Page 110 - ARM_19-1948_04

6 Ա&ԱԶ

Եբգը ցեղԱ իսկ ե. փա ՕՐՈՒԱՆ ՇԱՐԺՈՒՄԻՆ ՀԵՏ

Մեկ ԺԱՄ Ն Ա Ր Դ Ո Ի Ն Ի Ի Ն « հ Տ

Գխղաոհ&հո*Ն վիճակը

. (թ. եւ վերջին մաս) Անվերքանալի մեր պանդխտութեան մէշ՝ թնք ՀուՕդա^ւպ Ակ
սփոփանք թլնփնք
որ Հէք ձբգին աաբլքւրէ * մեր

քոխքձկէք ղք^աֆ բան մջ աքխռցին մխլյսձի տառապանքը ամոքէ 5

դոյն ապակիներուն մՀի ՄտաՀոդ էի։ կը յիշէի Ծունկ մբ աղօթք՝ մեր Հոգեզմայլ մեղհդիսե–

տակաւին՛ մէկ քանի տողեր յլ կէս մնացած Հ՛Հ Հան– բուն ունկնդիր * էշ մբ ընթերցում՝ մեր գեղեցիկ Մի՛՛ չեւ 1945 Հունգարիոյ Է1 չորս միլիոն հինգ

գանակֆին * ^Աարաֆեան * Հասկցիր զէս , գ1թ զրականութե՚-֊էն՛ $ կտոր մ բ երգ՝ մեր ժողով ուրդի հարիւր հաղար գիւղացիներէն միայն մէկ միլիոն,

գուն Հասկցիր * Հօրս բարձրաբերձ ըԻ֊կոլզենւինե– ստեղծաղործութենէն կբ սփոփեն մեր տագնապը * հին՛գ հարիւր հագարը կ՝ապրէր իր մշակած Հո­

արոլ գագաթէն ծաղրած եմ կեանք ըսուս/ծ բանբ : կ՛ամրացն՛են տեւելու մեր կամքը* իմաստ կուտան ղով, մնացեալը կը վարձուէր Հողատէրէն ։

կ՛եանքէ * "է՚Բ՜^Լէ Րա,յաստեզՀէ , կեանք չէ երբ չի օտար ափերու վրա յ քաշկրտուած՜ մեր դո յու­ 1945/ Հողային բարենորոգման ատեն՝ Աո -

ծ՜ա զկիր տաղանդովդ ։ թէ ան •։ Ո՛֊ կը կառչին ք կեանքին % ՊաՀ մբ կը վետնիրը թելադրեցէք տեղական Համայնավարնե­

Իրաւացի^էր։ Ամէն ինչ կանգ պիաի առնէր մոռնանք հ ոաա րական ութեան). աևաքսո րժ ղդայ–, րուն բամնել մեն֊ Հողատէրերու Հողերը հ Վեց հա­

խաւարին առ Չեւ ; Աչքերով էր որ կ՚ապրէր * կր նութիմւը , նոյնիսկ 1է ԲԱյ"ոք քիչ Հը ամբաբտա - րիւր Հագար գիւղացի ընտանիք՛ներ , այսինքն

ստեղծէր * կ՚ամբարէբ Հմտութիւն։ Ե՛– կեաԼքը լան* աշխաբՀի երեսի պոռալու աստիճան յ յ գրեթէ երեք միլիոն հոգի կամ մողովոլրդին մէկ

գեղեցիկ էր այգ աչքերուն $*–որՀիւ միայն։ Բան մարդիկ* իմացէք մենք մեր Հարազատ եկեղեցին* երրորդը 5էն 10 արտավար Հող ստացան՛։ Երեք

մր չէր մնար առանց անոնց։ Տխրութեան * լքման գիրՐ * գրականութիւնն ու երգը ուն ինք ։ տարիէ ի վեր գիւղացին կը վարէ, կը ցանէ, կր

