Page 34 - ARM_19-1948_04

ՕՐՈՒԱ՛Ն ԳԻՐ-ԲԵՐԸ Հա՛ւ տղեկի Աը ԱքիւԱոտ ԳիշԽ

«ՊԱՏՄԱԿԱՆ (.ՀԱՏՈՒԱԾ) (Ե1ԵՌՆԱՊԱՏՈՒՄ Ե%– ՋԱՐԵՆՑԻ)

ՈհՍՈհՍնԱՍԻՐՈհԹհհՆնԵք1; Տլպսա, դւււն Հայ նս, նո՚յՓհւկ հյյ-Է քոլ Երեւանեան երեկոյ :
(Հեղինակ՝ Ն* ԱԳՈՆՑ, Փարիզ, 1948) Անուն© հ& դըրհր ՎեՏհւան կամ Մ|իշէւ •
2ըկայ ո՛չ մէկ բան որ կարողանայ Նորքի բարձրունքներին փաոլել էր մի շոլշա.
Օտարութեան մէջ Հայւն օտար ր1նել :
Լափա ւլ շամանդաղ :

Հորիզոնները մութ, երկինքն անլուսընկայ ,

Այս սաբւ.ալւ Հատորէն մէէ (537 12) ամփոփ­ Մե(ր սիրտը տարբեր ունի իի&յ. ու ղաբկ, Վերելում աստղերի ծաղկոցն էր , ձերքել՝
Տարբեր մղձաւանջ եւ ա՛յլ բալասան–
ուած են Հանգուցեալ պրօֆ * Ն * Ագուցին՝ պատ­ Մեր կեանքի քւամբա|յ| չեղաւ այնքա1& հեշտ, րեւանը կիսաքուն :
Որքաւն մեր ցաւի անծայր պողոտան :
մական նիւթերու վերաբերեալ յօգուածներբ, ո– Մեղմ զեփիւռ էր փչում Գեղամայ լեռներից՝

րոնք նախապէս Հրատարակուեցան Պ ո սթ բն՛ի խաղաղութեան վայրկեանն երի չուկը իր թելե­

« Հայրենիք » ամսագրին մէջ*, ինչպէս կբ յա յանէ րին, եւ համակած Հայոց դաշտերն ու ձորերը

Հատորին Հրատարակիչբ , Ա. իքո1գկարեան, ա յ գ Տըզաս, դու՛ն Հայ ես, նո՚յԹիսկ եթէ դուն կ ա խար դ ական :

ուսումնասիբոլթ-էւններբ վեբամշակուած են Հե­Չես գիտեր իօսիլ բարբասր Հայկ|ի, Աեւանայ գիցոլՀին այդ գիչեր իր գէէ֊թիք

ղինակին կողմէ եւ անոնց մէկբ «Բագրատունեաց Եթէ լուր չռսնիս ոյր մենք վէրքի պէս երազների Հետ, Երեւան էր յղ"՚–մ դառնաղի ար,

ւիաււքրԴ ենթարկուած է Հիմ՛ ական այնպիսի փո– Լկւիււն ենք թափած հողիՏ համար մեր:

փոիսոլթեան մբ * որ նախկինի Հետ գրեթէ նմանու­ ց-ոլնքնեբ :
թիւն չունի :
Հողին համար մեր աշխարհն ենք մոռցած , Մշուշ/՛ խաւար խորքերից ն շմա բլում էր մի
Մե|ր կեանքն ու մեր օրն հեշտ եւ ապահով •
Հատ որբ պատրաստած է Հ բա տա րակութեան Մեր երկիրն այսպէս կերտած– էնւք շերտ շերտ տմգոյն րւսաձիր : Լուսաւորչի կանթեղն, էր տե­
Մեր երակներուն առատ վատնումով :
Համար Հանգուցեալ ՛Օ՛ Ագոնց * սակայն չէ կրցած սիլքի պէս կախուած֊ Արաղածի երկու զոյգ կա­

աւարտել ա յգ աշխաաանքբ ; Ա • քւ)ո\ն գկարեան վե­ տարներից վեր ՚

րակազմած է ամբողջ նիւթբ* սրբագրած ՛Լրէ՜ Տրդաս , դոււն Հայ ես , աչքրդ մեր Ար ա բատ ե ան դաշտը գալարում էր խաւարի

պակներբ * ստուգած մ ա տ են ա գիրն երէն մ է ջրե ր - Գիշերներում պէս մութ է ու խորունկ ճիրանն երում անագորոյն :

