Page 214 - ARM_19-1948_03

ւերը աւելէ շատցան ու խորացան , այնքան կապլէ ՊԱՏԱՍԽԱՆ «ՅԱՌԱՋԷԻ ՀԱՐՑԱՐԱՆԻՆ

ԲՈԼ&եԻԻԶՍԸ աւելի ամրացաւ. Հայ ժողովուրդէ եւ. Դաշնակ­

եհ Դ Ա Յ ն Ա Կ Տ Ո Ի թ Ի Ի ն ն ցութեան մէ^եււ մ է^ է ր բաժէն՛ Գ^բԱ ուն,ե– ձշԱաքտոէթիէճը խօսինք
Այս ամ բացումէն

(ԹՌՈՒՑԻԿ ԱԿՆԱՐԿ) ցաւ այն վերաբերումը, որ Մ ո ս կո ւան ու Եբեւանը

է յայտ բերէն անդրկովկասեան՝ Հայաստանէ յօշռ­

ոյ ում՛ ին մէի « Յառաչ »ը գեղեցիկ Հարցարան մըն՛ Է բա­

Տեսանք, թէ Ա՝ոսկուան եւ Երեւանը ինչպէս ցած.- Երէց սերունդը կատարե՛՛ց իր պարտակաց

<ձպաշտպանեցին՝» մեր Հողային է բալո Լնքներլլ ԱՆ­ նռւթիւնը։ Կարեւոր նիւթ մը մեր ապագայ պատ–

Այս իմաստով հարուստ նիւթ կուտայ նաեւ ԴՐԿՈՎԿԱՍԻ մէչ , մագիրներուն Համար, մասնաւռրապէս գաղթա­

այն սլա ամ աղան ղատավաբո ւթիւնը, որ 1926 0~ Այմմ քա՛նի մը խօսք այն Հպաչտպանրւթեա– հայ պատմագրին։

զյւստոսին տեղի ունեցաւ էնկիւր՛իի մէչ՝ Լարք մը ն»ը մասթն։, փր քսնոնք ընծայեցին Հայ ժողոՎուր– Դժբախտաբար թերթէն սիւնակները թ ո յ լ չեն

ականաւսր ի թ թ իհատականնեբու գլուխներ իրենց գին ԹՐ-ԲԱՀԱՅ Գա ի մէչ, տար աւելի լայն օր էն արտայայտուիլ այս կարե­

ռւսերէ՚ն պոկելով : Հաղիլ իշխանութեան եկած, խսրՀրգային ւոր նիւթին չսք-րի Կարելի չէ քանի մը տողերով

1920 Գեկտեմբեբ \էն (երբ Ս թալին յանուն\ կառա վար ութ լինը իր 1917 Նոյեմբեր 24 թուակիր պատմութեան գատաստանին յա՛ն ձնել , աւելի քան

Աղրպէյճանէ կբ յայտարարէր քԼանդեզրլբէ ղեկբեաիե մէլ, ուղղուած Հ^Ռուսիոյ եւ Արեւելքի մէկ քառ-որգ գարու մէչ կատարուած աշխատանք­

\, ա խ իջեւան ի եւ Լեռնային Ղյսրաբաղէ միակցու­ բոլոր աշխատաւոր մուսուլմասնեբո\ւն՞» , ստորա– ները–. Բայց կայ ճշմարտութիւն մը,որուն Հանգէպ

մը Հայաստանի) , 1920 Գեկտեմբեբ 2ին (երբ Լըկ– գրութեանբ տա կ Վ. • Ուլեանով - Լենինի (վարչա­ լո-եչը յանցանք է :

բան կբ սա ո բա գբէ բ ծանօթ դա շնա գի բ ը Հա յաս– պետ) ել Ջոււշաշւիլի - Ա թալին ի (ազգային՛ զոր– Մինչեւ այմմ Հարցարանին պատասխանողներ

տանի Հ ետ 1 Ե բեւանեան նաՀանգի բոլս բ գաւառ– ձերու գործավար) , կբ յայտարարէր • կը պատկանին միչին սերունդին • ուրիչ խօսքով

