Page 162 - ARM_19-1946_02
P. 162
8 ԱՀԱ*
Խ ա ն ձ ի ք ը.– Հ ա ս պ ո ւ ո ս կ ա Թ ՆԱՄԱԿՆԵՐ ՀԱՐԱՒ– ԱՄԵՐԻԿԱՑԻՆ ազգային րարեբքսրնեբու նման այս նորերն ալ ազ
իլ,ո -
գային չաՀերով Հետաքրքրուէին : Մինչգեռ
ղո ւթիւն է որ իրենց տգիտութեամբ շատերը կիր–
Պատմական** Վ ա ս սլո ւր ա կ ահը կը պաբունակէբ Փիչ մը պատմաթիւճ քով 1լաո–աքԱոբղուին%իբրեւ տիպար ն մ ո յ չ մր, ԱԻ~
այս օրուան Վանի նաՀանգը, Ա՛ ա կո ւն , Խոյը, Ա ալ ֊1 (11/ ա ս իկ մեր շրջանի էջմիածին մեկնող աշիսար–
մաստը եւ Նաէս իջեւանր , ուր Հաստատուած էի1՛ Հական պատուիրակբ , ոբ վերադառնալէն ի վեր
Հ ետեւեա լ նա խա բա րո ւթ իւններ ր , (հշտ ունիք , ՊՈՒհՆՈԱ Ա8ՐԷՍ Տասնեակ մր աարի ա - նախ խաչակրութիւն՛ մբ սկսաւ Գարեգին արք .
Արծրուն իք , Բզնուեիք , Բո աո ւ՛ե իք , Բուժունիք , 1 , եըբ Հաբաւա յին Ամերիկա յի Խաչատուբեանի դէմ, յետոյ գաղութներ բ պառակ
Անձեւաց իք , ՝Բա^րե ր ո ւն ի ք , Տ ր ՛զ ա ա ո ւն ի ք , իր - գաղութներ ը ա յ ս օր ո ւա լ նման տելու ձեռնարկելով, աղի ու լեղի տեղաց աղ -
ո լան գո ւն իք , Ա արտեր , Կ րճունիք , Վժունիք , Պ ու կուռ էէթ1* 1 ազգային գործերն ալ ներ–՛/ դային տարրերու եւ ի Հարկէ Գա շնա կց ո ւթ եան
յս ւն իր , Գա ր ս սլա ր ո ւն ի ք , Ար տա շէսեանք , դաշնակութեամբ կ^բնթանային ։ Երր տակաւին Հասցէ ին ;
Ար տա - չկար Պուէնոս Այրէսի ^"բ/՚Ղ "Ր Լուսաւորիչ Հ ո յա– ինը ամիսներ ետք, երբ՝ Գարեղին արք* վե
ւանեանք , *իա ւէ թ ե ան ք , *իազրի կեանք, Ա ագրեանք, կա պ եկեղեց ին , բա ր եպ աշտ Հ այ ր ենա կիցն եր ո լ րադառնալով , Հայոց եկեղեցիին մէջ իր առաջին
ՎաբաժնուՀնիք , Ա եծնունիք , Բ ա րանք , Ա* ուրացան , շարքին, սովորական երեւոյթ մ բն էր տեսնել ե– ղեկուցումր կուտաբ , ակնարկելով իր Հասցէին ե–
որոնք Աբշակունեանց կուտային 10.000 Գ°ԲՔ 1 կեղեցասէբ Հ արուստբ ։ ՚դածնեբոլն , չմոռցաւ յիշել նաեւ այն Հտգեղոլ -
Արծբունի թագաւորութեան օրով այս թէ՚-թե * Լ բ ա յ Նոյնքան նախանձելի գիոք մբկր բռնէին մեր թիւններբ՝^ որ եղաՏ էին իր բացակայութեան ա–
աւելնան 1000 Կորդուացի եւ 1000 Ա ո կ ա ց ի մար - ազգային ջոջերը, այս կում այն Հանրային գոբծե– տեն : կղերականի իր կոչումով թելադրեց որ իտա -
տիկներ ։ Աո^էՔԲ եւ Կորտուքը առանձինն նաՀանգ– բոլ մէջ պատուաբեր պաշտօն մը վարելու Համար ։ զազութիւնը ւոիրէ մեր Արտերուն մէջ, ու նայինք
ներ Էին, որոնք ենթարկուեցան *)0Տին Հիմնուած Աակայն, յատկապէս պատերազմի այս ժամա դէպի ապագան իր գեղեց իկ տես իլով :
Վասպուբականի թագաւորութեան ։ նակաշրջանին, երբ այլեւս եղած Հարստութիւն - Հա կառա կ ա յս յորդորներուն , երկպառակոլ -
Այսօր Վասպուբական րս ել ուի կր Հասկնանք ներբ կրկնապատկուեցան , մեր երբեմնի ազգասէր թեան ծիլերը արմատ նետելով սկսան Հայ գա -
Վանի նաՀանգը , ո ր կր պարունակէ Վանա յ լճի ա– Հայրենակիցներն ալ աստիճանաբար շքեղ մեկ ու - զութն ալ մ ասերոլ բաժնել : Տ արին եր ո լ խազա -
ւազանը (Ալֆավադ, Արճէշ, Բերկրի - Ապագա , սաց ում ով սկսան Հ եռան ալ ազգա յին ո լ Հանրային զո ւթ ի ւնն ու ներդաշնակ գո րծուն էութիւնը խա **
Թիմար, Վան - Տոսպ, Հ " յ յ ՛ ՛ ս Ջոր, Աբճակ, Աա - կեանքէն ։ թա՛բո լելով , տեղի տուաւ ուրիշ դէպքերու ։
բայ , Խոշապ , *)՚ա ւսւ շ, կ /// ր ճ կ էս ն ) , Ա ո կաց աշխար– Բաբո յա կան այս ձախլիկ եբեւո յթին Հետ , ի տես Հսլկաղդային նոր ճակատ ի , գե՛րագո յն
Հը ԼՄոկք) Ապարկերտ, Աարմրանք, կարկառ, նոյնքան խաթարուեցաւ անոնց նիւթական զոՀա– — մարմիններն՝ ալ ի վիճակի չեն կասեցնելու չարա՝–՛
Շատախ , Ն/7րտոլզ) ել Հեքեարին Լկորտուք) , բերսւթեան ոգին։ Ա ինչ Հին օրերուն շատ աւելիով գուշակ ելոյթներբ։ Նոյն իսկ կաթողիկոսական
(Աղրակ , Տիղա , ^ուլամերկ , Չալ , Ուր ամար , կբ մասնակցէին եկեղեցական , կրթական կամ բա– վւոխանորգբ քար լռութեամբ ականատես ^ԷՐէլա՝յ
