Page 104 - ARM_19-1948_01
P. 104
նոյն օրերուն (1945 8ու\նիս) էշմիած֊նի Համագոլ^
ՍՓԻՒՌՔԻ տ Օ Ո հ թ Ի Ւ ն Ը մարբ տեգի ունեցաւ, եւ Հաբ իւր է աւելի եկեղե
ցական եւ աշխարՀական\ պատուիրակներ մ արա–
եհ ՍՈՎԷՏՆեՐԸ Հախտ Ա թալին էն՝ խնդրեցին իրագործել նոյն Հու
շագրով ներկայացուած սլաՀան^ները հ
Աոռցուած չեն այն բաղմաթիւ յուշագրեր՛բ ^
Սիրելի Սարաֆեանք. Հէս ո ւ ՀՔ^՚Լ տեյու֊ (թ– եւ– վ ե ր ջ ի ն լքաււ) որոնք յա քոր գաբ ար յղո՛ւեցան Սփիւռքի Հայ կազ
յթիւն մբն է <Տ.փղչո սկրեայ աշտ աո ա կ ի ՝$> տես ութիւ Գրական Համ ագում արբ աւելի դրսեւո բեց մակերպութիւնն երո ւն կողմ է Աան Ֆրան չի ֊՚կօ
նր դ Խրա*զը ստեղծագործ՝ մ տ ա ւո ր ա կանն ե ր ո լ *
մշակ ո յթի անունով կատարուա՛ծ Ա՛ո վետ ա կան քա (1945 Մ ի " ) 1 Փոցտամ (1945 Յուլիս), Լոնաո\ն
Փրոֆ * &արլ Ռ/շէ կր Գրէ ք^է ձա ս բացա րոզչութիւնը , որ՛ ոչ մէկ առնչութիւն ունէր Հա յ (1945 Սեպտեմբեր) , Մոսկուա (1945 Գեկտ.)
տրութիւն բ , որ Հիմա կր գործ՜ածուի ամէն լեզուի մ տ քի ստեղծագործ՜ութեան Հետ ։ Գրականը կլա՝ Փարի՛լ (1946 Ապրիլ եւ 0 դոստ ոս) գո ւմ ա րո ւահ
մէ9 դ իր Հա յր ութիւն բ կր սլար տի Ալֆ րէտ տր բացակայէ ր , բացասական ր յայտնապէս տեղ զանազան խորՀրգաժ՚ողոփւերուն եւ ապա Ա՝ • Ա •
Վ^ինեըի : ԸնդՀակառակն ^ էտմոն Հևալու կր պնդէ գրաւած– էր ՚ Համ ագում արը որո շապէս դիրք ճշ կազմ ակեր պութե ան :
թէ Սէլթ - Պէօ՚վ ստեղծած է զար– առածին ան դեց , Ա փիւռքի մ տաւորականոլթիլեը բաժնելով Ոչ ոք կր տարակուսէ ր , ար գոնէ 1914^՛ սաՀ–
գամ հ Ո*Լ որ ալ ֊բլլայ բացատրութեան Հեղինակը, Հատուածներու Հ Համագումար էն՝ աիերագար– մ անն եւ։ ուն մ էք գտնուած Հայկական Հողերը Ռու
քնչ նշանակութիւն ալ տրո ւած՜ րէէայ առածին առ– ձ ո զն եր ը է\1^^3 ստա ցած՜ Հ^տա^Լ )ովեան < նե րշը&՝՝– սաստան պիտի պաՀանքէր քՒ՚ոլըքիայէ&՝ մ իացնե^
թիւ է ա յ ս ք*"9 րՀ ր գան շան ական տարազին մէ^ կր չումներով սկսան \ո՚չ թէ Հայկական 5 այլ սովետա լու Համ ար Հա յաս տան ի յ
գտնենք գա1ազան վար գասլետո ւթիւններ Հակա* կան մ աշկո յթ տա րածել ; Սաամական այգ շրջանին՝ Ափիւռքը գտնուեր
գւ– ութեամբ բանաձեւուած՝ : առեցէք Հ այ Հեզ ին ա կ ի մ,ը Երե ւան տ պ ա– ցաւ իր ազգային գիտակցութեան բարձրութեան
Հրապարակը (յ§013.) ընդդէմ ճգնարանին , գրուած՜ մէկ լուր^ ուսումնասիրութիւնը կամ զօ վրա յ հ միտձա յնտ լթե ամ բ նո յն քա ղա քա կան պա–
ղգա ցական ա շխարՀ ը ընգգէմ իմ ա ցական թագա րական գործը , տ՝՛. Հնար է գտնել : Անոնց ւի ո խա Հան՚քն՚երբ ձեւակերպուեցան է ՛իա շնա կց ութ իւն լՀ ,
ւորութեան դ ս1՚ԲաԲ ընգգէմ մտքին , կեանքը ընգ րէն՝ ձեղի կը Հրամց\Լ են քարողէական թեթեւ նիւ- ինքն իրեն Հակասելու գնով, մէկգի գրաւ խորՀր–
գէմ երազին % թկ ՚ ԳՐՔոյլ^՚^Ր կամ էգրէնպոլ-րկի Հ^Հակաֆաշա– գային իրաւակարգիդ^ Հանդէպ ունեցած՜ Հակառա–
Փզոսկր եայ աշտարակին իրական բնակիչնե կան՜ձ գործերը : կութւ ւնը : ՛իրեն–, ենթակա յ Հա յ Ղ՝աաի յան ձնա–
