Page 142 - ARM_19-1948_04

ՆԻհՕԵՐ Եհ ԴհՏՈՂռԻԹԻՒՆՆԵՐ ԻտպակաԱ ԱամակաԱի ԿՐՈԹԹԱ ԱԼՍՕԼԻԷՐՕ ժեռուա լերսճ
փրփրադէզ իւրը^
ստորոտներէ ի վեր կը ցայաէ

երգելով բարձրաձայն , նետուելով առաչ՝ քինա Լ

Հա յ ժողովուրդր բոլո ր միւս ժո ոո վո լրդնե - իսնդիբ չ՝ոկատի մը նման : Բն ոլթիւնը մնացած է

րից առաքինն Էր որ 288 թ* շս՛" Ն * Ագոն ց ի նորա– ԱԶՈԼՕ * Երկինքը պարապ էր, ինչպէս կ՚ըլ­ անփոփոխ : Ահաւասիկ մամռապատ մայոր , որուն

գոյն տուեալնեբի - ե*– ոչ թէ 301 ին^–~ քրիստո - լայ ծովը փոթորիկէն անմի քապէս վերք։ 0 ե ամ ի ֊ վրայ, աւելի քան՛ քւ յրիներ առաչ՝, տեսեր

նէ ական վարգապետութիւնրԼ Հռչակեց , իբրեւ իր քօբէի առաքին ժամերուն Հաբեր էի Աղոլօ , իմ էի երիտասաչդ նկայիչը, րր վրձինի մեղմ Հը ^

ընդհանրական , պեփական՛ կր&1ը –Տրդատ թագա™ տարեկան այցելութիւնս տալու Համար անբր տ սա՛֊ պոլմնիրով կտաւին վրայ կ՝ա\\լարմացնէր իք-ըխ

ւոբի օրով։ Գրաձևից յետոյ Էր որ Հռովմի կայսր կայն զայն– չէի գտեր իր աեղըւ Զկար Րօքքան, Ա— ոլն ոստոստուն֊ պարն ու տերել&երուճ ք՚"գց,ր երե~.

Կ ո սա անգին Աեծը 313 թ* , ույ եմն , 25 տարի վերք, զատութեան աղբիւրն ու Աուլուլիկը% (Հուսախաբ, բումը։ Տեսեր էի ու զմայ\չա<Ն անոր երիտասար­

քր ի ս տ ոն Է ո ւթ ի ւնր Հռչակեց պետական - սլա շտ օ ֊ քայլերս ուղղեր էի գէպի Մուրատ Ռուֆայէլ վաբ– դութիւնը, խարտեաչ ժամերը, աչքեյւոլն կապոյտ

նական կրօն, ի" կ Ռուսներ բ քրիստո^ Էութիւնը ժայանին ամարան ոցր , վերագտնելու Համար կախարդանքը սեւեռուն֊ բնութեան Հոգեթով կա­

ընդունեցին՛ Գ$$ին, ասել է ուղիղ 700 տարի մեզա­ զոյգ նոճիներն ո լ շագանակենին է Աակայն, ոչ նաչութեան վրայ։ ԱՀալասիկ գյս րալոր ն առերը ,

նից աւե լի ուշ ։ ՚ք՚եռ չեմ խօսում այն մասին , թէ մէկ Հետք : Ընդմէք երկնի եւ երկրի ճ շիչ պա - որոնց բուները դեռ կը կքեն Մ ուր ատ Ռաֆայէլ

որքան Ժամանակներ գրանից յետոյ թէ նրանք, թէ րապութիւն մը գտեր էի, անՀասանելի լռութիւն վաըմաբանիւ աչակերտն երուն անուան սկզբէւա–

Գաղիացիք (*հալլի°իները) եւ ուրիշներ ր գեռ շա­ մ բ, ո բո լն խոր քին կուլա յին անցեա լի ֊ բո լոր II՛ 111111. ր ր : Ահաւասիկ ս/նՀպելի երկինքը, որ իր,

րունակում էին գաղտն ի պաշտել իրենց Հ ին կուռք քազցյ ութ իւննե րր , պատանութիւնն ոլ սէր ր ։ թարմ շունչը կր խառնէ բարձրաւանդա1լներալ\\