Շէմտինան , է լքի) : ր ես ի րական ձեռնարկներս ւ , այսօր, երբ շատերը ի ր խաղաղ Հօտի պաււա կտումին , մ ինչդեռ նախ -
Վան այ նաՀանդբ ունի 40.000 քու* քէյ*^ * ՚" ՚" ~ մ իջ ւսւլւլ սւ յին կբեսոսնեբոլ շարքին կր պատկանին , բն տ բ ա կան պա յքաբ ի օր ե րո ւն , կը մ իջամ տէր , զի
րածութիւն ։ Ներկայիս իր –՛իրայ աւելցած են նաեւ դարձեր են ժլատ։ ջումներ , նորանոր առաջարկներ ներկայացնելով ։
Ախլաթը եւ ՚իատուանը , որոնք պատմականօրէն Պէաք է խ ո ս տ ո վան ի լ , ո ր դէպքերն ալ եկան Եւ ՛հ ա շն ա կց ո ւթ ի ւն բ բնգառաջ երթալով կ* ա շխ ա–
կր պատկանին Տուրուբերանի , աշխարհագրական– քիչ մը պղտորել մթնոլորտը։ տէր պաՀել Հ աւա ս ա բա կշռո լթիւն բ :
օրէն Վան այ լճի աւագանին ; 1914/՚3> պատե բաղմ էն Երբ տակաւին Հեռաւոր այս գաղութներ բ մի Բարեբախտաբար Ա ան - Փաւլո յի , Ա ոնթէվի -
առա ջ 180.000^ աւելի Հայեր կբ կազմէին Վանա ք նուճար վիճա կի մ էջ էին , ու դուրս ի ուղղեց ու - աէոյի եւ Գորտոպայ ի Հայ գաղութներ բ զերծ են
լճի աւազանին եւ Աոկաց ամ են ա Հոծ զանգուածբ , թիւնները նուազ , ոչ կուսակցական եւ ոչ ալ ու այս անլուր շարժումներէն , ու միաձոյլ կր պա -
բացարձակ մ եծամ ա սնո ւթեամ բ , որ բնգունուտծ է րիշ տրամ ա դր ո ւթ ի ւնն ե բ ը ա յնքան շեշտուած է ին ։ Հեն ազգային ոգին, խթան Հանդիսանալով եկեղե
մ ինչեւ իսկ Վիթալ ՝Բինէ ի ա շիւ ար՛Հագրութեան Հոդա բա րձո ւթեան եւ ամէն տեսակի աւր լ սւ յին ցական, դպրոցական , բարենպատակ այլ աշխա -
Օ սմ անեան պաշտօնական վիճա կա գբ ո ւթեամ բ Հարցերը կր լուծուէին Համ աձա յնութեամբ ։ տանքնեբոլ ։
(թէեւ թիլե բբ տարբեր) ։ Հեքեարի , Զուլամերկ , Ա ա կա յն երբ աստիճանաբար Հա յ Համայնքի Որքան ալ ժամանակավրէպ եբեւոյթնեբբ բա
, ազւլա—
Չալ, Ուր ամար շրջաններուն մէջ մեծամասնոլ — արտաքին տեսքր կերպարանափոխուեցաւ րենպաստ ըլլան Հակառակորդներուն , այնուամե–
պզտոր
թիւն կբ կազմէին 80.000 Ասորիներէ Վանի մէջ յին եւ եկեղեցական գործերն ալ սկսան բարդութեանց նայնիլ Դաշնակցութիւնը այս Հեռաւոր ափերու
գոյավի -
1լ ա սլր է ի՛ն սակաւաթիւ Թուրքեր՛ , Պա չքալէի ***ԷԼ\ ճամբաներով ընթանալ ։ Վարչական վրայ տակաւին շատ րնե լիքներ ունի*. Երր Հայրե–
2000 Հրեաներ, որոնք բստ ազգային աւան գոլ - Հետ , փսխուեցաւ ներքին եւ արտաքին ^1՚Ք1՛ Համար կենսական սլա Հան ջներ կան, նոբէն
թե ան Բար դաբրան քհշտո ւն ի ի Վա ս պո ւր ա կան Հաս ճակը ։ Հայրենասէր տարրերն են որ օգտակար պիտի բլ -
տատած Հրեաներուն մնացորդներն են է իզիտներբ Մ ինչ Հ> իս ու տոՀմ իկ մ եծաՀ ար ուս տները կը լան , եւ ոչ թէ անոնք որ անոր անունը շաՀագոր -
կ՚ապրէին Սարայ եւ Շատախ ( ա յս վե ր ջինն երր սկսէին աթոռներ ղի ջի լ ու Հրապարակէն քաշուիլ , ծելով կեղծ փ առքերու 1լ ո լ զ ե ն տիրանալ։
քրտացած) , ՚Բիւրտերբ խառն Հայերու եւ Ասորի ասպարէզ իջան խո^ւմբ մը նոր Հարուստներ որոնք ԱՄԲԱՏ ԹՈՐԳՈՄԵԱՆ
ներու Հետ : իրենց ն ի ւթ ա կան կար ո ղո ւթե ամբ ել Արիս ո զոմ -
Այս Հո զամա՛–սր ունի Հացառատ դաշտեր , եան չտեսութեամբ կյուղեն ազգ * դէմք դառնալ ։
պտղաբեր Հ ովիտներ , պարարտ ա ր օ տ ա տ ե զին ե բ , Ոչինչ ցաւալի պիտի ըլլար , եթէ իրապէս Հին Հա;ծաւ թ ի դ աշխա^&ի մհջ
Աոկսի եւ Շ ա ա ա իւ ի մէջ գեղեցիկ անտառներ եւ
ծիո ա իս ո ա ո ր ո ւ ն ամէնէն ընտիր տեսակբ կբ բուս -
նի Շէմտինանի մէջ*. ՀետղՀ ետ է Վան եան Հ ա բ ս տ ո ւթ ի ւն բ իր շուրջը Որքա՞ն է աշիաբՀիս վրայ ապրող բոլոր Հա–
Նե րքնաՀողբ ունի աղ Լ^անիկ , Տաքու) քա ~ կր Հաւաքէ Նաիրիի արքայիկները , իրեն մայրա - յերոլ թիւր ստոյգ վիճակագրութիւններ կր
րիւ֊ղ (Գործոթ) , ծծումբԼՎանի մօտ) ,Հանքա՛ծուխ քաղաքբ կը դարձնէ Վանը (Ալնիունու, Տուշպա) ա կսին :
