Page 177 - ARM_19-1946_01
P. 177
ՊՈՒՏ ՛Մ ԾԻա՚Լ Հա ր իւր յիս/ււն տաբի պիտի ապրին Հ Ութսուն տա* ՀւպաԱպաստ գօդու֊ածեԽ
բե կտնին Հազիւ նշանուելու պիտի մ տա ձ՜են եղեր՛»
ըսելով սկսաւ ցատկռտել սենեակին մէԼ ։ Ղ՚լխէ** թ՛էեւ ո*~չ մնացինք, բայց կ՚արմէ աբձանա -
Աա ա\, միւս եէևսը^ վար տաք Հուը թավւեցաւ : Գրել, խորին շնորհակալութեամբ է–
- կրեք ադ$յիկ\ երկու, մանչ ունիմ, որոնք ի՛ Աէնթ էթի էն ի Լ՚ԼտթՕՄ օրաթերթը, 0ւ§աւ6 օքքւ–
րենց կեանքը շեորՀքով կը շաՀին եւ իմ վրայ բեռ
ճշ\ ձս Ա. Լ. ԻԼ, Մարտ 10/ թիւին աո սվին Է1յը ,
Այո՛ , յուսատոլ ել մի ի թա ր ա կան է , կեն Ը.ԼԼալէ ղաղրահ՜ են։ Երբ կարդացի աձԳ սատանի
խմբագրական սիւնակին վրայ կը նկարագրէ
սատու. շինՈլկ^յ, ղէլյոյլ. Անոր չն Որ Հ ի , Հարիւր գիւտ շիճուկի լուրը , յ ո ւս ա Հ ա տ ո ւթ ի ւն եկաւ վբ–
«Մարտիրոս Հայաստան»ը (Լ՚^\ա16Ո16 ^Տւ՚է)՛)^) »
յիսուն տարի պիտի վայելենք կեանքը։ Այս գիւտը րաս ։ Եթէ իրականանա յ , ստիպուած՝ զաւակներս
քՀօաո/՛ ստորագրութեամբ ;
բոլորս ոլբախացոլց : ՛կառալ Հօրաքոյրս իսկ ոգե Րոլորը մէկ մանկապաբտէղ պիտի տանիմ , ես ալ
<Տ. • • • Երկիրներ կան որոնք երբեք ազատու
ւորուեցաւ եւ սկսաւ երիտասարդի Հովեր առնել՛՛ չարաչար աշխատանքի պիտի լծուիմ ։
կեսուր թիւն չեն տեսած : Ուրիշներ ալ որ ճանչցած են,
է ՝ ա յ Յ » էր անՀ ամ կողմերն ալ ունի այս -- Եօթանասուն Հինգնոց անտանելի
աչք կը գոցեմ , ակռաս Բայց կորսնցոլցած։ Հայաստանը պէտք է Հաշուել
գիւտը; ԱղՀիկս , որ տարիքը առած կ՚երթար ու մը ունիմ , իր բրածներուն
աչ– այդ երկիրներու կարգը։ Անոր տեւական մարտի
մայբապետներոլ Հետ սի բաբանի լ սկսած էր, բա կը սեղմեմ՝ մ ա ահ՜ ե լո վ թէ՝ քանի մը տարիէն
ՔԵՐՐ ԿյԼ Գ#ՑԷ ~եէ ե ս կ՝ աղատ իմ ։ Այս չբԱալիք շի րոսութիւնը կ^ըմբոստացնէ քաղաքակիրթ աշխաբ
րեկամ - ազգական ձեռք ձեռքի տուինք եւ Հազար
վրայ % Եթէ Հին խիղճը։ Այգ մարտիրոսութիւնը պատմ ու -
ղմ֊ուարոք-թիւձւնեբով փետացու մը ճարեցինք , ճուկը եկաւ կրակ թափեց յոյսերուդ
յի&Րւե տարի ապրի , ի՛՛նչ ^ Ր Է Լ Ա ք թեան ամէնէն մեծ անարդարութիւներէն մէկն է է
գրամ, բնակարան ել կարասի խոստանալով : Երբ յա ս հյք^էԼ Հ արիկ*
Տարիներէ ի վեր Հայկական խնդիրը մարգ -
այս անպիտան շ\ւ՜ճռ֊Ն\լին լուրը Հասաւ , աղՀիկս իմ վիճակս ։ Ամ ո ւսնաթ սղութեան գիմ ելու մ ասին
կային կսկծալի Հարց մը կը կազմէ։ Ո՞վ չի յիլեր
զօրաւոր պատրուակ մը գտաւ, ամուսնութենէ փա մ տ ահ՜ելոք լ ԷՀ
կր Թուրքերուն կողմէ պարբերաբար կազմ ակեր -
խուստ տալու Համար, «Հայրիկ , տակաւին կա 1 Այս գիւտը, աւելի շուտ , մեհ՜ վտանգ
քանի որ այս չփ– պո ւած կարգերը։ \)՝ րադեալ եղանակով մը ,
նուխ է կարգուելու , իմ տարեկիցներս տակաւին սպառնայ երիտասարդութեան,
մաՀ ա ց ած Թուրքիան կը փորձէր բուն Ի"Կ մողովուրդին
մ ան կա պար ա է զ կ՝ երթան եղեր, կարդա՛ սա շիճու ճուկր կը պատրաստուի եղեր վտանղով
բնաջնջումովը կտրել նետել Հայկական խնդիրը,
կին պատմութիւնը» ըսելով։ Ես յոգնած մարգ, երիտասարդներու Հիւսուածքէն եւ դեղձերէն ։ (1 ւ–
ընկեր ոլ - "Ր ԻՐ կողերուն կպած էր իբրեւ արիւնոտ վէրք
տուն - փեսայի մը պէտք ունիմ : Այ" անիծեալ բեմն , վաղր մեհ՜ դրամագլուխով
պատրաստելու մը։ Մեծ Ֆրանսացիներ ել քանի մը մեծ Եւրոպա
գիւտը ամէն ինչ տակն ու վրայ ըրաւ* • • թի ւններ պիտի կազմուին՝ շիճուկ
պիտի կազմ ա - ցիներ յուզիչ բողոք մը կը բարձրացնէին : կորովի
Հապա ես ի՛նչ ընեմ: (\ւթսուննոց Հօրեղ Համար ։ Թերեւս , պատերազմներ
մա րմիններ ր դիա ո ղութի ւններ կ՝ ըլլային Բ՛ Գրան եւ քանի մը
