Page 190 - ARM_19-1948_04

8ձ»

ԴՐՈՒԱԳՆԵՐ ՎԵՐՋԻՆ ՊԱՏԵՐԱԶՄԻՆ Նիկպ Աղթս\նաԱի գոէծԽը

ճայ Ա ա խ ա ո ս է - ր

ե Ր Ե Ք ԱՄԻՍ « Հա./ՐԼնիք» խմբացյւականով մը կ*աււա–

թ ի թ Ո Ց Ի եՐԿՐԻն ՄեԶ ջարկէր ամփաիել եւ հրսւաարակել ւտլրացհալ քՍԱ՚Բ.- ՄաՀճաԲաՎ՚Հ վակոններու. ր՚1 կերու­
\փկռյ ԱզրալհաԹի ցիյալցան. գործերը : Ըքնկեբ Ա •
թեան Թուրքիոյ ներկայացուցիչը, Հիւսնի Աաարգ
ՎրացԽս$( ջերւՐապԷս կ՚ուլջռսԹԷ այս գաւլափա–
Տուրուգալ, մակամասն գրութիւն մր Հրաաարա.
րը
կաձ է Պոլսոյ «Ագչամ» թերթին մէչ, Գրիգոր Ա–
Գործը ան յետաձգէ լի է, ոբովՀետեւ ինչքան
ղաթօնի մասին։ կ՝ամփոփե՚1ք Հիմնական մասերը.
մամանակբ անց՝՝ ի , այնքան կը մեծանան դմուա -
- Ա՚-ցեալ տարի երր Գահ իրէ էի, զիս ծանօ­
Մեջ նոր Տթելունկը Հաստատուած էր բ լ " * ֊ ր ի բութիւ՝ ներ ը : Այսօր գեռ թարմ է Նիկոլի յիշա–

Դ կողին, որուն վրայ կլիչխէր Հին մատուռ մր։ տա կը* իր անձին ծա*՛ օթնեբըելիր գործի արմէքբ թացուցին Համակրելի անձի մր որ Թուրքիոյ ա.

Բարեբախտաբար գեվման .՛պաՀ ա կ բ շատ խելօք ե– գնաՀ ատողն երբ ողջ են ՚*՝Բ ի չ չեն– մ տաւո րա կաննե ր, ռաշին Հայ 1ա/սարարին թոռ՛ն էր։ Հարցուցի ա–

բիտասարգ Հրն էր , մեղի Հ ետ կբ կատակէ ր մին­ որո-֊ք սիրով պիտի ուզեն իրենց ոյժն ՛ու ժամա­ նունր, Գրիգոր Աղաթժն եւ իրեն րսի թէ իր, մեծ

չեւ Լաք՛, իր պաշտօն ակի որ առաջնակարգ նա– նակը տրամադրել նրա երկերի Հաւաքման՝ ու Հրա­ Հայվը օգտակար եւ արդիւնաւոր ծառայութիւն–

Հանրական մբ, զզուած էր այլ եւս • Ամէն տարակութեան գործին : Տարի-ներ յետոյ , այս ՛ներ մատուցած է թուրքիոյ , մեծապէս սիրուած

թիւ– մեզի կբ կրկ՛ էր թէ Հէթլէվ՛ ոլատեբազմբ կոր– պայմանները կր չքանան ել այլեւս դժուար, թե– Սուլթան Ազի զի՛ւ– ել այն ատենոլա՚ն աւագանիին

սնցուցած է ։ (հուսեր բ մ եր 1ս բո լաթ իա երթալէն՛ ըեւս , եւ անկարելի կը դառնայ նման մի ձեռ — կողմ է : Ըսի թէ եղած է պատմական դէմք մը մեր

ի վեր Հսկայ յառա^ղիմ^ութիւն մր արձանագրած ՛արկ : երկրին մ էշ, գ%աՀ ատուած եւ յալ դո լած , այն ա^

էին : Ամէն կողմ կռիւ, կատաղի գուպար Պբեսլա­ եք՛* գիրը կարեւոր է ւ^ճ, շատ կարեւոր ո– տե՚ն խօսակիցս զարմացումով եւ յուզումով նայե­