(Ազազա Ձայ , ՚(յՈբտուզ) , կրանիթ , ծառիկ ( Հէք՛ որ բստ Խ ո բենաց ի ի Հիմնուած է Շամիրամի կողմէ Խ • Միութեան սաՀմաններուԽ մէ^ գտնուող
եարի) , կտպար Լ՝Բօ չան իս) , սնդիկ ԼՀէքեարի) , եւ կոչուած Շամիրամակերտ, ըստ Վար ղանի Ա - Հայերու թիւի մասին կան ԽորՀ. 1939 Յունուար
բորակ (Աղրակ) , երկաթ (\,որտուզ Աոկս) , մարստան որ յետտգային փսխուած է Վանի։ 17// մարղաՀամարի ալ*.ն*ե«ր-ը** , որոնոսն*ցւ Համւ
ձայն, Խ* Ա իութեան ~՝
պղինձ ԼԶիլան , Հէքեարի) * ՝/* ր ի ս ո ա ո ս է առաջ Թ* գարուն Աադմանասաբ րո լո ր երկիրներու մէջ^ 1939
Վանա յ ծով ր օժտուած չո րս պատմական կ ր ՛լ ^ * հ֊Բ Տ1" Բ^ա^էէ Աբամ էի վրա յ , կը յաղթէ անոր Օ ո ւն ո ւսւ ո \1ին, կ՚ապրէին 2.140.000 Հայեր։ Եթէ
՛քի՚ե Լ րով 9 Ազթամար , Զկաթողիկոսարան) , Լիմ , Արդուս կուի մօտ (Վանայ լճի Հիւսիսը) , Ասորի ասոր վրայ աւելցնենք վերջին Հինգ տարիներու
Կտուց , Առտէր : Հաղո րգակց ո ւթեան կարեւոր աշխաբՀակալբ կբ գրաւէ նաեւ Աուգիանիան ^Աու բնական աճումը, Խ • Միութեան սաՀմաններուն
ազդակ մ բն է : րուն ի ս) ։ մէչ կան երկու միլիոն Հինգ Հարիւր Հ աղար Հա յեր :
Վասպուրականբ թատերաբեմն է Հայ \աղգա - Ս ու րղ ու րիս ել Ա ենուաս կբ կասեցնեն Ասորես– Նոյն 1939 Յունուար \1 ի մ ա րղաՀամ արո վ ,
յին ամ են ան ուի ր ա կան աւտնգոլթ իւննեբուն ։ ՚քյ" յի տանցինեբբ , կբ Հպատակեցնեն կովկասեան Հա - Հայաստանի բնակիչներու Համագումարն էր
տ ասլան ր ամէնէն առաջ Աիփան լեռն էն ասսլնջա - յաստանը ։ Ա ենուաս , շինարար արքա յ , կբ շինէ 1.281.591 , որոնց 1.100.000^ աւելին Հայեր էին։
կանո ք իքի՛ ն խնդրած է * \լեմրոլթր կապուած է Բե– Շամի րամ ի ջրանցքը ։ Խ* Ա իութեան Հայութեան այս թի՚֊ը ոլէտք է
լի առասպելին Հետ, որ Հայկ նաՀապետի կողմէ Արզելաիս (՝Բ . է «,,,,,,<> 778 750) կր յաղթէ Համարիլ նուազագոյնը, որո վՀ ետ ել ԽորՀրդային
սպաննուած է Հայոց Աոբի մէջ, Աստուածաշէն Աչու-րտան Գ.ի; թ՝աղլաթ Պալասար Ասորին (՛Բ ՛է վիճակագրութիւնը կազմուած է ոչ թէ ցեղային
գիւղի մօտ , ուր կբ շինուէին աստ ուածներու կուռ »՚" ս՚2 745) վտանգաւոր կը գտնէ Վանեան զօրքի ծագումը Հաշուի առնելով, այլ լեզուն։ Վրաս -
քեր ։ Աբամ՝ Զ>ա րասպ լեռներ ո ւն վրա յ յաղթ ած ներկայութիւնը Աուրիոյ մէ^, կչչ տանի Գա մ մ ու տանի Հայերու մէկ մաս ր կբ խօսի վրացերէն ե ւ,
է Նիւքաբմատեսի եւ Ասորի աստուած Բա ր շամ ի ։ ի՛ ի յաղթանակը , ել կուղայ պաշարել Վանը , ա - Հ ե տ ե ւա բա բ Հաշուած են Վր՛ա ց ին եբ ո ւ մ էջ ։ Ն" յս՜
Արեւելքի վաւաշոտ գիցոլՀին՝ Շամիրամ Լեղք բե սչարղիլն ։ պէս եւ Ո՚ուստստանի զանազան վայրերու մէջ կան
րած է , Արա յ Գեղեց իկի գի ակր որպէսզի յարա– Ո՚ուզաս իր պալատը կր Հաստատէ քՒոփրաք Հայեր , որոնց գործածական լեզուն ռուսերէնն է,
լէղներբ զայն կենդանացնեն։ Ապա Նինուասէ եւ ՛Բալէ , Մ աո,ո,, իրի (Աոկք, Անձելացիք) ղահուն անոնք ալ մտած են քիուսերու ցանկին մէջ։ Հիւս*
Զրադաշտէն Հ ալածուելով Ակռբիի մօտ լիճբ նե - ՚ / ր ա յ հԸ. բարձրացնէ իր Հաւատարիմ Ուրզանան, Կ "վկաս ի մէջ կան չէբքէղախօս Հայեր, որոնք ալ յ
տած է յո ւռութնե բ բ եւ քարացած ։ կր դսպէ Ուասսիի եւ Վանի իռովութիւններր , սա Հաւանաբար , Չէրքէզներու թիլին մէջ արձանա ~*
Վասպուրականբ ունէր ԱիՀրի* Լուսնի (իգա կայն Աարղոն Մ անն ան վերջնական կերպով Հպա գրուած են :
կան ըմբռնում ով) , ՎաՀադնի , Աստդիկի ((Լրտսւ ~ տակեցնելէ վերք, կր մտնէ Մուսասիը ել ղերի կր Աւելի դժուար է Ափիւռքի Հայութեան իրա -
տանի քՍալտ աստ ո ւահ՜ ր : 1ո1ւս՛ աս սնձնւ ւսլլ
մէտ) , ՚Իիոնիսիոտլի եւ Ասկղեպիոսի (Աղբակ ) պաշ կան թիւն ունենալ , քանի որ գրեթէ ո եւ է տեղ
տամունք։ Հեթանոսական կարեւոր կեդրոն մ ըն էր ՚ ւ ռ ւ ւ ա յ ՝• պաշտօնական ստո յգ վիճակագրութիւն գո յ ութ իւն