բայը մը ունիմ որ բաւական Հարուստ է– կերպեն սպաննուած ղինուո րներոլ
ԶիՆՔ վ ա ր չո ւ - տարի յետաձգում կը շԱորՀոլէր Հալածական մո
Հ.մ արգաս ի րա րա ր% քովս առի՛. Պայմանագիր ստո օգտագոր՛ծելու։ Ղ՚երեզմանատուններու
Հ ան դո ւց– ղովուրդին։ Հայաստանի կարգերը ծանօթ են ամ -
րադրեց որ մաՀուընէ ետքը , իր բո լո ր Հաբստու - թ իւնբ ձեռք պիտի առնեն , երիտասարդ
բողչՀ աշխարՀի : իսկ այգ երկրին պատմութիւնը՝
թիւնր ինձ՛ի պիաի թողու : Այս շիճուկին գիւտբ եալները շիճուկի վերածելով՝ ՛հարուստ նե,
նուաղ ծանօթ շ> է
թելքս գլխէս առաւ. : Աարդբ եթէ Հարիւր յիսու՛ն կեանքբ երկարելու ,կամ վտանգաբեր մեքենաներ
Յօդուածագիրը յետոյ կբ յիշէ Պերլինի վեհա~
աարի ապրի, ոչ միայն իր Հարստութիւնը, այլեւ պիտի Հնարեն՝ Հօբէնքի սաՀմ անին մէ^% երիտա
սարդներ որսալու Համար։ կաբելի է մ աՀ ապա բա մոգովը , ուր առաչդն անգամ Հլր^օրէն զբաղեցան»
իմ ունեցածս ալ պիաի չքաւէ զինք խնամելու Հա
պիտի յ անձն ո լին , Հայկական Հարցով, 1914 18ի պատերազմը, ուր
մար : Վաղր փաստաբանի մը պիտի ղիմեմ, կտա– ներն ալ այդ ընկերոլթիւններոլ
մարդ Հայերը Հրաւիրուեցան կռուելուԹուրքերռլն Հետ,
կբ $ ՚ է ի լ ո լ ֊ մասին խոբՀբգակոելու։ որպէսգի ոճրա՛գործները, գոնէ յետ մաՀու
անոնցմէ փոխան անկախութեան խոստումներու, բայց մեր
1 Տղուս Ի*ՌԼՔԱ աոպրակբ դրինք գի^՚Ք կար " կութեան օգտակար ըլլան * • • Վա՛՜ յ
վեցին
ղելու Համար։ Աս կողմ ան կողմ ինկանք յարմար պա տ րա ս տ ո ւած չի^ուկով պատ ուա Ատուողներ ուն Հ
Ա. մերմ ում ը եղերական Հետե ւանքն եբ
ա*լքյիկ մբ գտնելու։ Ամէն գուռ զարկինք, վերջա Բայց յոռետես չրԱանք, ^աՐռեԻ է "V ոլՍԻէ
մ րն ալ , շաՀամ ոլութ ե ան ախտին դէմ շի ունեցաւ , քանի որ աւելի քան 1.500.000 ՀայԾՐ
պէս շնորՀքով կտորի մբ փականք։ Երեկոյին, մեր գիտուն
եղբայր ջարդուեցան , իսկ ան սաՀմ ան տարածութիւնն եր
մանչուկբ, կարճ տափատով, ձեռքն ալ թռուցիկ ճուկ մը կը Հնարէ , կամ մեր չորքոտանի
կը Հ ասն ին իրենց առող^ դիակ աւարի տրուեցան եւ աւերակներու վե ր ա ծ ո ւե ց ան :
մբ , ներս ինկաւ տունէն * « Հա յրիկ աչքդ լուս , ները օգնութեան
Ուրեմն Հայաստանը ծանր տուրք մը վճարեց պա -
ալ ետ կեցայ նշանուելէ , տարիքս չի ներեր տա — ները տրամադրելով մեզի • • •
տեբազմին : Խոստումներ եղան այս գմրախտ մո
կա ւ էն • • • Տե՛ս , կա րգա՛ սա լրագիր բ յ ^աՐԳէհ. Կ. ՊԵՏՈՒՇ
ղովուրդին։ 1920 Օգոստոս \Հ)ին Աեվռի դաշնագի
րը վճռեց Հայաստանի ճակատագիրը։ Ան ո ր ՑՏրգ
կը տեսնէ ։ ՛Հ/սա ած կրանիթէ քաքերու կուշտը եւ յօգուածով Թուրքիան յա յտարարեց թէ Հա յաս -
ՄԽ 1ւա)քեԱիքը վրան , իր զմ այլելի նկարագրովն ու ոճովը մ եղի տանբ կբ ճանչնայ իբրեւ ազատ եւ անկախ երկիր։
կը բերէ դրուագները անցնող մամակակնեբուն , եւ Յօդուած 39ով Մ * ՆաՀանգներու նախադաՀ ին ի ->
աղաղակը այն թոՀ ու բոՀին զոր մարդկային կիր~ բաւա բարութեան կը յ անձն ո լէ ր Հայաստանի սաՀ–
Լեռնե՛ր ։ Լեռնե՛բ ։ դ՛արձեա՛լ լեռներ ։ քըն ու բարբարոսութիւնը նետեցին Հոս։ Հթիրվանի մաննեբուն ճշգումը էրգրումի , Տրապղոնի , Վանի
Կը փախին , կը շարմակին , կարծես արտերու այգիներու մէջ՝ Հարաւի մոգութիւնը իր կախար - եւ Պիթլիսի նաՀանդնեբուն մէՀ։ Բայց \920ին
պէս եաեւի թաթերուն վրայ կեցած՝ խառնակ ու գանքներու ղօրութիւնբ կը գրէ խազողի տերեւնե Թուրքերը օդտուելով մեծ պետութեանց անՀամա–
դճճուն պար մը դառնան ։ Ոմանք՝ բարձր են ու րուն վրա յ . . . : ձա յն ութ իւննե րէն , արշաւեցին Հայաստանի՝ վջա յ ։
