Page 122 - \ARM_19-1946_03
P. 122
աաա&>ք
(սսո֊ը քէորձահ֊աձ– է երկո՛ւ անգամ,— աՀւդամ մր
ԻՆՁԵ՛Ր ԻՆԶէէ՚Ր ԵՆ ԳՐԱԾ ԳԼՈՒԻ ՍԻԱԼԱ8 առածին իմաստով (տե՛ս Ա– տող 358), անգամ մը՝
եբկրորգ իմաստով (տե՚Ա Ա– տող 8 0 8 ) ։ Գալով
ՄԵՐ ՄԱՍԻՆ է1ս§ բառին՝ կը նչանակէ խ ե լ ա ց ի , զ ա ր գ ա ց ա ծ , լ ո ւ –
Ա– ԹԱՐԳՄԱՆԱԿԱ՜Ն Սամիտ : (Ես կր գորձ-ա&եմ, իմ պրպտումներուս
Պարս ամ եան , Համեստութեա՛ն ն դդաասս Ամ՝ բբ տալու Համար, Ռոթէքի բառարանը եւ Պիրմանփ մեհ֊
Ա– Համ աո ինծի, վկայութիւն մ յլ կը րեըէ Կէօթէի բառգիր քր) :
Տ ա սն ե ա կն ե րո վ տա ր ին ե ր առաջ, այն չարա Ֆաուստ^1>. « Փիլիսոփայութիւն , իրաւագիտու Եզրակացութիւն Հ Ֆրանսերէն թարգմանոլ -
շուք օրերուն երր մեր տ առա սլան քև ու արցունքը թիւն , բժշկութիւն , ին չսլէս նաեւ դժբախտաբար թիւնները եւ բնագիրր չեն Հաստատեր Պարսում– •
մաման ց ի նիւթ– էին Եւրոպացիներուն Համար, մեր ասա ո լահա րա՚եււ ւթիւն սորվեցայ ջերմ փափաքովդ եանի թարզմանութէւնը որ, Հետեւաբար, սխալ Է
մամուլը մեծ՛ ախորժակովդ կր թարգմանէր ի պէսւբ եւ սակայն ՀԱՄԵՍՏ եմ ր լ խոհական ինչպէս ա– եւ անՀալատարֆմ :
մեր անլեզու բազմութեանց՝՛ ամէն անուշ խօսք ռաշ » ( Ա ր ե ւ մ ո ւ տ ք , թիլ 6 0 ) ։ Բայց Պարսամեան կրնայ ինՒի պբւաասխքսնել
զոր օտարներ ր կ՚արտասանէ ին է նպաստ մ ոգի՝ Կէօթէն ե՛ս՝ ալ կարդացած եմ : Թէեւ գոց չէի թէ զո րհ ահ ահ է Ուրիշիս թարգմանոլթիւնը :
մ՛ա րգասի րաբա՛՛բ ու քր իստոնէակա՛կան կարեկ — դիտեր Ֆ ա ո 1 ֊ ա ֊ Ռ Հ 7 , բայց իբ վաբդապետութեանԼ\՝) Հետապնդենք զինքր փախուստի այգ ճամ բուն մէջ
ցութեամբ % Ա յսպէս, թարգմ ան ած ՛ենք Ան գլի աց ի ֊ ծանօթ՝ գիտեցի որ խորթ է Պարս ա մ ե անի թաբգ– եւս :
նե բու, ֆրանսացիներու, Ամեր իկաց իներ՚ու եւ ուրիշ մանութիւնբ։ Համեստութեան ի՛՜նչ տարօրինակ եւ Աչքէ անցընենք, ուրեմն, Հայերէն թարգմ ա -
շատ մր քազաքակբթուած ազգ Լ ր ո ւ « Հ ա յաս ի բա» անտեղի ցուցադրութիւն այստեղ* Յքաուստի բեր՛ ն ութ իւննե ր ը :
կան՝ֆ ճառերը, կո չեբ բ, ազօթքներ ր եւ նո յնիսկ ա– նին մէջ* այնպիսի պաՀոլ մը* երբ երիտասարդ Մ • Նուպարեան Ֆաուստ/7 թարզմանահ եւ
նոնց ամբՈ ղշակա ն Հատորներ բ այգ բովոբէն սպա՜ վւ ի լի սուի ան իր յ Ո Ն Ա ա հ ա ս ա ւ թ ի ՚ ւ ն ը կբ բանաձեւէ՝ Հրատարակած է Մ Է ա Է օ ր ա պարբերաթերթին մէչ
սելով թե ր եւս մ եր ցաւերուն գար մ ան բ, եթէ աչ քալելով գէպի անձնասպանութիւն ։ սմ եան ( Հ ա տ ո ր Գ– տսլ– Իգմիր, 1881, է ջ 9 7 ) ։ Ահաւասիկ
«,«.
մեր քազաքական դատին լուծումբ ։ Համազգային X. ւ ւ ւ Լ –՜ ւ՚ւ ւ վիճելի պարբերութիւնը . « Ափսո՛՛ս, բի՜ւր ափսոս .