՛յարբնաց քարը : Վանքեր բ նախկին մեՀ եաններու ի ր յաջորդները կիմմե րական եւ Ա կի ւթ ա կան չունի ։ Առանձնապէս անորոշ կը մնայ քՒուրքիոյ
տ ե դերը բարձ բա ցած են ։ Ղ*լխ աւո բն եբն են Ազթա՝– ա բ շա լանքն ե բու Հ ե տեւանքով ղի՛ ջ՛1 ղ քաղաքակա Հա յեբոլ թիւր ՚ Նա իս ՝ թուրք վիճակագրութիւնը
մ ար , Վարագ , Ապարանից Ա . Խ ա չ , Չաղար Ա* նութիւն կբ վարենԱսոբիներոլՀանգէպ ։*Բ ՛Ա «585^5/ ինքնին կեղծիքի վրայ է Հիմնուած քաղաքական
Նշան, Ա* Սքանչելագործդ Աեծոբ, Ա* 3 ա կո բ , Ա* Ասւրեբբ կբ կործանեն քՒոփրաք Ղ՚ալէն ։ Արծրունի որոշ նկատումներով* ապա Հայերը իրենք ս տ իսլ—
Բարթողոմիոս եւ փութկոլ Ա * Գէորգ։ (ի՝ ալ ո վ ր - իշիւաններ կը մասնակցին Տիգրան Ա ՛ի ել Աժդա֊– ուած են , շատ տեղեր , ցոյց տալ ի՛րենց լեզուն
ղ ա կ՛ան ն ա խա պա շար ո ւմն երբ կր կր են Տ ՕաԷս°իզլքի Հակի դէմ մզուած մականի ճակատամարտին ։ թոլբքերէնբ , իբրեւ թբքաիսօսներ կամ ճնշումներէ
եւ Մաարիարխաաի Հետքերը։ Ար շի՛" եւ ՝Բ ս ե ր քս է ս Արծ բ ո ւն ին ե ր ը մ ասն ակից են զերծ մնալու դիտումով ;
՝Բարի գարու պատկանող գործիքներ գտնուած Կ իւր ո ս ի արշաւանքներուն ։ Աքի մ էն եան Ղ՝արեՀի Ա յնուամ ենայնիւ , Ա փիւռքի Հ ա յո ւթե ան թիլէ
են երկրին մէջ։ Պ ատմ ո ւթեան տ ր շա լո յս ին Տ ո ւդ - դէմ րմբոստացմ ան վառարաններէն մ ին է Վաս - մասին ալ կաբելի է որոշ ղ աղալի ար կազմել, Հի՚^Ք
րի շի մաս կր կազմէ, այ ո ան ո լ ն ր սլաՀպանուած է պո ւր ա կան ր ; ունենալով կառավարական ա բձանագրո ւթ իւննե -
Տ ա գրեան նախա բա ր ո ւթե ամ բ ՝Բ ս ենոփոն ի նաՀանլի միշոցին, Որոնղէ ս սաո– րը, ազգային մարմիններու կազմած մ ար դա Հա ֊-*
Աոէ֊շէլ /՚ • Խայասա - Ազզի՛ի դէմ արշալր կը րապ եւ Արտուշաս կ՚իշխեն Վա ս սլո ւր ա կանի վրա յ: մա բներ բ, բնական աճումի մօտաւոր տուեալներբ ,
վերջացնէ Վանա յ լճի արեւմտեան ավւին վրայ , ^յներբ ՊոՀաանի վրայ կը յաղթեն սնոնլ ներգաղթի եւ արտագաղթի Հաշիւներր եւն*։
Աբիսլսայի վրա / քո՛լելով , որով Վաս պո ւր ա կան ը Հէքեարիի Կորտուքներուն : Ա փիւռքի Հայութեան թուական պատկեր բ կա
մաս կը կազմէր Խայասա յի ։ Մակեդոնական - Ա ի լեւկեան շրջանին Մ արերր բելի է ներկայացնել Հետեւեալ թիլերով, որոնք
^՚-^ԼՒ ՚Լ^ԲնԲ Վասպո*֊Րականր Նաիրիի մաս կբ կր բոնաղրաւեն երկիբր ։ ՛Բ • Ա • 1 89^5» Արտաչէս աւելի կամ պակաս , Համապատասխան են իրակա
կազմէ, զօրացած Աոկսի կողմ եր բ Հաստատուած ան կա խ ո ւթ ի ւն կր Հռչակէ եւ Մ արերը ղ ու րս կր նս ւթ Լ ան * >
ռազմունակ Աոսքերով, Տզլաթ Պա լասար Ա* Ն՛ նետէ։ Կորդուացիք Ս՝եՆն Տիղրանի կր Հայթայ - Հիւո* Ամերիկա եւ ՝Բանատա 200.000, Աուբիա
՛Բ * ԺԱ * ՛Լ ու ր նախ 23 եւ ապա 60 Նաիբեան արքա թեն ճարտար ամրաչէններ, էուկուլլոս կը ձմերէ եւ Լիբանան 175.000, Ւուբքիա 150 Հազար, Պարս
յիկներ կը ջաիսջախէ , ու ղանոնք կը Հալածէ մին Կորտույ* ւ կաստան Հարիւր Հագար , Ֆրանսս լ 75 Հազար ,
չեւ Վանայ ծովյլ է ԱՐՏԱՒԱՋԳ ԱՆՏՈՆԵԱՆ Գուման իա եւ Պեսարապիա 40.000, Պուլկարիա 30
Fonds A.R.A.M
Խ ա ն ձ ի ք ը.– Հ ա ս պ ո ւ ո ս կ ա Թ ՆԱՄԱԿՆԵՐ ՀԱՐԱՒ– ԱՄԵՐԻԿԱՑԻՆ ազգային րարեբքսրնեբու նման այս նորերն ալ ազ
իլ,ո -
գային չաՀերով Հետաքրքրուէին : Մինչգեռ
ղո ւթիւն է որ իրենց տգիտութեամբ շատերը կիր–
Պատմական** Վ ա ս սլո ւր ա կ ահը կը պաբունակէբ Փիչ մը պատմաթիւճ քով 1լաո–աքԱոբղուին%իբրեւ տիպար ն մ ո յ չ մր, ԱԻ~
այս օրուան Վանի նաՀանգը, Ա՛ ա կո ւն , Խոյը, Ա ալ ֊1 (11/ ա ս իկ մեր շրջանի էջմիածին մեկնող աշիսար–
մաստը եւ Նաէս իջեւանր , ուր Հաստատուած էի1՛ Հական պատուիրակբ , ոբ վերադառնալէն ի վեր
Հ ետեւեա լ նա խա բա րո ւթ իւններ ր , (հշտ ունիք , ՊՈՒհՆՈԱ Ա8ՐԷՍ Տասնեակ մր աարի ա - նախ խաչակրութիւն՛ մբ սկսաւ Գարեգին արք .