ներ՚ը հայկական Հռչակելով) , 1921 Աարէէ 23է^՝ « ՄԵՆ՚Բ ԿԸ ՅԱՅՏԱՐԱՐԵՆՔ , ՈՐ ԹՈՒՐ֊ԲԻՈՅ « Ապրիլեան սերունդ»։ Ոմանք թեր՛, ոմանք գէմ,

Լեբբ 1(ք * Հայաստանի Ո՝ ա զմական կոմիսար Ալիս ԲԱԺԱՆՈՒՄԻ ԵՒ ԱՆԿԷ ՀԱՅԱՍՏԱՆԸ «ԽԼԵԼՈՒ » Համաձայն՛ իրենց դատողութիձնն՚երուն։ Ըստ ո–

Նուբիջանեան կար միր /՛ան ակին ուղղուած «՚//7– ՄԱՍԻՆ Ե%ԱԾ ԳԱՇԻՆ-ԲԸ ՊԱՏՌՈՒԱԾ ԵՒ ՈՉՆ­ մ անց , երէց սերունդը որՀետղհետէկ՝ան՚Հետանայ ,
Յեղափոխու­
չՖով մբ Հա յաստանէն անբաժան կբ յա յա ար ա ր է ր ՉԱՑՈՒԱԾ է» («Հոկտեմբերեան կատարած է իր պար՛տականութիւնը , իսկ կան ալ

Զանգեղս ւբն ու *Լարաբազը ) , 1921 Մայիս 2\ին թեան Դեկրետները», Հ. Ա., էշ 135)։ որ կր մեղադրեն զայն թէ թերացած է իր պար­

( երբ ՛Լա լարուղի Համ աձա յ\նագբով խոբՀ բգա յ էն՝ Հա յ Գատի գէմ ուղղուած այս գաւը քողար՛­

պատուէ րակնեբբ Հայկական՝ կբ Հռչակէին Զան­ կելու Համար, նոյն՛ Մ ոսկուան 1917 Դեկա. 29թ տականութեան մէչ*

գէ ղո ւբն ու Լեռնային քԼա ր ա բա ղ բ ) եւ 1921 Տ ունիս թուղթի վրայ յայտարարեց իր «Հռչակաւոր» Անշո՛ւշտ ըսել կ՛ուզեն թէ կրնար աւելին բնել :

1 2 եւ 1 Յթն Լհբբ քՏ • Հայա սա ան ի կա ռա վա ր ո ւթ է ւ– գեկրետբ «Թրքական Հայաստան»ի մասին՛, որ Ես ալ կը պատ կան իմ Ապրիլեան սերունդին՛,

\ևր Լեռնային՝ ՛Լա ր ա բ աւլբ Հայ կական՝ Հող կբ նկա­ թուղթի վրայ ալ մնաց մինչեւ ՛այսօր՛ Հ ես ալ եկած եմ անապատէն : Ոչ միայն մոռցած էի

տէ ր , այս բո լոր թուականներուն , գաղտնի Համ ա– Ռուսաստանը ծանրագոյն Հարուածը Հ ա յ Ա՚Բ.Գ–ը զոր սորված էի մանկութեան օրերուն ,

ձա յն ութ և ամբ մր Թուրքէո յ Հետ , Հա յա սա ան բ Դատին տուա՛ւ 1918 Մարտ 4/\7ին, Պրեսթի մէչ, այլ մոռցած էի նոյն իսկ իմ մայրական՛ լեզուս

ԱՈՂ*ԷՆ վա՛ճառուած եւ մեր Հողերը ԱՈԳԷՆ պար­ Համ անուն դաշնադրէ 4բդ յօդուածով մեր բոլոր եօթը տարուա՚նգե բութենէ մը ՚Լեբչը։ Մինչեւ

գեւ տրուած էին ուրիշներու ; էր՚աւուձնքնե բը գէ^^լով Թ՛ուրքէ ո յ X այսօր ալ մասնաւոր դպրոց տեսա՛ծ չեմ ։

« ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ԽՈՐՀՐԴԱՅՆԱՑՈՒՄԷՆ ՅԵ­ Այգ յօդոլածով Ո՝ո 1սէա Հ ետեւեալ յանձն՝ա - Արդ, ինչ ոբ գիտեմ այսօր, կբ պարտիմ մեր