եւ սեւին Համակերպող^ ողբին մարգը էէբ *ա ս է Եթէ՝ իսրայելացի Տիոուս՝ քբիստոնէութիւ֊– հն՛ձէ այդ հ"դը ել իրը կը նկատէ։

Անցած էր այգ բոլորէն վեր% ան անձնականութեան ն.ը պատգամեց * իր աշակերտներն ու առաքեալ - Հիմա իրեն կ\ըսեն թէ չի կրնար գործածել այդ

մը մէշ՝ որ լաւագոյ՛ն անձնականութիւնն է* բո– ները տա ր ածեցին զա յն աշխաբՀ ի չորս ծագեր ը ։ հողը իր ուզանին պէս, արդիւնքը պէտք է տայ

լորին սրտէն խօսողք։ Պէտք ունէր իր աչքերուն ։ Ու մեն ք արդ պատգամին՛ առաշին Հաւատացողնե­ «արտագրութեան Համագործակցակա՚ւնե բուն %

Եւ տ յգ աչքերը ունէին՛ ծ՜առին կատարը թ առած րէ ն եղանք % Ւոկ համայնավարին Համար ամէն՛էն գմուար խ ընէ–

եւ ամէն ինչ վերէն տեսն՛ող տղոլ մր աչքեր ն Եթէ՝ ԱաՀակ եւ Մ եսրոպ ա ս ա ո ւած ա յին ի - դիրներէն. մէկն է հունգար գիւղացիին միտքը

խանղն ու վստաՀութիւնը * բարութիւնը Նաեւ մ աստութեամբ * տուին մ եղի ղի ր ու գրական ու - փոխելը :

տարբեր անոնցմէ որոն՛ց կր Հանգիպինք յ աճա խ թիւն* յաւերժացուցին մեր ցեղին գոյութիւնբ * Հոդա յին՛ բամանումր փորձի սկգբ՚Նալո բու —

ել կը խ բա չինք • • • ապաՀովեցին ինքնուրոյն մշակոյթ ու անկախ ե– թիւն մ ըն՛ էր։ Համայնավա րնեբր կը խորհին թէ

իրիկունները* էջելով շուկայէ մը վար* կբ կեղեցի : Հասած է մամանակը Համագոր՛՛ծակցութեան վե­

Հանդիպէի կոյր ի մը որկը քալէր գէմքը վեր Աաբգկութիւնբ՝ իսրայելացի տղան՛ աստուա– րածելու :

բոյն ած՜* ա^ ու ձախ զարնելով իր ճերմակ գաւա­ ծ՜ացուց * Հայ ժողռվուրդբ՝ Տա բոնց ի Մ ես բոպը Գիւղացին տարՀամ՛ոգելու Համար պայքարը

զանք ։ Աղքատ * Բայ$ թէ կն եղ * գեղագէմ ե ր իտա^ ս րբացոլց *գասե լով զա յն իր մեծ սուրբերու կար­ քանի մր ձեւոփ կը մղեն՛։ Նախ գաղափարական

սարդ մբ Հպարտ կուրծքով եւ մետաղէ ձայնով։ գին ։ Պաշտամունքի առա ր կայ բրաւ անոր պատ­ գեսձ՚ի վրայ։ կ՝րսեն թէ Համայնավար տնտեսո՛ւ­
այգք* ն առաւելու­
Այգքան դժբախտութիւն՝ գամաւորները* Հին օրերու էյարեկացիէն– * Հյն.որ - թեան մը մէշ կարելի չէ որ գիւղացին՛ արտադրէ

թեանց քով ։ կը քալէր փոէլոցէ մը՝ ուր մարգիկ Հալիէն* Եղիշէէն* Եղնիկէն մինչեւ մեր օրերու իբ ուտելիքը եւ ծախէ աւելէՆ : Հսկողութիւն

ա չ ք ունէին ել չէին տեսն եր ^ տարուած իր՛են՛ց ու­ արժանաւոր Հետեւորդները ։ տէտք է հաստատուի արտադրութեան ամէն մէկ

