Page 111 - ARM_19-1948_02
P. 111
Բ ՚ ՀԵՐՈՍԱՄԱՐՏԸ ՎԱՆԻ ՄԷՋ «Ահ-Ա* ԱՐԱՄ ՄԻՐԻՄԱՆԵԱՆ (ՏԷՐՎԻՏ)
ԹՈՒՐՔԻԱ
ԱՅԳԵՍՏԱՆ Հայերը ամբողիւթեամբ Հա ՊՐՈՒՍԱՑԻ ՀԱՅՈՑ ԳԵՐԵԶՄԱՆԱՏՈՒՆԸ ճպօէ՚Լի Շտուագաբաբ Հայ (Խսկչո*–֊
բռնած ԿԸ ՓՈԽԱՆՑՈՒԻ Արամ Մէա
ւաքուած էին արեւելեան թաղերը, գիրք ՚ԲԱ՚ԼԱԲԱՊԵՏՈ ՒԹԵԱՆ թիւն^ խոբէ՚ձէ կսկիծով Հողվքե յ***~՚&՝եց
էին տուներու, պարտէզներու ՛եւ այգիներու, մէշ՝ տ Հ>Էմ՝ան՚ե(յ*նշ։ *էքքս գրՀ եդաս անզգուշութեան՝, չաբ
Ո&քէն 1000 զէնք, փտմփչտարան մը եւ Պօչկա.՛– պ^ԽտքոբօՀարփ , (իոԱ&ցքթտք՝ ,Հ>տբւագ սլացող էնքնփշաբ*
րաց-իի շինա՛ծ փոքրիկ թնդանօթը 500 քտյլ Հասո ^ " 1 ս ր յ ՎԻ^ա* Բդթ^ւ^բէ^ կքէ տ&ղքակաԳթէնք ժէ ուժեղ Հար ո է 1 Տամ բա րէ մօտ առաւօտեան
ղութեամբ։ ՚Լեկավաբնեբն . էին ԱրմեԼակ Եկար» յթէ Պբռւյյայի քաղաքապետութիւնը տեղւոյն կալ. աշխատանքի գնալոյ, ժամանակ է
Արամ Հանգած
եան, Պուլկա; ացի , կայծակ Առաքել եւ թնդա ուած աՀամարէ վարչութեան դիմելով պա դեր եղ֊ Հարուած՜ը չափազանց ոսհեղ Էբ, ոբէց յ ե -
է իր անունէն փոխանցել Գբուսայէ Հայոց աո յ Հազիւ մի քաւի ժամ ապրեց , մաՀացաւ ա–
փաշա։ Թուվ քերբ ունէին 60001 զ°ՐՔւ 12 մանատոլքնր զոր կը ն՛կատէ լքեալ գոյք • սաևց աբտասանե լու ո ր ելէ բառ : քւն չպէ ս ՛որ նրա
նօթ, պաշիպօղուքներ եւ Բիւ^րտ՚եր։ Ամէնէն աւե Այս՝ դէմ ում ը կատարուած է յ ե՛ւ էո՛վ 1580 թէ*՝ վախճանը ար՛կած՜ալից էր, այնպէս էլ իր ամբող^
լի Հայերը կբ նեղէին Թօփբաք ՛Բալէն , անգլիա - քաղաքապետական օրէնքէն , .որուն Համաձայն կեանքը լի էր արկածներով, տառապանքներով :
կան Հիւպատոսարանը, եւ Հայկական թաղերու քաղաքապետոլթեանց կը փոխանցելէն–– լքեաչ կամ ՛Նա փոքր ժամաւ ակից սկսած քաշել է բանտ
սրտին մէշ թառած Համուտ աղալի ղօբանոցբ : անտէր գերձ ղմանատուննեբը : ու աքսոր։ Ո֊֊սէր ազգային ոգի եւ անսպառ ե «
Անց եալ տայ. է նման ձ եռն ար կ մը կատ աբո ւե– ռանգ։ ՚էյա յոգնել չէր գ է ա ե ր , մէկ աշխատան ֊
Ապրիլ 7ին Ուվ րաթ Առուի մօտ , Բ՛ուրք, .ոս ցաւ նաեւ Գայսէրէէ մէչ, ուր ծախու Հան ուած քից միւսին էր անցնում առանց արտնչալու հ
տիկաններ յարձակեցան •• ՀտյուՀինեբու վյւայ : է ին երկու Հա յ եկեղեցէնեբ , բայց մեր՛ կատարա՛ծ Ղ՝ եր Վ իշը հն ո սև չ է Պաբսկաստ անի Ռէչա քա–
Հայենք ՂՐաև / * ա ՚ $ ք / ^ » Թուրքերբ դիմեցին ընգՀ . դիմումէն՝ վրաՀ կառավար ո ւթէւնը առաջքը առաւ զաքում, պատան ի ժամանակ տեղափոխուած Ան֊
յար՚ձակմա՚Լ՝ -. 70ի մօտ Հայկական դիվ-քերու զօ ՛օրէնքին սէ։ ալ մեկնաբանութեան եւ վաճառումէ գբկովկաս Բադու եւ Թիֆլիղ • • • Եփբեմ խանէ
ր՛/՛ զ Համազարկը ետ մզեց յտբձակ՚ողական բ : Գի– ազատեցան երկու եկեղեցիները ; շարժումից յետոյ , ՛ուր Ա՝ա եւս մասնակցել էոր՜
դ ձակում մը նոյն ը սխ ա էն դժանւ Հաւանաբար նման սխալ մեկնաբանս ւթեան Աքէս անփորձ , պատանի բալց ճաբպիկ պատանի Հ
ցա՚– ՚ Ա֊պրէլ Տէն Հ՛"՝յերբ՝ Հրկիզեցին անգլիական Հ ետ ելանք է նաեւ Պբուսա յի քաղաքապետութեան Հա յ կա՛մ ա ւոբտկան շարժմ ան ժամանակ Հ ր՚ապա–
Հ էւպա ա ո ս այ;։ա՝՝1 բ , ԱարէԼ 9*էն Համ ուա ա ղայէ դիմումը : ր ակ է նհտւում եւ Համաղաս պ ի Հեծելագնդի յիս
ղօբանո ց ր : էքէն չեւ Մ այէս 3 կա տաղէ կռէւնեբ Հետ եւա բա ր շաՀագրդռւոզնեբը պարտաւոր նապետ է դաոն՛ում * • - Նա մասնակցել է շատ
մղուեցան Օթէ լ <, (յ ա լսլան տ ե ան , Թովմա սեան , են որ անմ իրապէս կա լո ւածաՀ ամարի վար՚չոլ ա կռիւներէ եւ մ է քանէ անգամ վհրաւոբուելՀ Տա՝–
ԱաՀակ պէք յ Պ՚Հեբցէ Աարգէս, Հա3 Հտմրող , թեան ւերկայացնեն սեփականութեան փաստա - տեվւէ վման նա եւս ճաշակել է բանտ եւ աքսոր %
՜Տաբ տանէլք Տ է էէ Պաթմանդ ՀիւսեաԼ , հքրիմեան՛ , թուղթերը, որպէսզէ ^աբելի Բէէա / Հաստատել Նա դաւանանքով Հնչակեան էբ , բայց շատե\.
