Page 138 - ARM_19-1948_04

մ խ Ի Թ Ա Ր ե Ա Ն ւ Լ Ա Ր Ժ Ա Ր Ա Ն հ 110 Հա) ապրեւու վախը

ԲԱՑՈՒՄԸ՝ աՏԻՆ, ՓԱԿՈՒՄԸ՝ 1948/-Ն

Սփիւռքի Հայութեան ստուարաթիւ մէկ մա - ՄԱՐՍԷՑԼ Ուշ մնացի երկու տ՛ող նոլէրե Լ

քսանամեայ Հայ պատանիի մը ծննդեան տա՝– սը, որ երէկ էնքզինքը կը բզկտէր յանու.ն Հայրե­ լու Աեբորէի յիշատակին ։ Տիպար չափաՀաս որր

րեղարձթե օրը անոր դագաղին առքեւ թքսփութծ նիքի եկ նրր սեբոլնդի փրկութեան % այսօր լուռ է։ /«, Հազար, ձագարներէ» մէկլլէ Բր ազգի .զ ա

արցունքները թռվդրական արցբւնքներ չեն֊։ ՝$սա% տարուան քրտնաքան աշլխատանքեեբը լակներոք֊ն վիճակոլքսծ Է ա/ւ զարՀուրելխ ճակա^

Պլովղիվ (Ֆիչիպէ, Պուլկարիա) Ախիթար . բոլոր ճակատներո՛ւ վրայ, նուազագոյն դափնե - աագիրը՝ որ մերիններոմևը եղաւ։ Մէկ անգամ

եան վարժարանը կբ պատրաստուէր, կատարել իր պսակբ պէտք է սեպել, ի խորոց սրտի նուիրուած– սրբանալը քիչ է, անոնք րամիցս սրբացան; Անոնք

կրթական կեանքին քսանամեակը, երր փոխանակ նե բուն, որոնք լկան՝ օման դակու դառն յո լթեան բամակը ցմրուր քամեցին, բայց
թեա՛ն , կրելով
յ ո րե լինա կան Հ ան. գիս ո ւթ ի ւնն եր ու՝ "լար տա - 1ց պէ տեւելու, տոկալու աննկուն կամքով, անընկճելի

գրուեցան սրտակեղեք աբսՀր ո ղութի ւններ ցրումի , տարագրութեան բո լո ր գառն ո ւ - մնացին ելմիշա ոտքիկանգնեցան ,մարտիրոսացա՛ծ

վաճառումի , փակումի : թիւններ տակաւին վառ կը պա Հեն ,Հ ա յ ժ ո ղ ո վո ւր– ազգին ոլ Հայրենիքին շքեղափաո– արշալոյսը տես­

* Անձնապէս զգածուձելոլ եւ. յուղուելբւ պատ–՛ դին Հարստութիւնը* Հա յո ց լեզուն : նելու եւ րղիւնելու մշտավառ յոյսով »

ճտոյն եր ունիմ՝ իբրեւ Հիմնադիր եւ անօրէն առա­ Տէր պիտի կանգնի^նք այդ Ժ ա ռ ա ն գ ո ւ թ ե ա ն , Աերոբէ Տիրաաուրեան շառաւիղներէն էր Ակ,

քին երեք տարիներուն ։ Հ ա յ կա կան մշակ ո յ թ ը « ո րպէ սղի կամաւո ր կո յբեբկ ն,այ ծան՛օթ բարեկեցիկ ու բազմանգամ ել նա ել

ու հոյլերը աւերներ չգործեն՛ Ա ն դ ա ս տ ա ն է ն ներս է բազմաճիւղ գերգաստ անն երէն մէկուն : իր մեծ

1928 Ապրիլին , Հրաման ստացայ վանական Պատրս/*ստ ենք , ազղովին , պաշտպանեըոԼ

էք եծալոր-էս անցնելու Պլովդիւ եւ վարժարանի մը գայեճ գոլրսի Հոյիին ու փոթորիկին դէմ, իբրեւ Հայրը Մ արդար զոՀ գնաց 1896/» Համիտեան Հա֊