է մեր այս միամտութիւնը եւ անարգար պիտի ըլ դիտէ* անշուշտ * թէ գո յոլթիւն ունի Ֆաուստի ու անրնկճելի երկայնմտութեամբ փիլիսոփա յոլ -
լար անշուշտ ամբաստանեալի աթոռը բարձրացնեք լան ղ ու իժ իւն մը^ եւ ա յ գ աւանդութեան շուրջ՝ թեան, իրաւագիտութեան, բժ֊չկոլթեան, նաեւ
այս կամ այն Հոսանքը, այս կամ այն պատրիարքն բազմաթիւ ուսումնասիբոլթեանց մատենադարան աստուածաբանութիւն ըսուահ֊ տխուր գիտութեան
ու կաթոգիկոսբ ; մր* ինչպէս եւ վէպեր ու թատերախաղեր % Զեմխորքր թափանցելէ վեր^ը՝ այսօր Հէք յիմարս՝
Ա եր նկարագրին մէջ ունինք վիպական գիծ կրնար բոել թէ ծանօթ եմ բոլորին, բայց ինծի ճիշտ միեւնոյն տգէտ վիճակին մէՀ կը գտնուիմ,
մբ որ երբեմն, մ անաւանգ քազաքական մ արզին ծանօթՀամ գուրծերնոր Տ>աալուբսատւականչէրէկիրնն՝ ար կասՀկաածմելե սա տոաւ – ինչ որ էի յա ո ա ջ » :
մ էջ, ան ո ր ա կեվի խ արխ ա փ ո ւմն ե ր ո ւ առա ջնո բդած թեան փողաՀար մբ ը լ է ա լ ։ ԸնգՀակառակն : էյուպարեան բաւական մօտեցահ՜ է Կէօթէի
է մեզ Հ Տաճախ մոռցած ենք երեւոյթներր առար–» ՖառաՈՈ/ Հէ^դ թարգմանութիւն ունիմ, մի– մտքին, բայց շատ քննադատելի է իր թարգմանու–
կա յօրէն վերլուծելու անՀ րամեշտութ իւնը, թերեւս ա յն ֆ րանսերէն, ին չսլէս եւ բնագիրր (2) : Արգ* թիւնը(5) եւ յետո յ գեղեցիկ չէ : Կարեւորր, սա
ան ո ր Համ ար որ զգացումներէ տա բո ւե լով, մ եր այգ թա րգմանոլթ իւննե ր էն լաւադո յն ր եւ այս կայն, այն է թէ Ղյոլպարեան եւս Համեստութեան
բադձանքներ ուն Համապատասխան իմաստ տուած Հաստատում ը՝ կ է օթէ ի՛ վկայ ո ւթեամբ (3) , 1 Տ՝է–՝ վարժապետի զեր չի տար Ֆաուստի :
ենք օտար քազաքագէտնեբու կամ խմբագի րև եր ու բար աը \քերվալի աշիսատութիւնը գնե՛նք դէմ յան– Ք՝ . քՒէրզեանն այ ունի թարգմանութիւն մր
յայտաբարութեանց ; գիման Պաբսամեանի թարգմանս ւթե ան * (տ։ • Պոլիս, 1881), «նմանոգութեամր» կամ իբրեւ
Ղ՚լխաԼոր պատճառներէն մէկն է նաեւ այն որ .... 6է աաոէշոտոէ աշ \՚օւշւ 1ցլ, թ ^ ս ^ շ քօս, էօսէ « մէկ աղօտ մանրանկարը Գերմանիս յ մեհ՜ քեր–
Հ ար ելան ց ի կա րգա ցած ենք Եվրոպայի գիւանա - ՑԱՏՏւ Տ&ՏյՕ զԱՇ Շ^ծՈէ. Ոթւր է Պաբսամեանի վկայու Ղ՝ողին Հրաշալի տեղհագո րհութեան »*
գիտական պատմութիւնը որուն ծալքերք մինչեւ թիւնը Համեստութեան մասին։ « Ա՛Հ) իմաստասիրութիւն, իրաւագիտութիւն,
այսօր ալ գազան իք են մեր չարք մր քազաքական Հակառակ Կէօթէի գնաՀտտոլթեան՝ կը Հա՜» բժշկութիւն եւ ի լրումն աղէտից աստուա
գործիչներուն Համար : Կ^րնդունիմ թէ ժամանակ մ արձակիմ րսել թէ յաջող չէ ՀԻԷ րա բ տ ր ՝\յե ր– ծաբանութիւն ալ , ամեն ուն ալ խորը թափանցեցի
կամ Հնարաւորութիւն ալ չենք ունեցած զարգա վալի թարդմանութիւնբ ։ Դիմեցի Ո՚իքպուրկի ։ւրր– անխոնջ եռանդեամբ * եւ՚Հիմայ աՀա Հոս եմ ,
ցնելու մ եր քազաքական Հ մ տութիւնն ու գաստ ի–* բադրութիւններուն, այս, Հեղինակը տող առ տող թշոլաՀռ խենդ » :
արակութիլնը ; կր Հետեւի \,երվալի թարգմանութեան ել 1լ արձա– Տաշվող չէ, Բայ& ել այնպէս չի գորհահ-եր
Եթէ ^էչա է ա յ ս եզրակացութիւնս 1914/ նաղրէ անՀ ա լա տ ա ր մ ո ւթ ի ւնն ե ր ը : Արդ * Ռիքպուբկ Պաբսամեանի սխալ բառը :
նախընթաց ՀՐջ՚"նի մասին, գժբա իստաբա ր ճիշտ է լոլռ կբ մնայ ծանօթ երկու տողերուն թարգմա 1902^^1 Թիֆլիզի մէչ\ տպոլած է "՚֊րիչ թարգ
նաեւ այսօրուան Համար, երր մեր Ղ՚ատբ Հրատապ նութեան առջեւ ; Ա յս ո լՀ անդերձ ամ էն պատաս– մանութիւն մ րն ալ (Գէորգ Բար խուդա րե անց) •