ՏՈՅ,֊ կը նկատէ Բորեան, - ՀՈՎԱՅԻՆ ԱՌԱ­ ՈՀութէւնը կը ս տ ան ձնէ բ Թո ւբ՚քէ ո յ առջեւ * երէց սերունդէն X Այո, ճէշդ է \ոբ լբէւ չէ մեր

ՒԵԼԱԳՈՅՆ ԶԻՋՈՒՄՆԵՐԸ ԿԱՏԱՐՈՒԵՑԱՆ - « (իուսէա պէտէ ընէ էըմէ կախուած ամէն՝ գիտցած Հայերէնը, շատ թերխաշ էւ

ԹՈՒՐԲԻՈՅ՝ ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՇՈՒԻՆ, ԿԱՐՍԻ բ ան ՝ ապա Հո վե լու Համար թ է ար ագ պ ար պ ո ւմը Բայց, իԲնչ մեղք ունէ ատոր մէջ երէց սե­

ՄԷՋ» («Արմե1իա», Հ. Բ. է չ 2 8 5 ) ։ Անա տոլուի արեւելեան՝ շրջաններու եւ թէ անոնց րուն գբ : ի վյէճակէ էէ^ն աւելին աալու մէզիւ Այս

Եւ կատարուեցան գիտակցօրեն, ոբո վհ ետ եւ օրինական փոխանցումը Թուրքէս յ X ԱրտաՀանի , Հարցումէն է ոբ պէտք է պատասխանեն քան ա՛չ ա ռ–

« Թո՛ւրքիան Արեւելքի մէչ անՀ րամ՜նԼտ էր Ռու– կարս ի եւ Պաթումէ շրջանները եւս արագօրէն պէ­ օբէն։

րէն ԳՐհԻԵՑ այն դաշնագիրը, ղո ր ստորագրած էր տէ պարպուէն ռուսական՝ զօրքերէ ; քիուսէա պիտէ Աէնակ մեՓնք եկած ենք ա՛նապատներէ՛ն; Այգ

(անգ , էլ 285)։ չմէջամտէ այգ շրջաններու պետական եւ միջազ - օրերո՛ւն մեզ Հետ չէ^բ այս օրուան մեբ աւագ սե–

Ե ւ ճիչգ այս նկատ ո ւմներով (ի ո ւս իա նենգօ– գային իրաւական յա բաբե րութեանց Հաբցեբուն, բունդբx կարծեմ անոնք էրենց փափուկ անկողին՛–

Րէն ԳՐԺԵ8 թ ո յ լ տալո՛վ, որ այգ շրջաններու աղգաբնակու– նեբուն մէջ պառկած չէէն՝՝* Երբ մենք անապատ -
այն
գաշնագիբբ, որ ստորագրած էբ թիւնբ նոր կարգ Հաստատէ , Համաձայնութեամբը լ ո վ բանտերն՝ ու աքս ո րավա յրեբը , անանք ալ մեծ
մեգ Հ ետ •
Հարեւան պետութեանց եւ յատկապէս Թուրքի ո յ » : քամեցին դառնութեան՝ բաժակը ցմրուր , նետ ո լե­

« Եթէ Հայ աշխատաւոր զանգուածներո՛ւ Այս յօդուածով քի՚ո ւս իա ոչ միայն ԲՈՎԱՆ - լով բանտերն՝ ու աքոորավայբերբ, անոնք ալ մեծ

շաՀերբ կբ պաՀանջէէն, Բա3 կերպով կբ խոս­ ԴԱԿ ԹՐ֊ԲԱՀԱՅԱՍՏԱՆԸ կը ղիէէր Թուրքիոյ, այլ մ ասով անցան նո յն արիւնոտ ճամբան եբէն՛ : Ե բբ

տովանի Ոորեան , որ իրագործուի՝ քիուսէոյ Հետ եւ թրքական զօրքեբբ կբ բերէր Անգրկովկա՚ս մենք նետուեցանք օտար ափեր ու վրա ք մերկ ու

կնքուած գա շնագի բ բ Լ \ 920 Ղ՝եկտեմբեր 2.Է • Թուրքիս ( ընծայաբերելով ԱՐՏԱՀԱՆԻ, ԿԱՐՍԻ սոված , դարձեալ մեղ Հետ էէն՛ ան՛ոնք, անստոյգ