սկիզբ դնելու։ Ապրիլ - Յունիս ամիսները ապրե– Հ իմն ական ազդակը մեր ժո ղո վո ւր գին ինքնա­ յաչդն^ կո տով. ածներո լն , կորսնցնելով նաեւ իր

ցա յ վրաններու տակ՝ Հա յ ժողովուրդին Հետ , պաշտպանս լթեան : կը տարակուսիմ : Ողբուլի է Հարստութեան մեծագոյն մասը; Պակասը լբացոլ.

Պ ո ւլկա բիո յ մ եհ՜ եր կր աշաբժին Հետեւանքով Հ պատկերը ; ցին 1915/ ԻթթիՀատեան սարսափները, արեան՛

Ամ աոձոլան ամիսները եզան կազմ ա կերպումի Հայերէն թերթն ու գիրքը բախտին ձգո ւած բաղնիքներով եւ սանձարձակ աւար նե րով :
: ատեր Բերորէին
ամիսներ ։ Պ ուլկար կառավարութիւնը սիբով Բ"Գ են : Ս*"^.րգէկ դարձած են անտարբերնեբ Հայրն ու Հօրեղբայրն ալ զոՀերն ե–

առաք եկաւ, Հ ա յ Համայնքը եկեղեցական ե լ աչ - ուրացումներու ախտէն վարակս ւած են , յանուն զան այս երկր՛որդ զարՀուրելի նախճիրներուն;

իսարՀական պետերով խանդավառ ոզքուն եց Ալ^է՜ փոր մը Հ ցի ... Աերոբէն ու իր եղբայրը, ինչպէս նաեւ իրեն՛ց Հօ­
թէ Լալ կր ճան չնամ,
թարեանւ վարժարանի ^՜ր՝ագիրը ու սատարեց օրը օրին ապրող Հայ ա շ– րեղբօր որդիները փրկուեցան, անխուսափելի կո ֊~

բարոյապէս ել թէ նիւթապէս ։ •յ ա ա ա ւո ՛քներ ևՔ>> է՛ն ց եւ ՚յլի գառն-ութեամբ րուստէն՛ շնորՀիլ քանի մր երաիստագէտ թուրքե­
ապագա - վայելած
Ե բախ տա գի ա՛ո լթեան պարտք է յէշել երկու լեցուածդ նե բկային Հանդէպ մտաՀոգ, ՛րու՝ որոնք Տիրատոլբեաննեբոլ բարիքր

եկեղեցականներ , որոնք կարկառուն Հանդիսացան քին՛ Համար յոռետես , կը ա առա պին ասստուռոլ էին անՀաշիլ եւ անոնց օգնոլթեամբ գիրքերոլ
իրե՝եց գործօն թեան մղձ աւանքէն : գան­
բարեկամութեամբ ։ տիրացած էին։ ԼԱկնա յ մէ^ կառավարական

Առաքինն՛ էր Երուանդ եպ • ՓեբտաՀ ճեան՝ Սր­ Ե\րկբի Հա յութիւնր , թէեւ ենթակա յ խորթ ձին արկղակալը ՀԱանտըք հմինի՝» ինչպէս նա­

բազանը , ա յն բան ի բո ւն Արմ աչականը , խոր ա պէս կարգուսարքի մբ, կը քանար զարգացնել իր մշա– եւ նամակատան տ1 օրէն՛ը պաշտօնի գլուխ կ՚աՆդ -

Հաւատացեալ , անկեղծ եւ ան բաս իբ Հայ եկեղե - կոյթբ • ^ԻագթաՀայ ժողովուրդն ալ , Հազար վէր­ նէին , Աերոբէի Հօր՝ Գրիգոր Տիրատուրեանի ,