ձիւնոտ ; Տեղ տեղ՝ անտառներու պաստառը մութ– Մոլ–Լ քադաքէն երեք ճառագայթներ կը բաց - ի վերջոյ իՈնչ կբ պաՀանջեն Հա յերբ ,—• ՛Բանի մը
դոյն։ Ոմանք՝ ցած են ու Հաստախարիսխ, կանա– ուին , տանիքներու Հունէն կը բարձրանան , աղեղ վիլայէթ , տեղաւորելու Համար իրենց ցիրուցան
՚ Հ."*Լ ո ս ձ՜աղիէլներով զարդարուած ։ քքլր իշնեբը՝՝ ոլ գօտի կբ շինեն։ Անոնց մէկբ կ՚իյնայ Առաքելոց զաւակներ բ ։ Անաց որ, այդ նաՀանգնե րը շատ քիէ
չոր ու անՀրապոյր կատարներով։ Ու անոնց մէշ՝ վանքի Հնօբեա յ գերեղմ ան ա ա ան վրա յ , կբ լու - բնակիչ ունին եւ կը մնան խոպան՝» ։
կիրճեր , ձորեր ու քարայրներ : սաւորէ չիրիմներբ Ան յաղթի , կորիւնի, Վերծանո Պ • Փօլ քիօնէն այս առթիւ կը յիշէ թէ ար տա ՝-*
Արածանին՝ արքայավայել քալուածքով կբ ղի ք քՍորենացիի ։ Ե ր կրո րդբ կբ կա խ ո ւի Ա ուշեղի սաՀմ անի մէկ միլիոն Հայերը Հաւատաբմօրէն կբ
ճեմէ ամայութեանց ափերն ի վար։ Աերթ կբ Բերդին կատարէն , 2աՀ ի մ բ Հ ան դո յն՝ լո յս կու - հ առա լեն Հիւր բնկալ երկիրներուն , եւ յո յս կր
մռնչէ ամեՀի զ ազաններ ու նման, երբեմն ալ Հե - տա յ , կը գունագեղէ Ա ամիկոնեան տան վ։առքը : յա յտնէ թէ Ձ) բան սան ալ ձայն պիտի բարձրացնէ
ղասաՀ 1լ անցնի , լզելով ու Համբուրելով քարեղէն Եր բո րդբ՝ ամ էն էն փա յլունը , կը լուսաւորէ Հա - ի նպաստ մարտիրոս Հայաստանի : <ՀԱիացեալ
ափերը սա Հաւատաւոր աշխաբՀին զո ր մեր պա ցեկաց դի*֊դթե աանիքնեբբ , որոնց վրա յ՝ Հանեբե– Աղ–
պերը եյ որձեանք եւ Հա շա են ի ց գաւառ անունով լ ո յ թ ձեռք մը» Ա* Բ . 9՝* դէր^ՐՐ ԳՐԷ ։ գերու կազմ ա կեր սլ ո ւթ ե ան 1լ ի յնա յ իմ աստ մը
մ կրտած են • » • : եյորռնքը՝ փոքր եւ աննշան գիւղ մբ, Մովսէս տալ ա րգա բութ իւն ել Հաւասարս ւթ իւն բառե -
Ա ասունք ի լեռնակերտ տ յս գաւառներու բուն » ։
սաՀմ անին վքա յ՝ արթուն գամ փոսի մբ նման կը 1Ա ո բ ենա ց ի ի պատմ ագի բքէն կա ո բներ 1լ արտասանէ Մեր Համակրելի բաբեկամուՀին , Տիկին
Հսկէ Անտոքը, սրածայր ու վեՀապանծ՝ իբ ԼՈԼ֊ՔՐ Հազիւ լ Ա ե լ ի ձայնով : Օձ քագաքին աւերակները՝ Օ-ԽէէՇ Միքայէլեան , «Յառաջէի մէջ կարդալով Ա*
կը նետէ երկու լեռնա շվսա րՀնեբու բնանկարին վը– իրենց Հնամի պերճութ իւն բ կ^ը ցուցադրեն կապոյտ ԱՀ աբոն եան ի $0ամ եակին տօնակատա րութիւն ը յ
Բ ա մ » հմԼ ^ ^ ՚ Յ ^ Է ^ ^ԼՐ սեւցնէ պաստառը, ո րպէ սղի ուլունքի մը ծակէն ։ ՚ ներբողական մը նուիրած է գմբախտ գրագէտ ին ,
շաբաթաթերթին
կրկտող ու Հետաքրքիր աչքերբ չտեսնեն մամա - Հարք գաւառի գեղեցկութեան պեգասնեբբ , Վալան սի «Լշլ \^օ1օոէ6 Տօշա1ւտէ€»
նա կին խո րՀ բդատետբը, փռուած արեւին տակ։ վար կ՚իջնեն , ելտմուր լեռն եր ու կատարներէն՝ ի– մէջ (9 Մարտ) ։ ՝Բանի մը կենսագրական տեղե -
՛հերկի շ լեռը՝ պղնձագոյն մատանիի մը շլվա– րենց Հմայիչ աղուորութեան առասպելն երր պատ - կութիւններէ վեբջ^ Տիկինբ կբ դրէ *
նակը կ՚անցընէ Գ՚ենճին ճիտը ։ ,Հ$ա պա զքո ւր ը իր մե լու Նազիկ լճի ջուր եր ուն ։ Բիւրակն՝ սիրամար « ԱՀ ա ր ոն ե ան այսօր անվիճելի վարպետ
դմբա խտութեան ասեղները կ^երկնցնէ մ ո ո ց ո ւած գի մբ պէս պճնազարդ , ու անոր Հպարտութեան մ ըն է ։ Իր ոճը ճշգրիտ է , Հ ում կու, ճոխ, նուրբ
պատմ ութեան մբ մս ին մ ԷԼ : կուլա յ , կը տքա յ , ծանբովը , կը նստի , Արուեստի երանգապնակին երանգներով ։ Ան երգիչն է Հայկական վշտին , իբ
վասնզի, Հայաբնակ՝ օր մը, զրկուեցաւ իր Հարա մէջ, կը սրսկէ ջուր ու երազ, էլեբկնէ ծիլ ու ծա - Հերոսները կր փառաբանեն անձնուրացութիւնը եւ
զատներէն , ու օտարալեզու եւ այլակրօն ցեղերը ՂԻԿ– 1 Կ.ԼՀ թ^Ց^Է րզէղ ո լ Բ1՚թԵՒ*ՆԻԿ. * • *։ զոՀողութիւնը։ Ան ոչ միայն Հաւատարիմ թարդ–