ուած գրաբար քաղուածնեբ բ եւ կատարած է ա յս Կբքեբըդ հասույՕւ եւ միտքրդ անհաշտ՝ Արիւնոտ գիշեր • •

Հատորին տպագրութեան ,ու լո յս բեծայմ ան Հետ Մեր սանձ չըսանչցող քամիներում պէս: •

կապուած աշխատանքներբ յ Ատկէ ղատ * գրած է Շարժումներուդ մէջ կըրակ կայ արդէն • Տարիներ առաք այս արահետով անցել է 0~
"Նայուածքիդ խորքին ամպեր հովին մէջ • լիմպիացին։
խիստ շա Հեկ ա՚Լ կ են ս ագբակ ան մբ * վեր՝ Հա*– ե լո վ Մեր ցեզի'11 խա՚չւն1 է ձըգհբ շուքն իրեն ամէն գիշեր, խաւարի ճիրան՛ներից ճողոպրած֊ ,
Քու դե ո նոր լայ նցող աղուոր սակտւ^ա դէմ : բարձրունքները
Ն * Ագոնց ի կեանքն ու ղո բծունէ ութիւնբ գիտու­ փախչում էր գէպի Պաունաս տանող
Ջեսքին
թեան , Հանրային գործ ո ւնէ ո ւթեան եւ գրականու­ թռչում :

թեան մարզերուն մէջ*. կրում էր մի քնար պրկուած՜ Հ"7"

Այս արմէ քաւոր Հատորին Հրա տար ա կո ւթիւ­ Տըղաս, քովս եկուր, ոբ պատմեմ քեղի լարերով արեւձերի , եւ իմաստի չ\ս՚Հ ը զարդար­

նբ ս տ ան ձնած է Պ* Ա* ՚Լոլկասեանէ Անոնք ոբ կբ Այնպիսի դէպքեր ղուբս լա՛լ է գիտնաս. ուած՜ բիլրազան՛ աստզերով շողշողուն :

Հետաքրքբոլին Հայկական մատենագրութեամբ , լքեր պատմութիւնն է գրուած մաս աո. մաս Խալարի մ՛էք տիրող սա րսավւնւե բ ից փախչում

անշուշտ կբ յիշեն « ՛Լո ւկա ս ե ան Ա՛ ատենաղաբա­ Աշխարհի բոլոր քարեբուն վրրալ : էր՝ մեծ՜ 0լիմպիացին , կեզծիքից խաբե֊պա՚տիբ ,

նդի 15 Հաաոբեերբ, լո յս տեսած Թիֆէիս, 1907 Վենետիկ ԱՐԱՄԱՅԻՍ ԱՐԱՊԵԱՆ քսութիւն ից անսան, ձ : Փախչում ստոր բարեկա­

1914։ Կթէ չեմ սխալիր այս գիրքին Հրատարակի– մից, ՛ընկեր ից դաւադիր, որոն՛ք չար նախանձէ

չյբ կբ պատկանի նոյն ՚Լուկասեան՛ յայտնի բնաա– մոլուցքից կուրացած^՝ Հա՛լա՛ծում էին նրան, :

նիքին եւ կբ Հ անգի ս ասա յ շաբոլնակ՚ոզբ այն աս– Որսկանի չար աչքի Հետապնդուած եղնիկի

գօգուտ ղոբծին , որու Հիմբ գրած էին իր աղգա֊– ե թէ «երկո լ քաղաքա կան գո բծ ելա կերպ * երկու սլէս վւախչում էր նա սաբսափաՀար։ Ւր ետին, թո­

կաններբ* տարիներ առաջ*. Ուրեմն * Պ* Ա* Ղ^ու– ուղղութիւն * ձգո ւած ամԲող^ գա րաշյր ջան ի երկա­ ղած դա լա ր ո ւե լո վ մ ի խմալուր խառնիճաղան՛՛ճ :

կասետն գովելի գործ մբ կատարած է . առանձին՛ րութեամբդ : Այս երկու տարբեր ուղղութեան աբ– Նա տեսնում էր շուրթը տիրող անարդարու­

Հ ատոր ի մբ մէջ Հրատա,բակելո,վ մեծանուն գիտ­ տա յա յաիչԼ ե րն է ին մեր երկու ն ախ ա բ ա ր ա կան թիւնը անասելի : Նրա գէմ ցցուա՛ծ էր ամէն.՛ ան՛­

նականին յօգուածնեբր ; Ո ւբա խո ւթ ե ամբ կ՝.ի՛մա— տունեբբ Մ ամ իկոնեսձհնե բ բ ել Բագրատունիք։ դամ Հրէշաւո ր թ չուառութիւնէն իբ Հազար գլուխ­