ց ականը ,ո բ եկեղեցւոյ բեմէն քարոզներով կըյ"ր– քերով , մին ակը եւ առանց նեցուկի , կ^ուզէ վառ կալուածական երաշխաւոր՛ութեամբ :)

գորէր ժողովուրդը վս տ աՀ ե լո ւ իրենց զաւակնե­ պաՀ ել մեր միակ ժառանգութիւնը։ Ա ան աւանդ Աակայն ՚ոզչՀ մնացող Տ իր ատո լրե աններ բ շատ

րը Մ խիթա րեաններուն ։ Յիշատակն Արդարոց մէ1թ՛ Արեւելքի մէ1: սուղ վճարեցին ա յղ ուշացաք օմանդակոլթիւնր :

օրՀնութեամ բ ։ Մ" յղ իրենց ստեղծագործ ճիգերուն Անոնք իբրեւ շնորՀ աքս՛որուեցան Ակնէն 8 մամ

Երկրորգն էր » • • , որ անէ տուն այցելութիւն– Ո՚^վ խան դաղ. ւանք մը չզգաց, երբ կարդաց Հեռու, Բազմաշէն գիլղր, որուն մշակելի Հողե -

նեբով չէր վաբաներ Ա՝ խիթար եան վսՀրժարանին ^Իրական Համ ագո ւմ արին մ անրամ ասն ութիւններր է րուն մեծազոյն մասր իրենց կը պատկանէր , ել

անունը շրքեցնելոլ եւ փառաբանելու ։ ՝է՝ոՎ ՔովԷ եկած են , երէցն ու նո՛րը, Հանրա - Հոն ապրեցան, ի՛րենց կալուածին մէշ, իբրեւ

ԱշխարՀա կան բարեկամներու , աքա կիցն ե ր ո ւ , քին աշխատանքի լծուած տար՛ագիրն ու գրասէրը, կովարած, իրենց աւազանի անունն ալ վրայ

նո ւ իր ատ ո ւն երտ լ անս լն նե բր տ ալէ կ ը քաշո ւիմ՝ գրագէտն ու բան աստեղծր, իւրաքանչիւրը իր տալով ՚

չանիրաւելու Համար ոեւէ մէկը ակամայ մոռա­ սրտէն ու մտ քէն բան մ բ՝ աւելցնելու, Հայոց լե - Կաբելի է երեւակայել թէ Հոգեկան՛ թ չ աա -

ցումով, կամ չվտանգելու Համար մին կամ միւսը։ զուին՛ քաՀ բ մի Հ՛ո ԲաԲ^Բ պաՀ ելու մա ա Հ ոգու - ռապալի տանջանքներու ենթարկուեցան 1915 -

Ո մ անք արդէն աքսորի սառն ամ ան իքի մ էք կը թե ամբ % 1918 տարիներու սեւ ու սուդ՛ով /Լցուն շրջանին;

տուայտին՛ •* • : Զինադադարին յա^ողեցան Պոլիս վերադառ -

1 928 Հո կտեմբեր ի առաքին ե ր կո/լշաբթ ին\ Ա խի­ Սեբունդի մբ պայքարն՛ է որ տեգի կ՚ունենայ , նալ, ուր պատսպարուեցան ու խնամ՛ուեցան՛, Գոլ.

թար ե ան վարժարանը կը բանար դռները Հայ գի– Հայ ր՛ Հա յ պաՀ ելու , յան ուն գբ ա կանո ւթ ե ան եւ լէ/իի եւ Պէյլէրպէյի որբանոցներուն մէշ–. Աերո­

շե բօթիկ ու ցե բ եկ օթ իկ մ ան ո լ կներու ։ Հայր են իք ին : բէն աչքի զարկաւ իր րնտիր յատկութիւներով ել

Զորս Ս՝խիթարեան Հայրեր, Հայ ու պուլկար Տ ա րագիր Հոէյ մ ար՚դբ , որ խ ան ղ ա վ ա ո ո լ -