Արծրուն իք , Բզնուեիք , Բո աո ւ՛ե իք , Բուժունիք , 1 , եըբ Հաբաւա յին Ամերիկա յի Խաչատուբեանի դէմ, յետոյ գաղութներ բ պառակ
Անձեւաց իք , ՝Բա^րե ր ո ւն ի ք , Տ ր ՛զ ա ա ո ւն ի ք , իր - գաղութներ ը ա յ ս օր ո ւա լ նման տելու ձեռնարկելով, աղի ու լեղի տեղաց աղ -
ո լան գո ւն իք , Ա արտեր , Կ րճունիք , Վժունիք , Պ ու կուռ էէթ1* 1 ազգային գործերն ալ ներ–՛/ դային տարրերու եւ ի Հարկէ Գա շնա կց ո ւթ եան
յս ւն իր , Գա ր ս սլա ր ո ւն ի ք , Ար տա շէսեանք , դաշնակութեամբ կ^բնթանային ։ Երր տակաւին Հասցէ ին ;
Ար տա - չկար Պուէնոս Այրէսի ^"բ/՚Ղ "Ր Լուսաւորիչ Հ ո յա– ինը ամիսներ ետք, երբ՝ Գարեղին արք* վե
ւանեանք , *իա ւէ թ ե ան ք , *իազրի կեանք, Ա ագրեանք, կա պ եկեղեց ին , բա ր եպ աշտ Հ այ ր ենա կիցն եր ո լ րադառնալով , Հայոց եկեղեցիին մէջ իր առաջին
ՎաբաժնուՀնիք , Ա եծնունիք , Բ ա րանք , Ա* ուրացան , շարքին, սովորական երեւոյթ մ բն էր տեսնել ե– ղեկուցումր կուտաբ , ակնարկելով իր Հասցէին ե–
որոնք Աբշակունեանց կուտային 10.000 Գ°ԲՔ 1 կեղեցասէբ Հ արուստբ ։ ՚դածնեբոլն , չմոռցաւ յիշել նաեւ այն Հտգեղոլ -
Արծբունի թագաւորութեան օրով այս թէ՚-թե * Լ բ ա յ Նոյնքան նախանձելի գիոք մբկր բռնէին մեր թիւններբ՝^ որ եղաՏ էին իր բացակայութեան ա–
աւելնան 1000 Կորդուացի եւ 1000 Ա ո կ ա ց ի մար - ազգային ջոջերը, այս կում այն Հանրային գոբծե– տեն : կղերականի իր կոչումով թելադրեց որ իտա -
տիկներ ։ Աո^էՔԲ եւ Կորտուքը առանձինն նաՀանգ– բոլ մէջ պատուաբեր պաշտօն մը վարելու Համար ։ զազութիւնը ւոիրէ մեր Արտերուն մէջ, ու նայինք
ներ Էին, որոնք ենթարկուեցան *)0Տին Հիմնուած Աակայն, յատկապէս պատերազմի այս ժամա դէպի ապագան իր գեղեց իկ տես իլով :
Վասպուբականի թագաւորութեան ։ նակաշրջանին, երբ այլեւս եղած Հարստութիւն - Հա կառա կ ա յս յորդորներուն , երկպառակոլ -
Այսօր Վասպուբական րս ել ուի կր Հասկնանք ներբ կրկնապատկուեցան , մեր երբեմնի ազգասէր թեան ծիլերը արմատ նետելով սկսան Հայ գա -
Վանի նաՀանգը , ո ր կր պարունակէ Վանա յ լճի ա– Հայրենակիցներն ալ աստիճանաբար շքեղ մեկ ու - զութն ալ մ ասերոլ բաժնել : Տ արին եր ո լ խազա -
ւազանը (Ալֆավադ, Արճէշ, Բերկրի - Ապագա , սաց ում ով սկսան Հ եռան ալ ազգա յին ո լ Հանրային զո ւթ ի ւնն ու ներդաշնակ գո րծուն էութիւնը խա **
Թիմար, Վան - Տոսպ, Հ " յ յ ՛ ՛ ս Ջոր, Աբճակ, Աա - կեանքէն ։ թա՛բո լելով , տեղի տուաւ ուրիշ դէպքերու ։
բայ , Խոշապ , *)՚ա ւսւ շ, կ /// ր ճ կ էս ն ) , Ա ո կաց աշխար– Բաբո յա կան այս ձախլիկ եբեւո յթին Հետ , ի տես Հսլկաղդային նոր ճակատ ի , գե՛րագո յն
Հը ԼՄոկք) Ապարկերտ, Աարմրանք, կարկառ, նոյնքան խաթարուեցաւ անոնց նիւթական զոՀա– — մարմիններն՝ ալ ի վիճակի չեն կասեցնելու չարա՝–՛
Շատախ , Ն/7րտոլզ) ել Հեքեարին Լկորտուք) , բերսւթեան ոգին։ Ա ինչ Հին օրերուն շատ աւելիով գուշակ ելոյթներբ։ Նոյն իսկ կաթողիկոսական
(Աղրակ , Տիղա , ^ուլամերկ , Չալ , Ուր ամար , կբ մասնակցէին եկեղեցական , կրթական կամ բա– վւոխանորգբ քար լռութեամբ ականատես ^ԷՐէլա՝յ
Շէմտինան , է լքի) : ր ես ի րական ձեռնարկներս ւ , այսօր, երբ շատերը ի ր խաղաղ Հօտի պաււա կտումին , մ ինչդեռ նախ -
Վան այ նաՀանդբ ունի 40.000 քու* քէյ*^ * ՚" ՚" ~ մ իջ ւսւլւլ սւ յին կբեսոսնեբոլ շարքին կր պատկանին , բն տ բ ա կան պա յքաբ ի օր ե րո ւն , կը մ իջամ տէր , զի