րը– ՝ մտ ա ծ ման պ ա յ ք ա \ ր ին առա^նտոր գներ ըառա^կ ը ԱրտասաՀմանէն բաւական թիլով մտաւոբտ խումբն՛ էր ՚յքին ւմ ձւ բաբճրւ
կան երիտասարդներ Հայրենիք
կոշոլէիւ կզեր կամ դպիր տ * գացին՛. ԷԼնոնց ա– ցուց Ատն Ֆրանչիկոյի մէէ* :
^քղեր յունարէն բառ մըն է , որ կր նշանակէ ռա^ի\%\ եւ վերջին գործը եղաւ Աովետներոլ փա– Երեք տարի անցած՜ է արդէԱ՛ եւ ւդժօ՜բբաս խտա–
զժառանգութիւնդ կամ" Հբաժինդ , որովՀետեւ եբ ռաբ անանքր ապա լռեցին՝. Ոչ մէկ պարբե բտր բազմաթիւ իր ո զո ւթ իւններ եկան Հ աստատե–
րայական աւանդութիւնն եր ու մէ^ ՚Լեւտացինե– րաթերթի մ է^ այլեւս չէք ^"՚^՚գէդէր անոնց ա– լու , որ Աովետներբ ո չ մէկ նպատակ ունին Հա
\ք––ը , սպասաւորէ լով էքՀովայի պաշտամունքին , նունւ֊ երտւն ՝. ^1իտի չուշանա յ նաեւ ա%\ոնց շնորՀայ– աստանի Հողեր կցելու I Անոնք Հայ Գաար կր
ա ստուաՇճա՜յաին ժառանգութիւն մը կը Համա ր է ին գրկումը^ ինչպէս ատիկա պատաՀեցալ Զապէ( գ որ ծ ած՝ե ն իբրեւ քաղ աքակ ան ղէ§ ք Թո ՚֊րքի ո յ եւ
իրենց պաշտօնը : Ղ՚Լ^եեււտատց*ի ժառանգաւորներէն՛ ՝<Ե *> ա յ եանն երո ւ1ն ; անոր պաշտպան պետ ո ւթիւննե րո ւն դէմ , բո լորտ՛–
ետքր դ քրիստոսի ԷԼ . գարուն , կղեր կր կոչուէին ք՝այց յ ո լա ախ ա բութ ի ւնը ա ւելի դառն ո լ ճա վին տաքբեր ն՛պատակներով :
բոլոր անոնք , որ կը ՚ծ^աոա յէին Աստուծ ո ք եւ կատագրական եղա լ քաղաքական գետն ի վրայ յ նեղուցներու մէ^ ծ՜ովային եւ օդային։ 1սա–
կ1ո ւս անէ ին Գ^^Լ " 1 մե կնել սրբա ղան գրական ո ւ– Հայ Դ՛ատին կա պա կց ո ւթ ե ա մբ ^ ո բոլն կ*անդրա րիոխ պտՀաՀւԳող Աոսկոլան թոյլ չտուաւ Հա
թիւնր , այսպէս անոնք կր գան ա զա՝ւ ո ւէ ին ա Հ– դառնանք յաջորդով : յաստանի կառավարութեան , որ Հայ ՛հատի մա
խարՀիկ զանգուածէն , որ մտաՀոգութք՛ւն չունէր Հա յա սա անի խո րՀրդա յնացմտն թուականէն սին մէկ Հ ատիկ բառ ար տ ա ս ան է : Արտաքին, նա
գրի ո լ գրականութեան Հ ի^ին– դար՚ո ւն , արդէն յ մինչեւ \ 945ր , այսին յՀւ մինչեւ Ա ան Ֆրանչիսկո– խարար <<նշանակուած1> ԱաՀակ կա\ոապետեան\ը
կղերիկոսնե\1.\ուե յանձն ուած՜ էր գրական Հին՝ յի խոր Հր դաժ ո ղո վր ^ ամ բող^ քառո ր դ դա՛ր Սո գրուեցաւ ծ՜իծաղելի գիրքի մէթ* ան ճառեր կբ
դ անձեր՝"ւ պաՀ պանումբ ՛ել ճանաչումը : Վ^երֆա– վետները կը ՚ մերժէին րնգունիլ Հա ք Գատի դ Ո– խօսի այն մասինդ թէ Աովետներբ քան ի® ծ՜առ տն
՚ղէո կղերն էր որ ուսումնարաններ բացաւ առա– յ ութ իւն ը : Աասաիկ կր զայրանային կամ կբ Հեգ– կած են Հայաստանի մէ^* • • :
չին Կ ա)Լ դաւ "քև տուաւ Հ ին ա լան գութի ւնն երու ՚՚-՚՚ԷԻ1՝՝) ռՐԲ Ա փ/"–"քք՛ մէ^ կը խօսուէր Հայկական ՎիշԻ՛–– " քէ ի ծանօթ յ ա յ տ ա ր ա ը ո ւթ ի ւնն ե ր բ
ուսմ ան, ^ մտքի ար ա ագր ո ւթ իւնն երու ճաշակին
պաՀ անիւներու մասին; ՚&արուՖակ կթ կրկնէինք որ էյտրսքւ՝ եւ ԱրտաՀտնի մասին՝ բոլոր՛ովին ի յայտ
այնքան որ կղեր Հոմ ան ի շ դարձաւ գրաղ էտի ,