տելիքներով եւ խմելիքներով : Կ՚անցնէր պանդոկի ի՞ն չ Հատուցո՛ւմ * երախտագիտութեան տուրք տեսակին վրայ ,Հում ն իլթէն մինչեւ վերջին սպա^–

մըառ^ել կեցած սլեր ճաղիճճներուքո վէն ։կրնա յէի* տուինք մեր երգին՛ ։ ռոգը։ Նախ պէտք է Համ ոգելով մօտեն՛ալ գիւղա­

կը ձիէէի մեծ քաղաքին֊ դժբախտ կոյրերր * անոնք Մ ի աճապարէք : ցիին, ապա ոլմի ռիմել :

Որոնք գործ՜ի կ՚երթան * որոնց կբ Հանգիպինք փա– Մեր ժողովուրգր պարտքր վճարելու Համ ար

պուղի ին մէշ ու մայթերուն՛ վրայ* միշտ ենթա­ փնւտռեց պա րտապաՀ անշբ ։ Փնտռե ց Հ ին։ Հ եթ անո­ Երկրորդ միքոցր արՀեստագիտական է ։ իւ -

կայ կառքի մը տակ երթալո՛ւ*** կը յփշէի • ստ կան շրշանէն մին՛չեւ մեր դարրւՈւզեց ան՛ուն րոպայի ամէնէն մեծ Հողագործական երկիրն է
ա–
Կբ նախբնտրեմ կռրսնցն ել մարմնոյս որեւէ մբ տալ անոր։ Գուսա^՚հ , Գողթան եբղի՞չ թէ՝ ա֊. Հոլնդարիան , եւ մէկ արտավար Հոգին վրայ

մասը* բայց ոչ աչքերս •* սոզիկ՝ ա՚նծա՚օթ կբ մնայ մեզի։ մէն տեղէ աւելի խիտ է գիւղացին։ Այնպէս որ

Կ ո լտ ինա ց ի Հ ան ճարեղ վա ր դա պետ ը անմ աՀն որեւէ հողի բամանումով, Հո՛ւնգար գիւղացին չի

Ու Հիմա* Հասկնալի էր իր ուրախութիւն բ։ կրնար բրիտանացի կամ ֆրանսացի գիւղացիին

իմս նաեւ՛. Կը նայէի։ Ան այգ աչքերով էր դարձ– կոմիտաս տարիներով տքնեցաւ գտնելու՝ Համար մակաոդակին բարձրանալ։

եալ որ կը բարձրան՛ար : Ջիւնը* գոյնեըու պւ սրբ. սյյգ զմայլելի առաշին ակբ։ իշալ շքեղ ամպիոնե– Հիգէւ տաս,, արտավար Հող մշակող գիւղա­

Հրաշագործ գիտակ մ րն էր կաշիէ աչակապը։ Կը Ր էն վար * թափառեցաւ երաժշտական փառաւո բ ցին չի կրնար մեքեն՛ա, գործածե, ել իր սեփական

պատմէր . . . Կը ն\եգուէր չկրնալով չնշել քիթէն : տաճարներէն– գուբս* մտաւ ժողովուրդին մէշ* ագատ աշխատանքի մամը ունենալ : Ամէն ձմեռ

Կը բանար ու կը փակեր ափերը։ Բա յո ուրախ կր , խ ա ռնո ւե ց ա լ ամբոխին. * փնտռեց ՝ գիւղէ գի՚֊գ ւ 100 անաշխատ օր ունի։ Ուրեմն արՀ՚եստագիտա–

Կ." %որ աշխարհ եկան ի Լափ պիտի րլլար , ՚ ե՛թէ՝ ա,՚կա.նՐ^ջԿ&Լ դրաէլ֊-ՀԼռ անոր է–Գշ–բ–թ>քաոեարԱռոելոն9ոլկվյրա,յ սառԽմօր առեւճայ±*

Դ տրուէր իրե՛ն դաոնալ մէկ կուշտին : Բա քո նաՆիշի մր ո լ եկաւ այն որոշում՜ին թէ՝ երգ բ *