Հյմաւոնեան , ՎբԳ՚լՀէԳ ւ Զ(Րո Լ ա ն դ ց ե ան ց , Տպաղ թէ անտէր չէ գերեզմանատունը : Ա ան աւանդ ո՝բ\ բի պէս չ ի ձուլուել, Համակերպուե լ կոմունիստ
Խէբօ , Զանօ՝եան , $ • Խս*չատուրեան , աղոեաԼ եւ Պբուսա յի կա լուա\ծաՀամ ար՛ի վար չութ է՚ւնյՓ Հբա– ների Հետ : Բողոքել է անաբգաբութիւննեբէդէմ՚...
սլարակայէն Հրաւէր ուղղած՝ է շաՀագբգռուող -
Թ՚էվլէմ էզեան գէբքեբոլ Հ*"–.ք ^ յ որո եք քանիցս ներուն , ոբպէսզի *ս՝եբ ա Որպէս ազգայէն գէտակէց զէ1 ոլոր՛, նա գոըծակ՜–
իըե՚ց փաստաթուղթերը
ցել է կռուող կուսակցութեան : Ն*ս ՚հս՚չնակցա–*
քան գո լեց ան , նոր էն վե բաշիւ ո ւեց ան , եւ մէշտ կա յացնեն :
մնացին Հայոց ձեռքը՛, Հյ աՀ պէնտէրեանի գէԲՔՀԼ ԱՀաւաստիկ այդ ծանուցումը , որ Հրատարակ կան էր եւ վայելում էր՝ (հո ստոմ ի , Համազասպէ
աաբէէ
ւլոլւ թ՛ուրքերբ գրաւած– էէն 7 Սա ր է լէն , վերա– ուած է Պ բուստ յէ «Անթ» թերթէն 15 եւ շատ՛՜ ղեկավարներ է սէրն ՛ու Հմա յքը • •+Նա սէր
ւչյտւուեցաւ 9 Ապրիլի՝՛՛ Հ ա յ աղեկներ իբբ սււլ,րա ուակէը եւ 932 Համար թէւին մէչ . եւս ունէր գրելու, արձանագրելու յոլչեբ ,դէպքեր
Հանդակ , Հավան թօփէնե բու պատ բո յգը կաՐճո*Լ–% Պ ր ուսայի կա լո ւածաՀ ամ տրէ վար՚չութ ե - անցեալէ կեանքէց % Նբս՚ն՛ շատ չէր տրուած , ոբ
վւա մ փշատ Հա ւաք եւ ա ո ո ո 9ա ււլտ Հ ական օմանգակ, նէն ԼՊրուսա թավաւ սէճէլ մուՀաֆըզլըղյլնտա՝) • շատ պաՀաՏԼչուէր , բայց եւ այնպէս ունէ դբա^ծ
ա Հագին գե բ խաղաց էն Վ^ա՚Լէ Հերոսական մ արտն֊ Պ րուսայէ քաղաքապետս լթիւնբ 10 Ապրիլ 1948 ձեռ ագ էր ար ժ է քա ւո բ կտորներ եւ նր ա ան Հոլն
չոլ.մ1 ելաւ րնթացքէն * թուակէր եւ 241 8 Համ աբ պաշտօնադրո վ մ լէ դէա ցանկոլթէւէ-ն Էր մԷ ՛օր տպագրսւած տեսնել Էբ
ԲԱՂ.ԱԲԱՄ ԷՋ Հոս եւս Հայեր՛ը գիրք բռ մ ում կատարելով \ 580 թէւ քաղաքապետական գրած-նեբբ , որը արդէն սկսել էր<(,Մաշտոց» տպա»
՛նած էին արեւելակողմը։ Ունէին 300 զ է ն ք ։ Թ՚՚կր– °բէս՚բի^–՝՝ ^ Հ*^(՚Գ յօդուածէն Համաձայն պաՀանչած բանում տպագրել , առայժմ կէսատ դրութեան
քերբ 1000 Հողի, թնդանօթներ , 4 Հավան թօփի է էբ աՎ ո լնէ ն ար ձ անագբ ել Հ ա յոց լքե ալ գ եւր եղ - մէչ ...
որոնք կր գործէին.՛ Վւս՚ի ւղատմական բերդէն , ոբ մանատունբ , որ կբ գտնուէ Պրուսայէ Փէբէմէբ Եւ վերչապէս նա եղել է անիյ-ոնչ մշակ, ճամ -
ս•I տատ դաւո՛.) կերպով կէչէ՚էբ Հայկական թաղե - թաղը : բարի ազգաբն՚ակութեան Համար ...