Հ այ աս տանի խո ր Հրդ այ ն ացու մ ո վ՝ լուծ՜ուած– \ե՝ւ բերին Ա՚ո՚ոկուաքի յետին՛ նպատակն\երր 1 ՚ԷյՈյնիսկ
ո լա ո ւ մնա կան ի ^ մտաւորականի :
վ երթացած– է Հայկական Հարցը % այն պար ադա յին , որ ետ առնէին այդ Հ\ողե բր՝
Ղ՝ոհԻր պարսկերէն բան մրն է ^ որ կր նշանակէ 1945^ Մարտին, ե^բ Խ * Ծիութիւնը մկժեց ամենա յն Հ տւանւ ականո լթեամ բ ՛նո ր ին քնտվա ր շ ր ֊
Ղ1՛^՛ I ~ կա ր գա լ դ/""°ոԳ ։ Եբք– ա յե ցիներ բ սոփեր վե րա՝1որ;ոգել բա ր ե կամ ութեան իր գաշինքլէ՝ քան մը պիտի ստեղծէին ^ գժգոՀ՚ոլթիւն չպատ֊
(Հաշուող կամ քերթողի կը կոչէին , ի"կ Եգիպ Թուրքիս յ Հետ տ անմի^ապէս սկսաւ Հ^իղերու պա ճ աւլելու Համ աո Ա թտ /քնի շատ սիրելի 1Լրացի \ե ւ
տացին երր՝ քբի - Հարի Լգլանակիր) դ որ ո վՀե տեւ տերազմ ^ մը ա յգ եր կրին դէմ ու ա յս առնչու- Թաթար ժողով ու րզն երուն :
աոաջինները աւանդական օրէնքներու^ / ՚ ս կ ^Ր լ՜ թեամբ Մոսկոլան խ՚պրՀեցալ օգտագործել իր Համ այնավա բն՛եր բ քառորգ գար թո քն սբսկե–
ր որդն երբ պապխրոս\1. երու մե կն ի չն ե րն էին : Ե– կյւղմ է մ ո ռց ո լած՜ Հա ք Գ ւ՛յ ար : ցքւն Հայութեան մէ^ , Հաւատացնելու Համար ^ թէ
դ ժ՛պտական քա ղա քա կր թ ո ւթ ե ան .ո ս կե գար ին մ է^՝ Ամերիկայի մկք Աովեա\ներռԼ ներ շն չում աք իրեՂք բսւ\ք ի գրաց ի կրնային մնալ քՒուրքիո յ Հետ,
ւյ պիրվ՛ ւ այն որ պտպիլրո սնե բու վրա յ կը գրէր գ կազմուած Ազգային քՍ որՀ՚ոլրգր գնաց Ա ան Ֆ՚բ– բայց Գա շն ակց ո ւթ ի ւնն Էր , ՛՛որ պատճառ դարձաւ
երկրին ամէնէն ւլարգացած՜ եւ գիտուն մարդն էր^ րանչիսկօ եւ հ)որՀ րգաժոզովի փակման օրերուն սա եղծ՜ուած թշ^՛ ամ ոլթե ան ե լ ֆար գ եր ո ւ\ն ։
յա,ր ւլուած՝ աղն ո լականի մ բ ն ման , &իձԳ էս Լ\ալԷա յուշագիր մր Կ՝ երկայացոլց յանուն Ափիւռքի Հա Այժմ Հայ ժողովուրդը ի րաւունք ունի Ա*֊ո>Ա–
յութեան
Ե բր՚ա յե ց ի/֊ ե ր ուն մօտ՝ ՛սոփերը^ որ կը իյ՚ոըՀրգա– , պ ա Հ անթելո վ Հայաստան ի թ ր քա սլա տ - կ ո ւայի հրեսին շպրտելու այգ մեգագրանքը եւ ՛ը
նշէբ եբրա յա կան ւլիտոլթիւնը ել փիլիսոփա յա- կան Հ՛ո՛ղ ե ր ո ւ\1 կց՛ումբ Ա ովեաակա\ն Հա քա ս տան ին : սելու *
թէսնր : Ձ.Ուգագիպութետն արդիւնք չէր , երբ գրեթէ Ցարերն Էին, որ միշտ թունաւորեցին մթ֊
Եւ այսպէս , մինչեւ Ժամանակակից Ղ՛ավ1 ,
մ տքի ար տագր ո ւթիւնր ն կա տ ո լած է
յյլ Հաւատքով թէ մատ&ումր աղն\ուական
մբՆ է եւ ՝լոր ա կան-ր տարբե ր կերպւ կր՛ շինուէին գիւղե՛րն ո լ քաղաքնե՛րը մինչեւ երէկ, շանակէ ժողովուրդը յան ձնել ԱՀա՚րոնին , որ եր֊
չէր ) յանձնել ոսկի Հ՛որթին
Այն Հաւատք՛ո՛վ թէ մտածումը ծաղիկ մրն է , որ մ ի շտ ա յզ քաղքենի ճաշակով : բե ք ա ր ո ւե ս տ ա գէ տ քաղաքակրթութիւնը, իմացա
չաճիր Հ ր ա պտրա կներ ո ւ վրայ ել ամբո իլ՛ին՝ ղրկի՝^1 §՝եղի ծան օթ դարաշրջանի մը ռոմ ան թիք Հ Ո– ուրանալու Համար
"^^^ 1 ^* է՚է–11ս ՜ ՛հարը զա յն փնտռեց վանքերու գին եւս կբ սիրէ ր առանձնանալ՝ ամոքումի եղա կան խոյանքր ;