աստուածնե րր ո լ կատարել Հ ին ծ ի ս ա կատարս լ - ՚(յ ստած բլբան բարձունքր , ի բ ա բ ա Հ ա ղո րդ Հ ո ^ վրայ մեկուսացած Հողմ առատ անտառներուն X

թիւնները թաւ. ու մթին անտառների խորքերում , վիտներուն առքեւ , ղմայլած էի գեոեցիկ բ1 ու - Հիւկոյեան եւ ՝Բլոտէլեան խորՀյդապաշա

քար անծալներում ։ թեան, որուն վերքին սաՀմաններր կ՛եր կարին շունչ մը կր գեղերի ամէն կողմ : Այս քո<ւբերոլքե\

Հայ ժողոՎուրդը իր պատմ ութիւն ից գիտէ որ մինչեւ *Լեն\ետիկ եւ մխնչել է ո լ կան ե ան ԲէոլՐ ~* առքեւ, թօթափած խռվեալ Հոգեվիճակս , կը

ի ր նախն իքբ ա յ գ մեհ՝ յեղաշրջումր կատա րեց ին նե րր. վերագտնեմ իմ մանկութիւնս , այն սակաւախօս
մանկութիւնս որ կր սիրէր երազը,երգը ,ամպի մը
խազաղութեամ բ ու գրեթէ առանց արիւն թափե - Ոսկեփոշի մշուշին, մէք կորս ո ւած Հ եռաւորո։— վայ անոտ փախուստը

լու % 0*չ միայն այգ յեղաշրքման ընթացքին, 288^ երկնակամարին վրայ , որ
թի ւն՛ - ե ր ը ինձ կբ յիշեցն էին Փ րօվանսեան լուսա– ամէն բանէ աւելի կր սիր՛էր բնութեան
եւ գվանից յետոյ, այլեւ նախլձնթաց մօտ 250 տա­ Հրաշքբ ,
յորդ դաշտավայրերը, որոտաց խորքին այնքան լուսապայծառ
րիներ ի ընթացքում , երր ամե1 ուրեք այգ նոր եւ ազատ, միշտ կե՝ դանի ինչպէս
շնոբՀալիօրէն՝ կը գծագրուին բա ր ձր ախ ո Հ նոճի–, ա ս տ ո ւած ո ւթե ան գաոափար՚ր
կրօնն՝ էին քար ոգում ու տարաճում առաքեալն՛երը • Հիմա սաղարթ -
չ֊ ե րն ու զո ւա ր թ ա բա յ ո յ ձիթենիները , որոնց նեբուն
եւ նրանց աշակերտները, իսկ յետագայռւմ ղրանց մէք կուլայ Հովր։ Երկինքը արդէն կէտ -
խում բերը ալ աւելի կը բազմանան՝ երբ կը մօաե -
յաքոՐգները ։ Ո րքանւ յա յտն ի է տան քոլած , մ ար– կիտուածէ աստղերով ֊Հովիտներն՛ ու տափաստանէ
նանք Ա իքերկրականի Վ^եբոնեղեաւ բաց կապոյ — ները կր լեցուին
տի րոսացած եւ սուրբեր ի գ ա ս ը ան ցած՛ Հ այ ել Օ– ներշնչուա՚ծ լռութիւնով մը՝ ո՛ր
ւո ի Լ * Ա ակա յն , չկար Աղոլօն : Այն նօս րաթեւ ե - կարծես ունի միտք, Հոգի եւ մարմին^ X
տաբ վկա± երի թիլը Հայաստանում , եթէ *^եգ
րաղնեբը, որոնք տարիներ շարուէ ակ փափկասուն՛
Հասած թիլեր ր չափազաւ ցրա՛՛ծ չՀամ արինք ոչ ՍՈՒՐԲ ԶԵ10Ն — Գիգը արդէՀ իո բաս ուղ -
մեխակներու նման ծ՜լեր Էին իմ Հոգիիս առուակ– ուած է գիշե րոլաւ
աւելի է քան՛ մօտ 1000 Հոգի, այնինչ Հռովմէա - մէք X Բայց , ա յս մթութձան
ն ափե րուն եր կա յնքը ա յլեւս իմ մ Էքս չէին , ու մէք կբ բաբախէ
կան կայսրութեան լայնատարած սաՀմաններ ում , կեանք մը, ամէն գեղեցիկ բանե–
չէ ին կերպարանափոխեր իմ զգա ց ո ւմներս ,ե րեւա– րուն՝ կեանքը , որ իր սնունդը կ՝ առն է
սկսած Հռովմ ից , թէ մ ին չեւ այգ վա բգապետ ու– բանաստեղ­
կա յ ութիւ՛ն ս եւ Հոգիս ՚* Պ ատա Լ ութի ւնր Հ եռացա՛ծ ծութենէն
թիւնը պաշտօնապէս ընգուԼ իլը եւ թէ , աւելի եւս , էր ինձմէ X Այլեւս իմ ճակտիս վրայ չէին իքնեբ րամշտութեն եւ իր ւերքին կշռոյթր յ$I աբական ե-