լի փողոցներուն՝ մէջ* խոբՀրգային բանակը Հա. բովՀետել Ազբալեանր մ եր այն Հազուագիւտ մբ– ցաւ երեսս եւ փարեցաւ ձեռքն ր ուս : Ըսաւ թէ Հր–

սահ էր ՝Բիւսթբէն , Պերլինէն երեսուն քիլոմե– տաւո ոականներից էր . որի գրչի տակից ինչ որ դեՀի մը Հետեւանքով զրկուած էր իր պապուն վե–

թրր ՚ Աւելի բա– չէր խօսեր ։ եքաՏ է՝ ոո՚ենի Ն ան ր Հատիկի պէս արժէյ>աւոբ բաբե՛ եալ (իշատակւ երէն , I շիւարներէն եւ թու զ–

Մեր աշխատաւոր՛ երոլ խումբին մէջ, բաղ– է ու թանկագին * Մանաւանդ եթէ ճիշդ է այն լու– թե^է՜՝՛, եւ խնդրեց որ Աղաթօն էֆէնւոիի մասին

կ ա ո ե ա լ (հուսերէ , Թաթար ներ է , իտալացիներէ , րր , թէ նրա մաՀից յետոյ մ– ացել են՝ ան տիպ ձե– ինչ որ գիտեմ պատմեմ , Հաղորդեմ իրեն։

Յոյներէ եւ Հայերէ , ուրախ էի որ Հի֊գ Ֆրան­ ոագբ՚ե ր եւս յ Իր կեՀ սադր ութ ե՚Լ էն զիտէենք թէ Թուրքիս յ

սացին։ եր ալ կա յ ին X Աս ոնց մ է Պասթիէն բ շատ Ն ք՚կո ք,ր շատ խստապաՀանջ մ ա րգ էր գէտ ի իր մէշ առաշթււ քրիստոնեայ նաիւարարր եղած է ել

ճարպիկ էր , յ ա ջ ո զած էր նո յնիսկ քանի մբ շա­ Համբալ շահած, 1860/1 կ՝ՐԱա7 ելմտական բարե­
ի– զո Բծը * կա տա ր նա լի Հասն ե լու մ տաՀ ո գո ւթեամ բ՝
բաթ Հիւա գան ոցր ապաստան իլ : Մտերմացած ի ր մ աքի Հարու ստ նորոգման, ժողովին ա՛դամ;, 1863/՛^» Հիմնադիր
չէինք անցըն եր , խըն– նա զրկեց Հա յ դրականութիւնը
րաբոլ Հետ , գէշ մամանակ սպաս ե լ ազա­ պաշա Ոքն ժամանակ , գժբախտա - Հաշոլակա լական ատեանին, 1 864^5/՛ Հեռագրեի

գիրր կր կա յան ար Համ բե բութեամբ Հսկա յա - բար, չաւի աղանց անփոյթ էր գէպի իր անձ ր եւ վարչութեան րձ գՀ • տնօրէն , 1868/5.1 Հանրօգուտ

տագրութեան օրուան , որ կբ մօտենար գործ ո ։ Չաշխատեց գէթ Հ աւո ո ր1 երի մ էջ ամ վա­ շինութեան՛ց նախարար , եւ գործի սկսելէ առաթ

կան/ քայլերով : ՛հ ե ք թե ո թե ր ի եւ պարբեր ա կան\ն \ե բ ի մէջ ցանցն - կը Հիւանդանայ Փարիզի մէշ ու կր մեոձնի :

Ձմեռ^ը չէր Հ եռացած տակաւին : Ամէն կողմ ու ած իր մեն ու փոքր յօդուածները ։ Նրա մ աՀ ից Այս սաՀմանափակ ծանօթս ւթ իւնն\Լ ը ը շենւ

ձիւ1՝, ծառերուն , խո՛ արՀ տնակ՝֊ եր ու եբղիքնե - է ետ ո ւ , Համ արեա ո չին չ չմնաց , ո րպէս առանձին կ՚նար սակայն ամբողջական դաղաւք/աը մը տալԱ^