IIամ թէ Պ* Ա* ՚լԼուկասեան պիտի չսաՀ մանափա կ^ ն՛՛եր ով : /Փ

Ասոնք կբ ձգտէին միեւնո յն ն պա տա կին , բա յց Նա սրտանց բամանել գիտէր ամէնքի վիշտն

ուի այս Հատորով եւ լ անձն առած է Հրատարակել տարբեր միջոցներով ել կբ Հանդիսանային «միեւ­ - ու արցունք՛ երը , սակայն ոչ ոք չէր Հասկանում

Հանգուցեալ \, . Ագոն ց ի «Հա յաստանբ $՚ո լստ ի– նո յն մարմնի Հարազատ Հատուածներբ * բռնուած ՛բա Հ ոգա՚վեՀոլթ իւն. ը; Նա մենակ էր գամանօ–

նիանոսի գարաշրջան՛ին^ խիստ արմէքաւոր ել Հո­ նոյն քաղաքական տենգռվ^ : ի^նչ էբ ա յս երկու վ էն , անօգնական։ ու ա՛ն ընկեր :

յակապ գոոծիւն Հայերէն թաբգմա՝ Նո ւթի ւնբ՛. Այս Հ ոսանքւ եբու «ղաղա փա բական– ինքն ո բո շո լ. Չարագուշակ բուի նման մի միտք թառած՜

վերջին ա շիսատո ւթիւն բ , ինչպէս յայտնի է. էո\$ս Ա յս Հարցն Է ՜որ մ անբ ավ1> ին վերլուծմ ան ՛բ» կե՛ն– նրա զանկում՝ տանգում էր նրան, մտրակում,

տեսած է միայն ռուսերէն– եւ անմատչելի մնացած թաբկէ ՛Օ * Ագոնց իր այս յօգուածին մէջ : Հալա՛ծում անխւ.ա/ :

Ափիւռքի Հայութեան* Համար է « Բ ագատ ույն եա ց փառքրԴ բանասիրական՝ աշ­ Փ՛որձում էր մոռանալ աււօրեա՚ե դաոնաթա–

Մեր անուանի գիտնական պրոֆ– ՛Օ * Ագոնց խատանք մ չէն– է * գրուած՝ մեծ Հմա ո ւթեամբ . ոբ /«յ/ւձ՝ ել երբեմն դիւթուած խորՀոԱրղների գեղեց­

ծն՛ած էր 1 $75ին պատմական Աիւնեաց աշխարՀ ի այգ տոՀմին ծագումին . զարգացման ու մինչեւ կագոյն շնչով, գիշերուայ խաղաղ մամերին դուր՛ս

Բռնա՛կոթ գիւղին մ էջ (ՀԼա –գեզուրի գաւառէ : Իբ անոն ց թագաւորական իշխան՛ս ւթեան շրջանն՛եր ու Է.Ր գալի՛ս տանից ու թափառում մինակ՝ դատարկ

նախաՀա յ րն՛ եղած է Տ էր Աւետիք քաՀանան * ար խնգիբ^֊երբ 1Լ ուսումնասիրէ * տա՛լով պատմական փողոցներում :

կբ յ ի շ ո լ ի ՛Լ ա բ ա բա զիւ Ա՛ ելիքներու պատմական սւ– լա յն ծանօթութիւնն եր ել փորձելով լուծել շարք Վաղուց արդէն խուսա՛փում էր նա արեւի

պս տամ բո ւթեան մէջ* Գաւիթ Բէկի մամաւ ակ : ^ՀԼ ՐԱԲԳ խնգիրներ Հ լոյսից : Փախչում ցնծութեան կեղծ աղաղակնե­

Ագոնց Պետեբբոլրզի արեւելեան լեզուե եբու « Հայ Հին Հյ ինականո ւթիւ՛ն բ » • ուսումնա­ րից, բռնի երգերից ել խրախճանքներից , եւ ամէ–

կաճառին մէջ աշակերտած է Ն– Մարի։ \ ա թ ՛ սիրութիւն՛ մ բն– է նուիրուած Հայաստանի գա ս ա՛­ նից շատ՝ նենգամիտ մարդկանց աչքերից դարա­

պատրաստած է իր առաջին աւարտ աճա ռբ ( թէ՚է) կտ րւլա յին շե բտաւո բումին եբեւո յթին : նամուտ։ Այգ ստոր ներքին՛ին երնօտարադալան ,ի–