մէ2^ ղձնոստիկեանհերր լռութեան մէ^% արեւելքի նակ մը փնտռելու Համար իր քայքայուած– փիղե Ատոր Համար է, որ <հ($ աո «՚^» ժամանակ առ
ճգնաւո-րներբ՝ առանձնութեան մէ^ ^ պայծառա֊ րուն , թեր, եւս միտ յն ախտաւո\ր ճաշակս վ մը , որ Ժամանակ կը պաՀանքէ մեր առանձնակեաց բայց
փայլ Ե/յագան՝ Ողիմպոսի գագաթը : ղինք կը տանէ ր աւերակներուն , ինչպէս Պօտլէրբ՝ ա դ Լ՛ո ւա կան մ տ ա լոր ա կնն եր էն , ի քնել վար էրենց
Այգ աւանգութետմբ , ռամկութեան դէմ մը– Հիւաէ՛ գո ւթեան ծազի կներ ո ւն Հ ա դտարաէլներէն՛ եւ փշրել ,ո՚սկի Հորթերը, որոնց
աած՜մ ան ն՛՛ուիրակ ան ո ւթիւնր պաշտ պան ելու ձըգ– Բայց մենք կրնա^՚նք փղոսկրեայ աշտարակի ոտքին տակ , աՀա , ս պան գա ր ամետ եան տօն են
տռւմով էր ^ որ ֆրանսական Ակադեմիան երկար տե սո ւթեան յա լա կն ո ւթ ի ւնն երր աալ քաղքենի Հո սարքեր աղգա յին Հ ան դան ա կը ուր ացո զ մարդիկ ք
ատեն իր գուռն ե րը գոց պաՀեց վէպ գրո ղն\ե\րո լն գիին կամ սոմ ան; թիք ար՚ոլե ստ ա գէ ա ին : բտրեկ են՛ դան այ ին պա ճ ո ւճա պ ատ ան քն ե ը ու վե ր ա–
առ^եւ 1 ՚ԼԷ՚Ղ՚Բ մա ա Ր^*էՈէԼ ո ում կական ա պր անք ինծի կը թուի թէ թիւՀր իմացութեան մէչ ձ&> ծ՜ե ր՝ մ եր ս բ բո
( էհ"վ։ժ\) անի վիպագիր ամ ո լսին ր ա ր կածավ մ ի այն անոն ք , որ ներշնչմ ան կամ երկունքի պաՀ երուն բար բառ
մտաւ ներս , առաջին անգամ՝) Հ ան Հ ր աժ ե * ա առ ան ձն ո ւթեան պաՀ ան ^ը կը շփ ո թեն մեր՝ լեզուն ւ
կեանքի առա՛՝ ձն ո լթեան պաՀ ան^ին Հ ետ : ինծի կլ1 ՀՀ0առտի>յւն ա յս պաՀանքը չի նշանակեր թէ
Եւ Հ իմ տ գ խ ո ս տ ո վան ո ւթ Է ւձն մը : Ե՛" դէմ չեմ թուի թէ թ իւր իմ ացո լ թե ան մէ^ են ւս^-ոնք, ոբ մենք, մինակ, չենք կրնար մաքրել Հրապարակք*
փղո ս կր եա ք աշտարակին , սիրելի Ա արաֆեան. * տրո ւե ս տ ա ղ է տ ին ա շխ ատ անք ի պաՀ ե ր ո ւ ազա եւ ե՞ խնգրենք «չէ զո քէներու օժանդակութիւնը է
*հէմ չեմ կառուցանելու մտքի առանձնարան մը ^ տութիւն բ կը շվւոթեն մարգոց Հաւաքական ս,Հ~ Ոսկիէ չէ՛, ի՛նչ նիւթէ ալ շինուին այդ Հորթերը,
ուր գայ ին բ՛– ակ ի լ մ տած՜մ ան քուրմերը : Հեռու խատանքի պայմաններուն Հետ ; չեն կրնար դիմանալ մեր Հարուածներուն ։ Բայց
օրուան՛ աղմուկէն ե՛լ աճպարար գրողներու տօնա~ Ատ կից կը ծագի նաեւ շփոթութիւնը ստեղ– Հայ մ տաւո ր ականներուն պատիլը կլՀ պաՀ ան քէ ,
վաճառէն , ուր իրենց գոածյա անպայման կարդա ծ՜ագործ՜ տ՛րո ւեստաղէտն ե բո ւ չէղոքոլթեան Հար– որ երբե՛մն իքնեն Հրապարակ եւ կարծ՜իք յայտնեն
ցնելու գիւրԿւ ւ թ իլնր արուեստ կր Համա րին ո՛ կատարուած– բարբար ոսութեան ց մ աս ին :
մանք , բձ՚ կերա յին պայքարներէն ^ ուր Հոգեկան Բանաստեղծ 1 նկա՛րիչ կամ երաժիշտ, ստեղ 1925—1930 թ ոլ.ստկաԼ՚նե\ը ուն , բուՏն տարէ՛ն
տի/տաբան ո ւթիւնր Հ իւսէ
ոճրային դաւեր կը ծագործ արուեստագէտը ազն Ա՚ովսէսն է՝ որ չեմ յէչեր , խումբ մը Հին մս։ ա ւո րականնևր (Ա–
պատմութիւնը Հացի գոյնով միայն ^րդեղած՝ : Սինայի քերան վրայ կբ բարձրանայ (փղոսկրեայ դոնռ , ք՝ ա շսւ յ Լ ան > Ջ օ պան ե ան ) պարսաւանքի յայ