զայն պաշտօնապէս Հռչակելս ւց ու լլնգո լնե լո՚ւց մ\ե տաքսանմ ան խոպոպի քնե ր ը , որ ոնք ա յն քա՛ւ նր– է մ ր՝ որ կր յիշեցնէ քիաւոլն ու Տ ե–

յետոյ գա բեր շա բ ո ւն ա կ ւն եակ Հ աղարաւոր բութեամբ կը գգուէին՝ իմ քունքեբս , երբ , ասնց^ պիւսին ։ Վաղր, երբ ՛ծագի արեգակ բ , երբ աստ­

Հար իւր Հ ա զա ր ա ւո ր մ ա բղիկ չարա չար տանքուե - եալին , նստած շագանակենիին տակ, անյագօրէն ղե ր ո՛ւն մանեակները Հատ Հատ փրթելով դառնան

ցան , մ աՀացա.1 , ողջակիզուեցան ելա յ լն ել Հա - կը ղմ ա յլէի եբեկոյեան ս տ ո ւե րն ե ր ո>ւն խաղը՛ բլը-Հ ծ տղեկն՛եր մարգագետին^ երուն։ մէք՝ եւ պիտի

բիւինեբով , Հազար ՚1ե Ո ով նորանոր մ ա ր տ ի ր ո սն եր՝է րակենցաղ գիւղակին վրա յ X Աղոլօն մեռա՛ծ էր յ թափառիմ բնութեան մէք, ոզքունելուլ Համ աո

վկաներ սուր բե ր ի զասր ան՛ցան՝ % ոյ ովՀետել Հեռացած էր ընդմիշտ պատանեկոլ - ա ր ա Հ ետներ ը , աղբիւրնե րն ու ակե ր ր , ի խնդիր

Աբգ • Համ եմ ա տ ո ւթե ան գրէք մ եր մ օտաւո - թիլւ բ ։ Այն աստղաբիբ առաւօտները , որոնք երկ­ տխուր կարօտի մր , ի /"նգք/ր սիրոյ մ բ՝ որուն

րապէս Հազար Հ ոգի քրիստո) է ո լթեան ճան ապար– նային բոցաճաճանչ գաՀաւո՚բակներու վրա յ բազ­ մ ա ր մ ար ա կ եր տ շիր իմ ր կր գտ՝^ ալի իմ Հ ոգիիսմ էք :

Հին ան ցած , ամբոզք տասնեւինն դարերի ընթաց­ մած , Պասսանո-յի եւ կբափփայի Հեռաւորութիւն - Հանդիպակաց լեռնեբր մե խակագոյն պիտի

քում զո Հ ուած մ այ. ա ի ր ո ս ւո վկաներ ր \,եբոն ի նե րէն կբ մ օտե– ա յին Աղոլո յի բաձ՝ ձունքն՚երուն՝ ը/յան , ե Ծ կի^ քո դոյ ովալից եւ ազատ , որուն խո^

կենդան, ի մարդկան՛ցից կազմած ո լ վառա՝ծ տ /// զ ա - այլեւս գոյաւթիւն չունէին՝։ Աակայն, կը զգայի որ րոլթեա՝ մէք լոքսր առատ պիտի ր լ լ ա յ <> պիտի ը լ –

րաւոր զոՀերի Հետ , Հռովմ ի կրկէսն՝ե բում իմ շուրք կ՚ասլրէբ գ ե ռ ա1 ցե ա լի ոգին , յ ի շա տ ա– յա ք աՏնՓո խա ր ինե ք ի եւ ե թեյ ա յ ին ։ Լուսաբաց ր