քանի մր օգնականներով կր կազմէ ին– ուսուցչական թեամբ կբ Հետեւի Հայրենիքի վերելքին , կր սպա­

մ արմինը ։ Վյս րժա բան ը շուտով դարձաւ ուշա - սէ ր որ ան ալ եզբայրական իր խօսքն ըսէր գ Հա -

դրութեան ե ւ գո լ\ր գո ւր ան քի առա ր կա յ ։ Ա՝ տաւոր , մագումարին առթիւ։ ԸնդՀակառակն՛, Երեւանը Վհատութիւն չէ® երբ տունէ մը ներս մտնելով,
ամ էն մ ի քոց փոր ձես, զայն՛ վարկաբեկելոլ Հա -
Հոգեկան՝, մ արմնական դա ս տ ի ար ա կո ւթ ի ւն ը տր– մար։ կը Լսէք սա տեսակ խօսքեր .

ւաւ այնպիսի արդիւնքն եր , որո նք Հայս ւթ իւն ը Ւեչոուս պէտք է Հայ գիրքը : Ես Հայ երէն

պարծանքով լեցուցին յ աչ ս օտարներու։ Պռտա - Ոչինչ , տարագիր Հայութեան ողքմիտ ո լ ա - գիրք չեմ կարդար : Տ՝ամա՝ ակ չունիմ Հ

կան թափօրնե ՚՛ ազգային տօնակատարութիւնդ ոոզք գասր մ իշ ա պատրաստ է քաքալերելոլ կա­ Հա յ ապրելու վա^խ , թէ անգիտակցութիւն ,

ներու զարգը չ - >ւ. »*» .ւ Մ խիթարեան՝ վարժարանը է տարուած աշխատանքր, պէտք է լարենք մեր բոլոր կամ նկարագրի խաթարում \

Աւոր ՀանգԷւ յերր կուտային Հայութեան Հբճբ - ճիգեր բ , մ ին չեւ –որ Հա յ՚յ. ենիքր , գեղեցիկ ու պայ– Արեւմ տաՀա յո լթեան մ իակ Հ ար ս տ ո ւթ ի ւնը «

ւանքի ու բարձրացումի պաՀ ե ր ։ Պետական քըն– ՝հառ առաւօտ մր, իր ծոցն առնէ բոլոր տարագիր– իր Հարազատ լեզուն է : Ով որ կբ դպչի ա յ ղ մա -

նութիւննեբը երեւան կբ բերէին մրցանիշներ ցան– նե ռաւզին , Հայ ժողովուրդին՝ թիւ մէկ թշնամին էէ

հ ա Լ հ ոլրէէ. վարմարաններոլ : Վարմա\րանին թեր^– Ազատագրութեան զոՀերբ մէկ մտաՀտգու - Բոլոր իրաւ Հայերը, ինչ գոյնին ալ պատկա­

թը կր մօտեցնէր Հեռաւոր ընտանիքներ ։ թիւն ունէին երէկ, Հայր պաշտպանել զէնքով , քա՛­ նին , պէտք է գուրգուրան այն վաստակին *լ\Րայ

Կային , այն ատեն արո֊էն , խեթիւ նայողներ Հ նի ո՛ր՛ վատոգի թշնամին, արիւնոտ դանակ տւնէր զոր Սիամանթօներն ու Վարուժանները, ԶօՀ րապ–

Եթէ կամենային , ի սերման, կը խղդէին՝ վարժա - իր ձեռքը։ Անոնք իրենց պարտականութիւնը կա - ներն ու Երուխաները, $Լար գարե անն ե րն ո լ *իե -

րանրՀ Բայց չէին կրնար, ու սերմը զարգացաւ , տաբեցին՛ անձն ո Լ ի ր ութ եամ բ ։ կռուե ցան՛ , ճա - գամներր , Արտաշէս 3ա ր ո ւթ իլն եանն ե րն ու Աե–