0Հ գեղեցիկ ճգնութիւն յա Հ ինե\րո ւն , կէս֊գի– ա չտար ա կ ) , ինքնամ փոփ խոր Հ ր գած՜ ո ւթ ի լննե րոլ տարարութիւն մր ԸՀ՚ի՚ս ո լ ՚ ր ի շ մտաւորակա՛նի մր
շերէն ետքր տակաւին վառող իլղի յամբարին : լեզակագո յն ամ պերուն մ էֆէն կարդալու եւ պատ դէմ , իրենց սերունդէն հ Ջեմ ուզեիր քնն՚ոլթեաէն
Ա/ո՛ , անՀր աժե շտ է ինքնամփոփոլիլ ^ ճգն իլ , մական տախտակի՝ մը վրա յ գբի առնելու Համար առնել թէ արդա ր էր կատարուած այգ յայտա
ամ բար՝ե>^լ , ամ բար՚ե* լ յ ո րպէ սղի Հոգին ուռի , ցեղային Հանճարին թելադրանքները, որպէսոի րարութիւնը; \յկատի ունիմ միայն ձեւյէ^ ու. կշ
մ ումը ծովանա ք : յետոյ իքն է լեռն էն վար՝ ուսուցանելու Համ ար՛ սաասեմ որ երիտասարդ սե\է, ունոձն ալ գիտնայ ար–
Ել սակայն ^ սէբռէէ՛ Սարաֆեան , ատիկա ղանո\՚– ք իր ժողովուրդին , ել փշրելու Համ ար աշ յ֊եց՛ ել իր ձայն՛ը^ յանուն արդարութեան , յանուն
պատճառ մը չէ գրագէտին ել ժ՜ողովուրդին ա–
մ ո ւսն ա յ ո ւծ՜մ ան՛ : խար Հ ի կ կուռքերը , որոնք շին՛ուած՜ էին առանց մեր սրբութեանց ել յանուն մեր աղգա յին Հանգա
իր սրբազտն ներշնչման Հ նակին :
՝ք*աղքենի Հոգին կը սիրէ իր բնակարանը շի Հան գան ա կը , որ պիտ ի արուի ժ-ոզովուրդին , Այդ ^անգանակն է ^ որ պիտի բանաձեւեմ այս
ցան առ
նել դրացիին տունէն Հեռոլ^ պարտ է ղի մը արուեստագէ՛տը միայն կրնայ բերել, լեռնէն կամ յօգո։աէՒաշարքով, Ոկր քննութեան պիտի ն՛եր
սօսի Դատ
կապատով բաժ՝– ած՜ եւ դրան լա առ^եւ երկու սղի ամպերէն , բայց անպայման՝ ցեոային Հանճարին նուին օրուան վէճերր (Հայաստան , Աւիիւռք,
ղին ո ւո ր ա կա\Ն բարելի կանգնե ց ո լցած՜ 1 ո րպէ Հա– ակունքնե րէն , եւ ա յգ թաքուն ակոլն քներր գաղթ, Հ. 8. Դաշնակցութիւն, թ՛րքահայ
յսպէս
օրօրուի ծ^աոերոլԼ սօսափիւնով՝ մ ոռնա լու կը գա՛– ուին միայն արուե՛ստագէտին Հոգլոյն մէք : ել Հայ Համայնավար կուսակցութիւն՝) Հ
մ ա\ր մ արգկա յին թշուառութեան ձա յնը ։ Ա Բաժանել արուեստագէտէ իր ժողովուրդէնկլլ ^ԷՀ՜ Շ. ՆԱՐԳՈՒՆԻ
Fonds A.R.A.M
ՍՓԻՒՌՔԻ տ Օ Ո հ թ Ի Ւ ն Ը մարբ տեգի ունեցաւ, եւ Հաբ իւր է աւելի եկեղե
ցական եւ աշխարՀական\ պատուիրակներ մ արա–
եհ ՍՈՎԷՏՆեՐԸ Հախտ Ա թալին էն՝ խնդրեցին իրագործել նոյն Հու
շագրով ներկայացուած սլաՀան^ները հ
Աոռցուած չեն այն բաղմաթիւ յուշագրեր՛բ ^
Սիրելի Սարաֆեանք. Հէս ո ւ ՀՔ^՚Լ տեյու֊ (թ– եւ– վ ե ր ջ ի ն լքաււ) որոնք յա քոր գաբ ար յղո՛ւեցան Սփիւռքի Հայ կազ
յթիւն մբն է <Տ.փղչո սկրեայ աշտ աո ա կ ի ՝$> տես ութիւ Գրական Համ ագում արբ աւելի դրսեւո բեց մակերպութիւնն երո ւն կողմ է Աան Ֆրան չի ֊՚կօ
նր դ Խրա*զը ստեղծագործ՝ մ տ ա ւո ր ա կանն ե ր ո լ *
մշակ ո յթի անունով կատարուա՛ծ Ա՛ո վետ ա կան քա (1945 Մ ի " ) 1 Փոցտամ (1945 Յուլիս), Լոնաո\ն
Փրոֆ * &արլ Ռ/շէ կր Գրէ ք^է ձա ս բացա րոզչութիւնը , որ՛ ոչ մէկ առնչութիւն ունէր Հա յ (1945 Սեպտեմբեր) , Մոսկուա (1945 Գեկտ.)