րուն , խնչաէս նաեւ թաքստոցն եր ո ւն– վրա յ , որոնք Հ րատտբաեութ ի ւն ։ Հայոց գրականութեան ն-ը - զա թօն էֆէՀ տիի իսկական վաստաք/ին շոլր^ որ\

կբ ցան ցն ո լէ ին բլուրներու կոզերռւն ել բա ր - ուի ՛ուած նե ր ած ակ ան Հատորը միայն, «Մ տա - պիտի մ^ ա ք միշտ արքեէքաւոր եւ րնդարձակ *

ձունրէ երուն վեր եւ ։ Մեր դղեակին նեղ զառիթա– Տ ումներ Հ * 3 * ՛հաշն ակբոլթեան մասինդ գքՔոձհ.Լ\

փէն իջն.ելոլ Համար, մենք ստիպուած էինք խոՀե– ն լ մէկ վտիտ տետրակ Աոցեալիստ - յեղաՓոխա– Հին դիւան աթոլզթերու Համաձայն , Գրիգոր
Ազաթօն ծնած է \&25ին
մտ բաբ ալլուիլ քովնտի թուփերուն * Հողը սառած կ անն երի ծրագրի մասին։ Մի բան, որ բնաւ Հ ա– զաւակ.Հ. էր պարտիզպանի Իթա^պոլ–, Խասգիլզ,
երբ իր ազգականներէն՝
էր , այնպէս ո ր բանուո րներբ ե րբեմն քիթ մ ռոլթ մ ապա տաս խան քէ Նիկո ք Աղ րա յ եան ի թողած գը– մը ։՝ք՝սան տարեկան էր,

կբ կոտ բտէ ին ա յն տեղ ։ Պասթիէն ի ոտքին– բթա­ րական վաստակ քէն՝ ։ « Մ Ո*~Ր^ ՜^երի , ^Հորիզո՛ն ^նե– մին՝ ա սա՛՛ ելու Համար

մատը նո յնիսկ սառած էր ցուրտէն % բի , ՀՆոր Հոսանքէ ի եւ ուրիշ թեր թե ը ի ու պար–

Ասկէ զատ, ոբովՀետեւ բաղնիք չկար , սար­ թե ր ա1ք անք երի մէջ ան ունի դրական քեն ագատ ա -

սափելի կը քեբուրտէինք ։ Ռա.հի մէջ, «թօթօ» - կան , մ ա տ են ագր ա կ ան ել Հ րապա րա կա խօսական հո1Ր անգերազանցելի վերլուծական եւ Համադրող

նեբր չէին պակսեր արդէն։ Այստեղ, ՚Բոլրքֆելտի ո՚րոլածբ ՛եր , որոնք մնաքուն արժէք են ներկա Հա­ միտք ու՝ էր։ Ու նաեւ բազմակողմանի , ճոխ մ ր ֊

մէջ, դժբախտութինբ իր լրումին՛ Հասած էր : ռնում , մ ա^ –աւանդ , որպէս Հա լոզ Գր ա կ ան ո ւթեան ւոաւոո պաշար ել գիտակա՛ւ Հմտութիւն; ինչ որ

Հնամեայ դղեակ ին՝ վաբչոլթիւնբ մեր մարմինն ու ել Հա ք Հ ա ս ա ր ա կա կան շարժմ ան պատմ ութեան զ բում էր, կամ խօսում՝ թէ բովանդակութեամբ

զգեստներ ր Հականեխել կուտար ։ Աակայն, ն ո ր էն եւ– թէ ձ\ելով՝ աննման էր։ Աւաղ, նա իր Հետ տա–

լոգանք չկար * պղտի կ բռն ՚ւորները շաբա ՀՐ Ւ* ր գրական քօռ ուա ծնե Ր ից զատ , բացառիկ Տ ալունեսածի մեծ մասը, բայց ինչ .որ թողել է ,

վերջ դարձեալ մեր քթի՛՝ կր խնդային * : իրելա– արժէք ունին եւ ".՛Նիկո՛լի՝ դասախօսութիւնն, եր ր , ա– որպէս գրական ժառանգութիւն ,ն ոք պէս մեծ ար­