« Հա յաստան Տ ո լստ ին իանաս ի դարաշրջան ինդ , « Հայ աս տա Նի ՈսկեՀ ան քբ ». $ եղագրակ ան­ րենց կոյր տիրամոլոլթիլնից մզուած՝ ամէնմամ ,

( ռո ԼԱ ե ր էն;) . ստաւ ալով բանասիրական գիտու­ պատմական աշիսատս/նք մրն է ։ ամէն վայվ;կեան դարանակալ Հետեւում էին բա­

թիւնն եր Ոք մագիստրոսի աստիճանը ել իր՛աւունք <Հ.Հին Հայոց Աշխա րՀ այեացքբ» փորձ մ բն է նաստեղծին եւ որպէս չար ոգիներ՝ Հազար դալ ու

Հ ամ ալս ա բանն՚ե ր ր դասախօսելու : լուսաբանելու Հփն Հայոց Հաւատալիքներու Հետ որոգայթ լարում նրա դէմ :

Ն– Ագոնց \9\5ին նոյն Հաստատութեան կր կապուած կարգ մը երէւոյթներ , ուր մ ասնաւո– Եւ ստեցին մի օր նրանք, զրպարտեցին , եւ
գիմ Լ լով իրենց մեծանուն
ներկայացնէ իր երկրորդ գչոլիյ գործոցը՝ «Չ*/՛"— րապէս կր խօսուի Մի՚ջագետքի եւ Հին Պարսից շի՜ծու միիցներին

լիսի ույ Թրակացին ել Հայ Մեկնիչները » ել կը կրօնքն եվ՛ ու եւ Հ աւա տ ալի քն երո լ մ աս ին * առնչու– Վր^պետին^ բանտ առաջնորդեցին , խլելով նրան
–ւ ւ ՛ք Լ նի
ստանայ Ղ-ոկտորի աստիճան ալ կը կարգուի Հա­ թեամ բ Հ ին Հա յա ց ա աո ո ւ ահ ն եր ո լ *
մայթերիս այնքան սիրած Եփել

մալսարանի գասախօս : Ե րկբորգ մ աս ին յօգուածնե ր բ . ին չպէս րէ– X

Պետեր րոլրգի Հ ա՛մա լսարանին արեւելեան լե­ ս ի.՛ք 1 փորձ մրն են վեր Հանելու Հայ նախարարա­ ԱՀա տի/րաՀռչակ Աարտաբխա1նի.զնտանն։երր

զուներով կաճառլն կը դասախօսէ ր երբ վրայ Հա– կան տոՀմե բու ներկա յացոլցիչնեբոլ կա տար ած մ ահ սյ հ աո : Այ1 խուցերը խաւար , որոնց գաղչՀ ո–

սաւ ռուսական յե զա փո խո ւթ ի ւնր : Անկէ վ^րք Ա– գերբ բի ւզանղա կան պատմ՛ութեան մ էջ : ԻՀն չպէս լով. տում՝ իր երազներն Էր Հիլս՚ում տառապանքի

գոնց Հաստատուեցաւ ժամանակ մը Փարիզ, միշտ յայտէի Է . ան ոնց մ Է մէկ քանին ղբաւե ցին կեսա­ Հ՛երոս Ազասին վիպական :

նուիբոլելով Հայագիտական ո ւս ո ւմնաս իրու– րութեան եւ ն ո յն իսկ կա յսե րական ղաՀ բ : Օտար Աիրում Էր բանւաստեզծը մենութիւնը խա­

թեանց , աշխատակցելով բազմաթիւ Հայ եւ օտար սլա ամ իչնեբբ . տարս ւած ազգային մոլեռանգոլ– ղաղ : Ե աՀա նբան։<ք.պարգեւեցին» մի մենութիւն ,

Հանդէսներու, ւորոնց կարգին՛ տուաւ նաեւ «Հայ– թեա՚մբ* կբ նուազեցնեն Հայելու գերբ։ ՛Օ * Ագո՝՚1զ իւոնալ մի խուց՝ դետն ա յարկ Է լ մթին։ Բանտեէ

վւեն՚իք՝) ամսագրի այն աշխա՛տանքները, որոնք մ եծ Հմ աութեամբ կբ սրբագրէ անոնց պա ամ ական ՛ուզեցին նրա Հոգին ճախրասլաց •
՛Նուռը փակուելուն
այմմ լոյս կը տեսնեն առա՛նձին Հատորով։ անճշգութիւնբ ւ պէս՝ սթափեցա՚ւ նա բռ­