բուն վրայ։ քաղաքին Հարաւը Ներկա յիս կը \ծ անուցանենք
կային 4 պետական թէ յիջե ալ գե բեղ - Նրա չանքեվ՚՚ով շինուեց ճամբարիս թ ատ բո -
լէնքեր, Թէքէտլիֆբ Հարպէէ , ճիտէճեան խան , մ ան ատ ան վ րա հ սեփական ատ իրտ՛ւթեան իրաւունք նը , բեմբ։ Նա կարգի բերեց ակումբը, բաց աբաւ
ոստիկանատուն եւ Թ֊էրղիպաշեան խան , որոնք ունեցողներ եթէ կան էբ՚ենց ձեռքբ գտնուած փաս գաբեչրատունր ել վ՚երչեբս սկսեղ իբ սեվւական
եթէ Թու ոքերու ձեոքբ մնային, խիստ վ տաթուղթերով մէ աս էն պէտք է դիմեն՝ մ եզէ մէս՝ա գործը քաղաքից դուրս ոկր. եւ շտապելու պատ -
՛Ր Ղ ՚ ՚" թէ՛1՝ մ.ր պիտի ստեղծուէր Հ ՚ ւեյւ ու չեւ աո աչիկայ Ապրիլ 2&Է չորեքշաբթէ օբբ եւ ճառով զոՀ եղաւ։
Հ ամաբ յ Ապրիլ 1ին Հա յերբ յարձակման՛ անցան , կամ նո յն թուականէն ն՛երկա յանան մասնաւոր զճամբար ի եր՛կսեռ Հասարակութիւնը խորին
գրաւեցին Թէքէալիֆբ Հարպիէն , Տիկին Աղաւնի պաշտօնեայ ին՝ , որ տ։ե ղւո յն վրայ ( գերեգմ տա - յարգանքով յարգեց նրա յ իչտա ակը ել Հաբիկրնւե–
է գեբեւ Հանեց թրքական Հրկիզման փորձ մբ ; տո՛ւնը^ պէտէ գտնուէ» ւ րով դիմեցին՛ գերեզմանատուն թաղելու սիրելի
էք էնչ Հայ եր բ Հբ կիզեց ին $՝է բզի պա չե ան խանբ , ՀյաՀազքգռուոզնեբուն՛ կը* լանձնաբարենք ա- Գերփիչի՛)֊՛ , որպէս Հայ մողովրղի Հարազատ զա
ւակի, որը կնքեց իր մաՀկանացուն
զինաբանբ , մթեբանոցներբ , ոստիկանատունը , ճապար ել , նկատելով ոբ ա ա ոբ օրէն 1լ աւյաւր՚տէ թեան մէչ : պանգիւտու -
պետական վարժապետանոցը։ Այս Հրկիղուէէնե - V •ւած սլայմ անաժամ ը
բուն Հ եր ո սը Հ անգի ս ացա ւ Ա^ր ամ կապալաւ կեան : Գեր՛եզմանի վրայ, բոլոր ՛ծ իսա կատաբութ իլն -
Հր կի զո ւ մ՝ եր ո ւն յա թոր գեց րամ առ մ աբտ նչ ֊ ՄԵՐ ՆՈՐ ԹԵՐԹՕՆԸ ներ վերացնելուց յետոյ Հայր սուրբ աՀլամ -
ման՝ չրիւն մը , Հայկը Մ 1ւյ,(Է" Յէն աբգէն յաղ Վ^եբապրե լու Համ ար մեբ սլա ամ ական փառքէ եան՛, որբ անձամբ յանձն էբ ատել պատար՛ագիք
թականկր գրաւէին պատմական & ամ իր ամա - օրերյՀ, շուտով կը սկսինք Հրատարակել մեր Գ՛ լինել, նշան տուեց դամբանական խօսողներէն՝
բեբգը եւ Հոն գտնուած թնգանօթնեըը ու Հբա - էջին մէչ Ծերե&ցի ԹՈՐՈՍ ԼԵՒՈՆԻՆ, որ թէ Հին որոնք երեք Հոգի դրուատեցին Հ ան-ղ ո ւց՚ե ա լի անք–
սանդն երբ է եւ թէ նոբ սերոէձնդին կողմ Է պիտի կարդացուի ցտծ ուղին :
(1) ԱՐՏԱՒԱՋԳ ԱՆՏՈՆԵԱՆ մեծ Հեաաքրքրութեամբ եւ յափշտակութեամբ է ՍՏԵՄԵԼ
վէրփոկրը իրենց բեբանլէ մինչեւ որ այս ստաՀակ֊, չարդաբ ալ Վանա ո տա / ոլըքերը, շէնքի մը պա~
ները կէս ամ եռ. գետէն է յն ա յէն ; աո ուռա՛ նե, սբ ձրացն ե լո ւ միիցին՝ իրր
ատաղձ՝
ԱՀա այս ոռնոցնեբ՚ու Հետ տանչանքներն ալ այսպէս քարէն մէչը գրէ" ՝ ո լ ֊ պատեցին : Ան ալ
կը սկսէ էն , եղունգներ քաշել , ոտքեր՛՛ պայ տել , նաՀ ա տ ա կո ւեց ալ :
1 Ձորի մը մէչ կը Հաւաքեն ամէնքՆ ալ, շորս մ աղերը մէկէկ մէկէկ Քաչել , շէկացած երկաթ - Փակադէծ մը , $էգրանակեբտէ , Հանրային
կողմերէն քէւբա ու թուրք աշիրաթների Հրա - կ֊եբով մ արմ էն տաղել, շէկացած թասը գլուխ ո լ ազգայ էն՝ գո բ՚ծ եր ո վ ղբաղո ղ ու ՈՈ Տ «
ցաննեբով , խանչարներով ու կացիններով յար - անցնել, վերչապէս մտքէ ՛ու խելքէ չանցած՝ ու •ուոզ ազգայ\էններէն՝ ու դէմքերէն մէ քան էն , ծ՛–
ձակում կր գործեմ տեղն ու տեղը Հրացանազարկ չտեսն՛ուած տանչանքնւեբ ; կէնեան , Պօղոս ՚իեղրարեան , Պտսթաճեան՝, 3)սյ-
կ՝ընեն բոլոր՛ն ալ : Ողչ մնացողներն՛ ալ խանչար Գիշեր մյլ Ջլղատեան առաչնւորդէն վէղը շու– րըշեան , ԹօփաԼեան , զէն ո ւո բ ական Հազարապետ