հՑ • » ) , ապա Ո՝ուսիոյ արեւելեան քաղաքականո՚ւ– եւ ՊԱԹՈՒՄԻ շրչաննեբբ : վիճակի մր մէչ–. Ոչ կալոլա,ծ ունէին , ոչ Հանգս—1

թիէձնբ իր ամբողֆո ւթ՛ե անբ մ էջ կբ պաՀանջէը ,. ոբ Դմնգակ օրեր ստեղծուած է ին\ Հայ մողո– տալէտ բնակարան կամ պատրաստ գործէ Համա—է

բաւարաբ ո լին թ բ քա կան <Հ.եր խո ա ս ա ր յշ.» գրամ ա՝ - վոլրգի Համար Հ ձա^ն՛ իր՛ենց յարմար՛ո՛ւթեան, չատեր ստիպուեցան

տի բո ւ թե ան աշխարՀ ակտ լական — բան ատ իրական Թուրքիս յ բարեկամութիւն՛ը կը մուրային՛ գործարաններու գուոները ափ առնել, մինչեւ ե–

բնազդները ի Հաշիւ Հայ ժողովուրդէ...՝^ Լանգ, մեզ վաճառքի Հանելով թէ «մեծ ու Հզօր» Ռո՛ւ­ բեկոյ ծուխ եւ մուր կլլել պատառ մը սեւ Հացի

էշ 299): սաստանը եւ թէ մեզի անմիրօրէն գրկից մողո - Համար; Բոլորս ալ գիտենք որ մեր՛ ՛երբեմնի ու–

Անցողակի յէշատակենք Հոս, որ 1920 Ղ՝եկտ • վուր՛գները : սուցիչ – յ ուսոլցչոլՀիներԷն շատերը անօթի կբչ

2 ի Ալեքսան գ ր ապ ո լի գա յԽագի բբ այս դաւեբու Այգ չրշ\անի պատմութեանս ան՛ցնելով՝ « Մեծ թափառէին փողոցներ բ • Ս՛ եծ բախտ ունէին տ֊~

շղթայէն դուրս չէ, ան եւս օղակ մոն՝ է այս շըղ– նոնք ոբ պատահաբար գործի կը կոչուէին Համա­

թային մ էի հյոբՀբգային՛ Հանբագիտար՝ան»ը Հայկական Հար­ ձայն իրենց ընդունակաւ թե ան , յաճախ անվճար

ԱյԳ դաշնագիրը սեր տօ բ էն ղօղուած է այն՝ ցին նուի՚րուած իր յօգոլածին՛ մէ^ կը գրէր* ամիսներ՚ով Հ

գաղտնի Համաձայնութեանց, ոբ 1920 Տ՚ունէսէն « 1918/՛ ամրա՛ն, Անդրկովկասի գիւղացիա–

ասդթե վ է ճ չյարու ց ան ելո լ Համար ք՝ո րէ ան ի կան Համագումարին, Թիֆլիսի մէչ , արդէն ձեւ Իսկ մեր գրագէտները ահագին պարտքի տակ

մ ատ Լ անշած թուականն ը կխաոնենք կնքուէ ցան առա՛ծ էբ Վրացին՛երու եւ Թաթարներու ալոքը կը մտնէին իրենց տարիներու մէկ աշխատանքը

Ա ոսկու այի եւ է՝սկիլբիի մէջեւ, միշտ Հա յաս - Հայերու գէմ» (Մ • ե • ՀԱՆՐԱԳԻՏԱՐԱՆ» , Հ-Գ-, լոյս աշխար՛հ, Հանելու Համար, ոբպէսղի ապրի
մեր լեզուն այս օտար ափերուն։
տան բ իբր եւ վա ճառք ի ն իւ թ ո լնենալո վ ; 1926, Մոսկուա, էչ 437)։ վրայ, իբրեւ մի–՛

Ալեքսանդրապ ո լի դա շնա՚գբ ի բուն» Հ եղին ակ բ Ոչ միայն– ձեւ առած էբ « ա յ Լ ^ լ աձԳ ակ զէնքբ մեր ինքնապաշտ պան ո ւթեան :

ՄՈՍԿՈՒԱՆ էր եւ ոչ էնկիլրին : փաստօրէն կը Հրա՛ժարէր կռուիլ Թուրքէս յ գէմ . Բայց ա՛ւաղ, այղ գեղեցիկ գործերն ալ կը

