ալ ա յ նպէս Էհ Փողոցին մէք բնաւորութեան գծե րն է ին պատճառ , որ նրանք Հայրեն կիցնե՚ր , ձեր Հայրենասիրական մա–

երբ խմբագրի մբ Հանղիպի իր առաքին խօսքր մի փոքր իրենց Հեռու էին պաՀտւմ իրենց բնկեբ– քուր զգա ց ո ւմն ե ւն՝ եւ ձե >ղ1 գ աաոո ու
ներից . . . Այս տեսա կէտ ից Արշակ Րաֆֆին թւում թեան վերաբերմամբ մեր ունIե՛ցած
Հաստատ Հա­
Ղ՝ռււայ ՚
է թէ առաւել րնկեբասէր էր Հ՚Բայց երկու եղբայր* մոզումով, սրտագին կոչ կ՚ուղղենք բոլորիդ անդ­

Ա ա որբերուն մասին բան մր Հգբէ^ք * ներն է լ շատ սիր ո ւած եւ յարգուած էին թէ րն– րադառնալ անցեալի սխալներուն , վերք տալ բա­

Ա ի շա յանձնարարութիւն մբ ունի թերթեր ո ւն կերների եւ թէ ուսուցիչների կողմից , իբրեւ մեծ՝ ժան բաժան գո բծելու գրութեան , Համաիսմբոլիլ

Որբանոցի ու Ա * Փրկչի մասին եւ երբ զինքք տես­ մեծ վիպագրի որբ զաւակները: նաՀանգային մէկ Միութեան՝ ք^Ա1ր ձ ր – Հ ս ւ յ ք ց ի ն է –

նեմ Հեռուէն կր պոռամ • Արամբ մեզնից բարձր էր մէկ դասարանով։ բ ո ւ Ն ե ր գ ա ղ թ ո ղ ն ե ր ո ւ Շ ր ջ ա ն ա յ ի ն Մարմ՚նէի շուրք՝

Պիտի գրեմ , պիտի գրեմ * * • վազր պիտի 1897/ գարնանը Րաֆֆիի մեծ գաւակը Հենց որ կատաբե յոլ մեր ազգային ն ո լի ր ա կան պարտակա­

գրեմ Հ մինչեւ Հիմա էգբԾցիբ * կր Հարցնէ ւ աւարտեց Ներս իսեան դպրոցի դասրն թաց ը , ա յր ի նութիւնն ե րր Հ աւաքական ուժերով ու բո լո րիս
ինչո^ւ ։
տիկին Աննա Րաֆֆին Աբամ ի Հետ տեղափոխուե– միաՀամուռ մասնակցութեամբ
Ա ո ո ց ա յ , վաղր անպատճառ կբ գրեմ Հ
ոին Թիֆլիսից Լոնդոն հ Արշակին մնաց վարելու
Հարաւ * 0) բան սա յի Ներգաղթողներու
իԲնչ է գրելիքս , ես ալ մոռցած եմ, բայց ա֊ իրենց գործի մի խոշոր մասր։ Նա պէտք է բալա–

ն ո ր ո շա պէ ս կր յիշեմ թէ կա՛մ որբերու ել Կամ բա րէ ր իր Հօր ե րկերի բաժ ան ո բդնեբ ին , գանձէ ր Համա բա բձր– Հայքեան &րք*Մ արմնի կողմէ

Հիւանգանոցի վերաբերեալ բան մ րն Էհ գրամներ ը գրավաճառներից եւ փոստից , ստանար ՆախագաՀ ՛Բ ա բ ա ո լղար

Ներսէս ՕՀանեան այնչա՜՛փ պաշաբուած է Հի­ ն,որ տպա դրուած Հատ որները տպ ար անն երից , պ ա– Փ • Գա յաւգա շ Էր . Պաղաասարեան

ւանդանոցով որ երբեմն Գտա ողիւղ իր տուեր եր­ տասխանէր կով կասետն ել այլ տեղերի Հայու -

թալու Համար ճամբայ կ՚ելլէ եւ իսքզէսքր Ա * Փրր– թիւն ի ց ստացուած բոլոր նամակներին , եւ այլև՝ ։ նրա Հոգեկան աշխաբՀում , ար նա «ազգային

Եթէ Պէղճեան Ամիրայ այղ Հաստատութիւն ր 1898/՛ կեանքէ բոլորովին քաշուած էրԴ ( Ց ա Ո Ա 1 ջ 25 Օգ*)

Հիմնած էբլլաբ 1 թերեւս ՕՀանեան գոյութիւն պի­ գարնանը նա աւարտեց Ներոիսեանի գժուաբանում եմ բացատրել • * * Տ ամեն այն

աի չունենար ; լիակատար գասբնթացր : Աւարտական Հանդիպում դէպս նրա քանքարաւոր ծնողը՝ Րաֆֆին այնպի­

Բարեբախտաբար միլիոնատէր չէ* եթէ Բար՛ մի քանի մտե րի մ ,րն կ երնե րի Հետ տ եղի ո ւնեցալ սի խոշոր ժառանգութիւն ունի թողած իր ազգին

^՚ԷԿէ մ ր բլլաբ՝ ամբողք Պ ո լիս բ Հ ի ւան գան ո ց ի ու Արշակ Րաֆֆ իի բնակա րան\ում , որ շատ ուրախ 1ւ ու Հայրենիքին , որ ներող պիտի գտնուենք դէպի

որբանոցի պիտի վերածէր Հ աշխոյժ անցաւ Հ&որՀիւ տանտ\իբոք։ ւքեծ հ օ ր փոքրիկ զաւակը * * •