ներով ու կացիններով կը սպաննեն, կբ կողոպ ն երուն պէս ԷՂ$ա3 ՚ ^ Հ * անցնելով թրքական թա ֊. ու բժշկապետ Աբթէն պէկ Հալվէճեան , Թէմոյ -
տեն ու կբ թալլ՛են։ Իրենց ընկերացող միլիոները՝ եան՝, \ք անտալճեան , Պօ յաճեան , Հյէ բէքճ եան ,
չատերէ՚Խ նամակներ ալ բերին թէ շատ Հանգիստ ղերը կը պտտցնեն , երեսը թքնելով, Հաղաբումէկ
կը ճամբորդեւ , թէ յոյս ունէին քանի մբ շաբա տեսակ թրք* էէբբ ՚11 եհ*"՛է ՀտյՀոյանքնեըով ու Տ իրան *իազազեան , ՝ք՝օբօղլեան , Ձ ( աճեան Պ ո լս՚ո ք
թէն վերադառնալու : Առատ ն՛ո լ էրնեբ ալ սաւո– մօ րտւքին թելերը Քա^ելով կ*առա հորդեն ա Բ՛ եբեսվախան , Տօքթ ՚ Թէբզեան (չութպա\ր մ աք) ,
Հ՛ալով աքսոր եալներու ընւ տանի քներ էն : Գ^՜ոխքբ ՛Մէսչել ուշ գէշեբ չտեսնուած տանչանք– իլվսրնեան , թարդման՛ վիլայէթի ,՝Բէշիշեան ելն * I
Զ՚ի՚նուորցուներբ քար կոտրելու ճամ բուն վը\– ներ ո ւ ենթարկելէն վերչ կէսամեռ վէճակով կրէ Պօնպաճէ կոչուած բանաաբկեա լնե բը՝ \) է բա
վ-այ վէճացուցին։ Սուսուլ աքսորուածնե՛րը Տիգ վերադարձնեն բանտբ, ՛ու նոյն գէշեբբ այս Հըս–~ յէ բակը Հանելով քանի մբ ռումբերու ու զէնքե
րիս գետի յորձանքներուն յա՚1՚ձնեցի՚1 : կուսակցա կա յ , յաղթանդամ ու խէգախ առաչնոբգէն վրայ՛ րու վրա յ աւելցնելով Հազարաւոր կշիռքիգո ւնտե–
կան ծանօթ գէմքեչէն ոմանք, տանչանքերով քա՚ոէւգ լեցնելով կը վառեն՛* Առաւօտուն լէըբ ու տեր • իբբել ռումբ նկարեցին ՛ու Պոլիս ղըբ–
մեռցուցին , ոմանք ալ բանտը– կբ մնային՝ Առաջ ոճ ըա գոր՛ծ բան տա պաՀ նեբո՝ առանց Է՚Ղ^Է խա յ֊ կեցին :
նորդական տեղա պաՀ Ջ լվա տ եան վրգ-ի <ետ , թէ լուր կը տարածեն ըսելով, Ա՝ոլրախաս է - Հոս տանչանրքւ եբ՝ոլ ձելբ տար ըհ ր էր՛ : Բան -
իբրեւ միլլէթ խայինլէրի Խարբերթի (տիվանի ֆէնտւրն բանտը վառել ուզեր է բայց մէայն ին– տարկեալնեբուն կռնակին Հեծահ՜՝ Թուրքերը մտ
օրֆեայ) պսրտւե բաղմ ական ատեան դատուելու ՔԲ 1մէԱէթ խայինին այրեր է ; Հայ բանտարկ . ՛րակի Հ ա ը ո ւածն եր ո վ բանտէն բակը ո լ ար տա ք -
Տ ամաբ : ե ալն երբ՝ ա ռա չնո ր գ ին սրա աճ մլիկ ա զա զակն եր էն՝ նոցները մաքբել կուտային :
՛ու կանչեր՛էն՛՝ սոսկումի, վախէ ու սարսափի ալը֊՝ Չարաբաստ իկ օը մը Պո լիսէն Հ ր՚աՀ անգուե -
^Խգ °Ր ^Բ" ^1՝հ.ԲՈԲ Գ տ անչար ան մըն> ալ գեց ո ւթեան տա կ՝ մինչեւ առաւօտ չեն կրցա՛ծ ցալ ղրկել ք& արբեր գի պատերազմական աաեա ֊
կար , Գուրգուշունլու ճամին ^նախապէս եկեզե - քնանալ, ու չաբաթն՚երով կը յիշենայգ սոսկումի նը՝ Հոն՛ դատուելու Համաը։ Բանաաբկեա լներ բ
ցէ) , Հայկական թաղերուն կէց : Հոս նուագով կը սարսռազդեցիկ գիչերբ– Մեր մտաւոբականնե - գիտէին որ պիտի մեռնէին՝ բա յց բնաւ յ ուս ալք–
կատարէ էն տանչա՝՛ քները : Գափը կր զարնէ էն , բէն , երեւելիներէն ու Համեստ գոր՛ծիչներէն ՛ուած չէէ% էրե"" հ.ոՍո1հբ րս^բՀր ու անվախ՝
չէյ1"եըը կը սկսէին դառնալ, գաբձգաք՚ձիկ իրենք վերչ՝ աՀա առտչնորգն ալ այսպէս ն աՀատակ - էլ երդէ թև Հետեւեալ երդը :
իրենց վրայ անճոոձ է գոռում գոչումներով, Հավ ո ւեց ալ :
* • • *ը ք Հավ * . *բ , եւ ա յսպէս չա բ ո լնակա բար , Հայ կաթոլիկն՛երու խոՀեմ առաչնորդբ գե (7)
ԼգԲԳԸԲ կուտային Աստ ո ւ՝ծոյ,իբչսԼւ թէ կ^ադօթեն՝) , րապայծառ Զտլապեանր՝ Լէնկթիմոլրի յաէոբգ ԹՈՐԳՈՄ ՆԱԼՊԱՆՏԵԱՆ
Fonds A.R.A.M
ԹՈՒՐՔԻԱ
ԱՅԳԵՍՏԱՆ Հայերը ամբողիւթեամբ Հա ՊՐՈՒՍԱՑԻ ՀԱՅՈՑ ԳԵՐԵԶՄԱՆԱՏՈՒՆԸ ճպօէ՚Լի Շտուագաբաբ Հայ (Խսկչո*–֊
բռնած ԿԸ ՓՈԽԱՆՑՈՒԻ Արամ Մէա