եկան տեղաւոբուիլ իր մէ^ : ԱՀա կբ տեսնուին Հա– X մանբ եղած է Հայկական տառապանքներուն, այլ
յաշէն դիԼդերու եւ վանքերու աւերա/լներ ։ Փբը~ եւ պետական մեծ մարդ մը, ընկերվարական ա-
փըլկած բերդերու մնացորդներ ։ քայքայուած կա~ Ես Հիմա կը տեսնեմ կա լեր : Ամէն տեղ ցորենի ռ աջն ա կարգ դոբհ՚իչ մբ եւ Հիացող մբ մեծ (իոո է–
մուր^ներու Հետքեր ւ շեղջ ։ Թարմ լաւաշին Հո ար քիթս կ՝ի յնա յ ։ կալե– սի , ինք եւս յանկուցիչ դէմք մըն է որ կբ խոր–
րուն մէջ երգ ու կենդանութիւն կայ։ \$իծազն ու Հ րդանշէ փիլիսոփա յին , բն կեր արանին , օրագրո
$"Րդի մը վրայ՝ Հա րգա բար քիւրտերը աղ^իկ ծափբ՝ կը շուլլուին բուրգերու Հասակն ի վեր։ ղին , պատմ ագրին եւ բանաստեղծին յատկոլ -
կը խաղցնեն , ու զէնք կը պարպեն գերեգմանտքա– Շուն մը Հաջէ ցորենա յեգց ամբա բներուն մէջտե– թիւննեբը։ Ան 19/"շ֊ գարու մարդկութեան ա-
բեբուն վրայ ։ կը խմեն ու կը ՀայՀոյեն. . . : ղբ , տղայ մը՝ կը Հալածէ կամ էն խոյս տուած մէնէն նշանաւոր ներկայացուցիչներէն մէկն է,
Աասունքի ա^ կողմէն՝ Աարաթուկը Հրեղէն կով մը . . • : քանի որ նպաստած է յարութեան մ ը զոր սըր -
դուրճի նման դէպի երկինքն ու աբեւր կը նետուի ։ Կին մը՝ իր տեսութեան լուս ամ վաւի ր կը նետէ տանց կը մաղթեն բոլոր անոնք որոնց մէջ կենդանի
Անոր կողեր բ կը նմանին ծակծկած աիկի մը օրորոցի մէջ պառկած աղուն։ Ու՜րիշ մը՝ իր սրր–՝ կբ մնայ ազատութեան եւ մարդկութեան իտէալը ,
որմէ հրեղէն երակներ կբ վազեն շարունակ, ու տ ին քսո֊սվքր կր փոխանցէ սիրականին սիբտբ ։ ա շվսարՀ ի անցուցած գար Հ ուր ելի փորձութեանց
Հազար մրմունջներով կը մտնեն Խոյթը, կամ՝ կր \յ՝ երերն ու պառաւները զրո յց կ^ընեն ու խնդան ։ մէչ » :
քալեն դէպի Խարզան, իրենց Հետ տանելով վայ - Կալիբրը, կալերըւԱնոնք՝ գիւղն իսկ են , անոր Հա
տեղերու
բեն ո ւթեան մեկնութիւնը , ու ամայի րազատ պատկերովը , եւ անոր առօր ե ա յին խառ - Համբուրէ զայն; Աչ ոք ՚Բզեցիին չափ կը Հասկնաք
լռութեան գաղտնիքը։ նոլբդովր ** * Հ խորհուրդը «Հացի երգ»ին; Լեռներն ու ձորերը ,
Կը տեսնուի Հիւսիսային Ազձնիքը՝ ճգնաւորի Անուսը։ Կազբէլ, Ի/ամուրն ել Բիւրակն ի- դերբուկներն ու սարալանջերը , կատարներն ու
մը կերպարանքովը ; Անոր դետերը՝ առասպելը րենց ստինքներուն բարիքովը կը կեբակրեն զայն։ վիհերը՝ կբ Հիւսեն ամէնէն կոշտ քերթուածր վայ–
գիտեն անցեալին , ել կրնան պատմել, Հարաւէն եքնուսը՝ վիրաւոր ՀնութիւՅէն է , որ կ՚ապրի Հ բաշ րենութեսւն, կը ստեղծեն ակնաիստիզ տեսլապատ
դէպի Հիւսի ս արշաւող ցեղերու պատմութիւնը : քս վ՝ ի խնդիր ար տա կանոն օրէնքի մբ , վասն զի կեր ել մոդական Հմայք։
Մաըդկութեան կեանքին ու անոր ելեւէջներուն առանց անոր՝ կբ կորսուի քանդակ մր երէկէն , ու ք*ա.19 Հա՚՚ց1Լ– Ո՞Վ պիտի աայ Հացը։
Հա՚9Ը1
Հանգոյցներէն մէկ Հատը Հոս կորս ո ւած է .կ՛՚ըսեն։ պիտի աղօտն այ իմաստութիւնը էջին, ուր արձա Քղիի Հա՛ցը՛"* Ամենօրեայ հա՛ցը։
բութիւնը
Պամիբի. Միչադեաքի , Իաալիայի , (Հունաստանի , նագրուած է* ճԱարիլ մի միայն ապրեց՛նելու Հա գետակին ափերուն վրայ, հացին սըբ -
Եդիպաոսի , իրանի ու Աուրիոյ չափ Հնադարեան ւք՝ար դէթ ք^լսակ մը անցեալէն՝» ։ իր տաճարներն ունի, որոնց շուրթը կր
այս անկիւն ր քաղաքակրթական պատմութեան մկվ Արուեսաամոլ Սւ րձանագո ր^ծին պէս՝ կեղին թռուչռան երփներանգ թիթեռնիկներբ՝ ցորեն ու
իր ուրոյն էխ ունի։ (՛Բվի) իր բնանկարին ամէնէն պերճ դրուագը կը հսՏց ունենալու պա արան էքն ;
ՊիթՀիոՀ՝ Ա՚լձնիքի չխաւարող,րիւն է, որ զեռ քա՚նդսքկէ կրսւնիթէ պնակիտի \մբլ վրայ, ու կջլ ՍՕՍ - ՎԱՆԻ