կա յեց էք , փետրուար ի մ էջ , վեր ադա ր ձ ի ճամբուն –տե^՚ա Խօսութիմ ներն ու ճառերր ել անձնական ժէք է ներկայացնում : Եւ ոզԼու^ելի է «Հայրե -

Վբայ , գրեթէ մերկացած կը լոգացուէինք բլուրի բովանդակայիղ նամակները , որոնք նո լն-պէս տեղ նիք»ի գաղափարը, Հաւաքերլ եւ հրատարակու. -

մը կողերէն՝ ժայթքող ջոլրով : պէտք է գտնեն նրա երկերի Հատորների մէջ։ Նի - թեան տալու նրա դրական թողօնր՝ :

կ ե անքբ Հ ետզՀետէ անտ ան ելի կը դառնար է

Գէպի Կր աց վե ր ա գա ր ձ ըճ գ ե ր ա գ ո յն տենչանքի մը

ձդո զա կան ո ւթ ի ւն ը ունէր 1 որ մեզ կը մ զէր ամէն՛

կարգի ճ են գո ւթեան եւ ն իւթական զոՀ սղութեան , քը շատ ցուրտ էր . ոտքերս Հուրերուն մէէ* թաղ­ կայ զանգուածները։ Մեզի կը մնար Հողով* քա -
եւ
որպէս թէ իսկական ^Աւետեաց երկի ր^ն՝ ըլլար : ուած սառե լէ հեռու չէին՝։ ըեըով եւ ծառի ճիւզերով ծահկել թաքստոցը

Ե րքլինք •) արդեօք ր ա իւ ա ր պ իտի ունե7֊ ա յի® Զմեռնայիլ. տժգոյն արեւին տակ, երբ Թի թո­ սանդուղիդ ցանկապատը շինել :

ԱՒԼմ ֆ&լաի մեր բանուորակայանը վերադառնալ ՚ լի օգա՚նալեվ ը առտուն իրե^ց՛» առող^ապաՀական ԱյսուՀանգերձ , Թիթոյի օդանաւերը մեզի

Երրորդ շաբթուն՝ երբ կը ստա՝ ամ կանան՚ք պտոյտը կը կատայէին գիւզի'1 վերել, ես քա­ Հանգիստ չէին տար : Առտոլան ժամր 10/5–, եր–

թուղթը , ՚///ս/ 1 ա գ է ր խրամ ա յին աշխատան քի , ռասմբակ կ՚արշալէի ընկերներուս Հետ։ Այդ թ.ր՚– բեմն ալ կէսօրուան ապուր բաշխուած ատեն՛ , ա–

֊է–, իւչպէս նաեւ օրական– երկու մաբքը, կը սկսիմ ռի չքներէն մէկուն ընթացքին՝ Եուկոսլալ բժիշկը ՛Լոնք ոլորապտոյտ կը դառնային յարդանոցին վե֊

երազներ Հիւսել***։ Այդ օրը Ծթելունկի դրասեն– վիըաւորուած էր գէ^քէ^՛^ ՝է՝ ո լր քֆ ե լա ի կայարա— րել, որ Հանդիպակաց բլրակի մր ցայտուն կէտին

ետ կը Հանգանակութեան կը ձեռնարկէր , բա յց ոք ն ին մօտ նետուած ռումբի կտով, ուանքնե րէն՝ : &ա– վրայ կը գտնուէր : Ախ, այդ երկու <Հզենկ՝է>եր՝ր ի -

ոք ուզեց Փռն՝ ի մը տալ գերման բաւն ակին Հ ճախ զինքր կը տեսնէի սրճարանը. Մ ե լքոն Մ ոմ– է՚ենց զրաՀոլած խորտրնկէց՜ երով . . . անոնք գժո֊

Զո Բրորդ շաբթուան վե րջա լոր ո ւթեան՝ , մեզի ճեանի Հետ, մեր ե բ աիստագիտ ա կան տուրքը կը էսայի ՝ բանդագուշանքի մր յաճախանքը կր ն՛եր–