Իր կ ոՏևակբ իբրեւ Հղօրագո յն պաշտպան՝ եւ • ^ Սէ փաստօրէն՝ Հայաստանէ ուսէ բուն մնային դարակներու մէչ, փոշիներու տակ– կա­

զօրավիգ՝ ՄՈՍԿՈՒԱՆ ունենալով՝ էնկիլրփն Ա– բեռցուց Ան դբ կո վկա ս ի պաշտպանութեան բովան*– ցութիւն մբ որ մինչեւ այսօր ալ չէ փոխուտծ յ

լէքսանդբապոլի մէջ մեղ էբ պայմանները կը թե­ դա կ ծանրութիւնը յարձակումներուն՝ գէմ Թուր–՛ ՚Բննադ ատող ընկերն եր , ՚էորձեցէք Հ արցն ել , մեբ

լադրէր X քեբոլ , ո րոնք բնա՚կանօ ր էն՝ կբ ձգտէ էն օգտագո ր– այդ տարիներ՛ու տքնաչան գրագէտներուն, խըմ–,

կա՛ճապարենք սակայ՛ն , մենք գ ե ռ առէթ կ՚ու­ ծել բարենպաստ վայրկեանը Հ ո զա՛յ էն գբ աւո ւմնե ք բագիրներուն . քանի" օրինակ սպառած են է

նենանք ա յս մ աս էն խօսե լու , կատարելու Համար » Լանգ , էջ 437յ) I Դուրս ձգելով անոնք որ իրենց մատները մո­

Աիայն արձանագրենք Հոս, որ այս բոլոր գ ա– Եւ ամէնքէն լքուած Հայաստանը ան կարող էր խիրը չեն՛ թաթխած , արտասահմանի մէչ ՀետզՀե–

ւալէց աքթեբով Հայաստա՛նէն– էբ անվիճելի Հողե­ իր՛ տկար ուժերով գէմ դնել թրքական արշաւին, տէ անհետացող մեր մտաւորական սերունդը, կա­

րը պոկելով եւ ղանոնք ուբիշԼեբուն պարգեւ տա­ երբ մանաւանդ Թուրքէս յ ետին ՌՈԻԱԻՍձ, կե­ տարեց իր պարտ ական ութ ի ւնբ լի ու լի, Համա­

լով -—• Ախալքալաքբ Վրացիներուն, իսկ Հյարոլբ ցած էր * ձայն իրենց եւ տեղական պայմաններուն։ Մեզի

1/ախիջեւանբ , Լեուևա յ էն ՛Լաբա բաղն ու Լեոձնա յթե « Հայաստանը, ձգուած Թուրքերու քմաՀա - տուին դպրոցներ , ճեմարաններ ,գէզերով ԳԲքեբ ե.

Գ՛անձակը խաթարներո՛ւն այսօր Անգրկովկա– ճոյքին , • կբ խ՛ոստովանէ՝ միշտ նոյն ^Հանբագէ–՛ թերթեր։ Աննախընթաց է ինչ ոբ ունեցաւ մեր

սէ Հո գայ էն բնգՀանուբ ֆոնտէն՝ ( 185.740 ք • ք *) տարանիը Հարկադրուած եղաւ 1918/ Յունիսին մշակոյթբ այս քառորդ գարու ընթացքին: «.Հայ­

բաժէն ինկաՆ է,– Աղրպէյճանէն՝ 85.968 ք՛ ք* լ/ն գունէլ , ըստ Պ ո լսո յ դաշնագրի Լբս^*Լ ^ոլդէ՝ րենիք» ամսագրի հարիւրաւոր Հատորները ,

(46.3 % ) , Վբաստանին՝ 60.525 ք* ք՛ (37.3 % ) , Պտթումի* • « 3 * » ) Թուբքիոյ բոլոր\ պաՀան^նէ - փառքն ու պսակբ կր կազմեն մեր Հազար հինգ

մինչ Հայաստանէն՝ ընդամէնը 30.247 ք* ք՛ (16.4 բբ , ոբոնց Հէմունքով Հայաստանէ Հողայէն բո­ հարիւրամեայ մշակոյթին։ Այս բոլորը կը պար­