Fonds A.R.A.M
բե կտնին Հազիւ նշանուելու պիտի մ տա ձ՜են եղեր՛»
ըսելով սկսաւ ցատկռտել սենեակին մէԼ ։ Ղ՚լխէ** թ՛էեւ ո*~չ մնացինք, բայց կ՚արմէ աբձանա -
Աա ա\, միւս եէևսը^ վար տաք Հուը թավւեցաւ : Գրել, խորին շնորհակալութեամբ է–
- կրեք ադ$յիկ\ երկու, մանչ ունիմ, որոնք ի՛ Աէնթ էթի էն ի Լ՚ԼտթՕՄ օրաթերթը, 0ւ§աւ6 օքքւ–
րենց կեանքը շեորՀքով կը շաՀին եւ իմ վրայ բեռ
ճշ\ ձս Ա. Լ. ԻԼ, Մարտ 10/ թիւին աո սվին Է1յը ,
Այո՛ , յուսատոլ ել մի ի թա ր ա կան է , կեն Ը.ԼԼալէ ղաղրահ՜ են։ Երբ կարդացի աձԳ սատանի
խմբագրական սիւնակին վրայ կը նկարագրէ
սատու. շինՈլկ^յ, ղէլյոյլ. Անոր չն Որ Հ ի , Հարիւր գիւտ շիճուկի լուրը , յ ո ւս ա Հ ա տ ո ւթ ի ւն եկաւ վբ–
«Մարտիրոս Հայաստան»ը (Լ՚^\ա16Ո16 ^Տւ՚է)՛)^) »
յիսուն տարի պիտի վայելենք կեանքը։ Այս գիւտը րաս ։ Եթէ իրականանա յ , ստիպուած՝ զաւակներս
քՀօաո/՛ ստորագրութեամբ ;
բոլորս ոլբախացոլց : ՛կառալ Հօրաքոյրս իսկ ոգե Րոլորը մէկ մանկապաբտէղ պիտի տանիմ , ես ալ
<Տ. • • • Երկիրներ կան որոնք երբեք ազատու
ւորուեցաւ եւ սկսաւ երիտասարդի Հովեր առնել՛՛ չարաչար աշխատանքի պիտի լծուիմ ։
կեսուր թիւն չեն տեսած : Ուրիշներ ալ որ ճանչցած են,
է ՝ ա յ Յ » էր անՀ ամ կողմերն ալ ունի այս -- Եօթանասուն Հինգնոց անտանելի
աչք կը գոցեմ , ակռաս Բայց կորսնցոլցած։ Հայաստանը պէտք է Հաշուել
գիւտը; ԱղՀիկս , որ տարիքը առած կ՚երթար ու մը ունիմ , իր բրածներուն
աչ– այդ երկիրներու կարգը։ Անոր տեւական մարտի
մայբապետներոլ Հետ սի բաբանի լ սկսած էր, բա կը սեղմեմ՝ մ ա ահ՜ ե լո վ թէ՝ քանի մը տարիէն
ՔԵՐՐ ԿյԼ Գ#ՑԷ ~եէ ե ս կ՝ աղատ իմ ։ Այս չբԱալիք շի րոսութիւնը կ^ըմբոստացնէ քաղաքակիրթ աշխաբ
րեկամ - ազգական ձեռք ձեռքի տուինք եւ Հազար
վրայ % Եթէ Հին խիղճը։ Այգ մարտիրոսութիւնը պատմ ու -
ղմ֊ուարոք-թիւձւնեբով փետացու մը ճարեցինք , ճուկը եկաւ կրակ թափեց յոյսերուդ
յի&Րւե տարի ապրի , ի՛՛նչ ^ Ր Է Լ Ա ք թեան ամէնէն մեծ անարդարութիւներէն մէկն է է
գրամ, բնակարան ել կարասի խոստանալով : Երբ յա ս հյք^էԼ Հ արիկ*
Տարիներէ ի վեր Հայկական խնդիրը մարգ -
այս անպիտան շ\ւ՜ճռ֊Ն\լին լուրը Հասաւ , աղՀիկս իմ վիճակս ։ Ամ ո ւսնաթ սղութեան գիմ ելու մ ասին
կային կսկծալի Հարց մը կը կազմէ։ Ո՞վ չի յիլեր
զօրաւոր պատրուակ մը գտաւ, ամուսնութենէ փա մ տ ահ՜ելոք լ ԷՀ
կր Թուրքերուն կողմէ պարբերաբար կազմ ակեր -
խուստ տալու Համար, «Հայրիկ , տակաւին կա 1 Այս գիւտը, աւելի շուտ , մեհ՜ վտանգ
քանի որ այս չփ– պո ւած կարգերը։ \)՝ րադեալ եղանակով մը ,
նուխ է կարգուելու , իմ տարեկիցներս տակաւին սպառնայ երիտասարդութեան,
մաՀ ա ց ած Թուրքիան կը փորձէր բուն Ի"Կ մողովուրդին
մ ան կա պար ա է զ կ՝ երթան եղեր, կարդա՛ սա շիճու ճուկր կը պատրաստուի եղեր վտանղով
բնաջնջումովը կտրել նետել Հայկական խնդիրը,
կին պատմութիւնը» ըսելով։ Ես յոգնած մարգ, երիտասարդներու Հիւսուածքէն եւ դեղձերէն ։ (1 ւ–
ընկեր ոլ - "Ր ԻՐ կողերուն կպած էր իբրեւ արիւնոտ վէրք
տուն - փեսայի մը պէտք ունիմ : Այ" անիծեալ բեմն , վաղր մեհ՜ դրամագլուխով
պատրաստելու մը։ Մեծ Ֆրանսացիներ ել քանի մը մեծ Եւրոպա
գիւտը ամէն ինչ տակն ու վրայ ըրաւ* • • թի ւններ պիտի կազմուին՝ շիճուկ
պիտի կազմ ա - ցիներ յուզիչ բողոք մը կը բարձրացնէին : կորովի
Հապա ես ի՛նչ ընեմ: (\ւթսուննոց Հօրեղ Համար ։ Թերեւս , պատերազմներ
մա րմիններ ր դիա ո ղութի ւններ կ՝ ըլլային Բ՛ Գրան եւ քանի մը
բայը մը ունիմ որ բաւական Հարուստ է– կերպեն սպաննուած ղինուո րներոլ