քրիստոնէական ն^որ կրօնին՝ ու Հ աւատ քին Հ ամ ար կը X Ղքաղելաճեմ ոգիներ , որոնց անունները նման պիտի սկսի Հեռուներէն , ապա պիտի Հասնի Ա*

վայրի գազաննե ք ի երախներին ո լ ճ անկե րին պա­ է իւ երկնի աստղեյ ո լ անունին՝ դեռ կենգանի էին՛ Զենոն - ո Լ Հոս կանգ պիտի առնէ ,ո բ ո վ Հ ե տ ել ես

տարագած Հազարաւոր կենդանի մարգկանտց Հ՛ետ, իմ մէքս : ք*մ մէք գ ե ռ կ՚ապրէր անցեալը, իր քըն–. եկած եմ գտնելու Համ ար ն աել Ա * Զեն ոն ի առա–

*Իիոկզետիանոս կայսեր շրքանին, քրիստոնէո՚լ– քոյշ ճակատը Հակած երկչոտ նոլնւուֆաինեբոլ ւօտբ ։ Ու • երբ թա ւիառո^ւմներէ ս քոգն ա՛ծ , փավյա–

թի ւնր պաշտօնական կ ր օն Հ ռչակե լու . նախօրեա­ ,ք*իմ Հանգչիլ կանաչին վրաք, ինձ դիւրին պիտի

կին՝ , անվեր ք տան քա լից մաՀ եր ով Լ ա Հ ա տ ա կո լած ՚Ռայ • րլլա յ նշմ արել շուր քս մ եխակնեբն. ու մ ան իշակն ե–

քր իստհնեանե բ ի Հետ եւն՝ • : 7/« յն իսկ քրիստոնէու ՜(յեբշնչեալ եւ խոՀուն , սիրտս արեւա՛ծաղիկի րր֊ որովՀետեւ անըմբռնելի է չգտնել զանոնք այս

թիւնբ պաշտօնապէս րնուուն՚ելո լց 1 000 1 500 տա­ մը նման բացուած գէաի երկնային լոյսերը թ ա– վայրերուն մէք, ուրկէ անցեր է ոիրելի Ալիշանը ։

րիներ վերք, իտալիո յ ել մանաւան)գ Ա պան իո յ մէք փառած էի իմ ա1ձիս մէք, Հոն վերագտնելու Հա­

Հաւատաքն\1 ութեան՛ Հաստատած ո ղքակէղի ց մար անցեալր ներկային մէ^ Բայց, Հոն՝, գտած ԱՐԱՄԱՅԻՍ ՍՐԱՊԵԱՆ
էհՊ* • գաից մ ին չել (իքՒ . դար ի ոկիզբբ անասելի էի անվերաղար թախի­
ձօրէն մեկնա՛ծ երազներուն

տան քան քն՛եր ո,վ մ աՀա ցան , Հ րկ իզուե ցան ա ա ո - ծը միայն, լերկ ել անթափանցելի երկնակամարի

նեակ Հ ազարտ ւո ր « Հ ե յ ետիկոս^ Համ ար ո լած ան « մը մ ինակութիւնը , որուն վր ա յ ան արիւն լուսին

մեղ մարդիկ իրենից Հաւատքին Համար * • • մր իյ տժգոյն, լոյսը կը սփոէր առ յաւէտ անՀե - ԲԱՆԻ ՈՐ ԿԸ ՍԻՐԵՍ «ՅԱՌԱՋ»Ը, ՆՈՐ ԲԱ­

ք*նչո՚*վ պիտի բացատ ր ել այդ անօրինակ երե– տա ցած կեանքի մը անսփոփ լռութեան՝ վրայ X ԺԱՆՈՐԴ ՄԸ ԳՏԻՐ :
Հեշ–
՚֊ոյթբ, ա յ ն որ Հայ ժողովուրդը այդքան

տութեամբ , խազաղութեամբ ե լ առա քինը կատա­

րեց այգ մեծ յ՝& դա շր քում ը , Ընդգրկեց րր ի ս աո -

նէական նոր կրօնը, բաժնուելով իր գրեթէ Հազա­ մ տ ա վ ա խ ո ւթ ե ան ոլ ս տ ր կամ տութեան ել ոչ թէ անօրին՛ակ ու բացառիկ խաղաղութեամբ կատար–
րամեայ լուրք վերլուծման ։ ժողովուր­
Հին կրօնից , բազմադարեան Հաւատա ՜ ուիլշ , աւելի եւս բար ձրաց ում է Հայ