ւաքուած էին արեւելեան թաղերը, գիրք ՚ԲԱ՚ԼԱԲԱՊԵՏՈ ՒԹԵԱՆ թիւն^ խոբէ՚ձէ կսկիծով Հողվքե յ***~՚&՝եց
էին տուներու, պարտէզներու ՛եւ այգիներու, մէշ՝ տ Հ>Էմ՝ան՚ե(յ*նշ։ *էքքս գրՀ եդաս անզգուշութեան՝, չաբ
Ո&քէն 1000 զէնք, փտմփչտարան մը եւ Պօչկա.՛– պ^ԽտքոբօՀարփ , (իոԱ&ցքթտք՝ ,Հ>տբւագ սլացող էնքնփշաբ*
րաց-իի շինա՛ծ փոքրիկ թնդանօթը 500 քտյլ Հասո ^ " 1 ս ր յ ՎԻ^ա* Բդթ^ւ^բէ^ կքէ տ&ղքակաԳթէնք ժէ ուժեղ Հար ո է 1 Տամ բա րէ մօտ առաւօտեան
ղութեամբ։ ՚Լեկավաբնեբն . էին ԱրմեԼակ Եկար» յթէ Պբռւյյայի քաղաքապետութիւնը տեղւոյն կալ. աշխատանքի գնալոյ, ժամանակ է
Արամ Հանգած
եան, Պուլկա; ացի , կայծակ Առաքել եւ թնդա ուած աՀամարէ վարչութեան դիմելով պա դեր եղ֊ Հարուած՜ը չափազանց ոսհեղ Էբ, ոբէց յ ե -
է իր անունէն փոխանցել Գբուսայէ Հայոց աո յ Հազիւ մի քաւի ժամ ապրեց , մաՀացաւ ա–
փաշա։ Թուվ քերբ ունէին 60001 զ°ՐՔւ 12 մանատոլքնր զոր կը ն՛կատէ լքեալ գոյք • սաևց աբտասանե լու ո ր ելէ բառ : քւն չպէ ս ՛որ նրա
նօթ, պաշիպօղուքներ եւ Բիւ^րտ՚եր։ Ամէնէն աւե Այս՝ դէմ ում ը կատարուած է յ ե՛ւ էո՛վ 1580 թէ*՝ վախճանը ար՛կած՜ալից էր, այնպէս էլ իր ամբող^
լի Հայերը կբ նեղէին Թօփբաք ՛Բալէն , անգլիա - քաղաքապետական օրէնքէն , .որուն Համաձայն կեանքը լի էր արկածներով, տառապանքներով :
կան Հիւպատոսարանը, եւ Հայկական թաղերու քաղաքապետոլթեանց կը փոխանցելէն–– լքեաչ կամ ՛Նա փոքր ժամաւ ակից սկսած քաշել է բանտ
սրտին մէշ թառած Համուտ աղալի ղօբանոցբ : անտէր գերձ ղմանատուննեբը : ու աքսոր։ Ո֊֊սէր ազգային ոգի եւ անսպառ ե «
Անց եալ տայ. է նման ձ եռն ար կ մը կատ աբո ւե– ռանգ։ ՚էյա յոգնել չէր գ է ա ե ր , մէկ աշխատան ֊
Ապրիլ 7ին Ուվ րաթ Առուի մօտ , Բ՛ուրք, .ոս ցաւ նաեւ Գայսէրէէ մէչ, ուր ծախու Հան ուած քից միւսին էր անցնում առանց արտնչալու հ
տիկաններ յարձակեցան •• ՀտյուՀինեբու վյւայ : է ին երկու Հա յ եկեղեցէնեբ , բայց մեր՛ կատարա՛ծ Ղ՝ եր Վ իշը հն ո սև չ է Պաբսկաստ անի Ռէչա քա–
Հայենք ՂՐաև / * ա ՚ $ ք / ^ » Թուրքերբ դիմեցին ընգՀ . դիմումէն՝ վրաՀ կառավար ո ւթէւնը առաջքը առաւ զաքում, պատան ի ժամանակ տեղափոխուած Ան֊
յար՚ձակմա՚Լ՝ -. 70ի մօտ Հայկական դիվ-քերու զօ ՛օրէնքին սէ։ ալ մեկնաբանութեան եւ վաճառումէ գբկովկաս Բադու եւ Թիֆլիղ • • • Եփբեմ խանէ
ր՛/՛ զ Համազարկը ետ մզեց յտբձակ՚ողական բ : Գի– ազատեցան երկու եկեղեցիները ; շարժումից յետոյ , ՛ուր Ա՝ա եւս մասնակցել էոր՜
դ ձակում մը նոյն ը սխ ա էն դժանւ Հաւանաբար նման սխալ մեկնաբանս ւթեան Աքէս անփորձ , պատանի բալց ճաբպիկ պատանի Հ
ցա՚– ՚ Ա֊պրէլ Տէն Հ՛"՝յերբ՝ Հրկիզեցին անգլիական Հ ետ ելանք է նաեւ Պբուսա յի քաղաքապետութեան Հա յ կա՛մ ա ւոբտկան շարժմ ան ժամանակ Հ ր՚ապա–
Հ էւպա ա ո ս այ;։ա՝՝1 բ , ԱարէԼ 9*էն Համ ուա ա ղայէ դիմումը : ր ակ է նհտւում եւ Համաղաս պ ի Հեծելագնդի յիս
ղօբանո ց ր : էքէն չեւ Մ այէս 3 կա տաղէ կռէւնեբ Հետ եւա բա ր շաՀագրդռւոզնեբը պարտաւոր նապետ է դաոն՛ում * • - Նա մասնակցել է շատ
մղուեցան Օթէ լ <, (յ ա լսլան տ ե ան , Թովմա սեան , են որ անմ իրապէս կա լո ւածաՀ ամարի վար՚չոլ ա կռիւներէ եւ մ է քանէ անգամ վհրաւոբուելՀ Տա՝–
ԱաՀակ պէք յ Պ՚Հեբցէ Աարգէս, Հա3 Հտմրող , թեան ւերկայացնեն սեփականութեան փաստա - տեվւէ վման նա եւս ճաշակել է բանտ եւ աքսոր %
՜Տաբ տանէլք Տ է էէ Պաթմանդ ՀիւսեաԼ , հքրիմեան՛ , թուղթերը, որպէսզէ ^աբելի Բէէա / Հաստատել Նա դաւանանքով Հնչակեան էբ , բայց շատե\.