իսնգիր է գոնէ մ եզի Համար էսԿ ՚ ^ ե ր մ էջէն խանատուութիւն ս տ ան ձն ելո վ՝ կր յայտարար եմ ՝• • • Ա՜խ , ե ւ ա ս տ ռ ւ ա ծ բ ա ն ո ւ թ ի ւ ն :
որոշ տարրեր ան ընդՀատ ջուր կբ ծեծեն եւ ամ ուլ թէ վիճելի տողերուն լաւագոյն թարգման ո ւ/ժի ւնբ ք-այց նոյնքան ե մ ես խելօք,
վէճեբով ոլ ԳաՐ չելի բամ բա սան քներ ով ժամ ա-ա կատարած է Աիւզան Փաքլէն, այսպէս * Որքան է ի նախօբօք :
վաճառ կ՝բնեն Հա յ ժ ո գո վո լրգը, փո իսանակ սա Թ աշ V0^^^ 1ձ, աօւ, բտւա՚ւ^ ատ6ՈՏ6 : Այս թարգմանութիւնն ալ, որ երբեք «խելօքն
տարելու անոր քազաքական գա ս տիա րա կո ւթեան Հ խ Ո6 տատ թ1ստ 6շ1ծՄ6 զս՚&սթա-^աւէ. չէ , չի գորհահ-եր Պաբսամեանի սխալ բառը;
Առանց Հ 7 " – / 7 ^ ու գիտակից մտածողութեան, մեր 0) ա ո ւ ււ ւո, առեղծուածին առջեւ յուսաՀատ, Ուրեմն, յ ւււ V ո զ կամ ոչ, բոլոր այս Հայերէն
արդարագոյն պաՀանջնեբը շատ բան կբ կորսնցնեն գա յն լուծելու փորձերը բոլորովին ապաբգիւն թարգմ անութ իւննե րն ալ, իրենց կարգին , չեն
իրենց արժէքէն ու բո վ ան դա կո ւթ են էն * տեսնելէ ետքը, ինքզինք կը պատրաստէ ան ձն Հաստատեր Պաբսամեանի թա րգմանո ւթ իւն ը : Հե
Բացատրեցի թէ թարգմանաբար մեր Համեստ սպանութեան : Վ^իբաւոր ուած է իր Հ պարտութիւ տեւաբար սխալը իրն է, ուրիշին չի պատկանիբ։
բազմութեանց Հ րամցուցա ծ ենք ամէն հայ ա հ ը - նբ, խոցուած է Հոգին՝ իր ան յաջո զո ւթե ան պատ Անցնելէ առաջ Պաբսամեանի սխալներուն
Այասա ճառ ու բառ որ Հանդիպած է մեր աչքին ։ ճառով։ Համեստութեան է՚^նչ խօսք կբ խօթէք երկրորդ խումբին (Հաստատելու Համար իր ան–
Ւսկ մնացեառլներբ : Որ ել է ատեն լրջօրէն Հետա– մինչեւ ՏՇՈւշՕսհշ/– դռները Հասած մարդու մը մե վւոլթոլթիլնր) , կ՝ոլզէի Հարցնել բարեկամիս թէ
քբքրուա^ծ ենք թէ ի՛նչեր գրած ու խօսած են մե– նախօսութեան մէջ։ ԱՀա թէ ինչո՛ւ Կէօթէի ԿէօթէԻ վկա յո ւթի ւննե րո՛՛վ փորձեց սաՀմռկեցնել
զի դ է մ ։ թարգման ի շներ բ, բո լո րն ալ, գործածած չեն հա– զիս : Բայց ես կր ճանչնամ կէօթէն , ծանօթ ոչ
Զա փա զան ցած
չեմ բլլաբ, եթէ բս եմ որ մ եր լքեսա րառբ, զ որ կր թխէ Պարսամեան 3)աուստի միայն Վայմարի ծերո ւն ի ին դրա կանո ւթեան , այլ
թարգմանական լրագրութեան այս ճիւղք րաւա–* բերանր, սաՀմռկեցնելու Համար զիս։ եւ գիտական աշխատոլթիլննե րո ւն , (Պարսամեան
կան ետ կր մնալ այդ ոլզզոլթեամբ; /// օս քս ան՛ Այժմ առնենք բնադի ր բ . կրնայ Ցաււաջ/, մէկ բացառիկին մէջ, Կէօթէի
շուշտ օտար խմբագիրներու պատաՀական խայ ՍՅԼ տէշհ* ւշհ ուա, ւշհ ծաս^ ՜1օւ \ նոլիրուած , .գանել այս յայտարարութեանս ապա
թերուն մասին չէ* Մեր ա րաասաՀմանեան մա** Նոձ հ՛ա տօ ե1ս§ &1տ 2ս^օւ՚.(4) ցոյցները) : Ընդունակ միշտ նո՜յն ղոՀողութեան,
մ ու լո ա չա լուրջ կր Հսկէ, 1 922^՜^> ասդին, օտար Ես գերմաներէն չեմ գի տ եր ։Պ ա րսամեան գ՛եր որ թելադրեր է ինծի չգոՀանալ Կէօթէի գլխաւոր
թերթեբու ստայօդ լուրերուն ու յօդուածներուն մաներէն գիտէ : ք*մ զվւտցածս րանասէրի մբ յոգ գործերով, Հայթայթեր եմ, ժամանակին , եւ ու
վրա յ ի Հ արկքւ ն բերնին չափը տալով անմիա կամ նութեան տուածն է : Բայց այդքան մր գիտցածովս սումնասիրեր էքէրմանի Հռչակաւոր երկՀատոբ
չար ամ իա Հեղինակներուն ։ կր Հ րաւի րեմ Պարսամ եանբ, ո ր ինծի բսէ թէ ուր– գործէն ( Զ ր ո յ ց ն ե ր Կ է օ թ է ի հ ե տ ) զատ՝ Ֆր. Աոլրէփ
ք*մ Հետաքրքրութեանս առարկայ են մանաւանդ կէ՛ կր Հանէ «Համե ս տ եւ խոՀական՝^ բառեր բ ։ ՎՐոյռն1՚Րն ա լ – Եւ տակաւին յիշեցի միայն քանի
այն մնայուն Հատորներբ որոնց մէջ, կարկտան Բնագր ին Xօ^ բառր երկու նշանակութիւն ունի, մը Հատը գրադարանիս մէկ բաժինէն՝ Կէօթէի