ԶիՆՔ վ ա ր չո ւ - տարի յետաձգում կը շԱորՀոլէր Հալածական մո
Հ.մ արգաս ի րա րա ր% քովս առի՛. Պայմանագիր ստո օգտագոր՛ծելու։ Ղ՚երեզմանատուններու
Հ ան դո ւց– ղովուրդին։ Հայաստանի կարգերը ծանօթ են ամ -
րադրեց որ մաՀուընէ ետքը , իր բո լո ր Հաբստու - թ իւնբ ձեռք պիտի առնեն , երիտասարդ
բողչՀ աշխարՀի : իսկ այգ երկրին պատմութիւնը՝
թիւնր ինձ՛ի պիաի թողու : Այս շիճուկին գիւտբ եալները շիճուկի վերածելով՝ ՛հարուստ նե,
նուաղ ծանօթ շ> է
թելքս գլխէս առաւ. : Աարդբ եթէ Հարիւր յիսու՛ն կեանքբ երկարելու ,կամ վտանգաբեր մեքենաներ
Յօդուածագիրը յետոյ կբ յիշէ Պերլինի վեհա~
աարի ապրի, ոչ միայն իր Հարստութիւնը, այլեւ պիտի Հնարեն՝ Հօբէնքի սաՀմ անին մէ^% երիտա
սարդներ որսալու Համար։ կաբելի է մ աՀ ապա բա մոգովը , ուր առաչդն անգամ Հլր^օրէն զբաղեցան»
իմ ունեցածս ալ պիաի չքաւէ զինք խնամելու Հա
պիտի յ անձն ո լին , Հայկական Հարցով, 1914 18ի պատերազմը, ուր
մար : Վաղր փաստաբանի մը պիտի ղիմեմ, կտա– ներն ալ այդ ընկերոլթիւններոլ
մարդ Հայերը Հրաւիրուեցան կռուելուԹուրքերռլն Հետ,
կբ $ ՚ է ի լ ո լ ֊ մասին խոբՀբգակոելու։ որպէսգի ոճրա՛գործները, գոնէ յետ մաՀու
անոնցմէ փոխան անկախութեան խոստումներու, բայց մեր
1 Տղուս Ի*ՌԼՔԱ աոպրակբ դրինք գի^՚Ք կար " կութեան օգտակար ըլլան * • • Վա՛՜ յ
վեցին
ղելու Համար։ Աս կողմ ան կողմ ինկանք յարմար պա տ րա ս տ ո ւած չի^ուկով պատ ուա Ատուողներ ուն Հ
Ա. մերմ ում ը եղերական Հետե ւանքն եբ
ա*լքյիկ մբ գտնելու։ Ամէն գուռ զարկինք, վերջա Բայց յոռետես չրԱանք, ^աՐռեԻ է "V ոլՍԻէ
մ րն ալ , շաՀամ ոլութ ե ան ախտին դէմ շի ունեցաւ , քանի որ աւելի քան 1.500.000 ՀայԾՐ
պէս շնորՀքով կտորի մբ փականք։ Երեկոյին, մեր գիտուն
եղբայր ջարդուեցան , իսկ ան սաՀմ ան տարածութիւնն եր
մանչուկբ, կարճ տափատով, ձեռքն ալ թռուցիկ ճուկ մը կը Հնարէ , կամ մեր չորքոտանի
կը Հ ասն ին իրենց առող^ դիակ աւարի տրուեցան եւ աւերակներու վե ր ա ծ ո ւե ց ան :
մբ , ներս ինկաւ տունէն * « Հա յրիկ աչքդ լուս , ները օգնութեան
Ուրեմն Հայաստանը ծանր տուրք մը վճարեց պա -
ալ ետ կեցայ նշանուելէ , տարիքս չի ներեր տա — ները տրամադրելով մեզի • • •
տեբազմին : Խոստումներ եղան այս գմրախտ մո
կա ւ էն • • • Տե՛ս , կա րգա՛ սա լրագիր բ յ ^աՐԳէհ. Կ. ՊԵՏՈՒՇ
ղովուրդին։ 1920 Օգոստոս \Հ)ին Աեվռի դաշնագի
րը վճռեց Հայաստանի ճակատագիրը։ Ան ո ր ՑՏրգ
կը տեսնէ ։ ՛Հ/սա ած կրանիթէ քաքերու կուշտը եւ յօգուածով Թուրքիան յա յտարարեց թէ Հա յաս -
ՄԽ 1ւա)քեԱիքը վրան , իր զմ այլելի նկարագրովն ու ոճովը մ եղի տանբ կբ ճանչնայ իբրեւ ազատ եւ անկախ երկիր։
կը բերէ դրուագները անցնող մամակակնեբուն , եւ Յօդուած 39ով Մ * ՆաՀանգներու նախադաՀ ին ի ->
աղաղակը այն թոՀ ու բոՀին զոր մարդկային կիր~ բաւա բարութեան կը յ անձն ո լէ ր Հայաստանի սաՀ–
Լեռնե՛ր ։ Լեռնե՛բ ։ դ՛արձեա՛լ լեռներ ։ քըն ու բարբարոսութիւնը նետեցին Հոս։ Հթիրվանի մաննեբուն ճշգումը էրգրումի , Տրապղոնի , Վանի
Կը փախին , կը շարմակին , կարծես արտերու այգիներու մէջ՝ Հարաւի մոգութիւնը իր կախար - եւ Պիթլիսի նաՀանդնեբուն մէՀ։ Բայց \920ին
պէս եաեւի թաթերուն վրայ կեցած՝ խառնակ ու գանքներու ղօրութիւնբ կը գրէ խազողի տերեւնե Թուրքերը օդտուելով մեծ պետութեանց անՀամա–
դճճուն պար մը դառնան ։ Ոմանք՝ բարձր են ու րուն վրա յ . . . : ձա յն ութ իւննե րէն , արշաւեցին Հայաստանի՝ վջա յ ։
ձիւնոտ ; Տեղ տեղ՝ անտառներու պաստառը մութ– Մոլ–Լ քադաքէն երեք ճառագայթներ կը բաց - ի վերջոյ իՈնչ կբ պաՀանջեն Հա յերբ ,—• ՛Բանի մը