գի*֊զ փոխադրեցի.1֊ , բաւական վայելուչ սրճարան մատուցանէինք այդ աղ՛ իւ մարդուն՝ , գինիով եւ շնչէինք մեղի։ Տաճախ կը լսէի ը՛նկերներուս մտա–

մը ։ ճիշգ մամ անակնւ էր : Մ եր ընդարձակ դղեա­ յոլնակաԼ՝ Հձսիկառէթ՝$>ներով : վախութիւնր, որ կէս մը Հեգնական կը պոռթ­

կին մէջ, Վերմախտի Հրամանատարը 200 գերման ՝ք^ա՝՚1ի մը օր վեըՀ վերադարձ իմ ն՛ախկին՝ ա.ե– կար .

ղի ՚ուորներ տեղաւորած էր՛՛ ԱՀ. Թիթոյի Հետ զըս : Մեծարգոյ Փանզան զայրացաւ եւ զիս ԳՎ՚՝կ^քք

կարելի չէր կատակի ելլել* * քանի իր Հփա բթի - մեկուսացեալ ա՛նկիւն մը; Աւելորդ է ըսել թէ՝ — Հ\11օոտ1 1տտ ջտ^տ, օո ^ ք&Մ6 ճս թ1օոջ60ո &ս–

զանցներէն տեղեակ էր եղելութեան՝ 1 մեզի կրնար այս Հաքսոր՝$>ը խոյ՚ոլնկ ցաւ պատճառեց իմ բոլոր

անՀ աճոյ անակնկալ մը վերապաՀել : ը կեր՛ երուն ,ոք ոնց Համակրութիւնը կը վայելէի, Երբեմն, առտոլան դէմ մեր աշխատավայրի

Հարիւրապետ ր շատ խիստ վար ո լեւ փոխւ իմ երգեյռվս 1ւ կատակաբա՛ն ոլթիւններովս ։Անո՝1ք Հասնելով, բալա կան քա՛ն ա կո ւթեամբ օդանաւե -

գրութեան ընթացքին , մ ին չեւ իսկ ՛քա յրւ&ենւ է բաբ զանազան մ ի^սցնե^. ու դիմեցին, նոյն իսկ փորձե­ րէն արձակուած թռուցիկ, եր կր գտնէինք, խըմ–

մտրակհ ց իտալացի գերի մը է րին կաշառել զայն, բայց պի՝ դգլոլխը անդրդուե­ բաղրոլած* ռուսեյ էն , սլովէն եւ գերմաներէն

Միշտ յարգադէզի մը վրայ, բայց նպս լի մնաց ; Եւ ոբովՀետեւ կը վերակրկնէի փախուս­ լեզուներով։ Այդ թղթիկներ ր մեզի կր յայտ՛՛էին

լորուած խոշոր օճախով մը, շատ գէշ չէինք զգար տս, Հրամայեց երթալ իտալացի գերիներուն՝ խը– Գերմամ իոյ ահաւոր կացութիւնը ել մօտալուտ

մեզ այնտեղ ։ Մեր –որ բնակարանին դիմաց աղ - ՚ ամ ր , որ մեր դիմաց ը բարձրագիր վայր մր կբ յաղթանակի՛ն գալուստը կը ծանուցա՛ էին։ Թիթո­

բիւր մը կար , մ ան աւանդ Հացագո ր Ն ին խանութը ոտնու էր֊ յի սաւառնակները, զոյգ մր արծիլներոլ նման կ(*
Մի9ռրկրականի
շատ մօտ էր * * * ։ Մեծ բան էր ։ իրիկուն ը իջնելուն այս սեզը՝ զուարթ, շէ՛նշող սաւառ էին ՚Բուրքֆելտի վրայ, դարձդարձիկ

կ*եր թա յ ին ք Հ անգ ս ա ան ալ սրճ ար ան - ճաշ ա բան ի եւ աոոլեսաադէտ է , շատ լալ կր յարմարէինք ի– շարժումներ կը գծէին բլուրներու կատարին , եւ

մը մէջ, մի՝ չեւ իսկ երբեմն սինէմայի ներկայա– բար ու Հետ : Մ ասնտւո րաբար իմ նմ ան սղական ու— I ոյնիսկ ուղղաձիգ կԴ^էին մինչեւ \0մեթր ֊.