Համակրական իսօսքեբոլ Հետ, կր վխտան պառա 1) իենթ–, անմիտ, եւ 2) դՈԱՆ : Արդ, Կէօթէ այգ ն ո լի ր ո ւած :
ւական րամ րա սանքն երբ, խ ե զա թ ի ւր ո ւմն ե ր ր ու Կէօթէի գործին Հետ իմ ծանօթութիւնս էր,
ՀակաՀայ բարբանջանքները։ Օրաթերթ մբ որքան որ մէկ ակնարկով՝ մղեց զիս բռնելու նոյնիսկ
ալ չոգչոԳոլն իր Հանգամանքով, կ՚ապրի մի՛այն Պ ա տ ե ր ա զմի Հնգամ եակին ժամ տնակ ունեցա ք մէ՛կ բառի սխալ, Պաբսամեանի թա րոմ անղլթեան
մէջ–. լ
քանի մբ ժամ ։ Ա՝ արդիկ առտուն, տ ո լնէն շուկայ, մեր մասին անգլերէն լեզուով Հրատարակուած Այժմ անցնին՛ք Հոգեբանական բառերոլ սխա/
սա՛նկ մր կր կարդան օրուան ԷՐաԳր՝ՐՐ* 1՚ր11կոլնբ գիրքեբոլ եւ գրքո յկներոլ Հաւաքածս յ մբ կազմե– գործածութեան , բարեՀա՜ճ թոյլտուոլթեամբր
մէկգի նետ՛ելու Համար; Ւսկ չոլկայէն վերադար ա ս տ ա ւու՛ թէ սնն պլ Առաջինն ե րբ այն անծանօթներուն , որոնք «բերանացի եւ գրա
ձին, բնթերցոզր արդէն մոռցած է իր կաբգացա– էրած սրտի մխիթարանք կրնանք իԺղթատել, ւոր Համակրանք» կր յայտնեն Պաբսամեանի , բայց
ծբ մանաւանդ երր նիլթբ ոճիր - արկած չէ, այլ արՀամարՀ՚ել շատերուն կեզծիքբ ու մէկ կողմ նե–* մէջտեղ չեն ելլեր տակաւին՝ պաշտպանողականն
կապ ունի փոքր ժոդովուրդի մ ր Հետ ; տել ։ Բայց կ՛արժէ ծանօթանալ միւսներուն ի ձեռին։ *
Բա յց գիբքր երկարամ եա յ կեանք ունի ։ Հիւ ՀակաՀայ Հ ր ատարա կո ւթեանց : Շ– Ն Ա Ր Դ Ո Ի Ն Ի
րանոցին բազմոցներուն կամ աշխատանոցի մր ՚7* ժ բ՛ա իւ տարար այս տ ո զե ր ր կը գրեմ Հաւա
Հեռու ։ Ուրեմն
գր ա ս եզան ին վրա յ կր դեգեր ի քանի մ ր օր ու շա– քածս յէս երեքՀ ա ր իւր քիլոմեթր (1) Ա յ դ մաւփ1ն կ ա ր դ ա ց ա ծ ե մ բ ա զ մ ա թ ի ւ ո ւ
րա թ եւ յետո յ պաշտօնապէս կ ր ւո Լ զա ւո բ ո լի գրա սա իպուած սումնասիրութիւներ, հայերէն եւ ֆրանսերէն։
դարանին մէջ կամ կր մտնէ մամիկին սնւոու կր ։ եմ այսօր միայն գոՀանալ երկու Հա Մեր մէջ , իբրեւ յիշատակութհան արժանի գործ՝
կիրքեր կան որ կր Հա սնին մ ին չեւ Հ անրա յին մա - տորներով, իբրեւ նմոլշՀ կը յ ա ն ձ ն ա ր ա ր ե մ կարդալ Ս՝. Խ ո ս տ ի կ ե ա ն ի ու–
ա են ա գա ր ան ր յաջոր գա կան սերունդներ լուսաւո–* Առաջինն է Օճ^տտշստ/ 7սւեշ>՛ ա ՏսաթՑ/յ, Հրա֊» ԱՈւմնասիրոԼթիւնր (Լումայ, 1905, թ ի ւ 2 ) – « Մ ի
րելոլ կամ թունաւո րելոլ պաշտօնով : Փ քն տ ա ր ա կո ւած Լոնտոն 1 900/ ն ՚. Ա տուար Հատոր մրն փ ո ր ձ Ֆ՚աուստ ո ղ բ ե ր գ ո ւ թ ե ա ն հ ի մ ն ա կ ա ն փիլիսո
րած, կարդացած ոլ դասաւորա^ծ ենք մեզի դէմ է, 459 էի Հեգինակր Տ մ 01211-16Տ Ը1աէ որ կեղձ-ա– փ ա յ ո ւ թ ե ա ն գ ա ղ ա փ ա ր ն ե բ ր հասկա1նալու » : Ապա
դրուած Հատորներբ ; կեդրոնական աշխատանք նունի մ ը տակ կը պաՀ է ի ր ինքն ո ւթ իւն ը ՚. &աՀեկան հովաբար՝ քաղուածոյ :
կատարուա^ծ է այս ուզզութեամբ ; Զ ե մ կարծեր ։ է Հ ատոր ին բովանդակութիւն ր եւ ճոխ իր պատ– (2) ք-աղդատակա՚ն քննադատութեան կիրքն է
ՈԲ զիս կը մզէ– • • այս զոհողոլթեան,— շատերուն
Բն ա կան ա բա բ մ եր նիւ թական ուժերէն վեր է մ ական ծ ան օ թ ո ւթ ի ւնն ե ր ով \ կ ր ներկա լացնէ համար անրմբռնհլի,— որուն մէկ ուրիշ օրինակն
ալ, ի մ է ջ ա յ լ ո ց բազմաց, ա ր ձ ա ն ա գ ր ե լ ո ւ հ ա մ ա ր
ամէն բանի Հասնիլ եւ, օրինակ, ա\րգֆէել ՀակաՀա / Թուրքեր ը, Տ ո յները, Պ ո ւլկա րն ե ր ը, Ա երպերը, Ալ–՝ այստեղ՝ ըսեմ թ էԱստուածաշունչի քանի մը
տասնեակ թարգմանութիւն ունիմ գրադարանիս