ք1բրեւ բն կեր ա կան մ աբգ Ներսէս ՕՀանեան կարճ ժամանակից յետոյ Արշակը նոյնպէս Արշակը մեռաւ 66 67 տարեկան Հասակում է

շատ Հաճելի էճ երբ որբերուն ու Հ ի լանդանո ց ին տեգափո խո ւեց Լ\ռնդոն՝ իրենց բոլոր գո րծերր Նրա մա Հ ո վ վերք դտաւ Րաֆֆիի անմփքական սե­

վրայ չի խօսիր հ կատակասէր է եւ զբօսանքն ու Թիֆլիսում վեր քացն ել ուց յետոյ ։ րունդը ։

կե րուխումր կր սիրէ , չափաւորութեան սաՀմ ա - ԱյնոլՀ ետ ել մենք նորէն Հան դիպեց անք Ա ոս– իմ վաղեմի ընկերս քս վերաբերմամբ լաւ ա -

ն ին մէքՀ Իր մեծագոյն Հաճոյքն է ընկերներով կուայում 1901 ի աշնանը ։Արշակը եկել էր Պետեբ– դոյն յի շողս լթ իւննե րն ունիմ * պարզ բնաւորու­

Պէօյիւքտէրէի քուրեբր երթալ ու տՕլլքա ուտել* • • բուրդ մ ի քանի տարի առաք , ռուս լեզուի մ էք թեան տէր էր , բացսիրտ , բարեՀոգի , րնկեբա -

եւ պատրիարք րնտբել կամ վար առնելՀ աւելի կա տար ելա գո բծուելու նպատակով ։ 1Լե ր - կան . . . Եւ $ լ,7ր իմ այս անպաճտյճ յուշերր զար­

Օրմ ան եան Ա րբազան ի քերմ պաշտպանն է ել քացնելով իր ուսումը նա մի քանի շաըթով եկել դարեն սիրելի \Լբշակիս թարմ չէրէմր է \Էրրռլ–

ամբողք չորս տարի աշխատեցաւ Հակառակսրգ ե– էր Մ ոսկու ա՝ ծան՛օթանալու քիուս իո յ եր կբ որ գ ծ՜աղկեփ ունք՝ քաղուած Թիֆլիոի պատմական՝ Բու­

ր ես փոխանն երբ Համ ո զելու եւ ան պար տո ւթ ե ան մայրաքաղաքին ։ Մ ենք Հանդիպում էինք յաճախ ; սաբանական այգու անուշաՀոտ ծաղիկներից Հ Այն՝

վճիռր ապաՀ ո վե լու Համար : Նո յեմ բերի առաքին օրերին ես վեր ա դառնա ւմ էի ա յդու, որ դեռ պատանեկան օրերից մեզ Համ ար

Ազգային <Ի ո զովին մէք ամէնէն խնամեալ եւ Կ ո վկաս ։ Արձակը կայարան եկաւ ինձ բարի երթ նուիրական էր, որովՀետեւ այնտեղ էր* որ ամէն
ղա­
երկար աշո ւն չ ճառր խօսեցաւ Օ րմ ան եան Ար բա մ աղթելոլ ։ Ա ա եղաւ մ եր վերքին Հանդիպումը Հ տարի Ներս իսեան Ազգայէս Գպրանոցի ա շա կ եր -

նի անմեղութիւնը ւի ա ս տ ա բան ե լո լ Համար ւ Փարիզի մէք իմացայ , որ Արշակ Րաֆֆին, տութիւնը խու ռներամ կը թափուէր ու կը տօնէր

Իր ժո զովը գա կան ո ւթիւնր մեծ է եւ ինքն ալ ո րպէս ռուս լեզուի դասաիւօս ա յն քան էր Հմ տա– Մայիս մէկը ։

գիտակից է ատոր : Բանի մը օր առաք կ՚ըսէր ցած իր մասնագիտութեան մէք, որ առած էր

ինհ-ի. ։ւ.ար ձե, Լ ոնգոնի մէք թէ՝ ^.ձիերին անդամ կարող ԱՐՍԷՆ ԱԻ • * Ա Հ • ՍԻՄԷ0ՆԵԱՆ8

Հայկ Խօճասսյբեանր կ^րսէ կոր թէ՝ երբոր է ռուսերէն սովորեցնել նադ :

մեռնիմ փառաւս ր թաղում մբ պիտի ունենամ յ Գժբաիստաբա բ ես անկարող եղա յ Արչակի ,

Ա յսպէս է , պա տ ա ս խ ան ե ց ի , մ իա յն թէ * * • իմ պատանեկութեանս օրերի ոն կե ր ո ք Հետ նամ տ– ՊԱԲԵՆԱՒՈՐՄԱՆ տոմսը փոփոխութիւներ

Միայն թէ Ներսէս ՕՀանեան պիտի չմեռնի կադրութիւն վեր սկսել պատերազմ ի եւ այլ ան–

յաբմարութեանց պատճառով , ամենեւին չկարծե­ պիտի կրէ մօտ ատ են էն : ՛Նոյեմբերէն սկսեալ ,

որչափ ատեն որ Ա * Փրկչի Հիւանդանոցը գոյու - լով, թէ այսքան մօտալուտ կարող էր լինել նրա տոմսակները ամէն երկու ամիսր անգամ մը Ալի -

թիմ՛ ունենայ : վախճանը հ տի վերանորոգուին : Հացի տոմսակն ալ փոխա -

ԵՐՈՒԱՆԳ ՕՏԵԱՆ Ես չոլիցս ի փոփոխութիւն էր տեղի ունեցել նակ 15 օրուան Համար ըլլալու, պիտի րԱայ ամ -

սա կան հ՜

Fonds A.R.A.M