1930/'ծ Հրաւիրուեցաւ Պ րիւքսէ լ իբրեւ գա­ քրազմական եւ քաղաքական մարզեբէն զատ

սախօս Ազատ Համալսարանի Հայոց լեզուի , գրա­ Հայ երբ մեծ ղհ ր կատարած են նաեւ բիւզանգա– գրակա՛ն բարձր արուեստի , գուբս գալով պատ­
յօգոլած բ
կանութեան ու նաեւ բիւզան գա գիտութեան : կան գիւս ո ւթեան մէջ : Հատոր ին վերջին բուն * Ո– մագէտի Հակիրճ չորութենէն Հ Այս Գ"Բ^ԼՀ " *
;
Պրոֆ– Ն– Ագոնց լծուած էր Հսկայական աշխա­ Նո լի բո լած է Հայ գիտական ա յն ղէմքե մ իա ւն կբ ծառայէ բանասէրներու , այ/ եւ ա մէն

տանքի մը, Հայոց պատմութեան մը պատրաս­ բոնք փա յ լած են այս ա ս պա ր է զին մ էջ Հայ րնթերցասէրի* որ քիչ թէ շատ կբ Հետա–

տութեան , որ պիտի ընդգրկէր նախաՀայկական Աւելսրղ չէ անգամ մր եւս շեշտել թէ ՛Օ * Ա— ԲԲՔՐՈԼ1՛ մեր մողովուբգի պատմական անցեալով*

շր քունէն մինչեւ մեր օրերը։ Այդ գործր մնաց կի– գ"նցի այս գիրքբ կարեւոր պակաս մբ կբ լրացնէ * Ագոնց ի վերլուծումն երբ մեծապէս կբ գիւրա–

սաւարտ : Հայ մեծ պատմագէտր մեռաւ \942ին մոռացում է փրկելով ամ սազիբի զանազան Հա­ սն են Տ ասկնալո լ Հայ պատմութեան Հ ա ր լ* մը երե­

Պրիւքսէլի մէք՝ ք րքապատոլած իր աշակերտներով տորներ՛ուն մ էջ ցրուած ո լսումն աս ի րոլթիւննե ր * ւոյթները , ՛որոնց մասի՜ն թիւր ըմբռնումներ ու

եւ վայելելով Հայ գաղութին Համակրանքր : որոնց օգտագործում բշատեբուՀամ ար ան մ ատ չելի սխալ մ ե կնութիւն՛ն եր կը վխտան մեր պա՛տմական՝

Ներկա/ Հատորը կը բաղկանա յ երկու մասէ։ էր* գմաւսլ. ը//ալով ճարել ամ՛սագի րԼեբու Հալ ա– աշխատանք երոլ ել տեսութիւնն երո լ մէք :

Աոաջին մասին զ րութիւնն երբ ն ո լիր ո լած են՛ Հա­ ֊,նե ԲԲ ՚ Այս Հատ\ո բբ կր ղե լրացնէ յն ոն ւ
մաաքլցումբՏ կբ Հեշտացնէ
յոց պատմութեան վերաբերեալ Հարցերուն , իսկ զործբ ուսումնասէրներէ Եւ եթէ Հանգոլցեալը կը պարզէ տեսակէտ–

երկրորդ մասը կր լուսաբանէ Հայերու կատարած ներ, որոնց մասին կարելիէ ունենալ վերապա–

գերը բիլզանդական պատմութեան մէք : հ իսա օգտակար կ՝ բլլա բ . եթէ Հրատարակիչ­ Հումներ , ատիկա չի մխտեր գործէին արմէքը :

Առածին մասին առածին յօդուածն է «քաղա­ ն՛եր բ յատուկ անուններու ցանկ մբ գնեին գի բքի Ը՚֊դՀակառակն , պրոֆ. Ն– Ագոնց ի այս աշխա­
վերքը :
քական Հոսանքներ Հին Հայաստանում» : Ալն ինք տանքները կր Հարթեն ճամբան ապագայ Հաւ

\ո բ անմիաբանութիւն կ՚անուանէին մեր մատենա– Ն– Ագո՝՚լց/՛ լեզոմե ունի իլրայատոլկ երանդ որսամ տգէտ իւ սա քել , նոր ել աւելի լա յն որո­
է տեղ տեղ ՛սնի
ղի Ր՛ երը, կը գրէ Ն • Ադ՚-՚Լց , ոչ ա >\լ ինչ էր ,բայց ել ոճ : Ան պատկերաւոր նումներ կատարելու Համար :

ՎԱՎԱՐՇ ՄԵԼԻ՝ԲԵԱՆ

Fonds A.R.A.M