Հ ր ա տ ա ր ա կ ո ւթ ե ան ց տաբածում ր % Բայց, շատ ան– սլանա ցիները, 1Լլախները ու ամ էն էն վերջը, տաս մէջ, եւ հրեք եբրայերէն բաոարաԹ՝ յունարէնէն
զատ (բացատրական եւ ստուգաբանական), — կը
Հրաժեշտ կբ գտնեմ որ մենք ծանօթանանք այդ ներորդ գլխուն մէջ, Հայերը՛. Տ մ Ըո31ք1€Տ Թուրքիա փնտււհմ երկար ատենէ ի վեր ասորերէն բաոարսւն
մըն ալ — , եւ այս՝ պարզապէս ուսումնասիրելու
գիրքերուն, առնուազն Հասկնալու Համար թէ Հա՛ ապրած է երկար տարիներ ու կբ թուի թէ բաւա
յասէ՛ր, Հա յագէ՛ տ Ե՜ւր ո պան ինչպէս ճմռթկած ու կան քրտինք թափած է բաներ մը սորվելու Հ ա »
ա յ լ ան գա կած է մեր գիմ ագիծբ ան ց ե ա լին մ էջ ել մար երբեմն ի օսմ • կա յս ր ո ւթե ան փոքրամ ասն ո լ -
որքան քիչ բան գիտէ օրուան այս ժամուն, մեբ թե անց մ աս ին, թէեւ պո չաւոբ սխա,լներ սպրդած
ժողովուրդին նկարագրին ու տոՀմիկ արժէքն ե - են իր տ ե զե կո ւթ ի ւնն եր ո ւն ել իր եզր ա կաց ու -
բուն մասին % թե անց մ էի
ԺԻՐԱ8Ր
Fonds A.R.A.M
(սսո֊ը քէորձահ֊աձ– է երկո՛ւ անգամ,— աՀւդամ մր
ԻՆՁԵ՛Ր ԻՆԶէէ՚Ր ԵՆ ԳՐԱԾ ԳԼՈՒԻ ՍԻԱԼԱ8 առածին իմաստով (տե՛ս Ա– տող 358), անգամ մը՝
եբկրորգ իմաստով (տե՚Ա Ա– տող 8 0 8 ) ։ Գալով
ՄԵՐ ՄԱՍԻՆ է1ս§ բառին՝ կը նչանակէ խ ե լ ա ց ի , զ ա ր գ ա ց ա ծ , լ ո ւ –
Ա– ԹԱՐԳՄԱՆԱԿԱ՜Ն Սամիտ : (Ես կր գորձ-ա&եմ, իմ պրպտումներուս
Պարս ամ եան , Համեստութեա՛ն ն դդաասս Ամ՝ բբ տալու Համար, Ռոթէքի բառարանը եւ Պիրմանփ մեհ֊
Ա– Համ աո ինծի, վկայութիւն մ յլ կը րեըէ Կէօթէի բառգիր քր) :
Տ ա սն ե ա կն ե րո վ տա ր ին ե ր առաջ, այն չարա Ֆաուստ^1>. « Փիլիսոփայութիւն , իրաւագիտու Եզրակացութիւն Հ Ֆրանսերէն թարգմանոլ -
շուք օրերուն երր մեր տ առա սլան քև ու արցունքը թիւն , բժշկութիւն , ին չսլէս նաեւ դժբախտաբար թիւնները եւ բնագիրր չեն Հաստատեր Պարսում– •
մաման ց ի նիւթ– էին Եւրոպացիներուն Համար, մեր ասա ո լահա րա՚եււ ւթիւն սորվեցայ ջերմ փափաքովդ եանի թարզմանութէւնը որ, Հետեւաբար, սխալ Է
մամուլը մեծ՛ ախորժակովդ կր թարգմանէր ի պէսւբ եւ սակայն ՀԱՄԵՍՏ եմ ր լ խոհական ինչպէս ա– եւ անՀալատարֆմ :
մեր անլեզու բազմութեանց՝՛ ամէն անուշ խօսք ռաշ » ( Ա ր ե ւ մ ո ւ տ ք , թիլ 6 0 ) ։ Բայց Պարսամեան կրնայ ինՒի պբւաասխքսնել
զոր օտարներ ր կ՚արտասանէ ին է նպաստ մ ոգի՝ Կէօթէն ե՛ս՝ ալ կարդացած եմ : Թէեւ գոց չէի թէ զո րհ ահ ահ է Ուրիշիս թարգմանոլթիւնը :
մ՛ա րգասի րաբա՛՛բ ու քր իստոնէակա՛կան կարեկ — դիտեր Ֆ ա ո 1 ֊ ա ֊ Ռ Հ 7 , բայց իբ վաբդապետութեանԼ\՝) Հետապնդենք զինքր փախուստի այգ ճամ բուն մէջ
ցութեամբ % Ա յսպէս, թարգմ ան ած ՛ենք Ան գլի աց ի ֊ ծանօթ՝ գիտեցի որ խորթ է Պարս ա մ ե անի թաբգ– եւս :
նե բու, ֆրանսացիներու, Ամեր իկաց իներ՚ու եւ ուրիշ մանութիւնբ։ Համեստութեան ի՛՜նչ տարօրինակ եւ Աչքէ անցընենք, ուրեմն, Հայերէն թարգմ ա -
շատ մր քազաքակբթուած ազգ Լ ր ո ւ « Հ ա յաս ի բա» անտեղի ցուցադրութիւն այստեղ* Յքաուստի բեր՛ ն ութ իւննե ր ը :
կան՝ֆ ճառերը, կո չեբ բ, ազօթքներ ր եւ նո յնիսկ ա– նին մէջ* այնպիսի պաՀոլ մը* երբ երիտասարդ Մ • Նուպարեան Ֆաուստ/7 թարզմանահ եւ
նոնց ամբՈ ղշակա ն Հատորներ բ այգ բովոբէն սպա՜ վւ ի լի սուի ան իր յ Ո Ն Ա ա հ ա ս ա ւ թ ի ՚ ւ ն ը կբ բանաձեւէ՝ Հրատարակած է Մ Է ա Է օ ր ա պարբերաթերթին մէչ
սելով թե ր եւս մ եր ցաւերուն գար մ ան բ, եթէ աչ քալելով գէպի անձնասպանութիւն ։ սմ եան ( Հ ա տ ո ր Գ– տսլ– Իգմիր, 1881, է ջ 9 7 ) ։ Ահաւասիկ
«,«.
մեր քազաքական դատին լուծումբ ։ Համազգային X. ւ ւ ւ Լ –՜ ւ՚ւ ւ վիճելի պարբերութիւնը . « Ափսո՛՛ս, բի՜ւր ափսոս .