րածութիւն ։ Ներկայիս իր –՛իրայ աւելցած են նաեւ դարձեր են ժլատ։ ջումներ , նորանոր առաջարկներ ներկայացնելով ։
Ախլաթը եւ ՚իատուանը , որոնք պատմականօրէն Պէաք է խ ո ս տ ո վան ի լ , ո ր դէպքերն ալ եկան Եւ ՛հ ա շն ա կց ո ւթ ի ւն բ բնգառաջ երթալով կ* ա շխ ա–
կր պատկանին Տուրուբերանի , աշխարհագրական– քիչ մը պղտորել մթնոլորտը։ տէր պաՀել Հ աւա ս ա բա կշռո լթիւն բ :
օրէն Վան այ լճի աւագանին ; 1914/՚3> պատե բաղմ էն Երբ տակաւին Հեռաւոր այս գաղութներ բ մի Բարեբախտաբար Ա ան - Փաւլո յի , Ա ոնթէվի -
առա ջ 180.000^ աւելի Հայեր կբ կազմէին Վանա ք նուճար վիճա կի մ էջ էին , ու դուրս ի ուղղեց ու - աէոյի եւ Գորտոպայ ի Հայ գաղութներ բ զերծ են
լճի աւազանին եւ Աոկաց ամ են ա Հոծ զանգուածբ , թիւնները նուազ , ոչ կուսակցական եւ ոչ ալ ու այս անլուր շարժումներէն , ու միաձոյլ կր պա -
բացարձակ մ եծամ ա սնո ւթեամ բ , որ բնգունուտծ է րիշ տրամ ա դր ո ւթ ի ւնն ե բ ը ա յնքան շեշտուած է ին ։ Հեն ազգային ոգին, խթան Հանդիսանալով եկեղե
մ ինչեւ իսկ Վիթալ ՝Բինէ ի ա շիւ ար՛Հագրութեան Հոդա բա րձո ւթեան եւ ամէն տեսակի աւր լ սւ յին ցական, դպրոցական , բարենպատակ այլ աշխա -
Օ սմ անեան պաշտօնական վիճա կա գբ ո ւթեամ բ Հարցերը կր լուծուէին Համ աձա յնութեամբ ։ տանքնեբոլ ։
(թէեւ թիլե բբ տարբեր) ։ Հեքեարի , Զուլամերկ , Ա ա կա յն երբ աստիճանաբար Հա յ Համայնքի Որքան ալ ժամանակավրէպ եբեւոյթնեբբ բա
, ազւլա—
Չալ, Ուր ամար շրջաններուն մէջ մեծամասնոլ — արտաքին տեսքր կերպարանափոխուեցաւ րենպաստ ըլլան Հակառակորդներուն , այնուամե–
պզտոր
թիւն կբ կազմէին 80.000 Ասորիներէ Վանի մէջ յին եւ եկեղեցական գործերն ալ սկսան բարդութեանց նայնիլ Դաշնակցութիւնը այս Հեռաւոր ափերու
գոյավի -
1լ ա սլր է ի՛ն սակաւաթիւ Թուրքեր՛ , Պա չքալէի ***ԷԼ\ ճամբաներով ընթանալ ։ Վարչական վրայ տակաւին շատ րնե լիքներ ունի*. Երր Հայրե–
2000 Հրեաներ, որոնք բստ ազգային աւան գոլ - Հետ , փսխուեցաւ ներքին եւ արտաքին ^1՚Ք1՛ Համար կենսական սլա Հան ջներ կան, նոբէն
թե ան Բար դաբրան քհշտո ւն ի ի Վա ս պո ւր ա կան Հաս ճակը ։ Հայրենասէր տարրերն են որ օգտակար պիտի բլ -
տատած Հրեաներուն մնացորդներն են է իզիտներբ Մ ինչ Հ> իս ու տոՀմ իկ մ եծաՀ ար ուս տները կը լան , եւ ոչ թէ անոնք որ անոր անունը շաՀագոր -
կ՚ապրէին Սարայ եւ Շատախ ( ա յս վե ր ջինն երր սկսէին աթոռներ ղի ջի լ ու Հրապարակէն քաշուիլ , ծելով կեղծ փ առքերու 1լ ո լ զ ե ն տիրանալ։
քրտացած) , ՚Բիւրտերբ խառն Հայերու եւ Ասորի ասպարէզ իջան խո^ւմբ մը նոր Հարուստներ որոնք ԱՄԲԱՏ ԹՈՐԳՈՄԵԱՆ
ներու Հետ : իրենց ն ի ւթ ա կան կար ո ղո ւթե ամբ ել Արիս ո զոմ -
Այս Հո զամա՛–սր ունի Հացառատ դաշտեր , եան չտեսութեամբ կյուղեն ազգ * դէմք դառնալ ։
պտղաբեր Հ ովիտներ , պարարտ ա ր օ տ ա տ ե զին ե բ , Ոչինչ ցաւալի պիտի ըլլար , եթէ իրապէս Հին Հա;ծաւ թ ի դ աշխա^&ի մհջ
Աոկսի եւ Շ ա ա ա իւ ի մէջ գեղեցիկ անտառներ եւ
ծիո ա իս ո ա ո ր ո ւ ն ամէնէն ընտիր տեսակբ կբ բուս -
նի Շէմտինանի մէջ*. ՀետղՀ ետ է Վան եան Հ ա բ ս տ ո ւթ ի ւն բ իր շուրջը Որքա՞ն է աշիաբՀիս վրայ ապրող բոլոր Հա–
Նե րքնաՀողբ ունի աղ Լ^անիկ , Տաքու) քա ~ կր Հաւաքէ Նաիրիի արքայիկները , իրեն մայրա - յերոլ թիւր ստոյգ վիճակագրութիւններ կր
րիւ֊ղ (Գործոթ) , ծծումբԼՎանի մօտ) ,Հանքա՛ծուխ քաղաքբ կը դարձնէ Վանը (Ալնիունու, Տուշպա) ա կսին :