լիքներից : Եթէ չլի էին ո*֊րիշ շ ա ա ալելի զօրաւոր գոր– դի բարոյական նկարաղիբը :

Փոխան ակ էսյգ յեղաշրքման պատճառը բա - ծօւնտեր՝ Հ ո դե բան ա կան եւ ա յլ յատկութիւնէ եր , ԱՀա թէ ի ն չ է ասում այդ առիթով՝ գեր մ ա -

ցատրելու այնպէս , ինչպէս որ է , մեր Չգիտնա — Հ իմ\^ ական՝ տա ր բե բ ո ւթ ի ւնն եր մեր ո լ նրանց մ էք , Լացի բալոն Ա* Կապբիև 1913 թ* Վիէսնայում

կա ՝ » Հայրենակիցների մէք, որքան գիտեմ, դո - եթէ Հա յ ժոզովուրդր վաղուց նո՛յն իսկ մինչեւ լո յս տեսա՛ծ « Հա յ մ ո զո ւ էր գի պատմ ական ու քա­

յոլթիլն ունի մի շատ թիւր ու աւելի քան նախնա­ քրիստոնէական վա ր դա պե տ ո ւթ եան ա շխայ Հ գալը ղաքակրթական ՚ շան ակութ ի ւնը՝^ վերնադրո\վ իր

կան, մի ճիգ Հիմնաւորելու մեր ազգային կեանքին ընտելացած չլինէր ^բսյվք՛ ի արարէք ատելեաց 70 էչ>ոց գրքին մէչ–.

մէք տեգի ունեցած այգ շատ խոշոր պատմական Զերոց՝^ բարձր գաղափարին , աներեւակայելի կբ -—• « Միայն այս պարագան՝ արդէն Հայաս­

ե ղե լո լթ ի լ ն ը X լինէր այդքան՛ դիւրութեամբ, մի քանի մարդկանց տանի առաքին– քրիստոնեայ պետութիւն դառնալը

Անոնց կարծիքով, իբրեւ թէ , այն՝ ժամանակդ թէկուզ իր թագաւո՛րի կամ իր Հոգեւոր եւայլն ապաՀ ովոլմ է իր ժողովրդին Հ ամ ա շվսաբՀա յին

ո,ւան Հայ պետական մ արդիկ , գրգուած ա յն վա– պետերի —- Հրամանով ու օրինակով կատարել այդ քաղաքակրթութեան պատմութեան մէք մի շատ

խիս յ որ եթէ Հայերը շարունակէ ին մէալ իրենց յեղաշյ. քումբ , Հրաժարիլ, միանգամայն եւ ընդ պատուաւոր ու գեղեցիկ տեղ » :

Հին՝ գէ\ին մէք, Պարսից աղգեցութիւնր ու մազ - միշտ , ա րիւ՝., ու մարմին գա րձա՚ծ Հալատալիքնե– • * • « ՛հ մ լ՛ ա խ ա արար Հայե րը շատ երկար չ կ ա–

գեզանց կբօնր պիտի մեզ կլանէին իբրեւ աՂՂ * րից ) պաշտամունքներից, սրբացած ֊ աստուածա– բ ո զա ց ա ւ խազաղութեամ բ վա րե լել իրենց ն ո բ կը–

ստիպուած եզսՀն ընդունելու այգ նոր կրօնը, ի ցա՝հ կուռքերից եւայլն ; րժնը « քանի որ Պարսիկւ երը անվե յ ք ճնշում էին

րեւ միակ փրկարար մի քոց ր. այգ վտանգին՛ գէմ Հ Զպիտի մոռանալ եւ այն՝ շատ կարեւոր պարա­ ֊ա / ւս ս ա ւս ւը , ո ր պէսզի գրաԼ ով նրանք , Հայերը^
էական
Աքս տա րամ ե յ ժ բա զ ատ ր ոլթիլնր աւելի քան գան , ո ր Հակառակ մ եր ^գիտնականների՝^ իւրա - Հա բկա գրուած լինեն կասեցնէ լ Հռովմ