Հյմաւոնեան , ՎբԳ՚լՀէԳ ւ Զ(Րո Լ ա ն դ ց ե ան ց , Տպաղ թէ անտէր չէ գերեզմանատունը : Ա ան աւանդ ո՝բ\ բի պէս չ ի ձուլուել, Համակերպուե լ կոմունիստ
Խէբօ , Զանօ՝եան , $ • Խս*չատուրեան , աղոեաԼ եւ Պբուսա յի կա լուա\ծաՀամ ար՛ի վար չութ է՚ւնյՓ Հբա– ների Հետ : Բողոքել է անաբգաբութիւննեբէդէմ՚...
սլարակայէն Հրաւէր ուղղած՝ է շաՀագբգռուող -
Թ՚էվլէմ էզեան գէբքեբոլ Հ*"–.ք ^ յ որո եք քանիցս ներուն , ոբպէսզի *ս՝եբ ա Որպէս ազգայէն գէտակէց զէ1 ոլոր՛, նա գոըծակ՜–
իըե՚ց փաստաթուղթերը
ցել է կռուող կուսակցութեան : Ն*ս ՚հս՚չնակցա–*
քան գո լեց ան , նոր էն վե բաշիւ ո ւեց ան , եւ մէշտ կա յացնեն :
մնացին Հայոց ձեռքը՛, Հյ աՀ պէնտէրեանի գէԲՔՀԼ ԱՀաւաստիկ այդ ծանուցումը , որ Հրատարակ կան էր եւ վայելում էր՝ (հո ստոմ ի , Համազասպէ
աաբէէ
ւլոլւ թ՛ուրքերբ գրաւած– էէն 7 Սա ր է լէն , վերա– ուած է Պ բուստ յէ «Անթ» թերթէն 15 եւ շատ՛՜ ղեկավարներ է սէրն ՛ու Հմա յքը • •+Նա սէր
ւչյտւուեցաւ 9 Ապրիլի՝՛՛ Հ ա յ աղեկներ իբբ սււլ,րա ուակէը եւ 932 Համար թէւին մէչ . եւս ունէր գրելու, արձանագրելու յոլչեբ ,դէպքեր
Հանդակ , Հավան թօփէնե բու պատ բո յգը կաՐճո*Լ–% Պ ր ուսայի կա լո ւածաՀ ամ տրէ վար՚չութ ե - անցեալէ կեանքէց % Նբս՚ն՛ շատ չէր տրուած , ոբ
վւա մ փշատ Հա ւաք եւ ա ո ո ո 9ա ււլտ Հ ական օմանգակ, նէն ԼՊրուսա թավաւ սէճէլ մուՀաֆըզլըղյլնտա՝) • շատ պաՀաՏԼչուէր , բայց եւ այնպէս ունէ դբա^ծ
ա Հագին գե բ խաղաց էն Վ^ա՚Լէ Հերոսական մ արտն֊ Պ րուսայէ քաղաքապետս լթիւնբ 10 Ապրիլ 1948 ձեռ ագ էր ար ժ է քա ւո բ կտորներ եւ նր ա ան Հոլն
չոլ.մ1 ելաւ րնթացքէն * թուակէր եւ 241 8 Համ աբ պաշտօնադրո վ մ լէ դէա ցանկոլթէւէ-ն Էր մԷ ՛օր տպագրսւած տեսնել Էբ
ԲԱՂ.ԱԲԱՄ ԷՋ Հոս եւս Հայեր՛ը գիրք բռ մ ում կատարելով \ 580 թէւ քաղաքապետական գրած-նեբբ , որը արդէն սկսել էր<(,Մաշտոց» տպա»
՛նած էին արեւելակողմը։ Ունէին 300 զ է ն ք ։ Թ՚՚կր– °բէս՚բի^–՝՝ ^ Հ*^(՚Գ յօդուածէն Համաձայն պաՀանչած բանում տպագրել , առայժմ կէսատ դրութեան
քերբ 1000 Հողի, թնդանօթներ , 4 Հավան թօփի է էբ աՎ ո լնէ ն ար ձ անագբ ել Հ ա յոց լքե ալ գ եւր եղ - մէչ ...
որոնք կր գործէին.՛ Վւս՚ի ւղատմական բերդէն , ոբ մանատունբ , որ կբ գտնուէ Պրուսայէ Փէբէմէբ Եւ վերչապէս նա եղել է անիյ-ոնչ մշակ, ճամ -
ս•I տատ դաւո՛.) կերպով կէչէ՚էբ Հայկական թաղե - թաղը : բարի ազգաբն՚ակութեան Համար ...