է մեր այս միամտութիւնը եւ անարգար պիտի ըլ դիտէ* անշուշտ * թէ գո յոլթիւն ունի Ֆաուստի ու անրնկճելի երկայնմտութեամբ փիլիսոփա յոլ -
լար անշուշտ ամբաստանեալի աթոռը բարձրացնեք լան ղ ու իժ իւն մը^ եւ ա յ գ աւանդութեան շուրջ՝ թեան, իրաւագիտութեան, բժ֊չկոլթեան, նաեւ
այս կամ այն Հոսանքը, այս կամ այն պատրիարքն բազմաթիւ ուսումնասիբոլթեանց մատենադարան աստուածաբանութիւն ըսուահ֊ տխուր գիտութեան
ու կաթոգիկոսբ ; մր* ինչպէս եւ վէպեր ու թատերախաղեր % Զեմխորքր թափանցելէ վեր^ը՝ այսօր Հէք յիմարս՝
Ա եր նկարագրին մէջ ունինք վիպական գիծ կրնար բոել թէ ծանօթ եմ բոլորին, բայց ինծի ճիշտ միեւնոյն տգէտ վիճակին մէՀ կը գտնուիմ,
մբ որ երբեմն, մ անաւանգ քազաքական մ արզին ծանօթՀամ գուրծերնոր Տ>աալուբսատւականչէրէկիրնն՝ ար կասՀկաածմելե սա տոաւ – ինչ որ էի յա ո ա ջ » :
մ էջ, ան ո ր ա կեվի խ արխ ա փ ո ւմն ե ր ո ւ առա ջնո բդած թեան փողաՀար մբ ը լ է ա լ ։ ԸնգՀակառակն : էյուպարեան բաւական մօտեցահ՜ է Կէօթէի
է մեզ Հ Տաճախ մոռցած ենք երեւոյթներր առար–» ՖառաՈՈ/ Հէ^դ թարգմանութիւն ունիմ, մի– մտքին, բայց շատ քննադատելի է իր թարգմանու–
կա յօրէն վերլուծելու անՀ րամեշտութ իւնը, թերեւս ա յն ֆ րանսերէն, ին չսլէս եւ բնագիրր (2) : Արգ* թիւնը(5) եւ յետո յ գեղեցիկ չէ : Կարեւորր, սա
ան ո ր Համ ար որ զգացումներէ տա բո ւե լով, մ եր այգ թա րգմանոլթ իւննե ր էն լաւադո յն ր եւ այս կայն, այն է թէ Ղյոլպարեան եւս Համեստութեան
բադձանքներ ուն Համապատասխան իմաստ տուած Հաստատում ը՝ կ է օթէ ի՛ վկայ ո ւթեամբ (3) , 1 Տ՝է–՝ վարժապետի զեր չի տար Ֆաուստի :
ենք օտար քազաքագէտնեբու կամ խմբագի րև եր ու բար աը \քերվալի աշիսատութիւնը գնե՛նք դէմ յան– Ք՝ . քՒէրզեանն այ ունի թարգմանութիւն մր
յայտաբարութեանց ; գիման Պաբսամեանի թարգմանս ւթե ան * (տ։ • Պոլիս, 1881), «նմանոգութեամր» կամ իբրեւ
Ղ՚լխաԼոր պատճառներէն մէկն է նաեւ այն որ .... 6է աաոէշոտոէ աշ \՚օւշւ 1ցլ, թ ^ ս ^ շ քօս, էօսէ « մէկ աղօտ մանրանկարը Գերմանիս յ մեհ՜ քեր–
Հ ար ելան ց ի կա րգա ցած ենք Եվրոպայի գիւանա - ՑԱՏՏւ Տ&ՏյՕ զԱՇ Շ^ծՈէ. Ոթւր է Պաբսամեանի վկայու Ղ՝ողին Հրաշալի տեղհագո րհութեան »*
գիտական պատմութիւնը որուն ծալքերք մինչեւ թիւնը Համեստութեան մասին։ « Ա՛Հ) իմաստասիրութիւն, իրաւագիտութիւն,
այսօր ալ գազան իք են մեր չարք մր քազաքական Հակառակ Կէօթէի գնաՀտտոլթեան՝ կը Հա՜» բժշկութիւն եւ ի լրումն աղէտից աստուա
գործիչներուն Համար : Կ^րնդունիմ թէ ժամանակ մ արձակիմ րսել թէ յաջող չէ ՀԻԷ րա բ տ ր ՝\յե ր– ծաբանութիւն ալ , ամեն ուն ալ խորը թափանցեցի
կամ Հնարաւորութիւն ալ չենք ունեցած զարգա վալի թարդմանութիւնբ ։ Դիմեցի Ո՚իքպուրկի ։ւրր– անխոնջ եռանդեամբ * եւ՚Հիմայ աՀա Հոս եմ ,
ցնելու մ եր քազաքական Հ մ տութիւնն ու գաստ ի–* բադրութիւններուն, այս, Հեղինակը տող առ տող թշոլաՀռ խենդ » :
արակութիլնը ; կր Հետեւի \,երվալի թարգմանութեան ել 1լ արձա– Տաշվող չէ, Բայ& ել այնպէս չի գորհահ-եր
Եթէ ^էչա է ա յ ս եզրակացութիւնս 1914/ նաղրէ անՀ ա լա տ ա ր մ ո ւթ ի ւնն ե ր ը : Արդ * Ռիքպուբկ Պաբսամեանի սխալ բառը :
նախընթաց ՀՐջ՚"նի մասին, գժբա իստաբա ր ճիշտ է լոլռ կբ մնայ ծանօթ երկու տողերուն թարգմա 1902^^1 Թիֆլիզի մէչ\ տպոլած է "՚֊րիչ թարգ
նաեւ այսօրուան Համար, երր մեր Ղ՚ատբ Հրատապ նութեան առջեւ ; Ա յս ո լՀ անդերձ ամ էն պատաս– մանութիւն մ րն ալ (Գէորգ Բար խուդա րե անց) •
իսնգիր է գոնէ մ եզի Համար էսԿ ՚ ^ ե ր մ էջէն խանատուութիւն ս տ ան ձն ելո վ՝ կր յայտարար եմ ՝• • • Ա՜խ , ե ւ ա ս տ ռ ւ ա ծ բ ա ն ո ւ թ ի ւ ն :
որոշ տարրեր ան ընդՀատ ջուր կբ ծեծեն եւ ամ ուլ թէ վիճելի տողերուն լաւագոյն թարգման ո ւ/ժի ւնբ ք-այց նոյնքան ե մ ես խելօք,
վէճեբով ոլ ԳաՐ չելի բամ բա սան քներ ով ժամ ա-ա կատարած է Աիւզան Փաքլէն, այսպէս * Որքան է ի նախօբօք :