(Ազազա Ձայ , ՚(յՈբտուզ) , կրանիթ , ծառիկ ( Հէք՛ որ բստ Խ ո բենաց ի ի Հիմնուած է Շամիրամի կողմէ Խ • Միութեան սաՀմաններուԽ մէ^ գտնուող
եարի) , կտպար Լ՝Բօ չան իս) , սնդիկ ԼՀէքեարի) , եւ կոչուած Շամիրամակերտ, ըստ Վար ղանի Ա - Հայերու թիւի մասին կան ԽորՀ. 1939 Յունուար
բորակ (Աղրակ) , երկաթ (\,որտուզ Աոկս) , մարստան որ յետտգային փսխուած է Վանի։ 17// մարղաՀամարի ալ*.ն*ե«ր-ը** , որոնոսն*ցւ Համւ
ձայն, Խ* Ա իութեան ~՝
պղինձ ԼԶիլան , Հէքեարի) * ՝/* ր ի ս ո ա ո ս է առաջ Թ* գարուն Աադմանասաբ րո լո ր երկիրներու մէջ^ 1939
Վանա յ ծով ր օժտուած չո րս պատմական կ ր ՛լ ^ * հ֊Բ Տ1" Բ^ա^էէ Աբամ էի վրա յ , կը յաղթէ անոր Օ ո ւն ո ւսւ ո \1ին, կ՚ապրէին 2.140.000 Հայեր։ Եթէ
՛քի՚ե Լ րով 9 Ազթամար , Զկաթողիկոսարան) , Լիմ , Արդուս կուի մօտ (Վանայ լճի Հիւսիսը) , Ասորի ասոր վրայ աւելցնենք վերջին Հինգ տարիներու
Կտուց , Առտէր : Հաղո րգակց ո ւթեան կարեւոր աշխաբՀակալբ կբ գրաւէ նաեւ Աուգիանիան ^Աու բնական աճումը, Խ • Միութեան սաՀմաններուն
ազդակ մ բն է : րուն ի ս) ։ մէչ կան երկու միլիոն Հինգ Հարիւր Հ աղար Հա յեր :
Վասպուրականբ թատերաբեմն է Հայ \աղգա - Ս ու րղ ու րիս ել Ա ենուաս կբ կասեցնեն Ասորես– Նոյն 1939 Յունուար \1 ի մ ա րղաՀամ արո վ ,
յին ամ են ան ուի ր ա կան աւտնգոլթ իւննեբուն ։ ՚քյ" յի տանցինեբբ , կբ Հպատակեցնեն կովկասեան Հա - Հայաստանի բնակիչներու Համագումարն էր
տ ասլան ր ամէնէն առաջ Աիփան լեռն էն ասսլնջա - յաստանը ։ Ա ենուաս , շինարար արքա յ , կբ շինէ 1.281.591 , որոնց 1.100.000^ աւելին Հայեր էին։
կանո ք իքի՛ ն խնդրած է * \լեմրոլթր կապուած է Բե– Շամի րամ ի ջրանցքը ։ Խ* Ա իութեան Հայութեան այս թի՚֊ը ոլէտք է
լի առասպելին Հետ, որ Հայկ նաՀապետի կողմէ Արզելաիս (՝Բ . է «,,,,,,<> 778 750) կր յաղթէ Համարիլ նուազագոյնը, որո վՀ ետ ել ԽորՀրդային
սպաննուած է Հայոց Աոբի մէջ, Աստուածաշէն Աչու-րտան Գ.ի; թ՝աղլաթ Պալասար Ասորին (՛Բ ՛է վիճակագրութիւնը կազմուած է ոչ թէ ցեղային
գիւղի մօտ , ուր կբ շինուէին աստ ուածներու կուռ »՚" ս՚2 745) վտանգաւոր կը գտնէ Վանեան զօրքի ծագումը Հաշուի առնելով, այլ լեզուն։ Վրաս -
քեր ։ Աբամ՝ Զ>ա րասպ լեռներ ո ւն վրա յ յաղթ ած ներկայութիւնը Աուրիոյ մէ^, կչչ տանի Գա մ մ ու տանի Հայերու մէկ մաս ր կբ խօսի վրացերէն ե ւ,
է Նիւքաբմատեսի եւ Ասորի աստուած Բա ր շամ ի ։ ի՛ ի յաղթանակը , ել կուղայ պաշարել Վանը , ա - Հ ե տ ե ւա բա բ Հաշուած են Վր՛ա ց ին եբ ո ւ մ էջ ։ Ն" յս՜
Արեւելքի վաւաշոտ գիցոլՀին՝ Շամիրամ Լեղք բե սչարղիլն ։ պէս եւ Ո՚ուստստանի զանազան վայրերու մէջ կան
րած է , Արա յ Գեղեց իկի գի ակր որպէսզի յարա– Ո՚ուզաս իր պալատը կր Հաստատէ քՒոփրաք Հայեր , որոնց գործածական լեզուն ռուսերէնն է,
լէղներբ զայն կենդանացնեն։ Ապա Նինուասէ եւ ՛Բալէ , Մ աո,ո,, իրի (Աոկք, Անձելացիք) ղահուն անոնք ալ մտած են քիուսերու ցանկին մէջ։ Հիւս*
Զրադաշտէն Հ ալածուելով Ակռբիի մօտ լիճբ նե - ՚ / ր ա յ հԸ. բարձրացնէ իր Հաւատարիմ Ուրզանան, Կ "վկաս ի մէջ կան չէբքէղախօս Հայեր, որոնք ալ յ
տած է յո ւռութնե բ բ եւ քարացած ։ կր դսպէ Ուասսիի եւ Վանի իռովութիւններր , սա Հաւանաբար , Չէրքէզներու թիլին մէջ արձանա ~*
Վասպուրականբ ունէր ԱիՀրի* Լուսնի (իգա կայն Աարղոն Մ անն ան վերջնական կերպով Հպա գրուած են :