դոյն։ Ոմանք՝ ցած են ու Հաստախարիսխ, կանա– ուին , տանիքներու Հունէն կը բարձրանան , աղեղ վիլայէթ , տեղաւորելու Համար իրենց ցիրուցան
՚ Հ."*Լ ո ս ձ՜աղիէլներով զարդարուած ։ քքլր իշնեբը՝՝ ոլ գօտի կբ շինեն։ Անոնց մէկբ կ՚իյնայ Առաքելոց զաւակներ բ ։ Անաց որ, այդ նաՀանգնե րը շատ քիէ
չոր ու անՀրապոյր կատարներով։ Ու անոնց մէշ՝ վանքի Հնօբեա յ գերեղմ ան ա ա ան վրա յ , կբ լու - բնակիչ ունին եւ կը մնան խոպան՝» ։
կիրճեր , ձորեր ու քարայրներ : սաւորէ չիրիմներբ Ան յաղթի , կորիւնի, Վերծանո Պ • Փօլ քիօնէն այս առթիւ կը յիշէ թէ ար տա ՝-*
Արածանին՝ արքայավայել քալուածքով կբ ղի ք քՍորենացիի ։ Ե ր կրո րդբ կբ կա խ ո ւի Ա ուշեղի սաՀմ անի մէկ միլիոն Հայերը Հաւատաբմօրէն կբ
ճեմէ ամայութեանց ափերն ի վար։ Աերթ կբ Բերդին կատարէն , 2աՀ ի մ բ Հ ան դո յն՝ լո յս կու - հ առա լեն Հիւր բնկալ երկիրներուն , եւ յո յս կր
մռնչէ ամեՀի զ ազաններ ու նման, երբեմն ալ Հե - տա յ , կը գունագեղէ Ա ամիկոնեան տան վ։առքը : յա յտնէ թէ Ձ) բան սան ալ ձայն պիտի բարձրացնէ
ղասաՀ 1լ անցնի , լզելով ու Համբուրելով քարեղէն Եր բո րդբ՝ ամ էն էն փա յլունը , կը լուսաւորէ Հա - ի նպաստ մարտիրոս Հայաստանի : <ՀԱիացեալ
ափերը սա Հաւատաւոր աշխաբՀին զո ր մեր պա ցեկաց դի*֊դթե աանիքնեբբ , որոնց վրա յ՝ Հանեբե– Աղ–
պերը եյ որձեանք եւ Հա շա են ի ց գաւառ անունով լ ո յ թ ձեռք մը» Ա* Բ . 9՝* դէր^ՐՐ ԳՐԷ ։ գերու կազմ ա կեր սլ ո ւթ ե ան 1լ ի յնա յ իմ աստ մը
մ կրտած են • » • : եյորռնքը՝ փոքր եւ աննշան գիւղ մբ, Մովսէս տալ ա րգա բութ իւն ել Հաւասարս ւթ իւն բառե -
Ա ասունք ի լեռնակերտ տ յս գաւառներու բուն » ։
սաՀմ անին վքա յ՝ արթուն գամ փոսի մբ նման կը 1Ա ո բ ենա ց ի ի պատմ ագի բքէն կա ո բներ 1լ արտասանէ Մեր Համակրելի բաբեկամուՀին , Տիկին
Հսկէ Անտոքը, սրածայր ու վեՀապանծ՝ իբ ԼՈԼ֊ՔՐ Հազիւ լ Ա ե լ ի ձայնով : Օձ քագաքին աւերակները՝ Օ-ԽէէՇ Միքայէլեան , «Յառաջէի մէջ կարդալով Ա*
կը նետէ երկու լեռնա շվսա րՀնեբու բնանկարին վը– իրենց Հնամի պերճութ իւն բ կ^ը ցուցադրեն կապոյտ ԱՀ աբոն եան ի $0ամ եակին տօնակատա րութիւն ը յ
Բ ա մ » հմԼ ^ ^ ՚ Յ ^ Է ^ ^ԼՐ սեւցնէ պաստառը, ո րպէ սղի ուլունքի մը ծակէն ։ ՚ ներբողական մը նուիրած է գմբախտ գրագէտ ին ,
շաբաթաթերթին
կրկտող ու Հետաքրքիր աչքերբ չտեսնեն մամա - Հարք գաւառի գեղեցկութեան պեգասնեբբ , Վալան սի «Լշլ \^օ1օոէ6 Տօշա1ւտէ€»
նա կին խո րՀ բդատետբը, փռուած արեւին տակ։ վար կ՚իջնեն , ելտմուր լեռն եր ու կատարներէն՝ ի– մէջ (9 Մարտ) ։ ՝Բանի մը կենսագրական տեղե -
՛հերկի շ լեռը՝ պղնձագոյն մատանիի մը շլվա– րենց Հմայիչ աղուորութեան առասպելն երր պատ - կութիւններէ վեբջ^ Տիկինբ կբ դրէ *
նակը կ՚անցընէ Գ՚ենճին ճիտը ։ ,Հ$ա պա զքո ւր ը իր մե լու Նազիկ լճի ջուր եր ուն ։ Բիւրակն՝ սիրամար « ԱՀ ա ր ոն ե ան այսօր անվիճելի վարպետ
դմբա խտութեան ասեղները կ^երկնցնէ մ ո ո ց ո ւած գի մբ պէս պճնազարդ , ու անոր Հպարտութեան մ ըն է ։ Իր ոճը ճշգրիտ է , Հ ում կու, ճոխ, նուրբ
պատմ ութեան մբ մս ին մ ԷԼ : կուլա յ , կը տքա յ , ծանբովը , կը նստի , Արուեստի երանգապնակին երանգներով ։ Ան երգիչն է Հայկական վշտին , իբ
վասնզի, Հայաբնակ՝ օր մը, զրկուեցաւ իր Հարա մէջ, կը սրսկէ ջուր ու երազ, էլեբկնէ ծիլ ու ծա - Հերոսները կր փառաբանեն անձնուրացութիւնը եւ
զատներէն , ու օտարալեզու եւ այլակրօն ցեղերը ՂԻԿ– 1 Կ.ԼՀ թ^Ց^Է րզէղ ո լ Բ1՚թԵՒ*ՆԻԿ. * • *։ զոՀողութիւնը։ Ան ոչ միայն Հաւատարիմ թարդ–