տրութիւն բ , որ Հիմա կր գործ՜ածուի ամէն լեզուի մ տ քի ստեղծագործ՜ութեան Հետ ։ Գրականը կլա՝ Փարի՛լ (1946 Ապրիլ եւ 0 դոստ ոս) գո ւմ ա րո ւահ
մէ9 դ իր Հա յր ութիւն բ կր սլար տի Ալֆ րէտ տր բացակայէ ր , բացասական ր յայտնապէս տեղ զանազան խորՀրգաժ՚ողոփւերուն եւ ապա Ա՝ • Ա •
Վ^ինեըի : ԸնդՀակառակն ^ էտմոն Հևալու կր պնդէ գրաւած– էր ՚ Համ ագում արը որո շապէս դիրք ճշ կազմ ակեր պութե ան :
թէ Սէլթ - Պէօ՚վ ստեղծած է զար– առածին ան դեց , Ա փիւռքի մ տաւորականոլթիլեը բաժնելով Ոչ ոք կր տարակուսէ ր , ար գոնէ 1914^՛ սաՀ–
գամ հ Ո*Լ որ ալ ֊բլլայ բացատրութեան Հեղինակը, Հատուածներու Հ Համագումար էն՝ աիերագար– մ անն եւ։ ուն մ էք գտնուած Հայկական Հողերը Ռու
քնչ նշանակութիւն ալ տրո ւած՜ րէէայ առածին առ– ձ ո զն եր ը է\1^^3 ստա ցած՜ Հ^տա^Լ )ովեան < նե րշը&՝՝– սաստան պիտի պաՀանքէր քՒ՚ոլըքիայէ&՝ մ իացնե^
թիւ է ա յ ս ք*"9 րՀ ր գան շան ական տարազին մէ^ կր չումներով սկսան \ո՚չ թէ Հայկական 5 այլ սովետա լու Համ ար Հա յաս տան ի յ
գտնենք գա1ազան վար գասլետո ւթիւններ Հակա* կան մ աշկո յթ տա րածել ; Սաամական այգ շրջանին՝ Ափիւռքը գտնուեր
գւ– ութեամբ բանաձեւուած՝ : առեցէք Հ այ Հեզ ին ա կ ի մ,ը Երե ւան տ պ ա– ցաւ իր ազգային գիտակցութեան բարձրութեան
Հրապարակը (յ§013.) ընդդէմ ճգնարանին , գրուած՜ մէկ լուր^ ուսումնասիրութիւնը կամ զօ վրա յ հ միտձա յնտ լթե ամ բ նո յն քա ղա քա կան պա–
ղգա ցական ա շխարՀ ը ընգգէմ իմ ա ցական թագա րական գործը , տ՝՛. Հնար է գտնել : Անոնց ւի ո խա Հան՚քն՚երբ ձեւակերպուեցան է ՛իա շնա կց ութ իւն լՀ ,
ւորութեան դ ս1՚ԲաԲ ընգգէմ մտքին , կեանքը ընգ րէն՝ ձեղի կը Հրամց\Լ են քարողէական թեթեւ նիւ- ինքն իրեն Հակասելու գնով, մէկգի գրաւ խորՀր–
գէմ երազին % թկ ՚ ԳՐՔոյլ^՚^Ր կամ էգրէնպոլ-րկի Հ^Հակաֆաշա– գային իրաւակարգիդ^ Հանդէպ ունեցած՜ Հակառա–
Փզոսկր եայ աշտարակին իրական բնակիչնե կան՜ձ գործերը : կութւ ւնը : ՛իրեն–, ենթակա յ Հա յ Ղ՝աաի յան ձնա–
րը– ՝ մտ ա ծ ման պ ա յ ք ա \ ր ին առա^նտոր գներ ըառա^կ ը ԱրտասաՀմանէն բաւական թիլով մտաւոբտ խումբն՛ էր ՚յքին ւմ ձւ բաբճրւ
կան երիտասարդներ Հայրենիք
կոշոլէիւ կզեր կամ դպիր տ * գացին՛. ԷԼնոնց ա– ցուց Ատն Ֆրանչիկոյի մէէ* :
^քղեր յունարէն բառ մըն է , որ կր նշանակէ ռա^ի\%\ եւ վերջին գործը եղաւ Աովետներոլ փա– Երեք տարի անցած՜ է արդէԱ՛ եւ ւդժօ՜բբաս խտա–
զժառանգութիւնդ կամ" Հբաժինդ , որովՀետեւ եբ ռաբ անանքր ապա լռեցին՝. Ոչ մէկ պարբե բտր բազմաթիւ իր ո զո ւթ իւններ եկան Հ աստատե–
րայական աւանդութիւնն եր ու մէ^ ՚Լեւտացինե– րաթերթի մ է^ այլեւս չէք ^"՚^՚գէդէր անոնց ա– լու , որ Աովետներբ ո չ մէկ նպատակ ունին Հա