անՀիմւ է եւ ոչ քո*֊րք՛ Ջէ^ որ պարսիկ Պարթեւ - յատուկ մեկնութեան , Հայ ժողովուրդը , սկսա՛ծ կա յս ր ութեան յառա քխազա ցում ը գէպի Արեւելք՝^ ։

ները, իբրեւ մեզնից շատ աւելի զօրեղ, մեծ ու իր թագաւոր ից ու Հ ոգեւոր պետեր ից մ ին չեւ վեր­ « Այսպէս Պար սիկ երր &ապուՀ Բ ֊ի օրով

մ եղ սերտ Հա ր եւա՚ն ազգեր , գար ե ր ի ց ի վեր ազ - քին շինակա ը, չէր կարոդ չգիուակցիլ, որ այդ Զ ո րրո րգ գայ ի կիս ին նե բ խուժեց ին Հա յա սա ան՝ ու

դում է ին բաղմ ապ իո ի մ շ ակ ո յ թ ի եւ ա յլ ուժերով նո ր կբօնր րնդոլն ե լու Հ\ե տեւանքով իր թշնամի զայն մտանեցին սոսկալի աւերման ։ Ամբոզք Հայ

ո լ ձեւերո,վ մեզ, Հայերիս վբայ * մինչեւ մեր սա սան եան Պ ա ր ս ի կն ե ր ր Ար ե ւե լքում եւ դեռ եւս մոզով ուր գը , որ մ ե րժե ց ը\1 գուն\ե լ Տէր ագա շտ ա - ՚

քրիստոնէութիւն րնդունելբ, մօտ Հազար տարի - կռապաշտ Տուձ՛՝ աՀռովմ ա յեց իք Արեւմ ա արում կան կրօնը, մատնուեցաւ պարսկական սրածոլ -

Հներ անր1 գՀատ X Ջէ® որ Պարթեւ - Արշակունին ՛երի պիտի դաոնա յին իր աւե լի եւս կատաղի թշնամի– թեանց ^ :

մ ի ճիւզՀ էին մեր Արշակունի գաՀակալւ երր դափ­ երը : Ո՚֊ստի , եթէ Հակառակ ա յս ք՛" էո ր պա բա - Այսպէս այս գերման՛ գիտնականը եւս գալիս է
րերի բն թաց քում : Զէ՛* որ Հազա րալոր բառեր ենք
գան ե ր ին , Հայ ժ ո ղո վո ւր գր զլխուէին յա րեց քէ ի ս– մ ի աւե լո րգ անգամ Հատատե լ ա յն պարզ կայւծի–

ընգունիւ մենք մեր լեզուին մէշ՝ այԴ նոյն Պար - տ ոնէ ութ ե ան ու ա յգպիսի Հեշտոլթեամ բ , ԳՐա ՔՐ ք $ է այԳ ձռոալՐլ\ոլէ^Ր Հ այ ժողովուրդը

սիկ Պարթեւք երից եւ գո քո\ ենք աճում մինչեւ պատճառը շատ խոր է եւ արժանի գնաՀատա քի ։ ու իր մեծ առաքնո րգնեյը կատար ել են ոչ թէ
մեզւ
օրս եւ ալեչափ ե՛՛ք Հարազատ դ.արձրել Հայ մ ո ղո վո ւր դ ի կետն քին մ էք կա տ ա ր ո լած զռբծնական Հաշիւ եք է մղուած, այլ միայն եւ

Այստեզ եւս կ՝ ուզենաք ի մի աւելո րգ անգամ այս մեծ յեղա շ րքում բ ինք՛ ին միա յն բալ է , որ^ միայն այդ նոր ու բարձր գաղափար ր Համ ապա -
պէսզի նա ու ըմբռն ում֊ երին ։
ընգգեել, որ՝ մ\հ ր ՀՀգի ան ա կանք/մարգոց այգ օրի– քաղաքակրթուած ե նա յ իր առաքնակարգ տեգը բոլոր տասխան գտնելով իրենց

նակ Հիմնաւհրո-լմշ նոյնպէս Հետեւանք է մեր ազգերի մէք^ էսկ յ^ղաշբքման «. ՎԱԶԵԱՆ8

Fonds A.R.A.M