եկան տեղաւոբուիլ իր մէ^ : ԱՀա կբ տեսնուին Հա– X մանբ եղած է Հայկական տառապանքներուն, այլ
յաշէն դիԼդերու եւ վանքերու աւերա/լներ ։ Փբը~ եւ պետական մեծ մարդ մը, ընկերվարական ա-
փըլկած բերդերու մնացորդներ ։ քայքայուած կա~ Ես Հիմա կը տեսնեմ կա լեր : Ամէն տեղ ցորենի ռ աջն ա կարգ դոբհ՚իչ մբ եւ Հիացող մբ մեծ (իոո է–
մուր^ներու Հետքեր ւ շեղջ ։ Թարմ լաւաշին Հո ար քիթս կ՝ի յնա յ ։ կալե– սի , ինք եւս յանկուցիչ դէմք մըն է որ կբ խոր–
րուն մէջ երգ ու կենդանութիւն կայ։ \$իծազն ու Հ րդանշէ փիլիսոփա յին , բն կեր արանին , օրագրո
$"Րդի մը վրայ՝ Հա րգա բար քիւրտերը աղ^իկ ծափբ՝ կը շուլլուին բուրգերու Հասակն ի վեր։ ղին , պատմ ագրին եւ բանաստեղծին յատկոլ -
կը խաղցնեն , ու զէնք կը պարպեն գերեգմանտքա– Շուն մը Հաջէ ցորենա յեգց ամբա բներուն մէջտե– թիւննեբը։ Ան 19/"շ֊ գարու մարդկութեան ա-
բեբուն վրայ ։ կը խմեն ու կը ՀայՀոյեն. . . : ղբ , տղայ մը՝ կը Հալածէ կամ էն խոյս տուած մէնէն նշանաւոր ներկայացուցիչներէն մէկն է,
Աասունքի ա^ կողմէն՝ Աարաթուկը Հրեղէն կով մը . . • : քանի որ նպաստած է յարութեան մ ը զոր սըր -
դուրճի նման դէպի երկինքն ու աբեւր կը նետուի ։ Կին մը՝ իր տեսութեան լուս ամ վաւի ր կը նետէ տանց կը մաղթեն բոլոր անոնք որոնց մէջ կենդանի
Անոր կողեր բ կը նմանին ծակծկած աիկի մը օրորոցի մէջ պառկած աղուն։ Ու՜րիշ մը՝ իր սրր–՝ կբ մնայ ազատութեան եւ մարդկութեան իտէալը ,
որմէ հրեղէն երակներ կբ վազեն շարունակ, ու տ ին քսո֊սվքր կր փոխանցէ սիրականին սիբտբ ։ ա շվսարՀ ի անցուցած գար Հ ուր ելի փորձութեանց
Հազար մրմունջներով կը մտնեն Խոյթը, կամ՝ կր \յ՝ երերն ու պառաւները զրո յց կ^ընեն ու խնդան ։ մէչ » :
քալեն դէպի Խարզան, իրենց Հետ տանելով վայ - Կալիբրը, կալերըւԱնոնք՝ գիւղն իսկ են , անոր Հա
տեղերու
բեն ո ւթեան մեկնութիւնը , ու ամայի րազատ պատկերովը , եւ անոր առօր ե ա յին խառ - Համբուրէ զայն; Աչ ոք ՚Բզեցիին չափ կը Հասկնաք
լռութեան գաղտնիքը։ նոլբդովր ** * Հ խորհուրդը «Հացի երգ»ին; Լեռներն ու ձորերը ,
Կը տեսնուի Հիւսիսային Ազձնիքը՝ ճգնաւորի Անուսը։ Կազբէլ, Ի/ամուրն ել Բիւրակն ի- դերբուկներն ու սարալանջերը , կատարներն ու
մը կերպարանքովը ; Անոր դետերը՝ առասպելը րենց ստինքներուն բարիքովը կը կեբակրեն զայն։ վիհերը՝ կբ Հիւսեն ամէնէն կոշտ քերթուածր վայ–
գիտեն անցեալին , ել կրնան պատմել, Հարաւէն եքնուսը՝ վիրաւոր ՀնութիւՅէն է , որ կ՚ապրի Հ բաշ րենութեսւն, կը ստեղծեն ակնաիստիզ տեսլապատ
դէպի Հիւսի ս արշաւող ցեղերու պատմութիւնը : քս վ՝ ի խնդիր ար տա կանոն օրէնքի մբ , վասն զի կեր ել մոդական Հմայք։
Մաըդկութեան կեանքին ու անոր ելեւէջներուն առանց անոր՝ կբ կորսուի քանդակ մր երէկէն , ու ք*ա.19 Հա՚՚ց1Լ– Ո՞Վ պիտի աայ Հացը։
Հա՚9Ը1
Հանգոյցներէն մէկ Հատը Հոս կորս ո ւած է .կ՛՚ըսեն։ պիտի աղօտն այ իմաստութիւնը էջին, ուր արձա Քղիի Հա՛ցը՛"* Ամենօրեայ հա՛ցը։
բութիւնը
Պամիբի. Միչադեաքի , Իաալիայի , (Հունաստանի , նագրուած է* ճԱարիլ մի միայն ապրեց՛նելու Հա գետակին ափերուն վրայ, հացին սըբ -
Եդիպաոսի , իրանի ու Աուրիոյ չափ Հնադարեան ւք՝ար դէթ ք^լսակ մը անցեալէն՝» ։ իր տաճարներն ունի, որոնց շուրթը կր
այս անկիւն ր քաղաքակրթական պատմութեան մկվ Արուեսաամոլ Սւ րձանագո ր^ծին պէս՝ կեղին թռուչռան երփներանգ թիթեռնիկներբ՝ ցորեն ու
իր ուրոյն էխ ունի։ (՛Բվի) իր բնանկարին ամէնէն պերճ դրուագը կը հսՏց ունենալու պա արան էքն ;
ՊիթՀիոՀ՝ Ա՚լձնիքի չխաւարող,րիւն է, որ զեռ քա՚նդսքկէ կրսւնիթէ պնակիտի \մբլ վրայ, ու կջլ ՍՕՍ - ՎԱՆԻ
Fonds A.R.A.M