\ք––ը , սպասաւորէ լով էքՀովայի պաշտամունքին , նունւ֊ երտւն ՝. ^1իտի չուշանա յ նաեւ ա%\ոնց շնորՀայ– աստանի Հողեր կցելու I Անոնք Հայ Գաար կր
ա ստուաՇճա՜յաին ժառանգութիւն մը կը Համա ր է ին գրկումը^ ինչպէս ատիկա պատաՀեցալ Զապէ( գ որ ծ ած՝ե ն իբրեւ քաղ աքակ ան ղէ§ ք Թո ՚֊րքի ո յ եւ
իրենց պաշտօնը : Ղ՚Լ^եեււտատց*ի ժառանգաւորներէն՛ ՝<Ե *> ա յ եանն երո ւ1ն ; անոր պաշտպան պետ ո ւթիւննե րո ւն դէմ , բո լորտ՛–
ետքր դ քրիստոսի ԷԼ . գարուն , կղեր կր կոչուէին ք՝այց յ ո լա ախ ա բութ ի ւնը ա ւելի դառն ո լ ճա վին տաքբեր ն՛պատակներով :
բոլոր անոնք , որ կը ՚ծ^աոա յէին Աստուծ ո ք եւ կատագրական եղա լ քաղաքական գետն ի վրայ յ նեղուցներու մէ^ ծ՜ովային եւ օդային։ 1սա–
կ1ո ւս անէ ին Գ^^Լ " 1 մե կնել սրբա ղան գրական ո ւ– Հայ Դ՛ատին կա պա կց ո ւթ ե ա մբ ^ ո բոլն կ*անդրա րիոխ պտՀաՀւԳող Աոսկոլան թոյլ չտուաւ Հա
թիւնր , այսպէս անոնք կր գան ա զա՝ւ ո ւէ ին ա Հ– դառնանք յաջորդով : յաստանի կառավարութեան , որ Հայ ՛հատի մա
խարՀիկ զանգուածէն , որ մտաՀոգութք՛ւն չունէր Հա յա սա անի խո րՀրդա յնացմտն թուականէն սին մէկ Հ ատիկ բառ ար տ ա ս ան է : Արտաքին, նա
գրի ո լ գրականութեան Հ ի^ին– դար՚ո ւն , արդէն յ մինչեւ \ 945ր , այսին յՀւ մինչեւ Ա ան Ֆրանչիսկո– խարար <<նշանակուած1> ԱաՀակ կա\ոապետեան\ը
կղերիկոսնե\1.\ուե յանձն ուած՜ էր գրական Հին՝ յի խոր Հր դաժ ո ղո վր ^ ամ բող^ քառո ր դ դա՛ր Սո գրուեցաւ ծ՜իծաղելի գիրքի մէթ* ան ճառեր կբ
դ անձեր՝"ւ պաՀ պանումբ ՛ել ճանաչումը : Վ^երֆա– վետները կը ՚ մերժէին րնգունիլ Հա ք Գատի դ Ո– խօսի այն մասինդ թէ Աովետներբ քան ի® ծ՜առ տն
՚ղէո կղերն էր որ ուսումնարաններ բացաւ առա– յ ութ իւն ը : Աասաիկ կր զայրանային կամ կբ Հեգ– կած են Հայաստանի մէ^* • • :
չին Կ ա)Լ դաւ "քև տուաւ Հ ին ա լան գութի ւնն երու ՚՚-՚՚ԷԻ1՝՝) ռՐԲ Ա փ/"–"քք՛ մէ^ կը խօսուէր Հայկական ՎիշԻ՛–– " քէ ի ծանօթ յ ա յ տ ա ր ա ը ո ւթ ի ւնն ե ր բ
ուսմ ան, ^ մտքի ար ա ագր ո ւթ իւնն երու ճաշակին
պաՀ անիւներու մասին; ՚&արուՖակ կթ կրկնէինք որ էյտրսքւ՝ եւ ԱրտաՀտնի մասին՝ բոլոր՛ովին ի յայտ
այնքան որ կղեր Հոմ ան ի շ դարձաւ գրաղ էտի ,
Հ այ աս տանի խո ր Հրդ այ ն ացու մ ո վ՝ լուծ՜ուած– \ե՝ւ բերին Ա՚ո՚ոկուաքի յետին՛ նպատակն\երր 1 ՚ԷյՈյնիսկ
ո լա ո ւ մնա կան ի ^ մտաւորականի :
վ երթացած– է Հայկական Հարցը % այն պար ադա յին , որ ետ առնէին այդ Հ\ողե բր՝
Ղ՝ոհԻր պարսկերէն բան մրն է ^ որ կր նշանակէ 1945^ Մարտին, ե^բ Խ * Ծիութիւնը մկժեց ամենա յն Հ տւանւ ականո լթեամ բ ՛նո ր ին քնտվա ր շ ր ֊
Ղ1՛^՛ I ~ կա ր գա լ դ/""°ոԳ ։ Եբք– ա յե ցիներ բ սոփեր վե րա՝1որ;ոգել բա ր ե կամ ութեան իր գաշինքլէ՝ քան մը պիտի ստեղծէին ^ գժգոՀ՚ոլթիւն չպատ֊