բուն վրայ։ քաղաքին Հարաւը Ներկա յիս կը \ծ անուցանենք
կային 4 պետական թէ յիջե ալ գե բեղ - Նրա չանքեվ՚՚ով շինուեց ճամբարիս թ ատ բո -
լէնքեր, Թէքէտլիֆբ Հարպէէ , ճիտէճեան խան , մ ան ատ ան վ րա հ սեփական ատ իրտ՛ւթեան իրաւունք նը , բեմբ։ Նա կարգի բերեց ակումբը, բաց աբաւ
ոստիկանատուն եւ Թ֊էրղիպաշեան խան , որոնք ունեցողներ եթէ կան էբ՚ենց ձեռքբ գտնուած փաս գաբեչրատունր ել վ՚երչեբս սկսեղ իբ սեվւական
եթէ Թու ոքերու ձեոքբ մնային, խիստ վ տաթուղթերով մէ աս էն պէտք է դիմեն՝ մ եզէ մէս՝ա գործը քաղաքից դուրս ոկր. եւ շտապելու պատ -
՛Ր Ղ ՚ ՚" թէ՛1՝ մ.ր պիտի ստեղծուէր Հ ՚ ւեյւ ու չեւ աո աչիկայ Ապրիլ 2&Է չորեքշաբթէ օբբ եւ ճառով զոՀ եղաւ։
Հ ամաբ յ Ապրիլ 1ին Հա յերբ յարձակման՛ անցան , կամ նո յն թուականէն ն՛երկա յանան մասնաւոր զճամբար ի եր՛կսեռ Հասարակութիւնը խորին
գրաւեցին Թէքէալիֆբ Հարպիէն , Տիկին Աղաւնի պաշտօնեայ ին՝ , որ տ։ե ղւո յն վրայ ( գերեգմ տա - յարգանքով յարգեց նրա յ իչտա ակը ել Հաբիկրնւե–
է գեբեւ Հանեց թրքական Հրկիզման փորձ մբ ; տո՛ւնը^ պէտէ գտնուէ» ւ րով դիմեցին՛ գերեզմանատուն թաղելու սիրելի
էք էնչ Հայ եր բ Հբ կիզեց ին $՝է բզի պա չե ան խանբ , ՀյաՀազքգռուոզնեբուն՛ կը* լանձնաբարենք ա- Գերփիչի՛)֊՛ , որպէս Հայ մողովրղի Հարազատ զա
ւակի, որը կնքեց իր մաՀկանացուն
զինաբանբ , մթեբանոցներբ , ոստիկանատունը , ճապար ել , նկատելով ոբ ա ա ոբ օրէն 1լ աւյաւր՚տէ թեան մէչ : պանգիւտու -
պետական վարժապետանոցը։ Այս Հրկիղուէէնե - V •ւած սլայմ անաժամ ը
բուն Հ եր ո սը Հ անգի ս ացա ւ Ա^ր ամ կապալաւ կեան : Գեր՛եզմանի վրայ, բոլոր ՛ծ իսա կատաբութ իլն -
Հր կի զո ւ մ՝ եր ո ւն յա թոր գեց րամ առ մ աբտ նչ ֊ ՄԵՐ ՆՈՐ ԹԵՐԹՕՆԸ ներ վերացնելուց յետոյ Հայր սուրբ աՀլամ -
ման՝ չրիւն մը , Հայկը Մ 1ւյ,(Է" Յէն աբգէն յաղ Վ^եբապրե լու Համ ար մեբ սլա ամ ական փառքէ եան՛, որբ անձամբ յանձն էբ ատել պատար՛ագիք
թականկր գրաւէին պատմական & ամ իր ամա - օրերյՀ, շուտով կը սկսինք Հրատարակել մեր Գ՛ լինել, նշան տուեց դամբանական խօսողներէն՝
բեբգը եւ Հոն գտնուած թնգանօթնեըը ու Հբա - էջին մէչ Ծերե&ցի ԹՈՐՈՍ ԼԵՒՈՆԻՆ, որ թէ Հին որոնք երեք Հոգի դրուատեցին Հ ան-ղ ո ւց՚ե ա լի անք–
սանդն երբ է եւ թէ նոբ սերոէձնդին կողմ Է պիտի կարդացուի ցտծ ուղին :
(1) ԱՐՏԱՒԱՋԳ ԱՆՏՈՆԵԱՆ մեծ Հեաաքրքրութեամբ եւ յափշտակութեամբ է ՍՏԵՄԵԼ
վէրփոկրը իրենց բեբանլէ մինչեւ որ այս ստաՀակ֊, չարդաբ ալ Վանա ո տա / ոլըքերը, շէնքի մը պա~
ները կէս ամ եռ. գետէն է յն ա յէն ; աո ուռա՛ նե, սբ ձրացն ե լո ւ միիցին՝ իրր
ատաղձ՝
ԱՀա այս ոռնոցնեբ՚ու Հետ տանչանքներն ալ այսպէս քարէն մէչը գրէ" ՝ ո լ ֊ պատեցին : Ան ալ
կը սկսէ էն , եղունգներ քաշել , ոտքեր՛՛ պայ տել , նաՀ ա տ ա կո ւեց ալ :
1 Ձորի մը մէչ կը Հաւաքեն ամէնքՆ ալ, շորս մ աղերը մէկէկ մէկէկ Քաչել , շէկացած երկաթ - Փակադէծ մը , $էգրանակեբտէ , Հանրային
կողմերէն քէւբա ու թուրք աշիրաթների Հրա - կ֊եբով մ արմ էն տաղել, շէկացած թասը գլուխ ո լ ազգայ էն՝ գո բ՚ծ եր ո վ ղբաղո ղ ու ՈՈ Տ «
ցաննեբով , խանչարներով ու կացիններով յար - անցնել, վերչապէս մտքէ ՛ու խելքէ չանցած՝ ու •ուոզ ազգայ\էններէն՝ ու դէմքերէն մէ քան էն , ծ՛–
ձակում կր գործեմ տեղն ու տեղը Հրացանազարկ չտեսն՛ուած տանչանքնւեբ ; կէնեան , Պօղոս ՚իեղրարեան , Պտսթաճեան՝, 3)սյ-