Ղ՚Ղրէր Հեչտս/1՚քի մը մէէ՝։ Հիանալի էր*.– իր ցեղն ինքն իսկ է :

տէրը կը բռնկէին՛ պրիսմակներու պէս, կաշիին Վարդապետ՛ը, գողով * կրակով արձանագրեց ները , բանուորը դարձաւ իր բնագաւառի երդերը
գործին,
ո ռամ պտկին յո ա կ * կը ռ ո է1**&՝^է ի*ե գեղեցիկ ձմեռ– ա ոեւոտ օր մը * խոփի՜; առշել բացոլող ակօսներու մշակելու ու զայն կորուստէ ազատելու ուիրուեցաւ
խրախոյս աշխա­
նես ու արեւներբ , այն բոլորը զորւ յրգ ունի էն արբշիռ* իր աղբերճան եզներուն՝ ու կարօտակէզ /ա փ շտա կո ւթ իւն՚ո վ I
սէրով եւ
դիած էր կեանքն ի վեր բանաստեղծի ոլոգ մաճկալի մը բեբնէն թել առած՜ « ձիգ աո Լ ղաի՛ յաջորդ սերունդներուն փոխանցելու

արեցումով։ կ՛անուշնար ձայնը քաշի տանքին :
է՝ <ւէ
ղարիպին Հեծկլտագին «կան չէ կռունկ^ը * Տարօն ի սոխակը՝ անզուգական ահ Մուրատ–

Եւ արուեստին շ^-՚որՀ իւ գեգե ց կա ցած՜ ա յգ ՚. ւ ւ լ ււ ՜լլ քք՜ ՝" " ~ ւ՜֊9 ՜Լ 1"Հ1 7 եան՛ իր գոռ ու պոռթկացող ձայնով երբ կ՝երղէր

կեւն քբ կ՛ աղուորնա ր անգամ մբն ալ ապաքինող– կաք Հալ կ ՝ ՝ո շ ՛ծ ուն կեր ուն վրայ տա տա մ սող փոք­ դեգքուկի երդերը , մեգ կը տանէր առաւելապէս

ներլ յատուկ կախարդանքով մ բ ։ Անցած եմ այդ ր/՛կին «Չիմդ Հիմ՝ յ էէ ^ կր՝1 այ խաղային։ Ուխտա­ մեծ վարդապետի դեգակերտ արուեստին ու իր

ճաէբէն* բարձրանալով վիՀԷ մը՝ ուրկէ դուրս ւորն երոլ կարաւանէն ետելէն մագլցեցաւ Ա * կա­ ՀյորգանսՏււային» ձայնի հմայքին՛։

գսւլոլ յոյս բ չկար այլեւս : ի՛՛՛ն չ Հրաշք բո՛ւժարա­ յ՛ ա պետ է բաբձո ւնքնեբէն վեր ու Հ եշտանքով ուն­

նին պ ա ա**ւՀ ան էն ա նդ իւ • ձիւն ա պատ տ անիքն ե– կնդրեց անոնց Հ Ա* կարապետ բանձրուկ բլոբ՝^Բ։ Իսկ Տիկխ՛՝ Ալմենուհին՝ իր կիրթ ու մեղրա­

բոլն՛ վրայ։ ԱշխաբՀ մը՝ մարդկային բոլոր բսի– Ու այսպէս անՀատ՚Հ ում շա բան՛ը եր գեր ո ւն՛ ո ր կը ծոր ձայնով մեզ պիտի փոխադրէ իր ծննդավայր

ըսաւերէՆ անգին ։ Հրեշտակակերպ ծխնելոյզն եր * բխէին առանց ճիգի* սեթեւեթի շէնականին յու— րը, Տարօնի աշխարհ ուր այմմ լռած է շինականին՝

շուշանն եր նա րնշագո յն * * Լուսած՜ագ մը։ Վերա­ զումնեբէն , ապրումներէն՛ կեան՛քի յեղակարծ՜ շր– երդը, ուր չի Նխար բուխերիկը ,ոլր քանդուած են