աճեցաւ , ուռճացալ , դարձաւ ծառ տարածուն ռս– կտա ճակտի , անվախ ՛ոլ խիզախ , մինչեւ որ տի­ ւակն-երը, իբրեւ աւանդ ձգեցին յաքորդ սերունդ­

տալից ։ Անոր վրայ Հայ մանկտին կը շնչէր թարմ րացան ափ մր Հողին , արիւնով ու արցունքով * ներուն \

, ՛ոլ մաքուր օդբ Հայեցի դաստ իա ր ակութ եան ; Այժմ, Հայրենիքէն դուրս, մեր մշակոյթն ալ Գասալիքներ են անոնք որ կր թերանան իրենց
Լուրք պարտականութեան
ստիպուեցայ Հ1՛ ո անւււյ սիրելի վարմա– դարձած է տարագիր : Ուրեմն կբ կարօտի ներով X մէք, զանազան պատրուակ -

րանէն՛; Ոլրիչ Հայրե՛ր՛ շարունակեցին գործը։ աշխա տ ան րի \

Վարձքով բռնռւած շէնքին փոխարէն Մ խիթար - դ՛ժբախտաբար թուլցա՛ծ են– կապերը ։ Ա. ԸՆՏՐՒԿԵԱՆ

եանները գնեցին Հող ու շէնք 3)իլիպէի բլուրներէն՛

մէկուն վրայ։ Կր թուէր՛ թէ վարմարանր կր գըր^

ոլէր մայռի վրայ :

Հեռուէն , նախ քիումանիայէն , եւ. «/ւ^ա(1940) Հայ թաղական ները շատ ցաւ կը րոյտնեն՝ եղած մադում Հարուածէն; գ՛նողներ կը Հառաչեն՝ աղե՛՜

Ամերիկա յէն կբ Հեաեւէի վարմարանի ՛նորա՛նոր անարդարութեան Համար, բայց կր մերժեն տաք խար շ ձայնով. « Ախ, վարդապետ , ինչ պիտի ըլ­

ն ո լաճ ո ւմնե բոլն աշակերտներուն ն ամակները կը Հաստատագիր ը : լան մեր տզաքը՚ֆ , մոռնալով կարծես իրենց տնտե­

լեցնէին զիս բերկրանքով ; Այսպէս մութէն դոլրս էլելլեն այն «ցածոգի , սական կեանքի արմատական խորտակումը ՝•

1 93$ին մ ասն ա կցա՛ծ էի վ ար մ արանի տասնամ­ % ախ անձ ոտ , ատելավառ ան՛ձերը, որոնք կեղծի - Պուլկար կառավարութիւն ր քաղցր աչքով նա­

եայ Յոբելեանին՛. Ամեբիկայէն կը Հրապուրէր քի բոլոր միքոցներով Ա խիթարեան վաբժարանբ յած էր Մ խիթարեան վարմաբանի վլ՚այ՝ Համակ–՜

գիս քսանամեայի պատկերը : ներկա յտ ց՛ո լցած են կա ռա վա ր ո ւթ ե ան՛ իբր վլնա - րան՚քի անՀամար ցոյցեր տալով բազմաթիւ ա՜

Բայց 3՝"բելինական Տարին մաՀասարսուռ սա կա բ տարր» , ու Հասա՛ծ են իրենց Հայաղալ ու ռիթներոլ մէշ՝։ Վարմարա՛նր փակելու Հրամանա­

բերաւ։ 1947 48 դպրոցական տարւոյն երկրորդ ա զ ւր ան եհ գ նպատակին -—• շնորՀիլ փչող սառնա - գիրն ստորագրող վերատեսուչի՛ն՛ խօսքերն են.