կան ըմբռնում ով) , ՎաՀադնի , Աստդիկի ((Լրտսւ ~ տակեցնելէ վերք, կր մտնէ Մուսասիը ել ղերի կր Աւելի դժուար է Ափիւռքի Հայութեան իրա -
տանի քՍալտ աստ ո ւահ՜ ր : 1ո1ւս՛ աս սնձնւ ւսլլ
մէտ) , ՚Իիոնիսիոտլի եւ Ասկղեպիոսի (Աղբակ ) պաշ կան թիւն ունենալ , քանի որ գրեթէ ո եւ է տեղ
տամունք։ Հեթանոսական կարեւոր կեդրոն մ ըն էր ՚ ւ ռ ւ ւ ա յ ՝• պաշտօնական ստո յգ վիճակագրութիւն գո յ ութ իւն
՛յարբնաց քարը : Վանքեր բ նախկին մեՀ եաններու ի ր յաջորդները կիմմե րական եւ Ա կի ւթ ա կան չունի ։ Առանձնապէս անորոշ կը մնայ քՒուրքիոյ
տ ե դերը բարձ բա ցած են ։ Ղ*լխ աւո բն եբն են Ազթա՝– ա բ շա լանքն ե բու Հ ե տեւանքով ղի՛ ջ՛1 ղ քաղաքակա Հա յեբոլ թիւր ՚ Նա իս ՝ թուրք վիճակագրութիւնը
մ ար , Վարագ , Ապարանից Ա . Խ ա չ , Չաղար Ա* նութիւն կբ վարենԱսոբիներոլՀանգէպ ։*Բ ՛Ա «585^5/ ինքնին կեղծիքի վրայ է Հիմնուած քաղաքական
Նշան, Ա* Սքանչելագործդ Աեծոբ, Ա* 3 ա կո բ , Ա* Ասւրեբբ կբ կործանեն քՒոփրաք Ղ՚ալէն ։ Արծրունի որոշ նկատումներով* ապա Հայերը իրենք ս տ իսլ—
Բարթողոմիոս եւ փութկոլ Ա * Գէորգ։ (ի՝ ալ ո վ ր - իշիւաններ կը մասնակցին Տիգրան Ա ՛ի ել Աժդա֊– ուած են , շատ տեղեր , ցոյց տալ ի՛րենց լեզուն
ղ ա կ՛ան ն ա խա պա շար ո ւմն երբ կր կր են Տ ՕաԷս°իզլքի Հակի դէմ մզուած մականի ճակատամարտին ։ թոլբքերէնբ , իբրեւ թբքաիսօսներ կամ ճնշումներէ
եւ Մաարիարխաաի Հետքերը։ Ար շի՛" եւ ՝Բ ս ե ր քս է ս Արծ բ ո ւն ին ե ր ը մ ասն ակից են զերծ մնալու դիտումով ;
՝Բարի գարու պատկանող գործիքներ գտնուած Կ իւր ո ս ի արշաւանքներուն ։ Աքի մ էն եան Ղ՝արեՀի Ա յնուամ ենայնիւ , Ա փիւռքի Հ ա յո ւթե ան թիլէ
են երկրին մէջ։ Պ ատմ ո ւթեան տ ր շա լո յս ին Տ ո ւդ - դէմ րմբոստացմ ան վառարաններէն մ ին է Վաս - մասին ալ կաբելի է որոշ ղ աղալի ար կազմել, Հի՚^Ք
րի շի մաս կր կազմէ, այ ո ան ո լ ն ր սլաՀպանուած է պո ւր ա կան ր ; ունենալով կառավարական ա բձանագրո ւթ իւննե -
Տ ա գրեան նախա բա ր ո ւթե ամ բ ՝Բ ս ենոփոն ի նաՀանլի միշոցին, Որոնղէ ս սաո– րը, ազգային մարմիններու կազմած մ ար դա Հա ֊-*
Աոէ֊շէլ /՚ • Խայասա - Ազզի՛ի դէմ արշալր կը րապ եւ Արտուշաս կ՚իշխեն Վա ս սլո ւր ա կանի վրա յ: մա բներ բ, բնական աճումի մօտաւոր տուեալներբ ,
վերջացնէ Վանա յ լճի արեւմտեան ավւին վրայ , ^յներբ ՊոՀաանի վրայ կը յաղթեն սնոնլ ներգաղթի եւ արտագաղթի Հաշիւներր եւն*։
Աբիսլսայի վրա / քո՛լելով , որով Վաս պո ւր ա կան ը Հէքեարիի Կորտուքներուն : Ա փիւռքի Հայութեան թուական պատկեր բ կա
մաս կը կազմէր Խայասա յի ։ Մակեդոնական - Ա ի լեւկեան շրջանին Մ արերր բելի է ներկայացնել Հետեւեալ թիլերով, որոնք
^՚-^ԼՒ ՚Լ^ԲնԲ Վասպո*֊Րականր Նաիրիի մաս կբ կր բոնաղրաւեն երկիբր ։ ՛Բ • Ա • 1 89^5» Արտաչէս աւելի կամ պակաս , Համապատասխան են իրակա
կազմէ, զօրացած Աոկսի կողմ եր բ Հաստատուած ան կա խ ո ւթ ի ւն կր Հռչակէ եւ Մ արերը ղ ու րս կր նս ւթ Լ ան * >
ռազմունակ Աոսքերով, Տզլաթ Պա լասար Ա* Ն՛ նետէ։ Կորդուացիք Ս՝եՆն Տիղրանի կր Հայթայ - Հիւո* Ամերիկա եւ ՝Բանատա 200.000, Աուբիա
՛Բ * ԺԱ * ՛Լ ու ր նախ 23 եւ ապա 60 Նաիբեան արքա թեն ճարտար ամրաչէններ, էուկուլլոս կը ձմերէ եւ Լիբանան 175.000, Ւուբքիա 150 Հազար, Պարս
յիկներ կը ջաիսջախէ , ու ղանոնք կը Հալածէ մին Կորտույ* ւ կաստան Հարիւր Հագար , Ֆրանսս լ 75 Հազար ,
չեւ Վանայ ծովյլ է ԱՐՏԱՒԱՋԳ ԱՆՏՈՆԵԱՆ Գուման իա եւ Պեսարապիա 40.000, Պուլկարիա 30
Fonds A.R.A.M