վաճառ կ՝բնեն Հա յ ժ ո գո վո լրգը, փո իսանակ սա Թ աշ V0^^^ 1ձ, աօւ, բտւա՚ւ^ ատ6ՈՏ6 : Այս թարգմանութիւնն ալ, որ երբեք «խելօքն
տարելու անոր քազաքական գա ս տիա րա կո ւթեան Հ խ Ո6 տատ թ1ստ 6շ1ծՄ6 զս՚&սթա-^աւէ. չէ , չի գորհահ-եր Պաբսամեանի սխալ բառը;
Առանց Հ 7 " – / 7 ^ ու գիտակից մտածողութեան, մեր 0) ա ո ւ ււ ւո, առեղծուածին առջեւ յուսաՀատ, Ուրեմն, յ ւււ V ո զ կամ ոչ, բոլոր այս Հայերէն
արդարագոյն պաՀանջնեբը շատ բան կբ կորսնցնեն գա յն լուծելու փորձերը բոլորովին ապաբգիւն թարգմ անութ իւննե րն ալ, իրենց կարգին , չեն
իրենց արժէքէն ու բո վ ան դա կո ւթ են էն * տեսնելէ ետքը, ինքզինք կը պատրաստէ ան ձն Հաստատեր Պաբսամեանի թա րգմանո ւթ իւն ը : Հե
Բացատրեցի թէ թարգմանաբար մեր Համեստ սպանութեան : Վ^իբաւոր ուած է իր Հ պարտութիւ տեւաբար սխալը իրն է, ուրիշին չի պատկանիբ։
բազմութեանց Հ րամցուցա ծ ենք ամէն հայ ա հ ը - նբ, խոցուած է Հոգին՝ իր ան յաջո զո ւթե ան պատ Անցնելէ առաջ Պաբսամեանի սխալներուն
Այասա ճառ ու բառ որ Հանդիպած է մեր աչքին ։ ճառով։ Համեստութեան է՚^նչ խօսք կբ խօթէք երկրորդ խումբին (Հաստատելու Համար իր ան–
Ւսկ մնացեառլներբ : Որ ել է ատեն լրջօրէն Հետա– մինչեւ ՏՇՈւշՕսհշ/– դռները Հասած մարդու մը մե վւոլթոլթիլնր) , կ՝ոլզէի Հարցնել բարեկամիս թէ
քբքրուա^ծ ենք թէ ի՛նչեր գրած ու խօսած են մե– նախօսութեան մէջ։ ԱՀա թէ ինչո՛ւ Կէօթէի ԿէօթէԻ վկա յո ւթի ւննե րո՛՛վ փորձեց սաՀմռկեցնել
զի դ է մ ։ թարգման ի շներ բ, բո լո րն ալ, գործածած չեն հա– զիս : Բայց ես կր ճանչնամ կէօթէն , ծանօթ ոչ
Զա փա զան ցած
չեմ բլլաբ, եթէ բս եմ որ մ եր լքեսա րառբ, զ որ կր թխէ Պարսամեան 3)աուստի միայն Վայմարի ծերո ւն ի ին դրա կանո ւթեան , այլ
թարգմանական լրագրութեան այս ճիւղք րաւա–* բերանր, սաՀմռկեցնելու Համար զիս։ եւ գիտական աշխատոլթիլննե րո ւն , (Պարսամեան
կան ետ կր մնալ այդ ոլզզոլթեամբ; /// օս քս ան՛ Այժմ առնենք բնադի ր բ . կրնայ Ցաււաջ/, մէկ բացառիկին մէջ, Կէօթէի
շուշտ օտար խմբագիրներու պատաՀական խայ ՍՅԼ տէշհ* ւշհ ուա, ւշհ ծաս^ ՜1օւ \ նոլիրուած , .գանել այս յայտարարութեանս ապա
թերուն մասին չէ* Մեր ա րաասաՀմանեան մա** Նոձ հ՛ա տօ ե1ս§ &1տ 2ս^օւ՚.(4) ցոյցները) : Ընդունակ միշտ նո՜յն ղոՀողութեան,
մ ու լո ա չա լուրջ կր Հսկէ, 1 922^՜^> ասդին, օտար Ես գերմաներէն չեմ գի տ եր ։Պ ա րսամեան գ՛եր որ թելադրեր է ինծի չգոՀանալ Կէօթէի գլխաւոր
թերթեբու ստայօդ լուրերուն ու յօդուածներուն մաներէն գիտէ : ք*մ զվւտցածս րանասէրի մբ յոգ գործերով, Հայթայթեր եմ, ժամանակին , եւ ու
վրա յ ի Հ արկքւ ն բերնին չափը տալով անմիա կամ նութեան տուածն է : Բայց այդքան մր գիտցածովս սումնասիրեր էքէրմանի Հռչակաւոր երկՀատոբ
չար ամ իա Հեղինակներուն ։ կր Հ րաւի րեմ Պարսամ եանբ, ո ր ինծի բսէ թէ ուր– գործէն ( Զ ր ո յ ց ն ե ր Կ է օ թ է ի հ ե տ ) զատ՝ Ֆր. Աոլրէփ
ք*մ Հետաքրքրութեանս առարկայ են մանաւանդ կէ՛ կր Հանէ «Համե ս տ եւ խոՀական՝^ բառեր բ ։ ՎՐոյռն1՚Րն ա լ – Եւ տակաւին յիշեցի միայն քանի
այն մնայուն Հատորներբ որոնց մէջ, կարկտան Բնագր ին Xօ^ բառր երկու նշանակութիւն ունի, մը Հատը գրադարանիս մէկ բաժինէն՝ Կէօթէի
Համակրական իսօսքեբոլ Հետ, կր վխտան պառա 1) իենթ–, անմիտ, եւ 2) դՈԱՆ : Արդ, Կէօթէ այգ ն ո լի ր ո ւած :
ւական րամ րա սանքն երբ, խ ե զա թ ի ւր ո ւմն ե ր ր ու Կէօթէի գործին Հետ իմ ծանօթութիւնս էր,
ՀակաՀայ բարբանջանքները։ Օրաթերթ մբ որքան որ մէկ ակնարկով՝ մղեց զիս բռնելու նոյնիսկ
ալ չոգչոԳոլն իր Հանգամանքով, կ՚ապրի մի՛այն Պ ա տ ե ր ա զմի Հնգամ եակին ժամ տնակ ունեցա ք մէ՛կ բառի սխալ, Պաբսամեանի թա րոմ անղլթեան
մէջ–. լ
քանի մբ ժամ ։ Ա՝ արդիկ առտուն, տ ո լնէն շուկայ, մեր մասին անգլերէն լեզուով Հրատարակուած Այժմ անցնին՛ք Հոգեբանական բառերոլ սխա/