առ Հարիւթ )*»**> վանդակ տ ա բ ած ո՛ւթ է ւնբ կր Հաւասարէր՝ Ե բեւանէ տինք մեր երէց սերունդին։

Թէ Մ ոսկոլան եւ թէ Եբեւանը աՀա այսպէս եւ էջմէածնէ գաւառներուն՝ 400.000 բնակէչ%երով Ասկէ զատ , ա՛նոն՛ք մեզի վարժեցուցին՛ ըԱալ

«պաշտպանեցէն^ Հայ ժողովուրդէ Հողայէն էրա– •եր՛կու գաւառներու մէ^ Լանդ, էջ 437) I հայրենասէր ել գաղափարապաշտ : Այս օրուան

ւռւնքնեբբ Անդբկովկասէ մէ^*** (հուս իա ա յ ււքան անարգ կբ վա բուէ բ Հայ ժո­ հայոլթիլնը որ ամուր կապեր՛ով կապուած է Հայ­

Անոնք այսպէս «վ ե բ ական գնեց էն» Հայաստա– ղովուրդի Հետ, երբ չկար մինչեւ իսկ այն սէս՝ րենիքին եւ անհամբեր կբ սպասէ օր մբ, վերա­
անոնց :
նըճ սարսա՛փէ ուրդողի մատնելով Հայ խմբապետ– խօսքբ , թէ մենք զթնք * • * Նուաղ Հլսիրած՝^ ենք. դառնալու ,գարձեալ ձը պաբտէնք

^*ռԲ^Ը.1 է^էՊէ "ՐսէՒս1է ԸԱԷ.Ր՝ Ա՛ Նուրիիսնեան՚. . • « 1917^ Հոկտեմբերին . կբ վկտյէ ^Հանբա– Այ՛՛ բոլորէն փոխարէն , է^սէ սոբվեցուցէն՝ ա–

Աակայն զարմանալին այն Է , որ այսպէս գիտարան^բ, Թէֆլէոէ մէջ գումարուած Հայ­ Հնոնք որ կբ գտնո լին մեր մայր Հայրենիքին մէչ «

Զպաշտպան ելով» ու Հ.վերակս/նգնելով» հայ եր– կական Ազգային Համաժողովբ, որ կը ղեկավար–՛ Մենք տեսանք բազմաթիւ հայորդիներ , գերիներ,

նէՐւՀ) ԲոԼէ^՚՜Է^^ԲւՂ աակաւին պիտի ուզէին, ոբ ՛ու կ ր դաշնակներու կողմէ, Հաստատեց Հա յաս– եկած մեր, եր աղած հայրենիքէն՛։ էստ իրենց յայ­

Հայ ժողովու րգբ լքէ Գաշնա կ ց ո ւթիւնը եւ Հ է տե­ տ անի կապր մն ա ց ե ալ Ո՝ ո ւս իոյ Հ ետ ե լ պաՀ ան ջ եց տարարս ւթիւննեբո ւն, տարիներով դպրոց էէն

ւի իրենց • • • • քիո ւս իո ւ կո1՛ լ թրքապատկան Հայաստանի այն Հո­ յաճախած , շատեր միքնակարգ վաբմաբան էին ա–

Պիտի ուզէին, որ իր Հերթէն Հայ ժողովուրդը ղեք ը , որոնք Համ ա շխաբՀա յէն՝ պատերազմին գը– ւարտած։ Բայց ոչ մէկբ լրի՛ւ հայերէն գիտէր։

վաճա՛ռքի Հանելով իր վերջին յ՚ոյսբ Հ* Տ * *հաշ^ րաւուած էին ռուսական զօրքերու կողմէ ^ (անդ. Խառնիճաղանճ լեզու ել օտարոտի մտայն՛ութիւն

նակցութիւնբ , բնգմիշտ փ ո շի ան ա յ իբրեւ Ագգ եւ Էչ437)։ մը ունէին։ Տակաւին չենք խօսիր այն բազմաթիւ

Հայրենիք ... (Խմբագրական, «8ՈՒՍԱԲԵՐ»ի) օտար բառերոլ մասին որ՛ոնցմով աղճատած են

Եղաւ, ի Հարկէ , ճիշգՀ ակառակը X Ոք քան գա­

Fonds A.R.A.M