ամսուան մէք պուլկար կառավարութիւնը կբ Հ ը– շունչ Հովին փակումի Հրամանագրով ։ « Ձեր Հայերր գոցել տուին ձեր վարմարանր »՛

՚րաՀանդէ վարմարանր փակել , Հա յոր դին երր ցր՝– (իաՀրաշունչ Հայ դիակապուտներ , որոնք «Ա՛­

ուել։ Ա*խիթարեան՝ Հայրերը կր փորձեն գիմա - 1948 Յոբելինական Տարին կ՚ըլլաք ուրեմն մղ– ն՛ոն/ք ֆաշիստ են՛» բանսարկեցին, մոլեգ՚նօրէն Հա՜

դրել ։ Պ ա շտ պանն ե ր ո լ կը գիմ են , կը բոզոք են , ձաւանքային տարի մը Ա խիթարեան Հայրերու լան ե ցին, աքսորել տուին, այմմ կր ցն՛ծան՛ ղիւԱ՛–

պետական քե\ ութիւն կը պաՀ ան ք ե ն ։ ք* զուր՝, ք՝ ո– Համար , որոնցմէ մին քսան տաբի անրնդՀատ քր­ յին ցնծութեամբ , ու չեն խղճաՀարիր , որ Հայու­

լ որ աշակեր տն ե, ր ր պէ աք է յ ան ձնտլ ին Հա զգա յ ին» տինք թափած է ր ն-ո յն վարժարան ի1 մ էք : Ս՛ իշա թեան վնասեցին ի վերշոյ, ել ոչ թէ Մ խիթարեան

վ արժաբանին : Հա յբերր կը Համ ա բձակին \թա խա­ նոր խարդաւանանք, միշտ ն՛՛որ գրոՀ ոբակեալգե– Հայրեր՛ուն ;

բարութեան դռները բախելու ։ Ըւ >Բոպէ մր յ ո յ ս ի րեզմանակբկիտն եր ու կողմանէ , իսկ Հայրերու

նշոյլ։ նախարարութիւնը կր պաՀանքէ որ Մ խիթ* կողմէ միշտ նոր անգոՀ , ճգնաժամային նոր մա - Ֆ Է Ժ ՚ Ղ Է Է Մ խիթարեան վարմարանր փակոլած

Հոէյրեբը Հաստատագիր մը բերեն Հայ Համայնքի քառումներ։ Բայց ապա ր գիւն : Տարերային՛ են ու­ է այմմ : Շ արմ ական կալուածներր Հանոլած
Մխիթար– վաճառքի ՝.
Վար չութեմ Էն (քհագականոլթիւն) , թէ ժերն ու անոգոք : Ու զարմանալին այն է, որ ճիշղ

եաններր վտ ան դա ւո ր տա ր ր եր չեն , այլ Հա յեց ի ալ ա/ս եղերական եւ ան Հա լա սար պայքարի րն - ՚ հ ի Ժ ա Է Ի մէէ Կայ «Ազգային՛» վարմարան մը,
ուր Հայ տզաք կր սորվին Հայերէն լեզու ե Հայոց
դաստիարակութեան մշակ^ եր ։ Վ^արժարանի եւ թացքին է որ յայանի կ՝րէէա յ թէ ՛ո՛ք քան մեծ ար–

•Հաւ մանտւկնեբու ի սէ\բ՝ Հայ\ՍռԲ՝Բ յանձն 1լառ - մէք ել արմանիք ունի եզեր Մ խիթարեան վարմա^ պատմութիւն ֊ պոլլկարերէ՚ն լեզոլով ;
Լրումն Ագոյ :
նեն՝ ա յս րմբոստացուցի չ նուաստացո ւմը ու Հ այ րանր յաէս բարեկամ ու չարակամ Հոսանքներու ։

թաղական ութենէն կը խնդրեն Հաստատագիրը է Աշակերտները Հոգեպէս կը տառապին ա յս խում–

Հ – Ս> ԿՈԳԵԱն

Fonds A.R.A.M