կ՝ընեն բոլոր՛ն ալ : Ողչ մնացողներն՛ ալ խանչար Գիշեր մյլ Ջլղատեան առաչնւորդէն վէղը շու– րըշեան , ԹօփաԼեան , զէն ո ւո բ ական Հազարապետ
ներով ու կացիններով կը սպաննեն, կբ կողոպ ն երուն պէս ԷՂ$ա3 ՚ ^ Հ * անցնելով թրքական թա ֊. ու բժշկապետ Աբթէն պէկ Հալվէճեան , Թէմոյ -
տեն ու կբ թալլ՛են։ Իրենց ընկերացող միլիոները՝ եան՝, \ք անտալճեան , Պօ յաճեան , Հյէ բէքճ եան ,
չատերէ՚Խ նամակներ ալ բերին թէ շատ Հանգիստ ղերը կը պտտցնեն , երեսը թքնելով, Հաղաբումէկ
կը ճամբորդեւ , թէ յոյս ունէին քանի մբ շաբա տեսակ թրք* էէբբ ՚11 եհ*"՛է ՀտյՀոյանքնեըով ու Տ իրան *իազազեան , ՝ք՝օբօղլեան , Ձ ( աճեան Պ ո լս՚ո ք
թէն վերադառնալու : Առատ ն՛ո լ էրնեբ ալ սաւո– մօ րտւքին թելերը Քա^ելով կ*առա հորդեն ա Բ՛ եբեսվախան , Տօքթ ՚ Թէբզեան (չութպա\ր մ աք) ,
Հ՛ալով աքսոր եալներու ընւ տանի քներ էն : Գ^՜ոխքբ ՛Մէսչել ուշ գէշեբ չտեսնուած տանչանք– իլվսրնեան , թարդման՛ վիլայէթի ,՝Բէշիշեան ելն * I
Զ՚ի՚նուորցուներբ քար կոտրելու ճամ բուն վը\– ներ ո ւ ենթարկելէն վերչ կէսամեռ վէճակով կրէ Պօնպաճէ կոչուած բանաաբկեա լնե բը՝ \) է բա
վ-այ վէճացուցին։ Սուսուլ աքսորուածնե՛րը Տիգ վերադարձնեն բանտբ, ՛ու նոյն գէշեբբ այս Հըս–~ յէ բակը Հանելով քանի մբ ռումբերու ու զէնքե
րիս գետի յորձանքներուն յա՚1՚ձնեցի՚1 : կուսակցա կա յ , յաղթանդամ ու խէգախ առաչնոբգէն վրայ՛ րու վրա յ աւելցնելով Հազարաւոր կշիռքիգո ւնտե–
կան ծանօթ գէմքեչէն ոմանք, տանչանքերով քա՚ոէւգ լեցնելով կը վառեն՛* Առաւօտուն լէըբ ու տեր • իբբել ռումբ նկարեցին ՛ու Պոլիս ղըբ–
մեռցուցին , ոմանք ալ բանտը– կբ մնային՝ Առաջ ոճ ըա գոր՛ծ բան տա պաՀ նեբո՝ առանց Է՚Ղ^Է խա յ֊ կեցին :
նորդական տեղա պաՀ Ջ լվա տ եան վրգ-ի <ետ , թէ լուր կը տարածեն ըսելով, Ա՝ոլրախաս է - Հոս տանչանրքւ եբ՝ոլ ձելբ տար ըհ ր էր՛ : Բան -
իբրեւ միլլէթ խայինլէրի Խարբերթի (տիվանի ֆէնտւրն բանտը վառել ուզեր է բայց մէայն ին– տարկեալնեբուն կռնակին Հեծահ՜՝ Թուրքերը մտ
օրֆեայ) պսրտւե բաղմ ական ատեան դատուելու ՔԲ 1մէԱէթ խայինին այրեր է ; Հայ բանտարկ . ՛րակի Հ ա ը ո ւածն եր ո վ բանտէն բակը ո լ ար տա ք -
Տ ամաբ : ե ալն երբ՝ ա ռա չնո ր գ ին սրա աճ մլիկ ա զա զակն եր էն՝ նոցները մաքբել կուտային :
՛ու կանչեր՛էն՛՝ սոսկումի, վախէ ու սարսափի ալը֊՝ Չարաբաստ իկ օը մը Պո լիսէն Հ ր՚աՀ անգուե -
^Խգ °Ր ^Բ" ^1՝հ.ԲՈԲ Գ տ անչար ան մըն> ալ գեց ո ւթեան տա կ՝ մինչեւ առաւօտ չեն կրցա՛ծ ցալ ղրկել ք& արբեր գի պատերազմական աաեա ֊
կար , Գուրգուշունլու ճամին ^նախապէս եկեզե - քնանալ, ու չաբաթն՚երով կը յիշենայգ սոսկումի նը՝ Հոն՛ դատուելու Համաը։ Բանաաբկեա լներ բ
ցէ) , Հայկական թաղերուն կէց : Հոս նուագով կը սարսռազդեցիկ գիչերբ– Մեր մտաւոբականնե - գիտէին որ պիտի մեռնէին՝ բա յց բնաւ յ ուս ալք–
կատարէ էն տանչա՝՛ քները : Գափը կր զարնէ էն , բէն , երեւելիներէն ու Համեստ գոր՛ծիչներէն ՛ուած չէէ% էրե"" հ.ոՍո1հբ րս^բՀր ու անվախ՝
չէյ1"եըը կը սկսէին դառնալ, գաբձգաք՚ձիկ իրենք վերչ՝ աՀա առտչնորգն ալ այսպէս ն աՀատակ - էլ երդէ թև Հետեւեալ երդը :
իրենց վրայ անճոոձ է գոռում գոչումներով, Հավ ո ւեց ալ :
* • • *ը ք Հավ * . *բ , եւ ա յսպէս չա բ ո լնակա բար , Հայ կաթոլիկն՛երու խոՀեմ առաչնորդբ գե (7)
ԼգԲԳԸԲ կուտային Աստ ո ւ՝ծոյ,իբչսԼւ թէ կ^ադօթեն՝) , րապայծառ Զտլապեանր՝ Լէնկթիմոլրի յաէոբգ ԹՈՐԳՈՄ ՆԱԼՊԱՆՏԵԱՆ
Fonds A.R.A.M