սա՛նկ մր կր կարդան օրուան ԷՐաԳր՝ՐՐ* 1՚ր11կոլնբ գիրքեբոլ եւ գրքո յկներոլ Հաւաքածս յ մբ կազմե– գործածութեան , բարեՀա՜ճ թոյլտուոլթեամբր
մէկգի նետ՛ելու Համար; Ւսկ չոլկայէն վերադար ա ս տ ա ւու՛ թէ սնն պլ Առաջինն ե րբ այն անծանօթներուն , որոնք «բերանացի եւ գրա
ձին, բնթերցոզր արդէն մոռցած է իր կաբգացա– էրած սրտի մխիթարանք կրնանք իԺղթատել, ւոր Համակրանք» կր յայտնեն Պաբսամեանի , բայց
ծբ մանաւանդ երր նիլթբ ոճիր - արկած չէ, այլ արՀամարՀ՚ել շատերուն կեզծիքբ ու մէկ կողմ նե–* մէջտեղ չեն ելլեր տակաւին՝ պաշտպանողականն
կապ ունի փոքր ժոդովուրդի մ ր Հետ ; տել ։ Բայց կ՛արժէ ծանօթանալ միւսներուն ի ձեռին։ *
Բա յց գիբքր երկարամ եա յ կեանք ունի ։ Հիւ ՀակաՀայ Հ ր ատարա կո ւթեանց : Շ– Ն Ա Ր Դ Ո Ի Ն Ի
րանոցին բազմոցներուն կամ աշխատանոցի մր ՚7* ժ բ՛ա իւ տարար այս տ ո զե ր ր կը գրեմ Հաւա
Հեռու ։ Ուրեմն
գր ա ս եզան ին վրա յ կր դեգեր ի քանի մ ր օր ու շա– քածս յէս երեքՀ ա ր իւր քիլոմեթր (1) Ա յ դ մաւփ1ն կ ա ր դ ա ց ա ծ ե մ բ ա զ մ ա թ ի ւ ո ւ
րա թ եւ յետո յ պաշտօնապէս կ ր ւո Լ զա ւո բ ո լի գրա սա իպուած սումնասիրութիւներ, հայերէն եւ ֆրանսերէն։
դարանին մէջ կամ կր մտնէ մամիկին սնւոու կր ։ եմ այսօր միայն գոՀանալ երկու Հա Մեր մէջ , իբրեւ յիշատակութհան արժանի գործ՝
կիրքեր կան որ կր Հա սնին մ ին չեւ Հ անրա յին մա - տորներով, իբրեւ նմոլշՀ կը յ ա ն ձ ն ա ր ա ր ե մ կարդալ Ս՝. Խ ո ս տ ի կ ե ա ն ի ու–
ա են ա գա ր ան ր յաջոր գա կան սերունդներ լուսաւո–* Առաջինն է Օճ^տտշստ/ 7սւեշ>՛ ա ՏսաթՑ/յ, Հրա֊» ԱՈւմնասիրոԼթիւնր (Լումայ, 1905, թ ի ւ 2 ) – « Մ ի
րելոլ կամ թունաւո րելոլ պաշտօնով : Փ քն տ ա ր ա կո ւած Լոնտոն 1 900/ ն ՚. Ա տուար Հատոր մրն փ ո ր ձ Ֆ՚աուստ ո ղ բ ե ր գ ո ւ թ ե ա ն հ ի մ ն ա կ ա ն փիլիսո
րած, կարդացած ոլ դասաւորա^ծ ենք մեզի դէմ է, 459 էի Հեգինակր Տ մ 01211-16Տ Ը1աէ որ կեղձ-ա– փ ա յ ո ւ թ ե ա ն գ ա ղ ա փ ա ր ն ե բ ր հասկա1նալու » : Ապա
դրուած Հատորներբ ; կեդրոնական աշխատանք նունի մ ը տակ կը պաՀ է ի ր ինքն ո ւթ իւն ը ՚. &աՀեկան հովաբար՝ քաղուածոյ :
կատարուա^ծ է այս ուզզութեամբ ; Զ ե մ կարծեր ։ է Հ ատոր ին բովանդակութիւն ր եւ ճոխ իր պատ– (2) ք-աղդատակա՚ն քննադատութեան կիրքն է
ՈԲ զիս կը մզէ– • • այս զոհողոլթեան,— շատերուն
Բն ա կան ա բա բ մ եր նիւ թական ուժերէն վեր է մ ական ծ ան օ թ ո ւթ ի ւնն ե ր ով \ կ ր ներկա լացնէ համար անրմբռնհլի,— որուն մէկ ուրիշ օրինակն
ալ, ի մ է ջ ա յ լ ո ց բազմաց, ա ր ձ ա ն ա գ ր ե լ ո ւ հ ա մ ա ր
ամէն բանի Հասնիլ եւ, օրինակ, ա\րգֆէել ՀակաՀա / Թուրքեր ը, Տ ո յները, Պ ո ւլկա րն ե ր ը, Ա երպերը, Ալ–՝ այստեղ՝ ըսեմ թ էԱստուածաշունչի քանի մը
տասնեակ թարգմանութիւն ունիմ գրադարանիս
Հ ր ա տ ա ր ա կ ո ւթ ե ան ց տաբածում ր % Բայց, շատ ան– սլանա ցիները, 1Լլախները ու ամ էն էն վերջը, տաս մէջ, եւ հրեք եբրայերէն բաոարաԹ՝ յունարէնէն
զատ (բացատրական եւ ստուգաբանական), — կը
Հրաժեշտ կբ գտնեմ որ մենք ծանօթանանք այդ ներորդ գլխուն մէջ, Հայերը՛. Տ մ Ըո31ք1€Տ Թուրքիա փնտււհմ երկար ատենէ ի վեր ասորերէն բաոարսւն
մըն ալ — , եւ այս՝ պարզապէս ուսումնասիրելու
գիրքերուն, առնուազն Հասկնալու Համար թէ Հա՛ ապրած է երկար տարիներ ու կբ թուի թէ բաւա
յասէ՛ր, Հա յագէ՛ տ Ե՜ւր ո պան ինչպէս ճմռթկած ու կան քրտինք թափած է բաներ մը սորվելու Հ ա »
ա յ լ ան գա կած է մեր գիմ ագիծբ ան ց ե ա լին մ էջ ել մար երբեմն ի օսմ • կա յս ր ո ւթե ան փոքրամ ասն ո լ -
որքան քիչ բան գիտէ օրուան այս ժամուն, մեբ թե անց մ աս ին, թէեւ պո չաւոբ սխա,լներ սպրդած
ժողովուրդին նկարագրին ու տոՀմիկ արժէքն ե - են իր տ ե զե կո ւթ ի ւնն եր ո ւն ել իր եզր ա կաց ու -
բուն մասին % թե անց մ էի
ԺԻՐԱ8Ր
Fonds A.R.A.M