ց ո ւմն եր կը վայելէ ինք : թիլն ս ճարտասան Մուսոլինիի , զորս կ՚ատէին ի– Կրաց ի մէչ ալ կացութիւնը ծանր է : « Ամէն

Մեր պետին Հիւանդութենէն ի վեր , Հերն բենց ամբողջ Հոգիով , չափէն՝ աւելի կը զուար­ օր կուգան , կր գրէր Տիկին Ա . Մոմճեան իր ա–

Փանզա կը խաղար* մեծ Մանիթոլի դերը՛. Աշիտ– ճացուէր զիբենւք ։ քյկլր տես որ ճիշդ նո յն օրն աք մուսնին , աչ՝ ու ձախ կը զարնեն անւխնայ : ՛Բար

տանքէ վերադարձին * կլ ուզէ ր մ եղ ճպոտով քա­ փլուզում տեղի ունեցաւ խրամին մէջ։ ՏՀոՀը՝ սի– քարի վկ՛այ չեն՝ ձգեր, ոչ տուն, ոչ խա՛ ութ ել. ոք

լեցնել, ինչ կ՚ըսեմ * * * սագի քայլելով։ Խեղճ ,՛ ոլն իտարոցի մր քաջ ֆրանսագէտ , մեծ գրժ - ալ եկեղեցի մնացած է ։ Ամէն օր փլատակներում

մ արդ , շատ չան ցած յուսախաբ կ* ըյլաւր , բող Հե. ո ւար ո ւթեամ բ փ ՚ կուեցալ շնւոբՀ իւ իր ըն կե ընեբու տակէն մարդ կր հանեն։ . դեռ շարքը չէ վերկա­

տեւ ամ է՝– մարդ գաղտագող ի կր կ հ կէր ճամ րէն : ա ձ տզոՀութեան : ցած– • • : Անոնց մէ9՝ նոյ՛ն իսկ ՛կան դերմա՚ւ՝ բարձ -

ինծի գէմ ոխ կապած էր։ Րնք/էոՆկ. էս զատելու Մս՛ V– ։ո // սկիղրր մեր ապաստանը աւարտելորւաստիճան սպաներ, դուրսը բա՛նող հա/ եւ յ " յ "

Համար , ն ախ ղիս *ԼՐ՝՝էքռօ գետեզերք , այն ղոր ծա­ վրայ Էր ։ Մ եհ ղի գեր ան I երուն վրա յ , աւո աղ - աղա քները գորհի լծած ե՛ն՝ այս աշխատանքին Հա­

լ՛ ան ին– դեմացը , ուր կանգ առած էի առաջին ան­ ձաղ ործկն կողմ Է զօրեղապէս աղու ցուաՆ՜ խտէ իս– մար։ Ջեմ գիտել ի՞նչ պիտի րլլայ մեր վիճակը–
գամ (հան եկած միջոցիս : Միշտ կ՝ազօթեմ Հա­
ճ իւղեր կտրե­ խ ի րուն երուՀ՝ -, արդէն իսկ հառի կոճղեր՝ կր ղե– մար։ վերջապէս Աստուծոյ մեր փրկոլթես/ն՝ շատ
3ո ր գա ռատ ձիւն ին՛ մ էջ , ծառի եզերքը պէւ Հասկցիր > :
լու էի* լետո յ զանոնք ճձ •մբուն էոեղէքւնք։ Գոոծքւ շատ դժուար էր , ՛եթէ միայն , ես քիչ կր գրեմ, դուն՝

նկատի ունենաք թէ՝ մ եր վտիտ ո ւս ն ր ո ւ ն– 1Է.Րա ք

փոխագրէի իտալացի գերիներուն Հետ։ Գետեզեր– բլուրն ի վեր բարձրացնելու էինք այդ փայտէ Հս­ (Մնացեալր յա^բգով) ԱՐԱ1Բ ՊԵՏՐՈՍԵԱՆ

Fonds A.R.A.M