ծնունդ մր։ Ամէն, ինչ բարի էր; Տարիներ առաշ* • շում՝ ե րէն *. վ շտ ի մր րկող փո թո ր կո ւմնե րէն. * սըր– վանքերն ու տաճարները ել սուգի է նստած <%Մշո I

ԱնսաՀման՛ սէր մբ կեանքի։ կբ յիչէի** Կբ յէէէէ տա կեղեք կա բօտանքէն * ուրախութեան՝ դասական– սուլթան Ա ուր բ Կարապետեր : քՒոլն՚աւո ր օձերու ,

Ն *ն ու ^յարգունին որ այցելեցին ինծի*** Խո­ Հ ան ղէ ս ո ւթ է ւն ներէն ո լ նմ ան գեղշուկի զգացո­ գիշատէ, չ գազաններ ու բոյն են

րունկ պաՀ * խորունկ՝ այս բոլոր խորՀուբգնե– ղական ոլթեն ՛էն ։ դարձած այն աստ—

վ>ո՚է Հ Ժամ մ բ՝ բանաստեղծութիւն՝ Հակառակ քՍ ուզար կո ւն գտած՜ էր աԴբէ*֊Բ Բ մեր երդեր ուն * ուածահաճ դաշտեր՛ը, ուր զգաստութեան դիցու -

դուբսէն՛ եկոլյ կառքերու ժխորին եւ բուժարանին ու ան յա զօրէն խմեց ա յ դ 1^ ՛եկա ար էն * մէն չեւ որ Հին՝ Աստգիկ լոգանք կ՚առնէր առաւօտեանն՛ ցօղե­

օր մր ինկաւ խելակորոյս ։ րուն,՝ մէշ ել իր մերկութիւնը ՛ծածկելու Համար

տխուր լռութեան * աշխարՀիկ կեղծիքին որ ներ­ Փառք մմեեր, ստեղհ-ադոր՛ն֊ մողովուրռին՛ թանձր մշուշով կը պատէր Հո րիզոնը :
ւ ւ ւ ձ. ւ
կայ էր խաչին ու տակի ՛նկարին մէշ իոկ ։ > լ ա– լ ւ Հոն պիտի տեսնենք ու լսենք իսկական Մոլչի

Անդորրութեան՝ ել Հաւատ ի ժամ մ բ ։ կեանքը չաբտապաՀանշ չին ականին * րլլայ Տարոնէն թէ գեղջկուհին արախչինր գլխին, ^ատրիկր մէշ\քին ,

կեանք չէ ինծի Համար երբ տաղան՛դը կը խաթարէ Ակ՝ էն * Վասպուբականէն թէ Աեծ Հայքէն * Բիլ . կարօտան՛քի նազանքով, դառնութեան ու դոլար -

զայն* կը չորցնէ երշանկութեան վեբշթւ– արմատ– ղթիանէայէն թէ կուտինայէն * ոբ կ՚աբբեցն՚է մեզցե– ճոլթեան երգերովր։ Ան Տտրօնփ կարօտը սրտին,

ները իբ Հակասական* անկայուն եւ անՎստաՀե– ՛յին՛ սարսուոձն-երով : պիտի յոլղէ մեզ, իր բնաշարհի շունչո՛վ, իր մտն՛—

լի ճշմաըտութիւններով * որոնցմէ Հեռանալ ոլզած՜ կ ո ւթ ե սէ՝ ՛ր օրօրուած , պատանոլթեանը մն.ած

Այգ շինականներէն մէկն է Տէկէն ԱրմենոլՀի տաղերո՛վ :

եմ միշտ : Ս՝ոռնալ գաղափս բն երն՝ ո լ մտածում Գեւոնեանը * Աուշի Գեգամին եւ Գիւլիւզարէն՛ Հա­ Արմ են ուհին՛ իր «Գիւլիլզար՛» դիրքով ալ յայտ­

ները * կրօնքն՛երն ու վաըգապետութիւններբ * Հա­ րազատը * որ աբՀամարՀելով իբ շո 1 է՛քք՛ պայման– նութիւն՛ մը եգալ , ու մեր մոգովուրդր գնահատեց

կասական * յարափոփոխ։ Հասնի լ ազատութեանդ Հոն տիրող տոհմիկ շո՛ւնչը, սիրայ՚օմար սպառելով
զային :
ապրելու գերագոյն Հաճոյքին : իլ սակայն ան՛ էր*

մտքի այգ տարփանքն էր գեղեցկութիւնը * պատ­ Ժամ մը՝ փրկուած՛ տաղանդի մը Հետ որ լոյս Վստահ եմ, փաբիզահայ գադոլթը կրկին պի­

րա՛ն՛քը է եթէ կ՚ոլզէք^ տաղանդք՝ որուն Հրաշքին եւ խա՛ն դավա ռութ իւն սփռեց ու պիտ ի սփռէ տա­ տի քաջալերէ զինքը իր ՛նոր ձեռնարկին մէջ, եր­

կը բարձրացնէր զիս \աբգոլն ի , ինչպէս միշ կաւին * ուրախութիւն եւ կեանքի սէր * Հաւատք եւ թալ ունկնդրելով նոյեմբեր 6ի շաբաթ գիշեր Ատ/

Համ ով ու ինքնւաւվսւոտա–Հ֊, բառերով ։ Ի^ն չ էր մեր կո՛րով* այն բոլորք որոնց պէտք ունի Ափիւռքը*** Շով՚էնի Հանգստաւէտ սրահի՛ մէջ.. Ան՝ խնամքով

կեանքը * պարզ , կա մ ա կո ր ո՛ւ տխուր գո յո ւթ իւն էիողովոլյդին զաւակն– Է։ Ասպետ մը։ Աբեղայ մը , պատրաստուած ՛երդերու փունջ մը պիտի տայ

մբ՝ երբ չկան երազը* մեր սիրածը* նուիրումի մը "ԻրեւԻ ՌնԿեՐ մը**. մեզի, քաղուած բն՛ագաւառի պարտէզներէն։

կարօտ բ , երբ չենք կրնար երջանկութիւն եւ Հա­ Ու բաբի կբ գտնէի Հիմա աչակապբ՝ մին\Հ Ինչ հոգեկան սփոփանք այս օտար ափերուն
վրայ , երբ մեր նուիրական
ւատք պաբգեւել մեր նմաններուն* * * երբ կը կոր­ տա րիւ երոլ բնկերս * վՀատոլթեան օրերուս * ան­ °Ր հՐ չքանան։ ու նորելուկ աւանգութ իլնն եր ր օրէ

սնցն՛ենք մեր ազատութիւնը * յանդգնութիւնն՝ ու կայուն Հ ո գի ին՝ , Հասկցող բեկերս կբ բարձրանար ուրացողներ մեր չուր–

թշնամիներ Հարուածելու վսեմ ցասումը՝ մեզ գէպի լոյսբ* կր բարձրանար արտյտի մը պէս* որ քը կ,, վխտան, պահ մր ապրիլ մեր սրբազան յի–

շատ փնտռե լով * շատ ճան՚չնալով * շաա մ ոլորելով կ՛ ե բգէ մ ոո1՛՝ա լո լ Համ ար խաւարին տխէո ութ իւն ր չատակնտհրո՚վ ու ըոել ՝Բոլչակի\ հետ :

Հեռաւոր Հորիզոններու վրա ք եւ Հոգիներուն խորը ... Կբ բարձրանար գինովէ լուսածագէ՛ >. որ պիտի Ժամ մոմ զիմ զարիպոլթիլն եծ յիշեմ ո՛ւ
տեսնելով յիմարութիւնն ու թշուառութիւնը մար­ Ն– ու լամ : ՋԱ՚ԲԸՐԵԱՆ
դոց չուշանար »-• • նստիմ
ԳԷՈՐԳ
ՍԱՐԱՖԵԱՆ

Fonds A.R.A.M