(Հաշուող կամ քերթողի կը կոչէին , ի"կ Եգիպ Թուրքիս յ Հետ տ անմի^ապէս սկսաւ Հ^իղերու պա ճ աւլելու Համ աո Ա թտ /քնի շատ սիրելի 1Լրացի \ե ւ
տացին երր՝ քբի - Հարի Լգլանակիր) դ որ ո վՀե տեւ տերազմ ^ մը ա յգ եր կրին դէմ ու ա յս առնչու- Թաթար ժողով ու րզն երուն :
աոաջինները աւանդական օրէնքներու^ / ՚ ս կ ^Ր լ՜ թեամբ Մոսկոլան խ՚պրՀեցալ օգտագործել իր Համ այնավա բն՛եր բ քառորգ գար թո քն սբսկե–
ր որդն երբ պապխրոս\1. երու մե կն ի չն ե րն էին : Ե– կյւղմ է մ ո ռց ո լած՜ Հա ք Գ ւ՛յ ար : ցքւն Հայութեան մէ^ , Հաւատացնելու Համար ^ թէ
դ ժ՛պտական քա ղա քա կր թ ո ւթ ե ան .ո ս կե գար ին մ է^՝ Ամերիկայի մկք Աովեա\ներռԼ ներ շն չում աք իրեՂք բսւ\ք ի գրաց ի կրնային մնալ քՒուրքիո յ Հետ,
ւյ պիրվ՛ ւ այն որ պտպիլրո սնե բու վրա յ կը գրէր գ կազմուած Ազգային քՍ որՀ՚ոլրգր գնաց Ա ան Ֆ՚բ– բայց Գա շն ակց ո ւթ ի ւնն Էր , ՛՛որ պատճառ դարձաւ
երկրին ամէնէն ւլարգացած՜ եւ գիտուն մարդն էր^ րանչիսկօ եւ հ)որՀ րգաժոզովի փակման օրերուն սա եղծ՜ուած թշ^՛ ամ ոլթե ան ե լ ֆար գ եր ո ւ\ն ։
յա,ր ւլուած՝ աղն ո լականի մ բ ն ման , &իձԳ էս Լ\ալԷա յուշագիր մր Կ՝ երկայացոլց յանուն Ափիւռքի Հա Այժմ Հայ ժողովուրդը ի րաւունք ունի Ա*֊ո>Ա–
յութեան
Ե բր՚ա յե ց ի/֊ ե ր ուն մօտ՝ ՛սոփերը^ որ կը իյ՚ոըՀրգա– , պ ա Հ անթելո վ Հայաստան ի թ ր քա սլա տ - կ ո ւայի հրեսին շպրտելու այգ մեգագրանքը եւ ՛ը
նշէբ եբրա յա կան ւլիտոլթիւնը ել փիլիսոփա յա- կան Հ՛ո՛ղ ե ր ո ւ\1 կց՛ումբ Ա ովեաակա\ն Հա քա ս տան ին : սելու *
թէսնր : Ձ.Ուգագիպութետն արդիւնք չէր , երբ գրեթէ Ցարերն Էին, որ միշտ թունաւորեցին մթ֊
Եւ այսպէս , մինչեւ Ժամանակակից Ղ՛ավ1 ,
մ տքի ար տագր ո ւթիւնր ն կա տ ո լած է
յյլ Հաւատքով թէ մատ&ումր աղն\ուական
մբՆ է եւ ՝լոր ա կան-ր տարբե ր կերպւ կր՛ շինուէին գիւղե՛րն ո լ քաղաքնե՛րը մինչեւ երէկ, շանակէ ժողովուրդը յան ձնել ԱՀա՚րոնին , որ եր֊
չէր ) յանձնել ոսկի Հ՛որթին
Այն Հաւատք՛ո՛վ թէ մտածումը ծաղիկ մրն է , որ մ ի շտ ա յզ քաղքենի ճաշակով : բե ք ա ր ո ւե ս տ ա գէ տ քաղաքակրթութիւնը, իմացա
չաճիր Հ ր ա պտրա կներ ո ւ վրայ ել ամբո իլ՛ին՝ ղրկի՝^1 §՝եղի ծան օթ դարաշրջանի մը ռոմ ան թիք Հ Ո– ուրանալու Համար
"^^^ 1 ^* է՚է–11ս ՜ ՛հարը զա յն փնտռեց վանքերու գին եւս կբ սիրէ ր առանձնանալ՝ ամոքումի եղա կան խոյանքր ;
մէ2^ ղձնոստիկեանհերր լռութեան մէ^% արեւելքի նակ մը փնտռելու Համար իր քայքայուած– փիղե Ատոր Համար է, որ <հ($ աո «՚^» ժամանակ առ
ճգնաւո-րներբ՝ առանձնութեան մէ^ ^ պայծառա֊ րուն , թեր, եւս միտ յն ախտաւո\ր ճաշակս վ մը , որ Ժամանակ կը պաՀանքէ մեր առանձնակեաց բայց
փայլ Ե/յագան՝ Ողիմպոսի գագաթը : ղինք կը տանէ ր աւերակներուն , ինչպէս Պօտլէրբ՝ ա դ Լ՛ո ւա կան մ տ ա լոր ա կնն եր էն , ի քնել վար էրենց
Այգ աւանգութետմբ , ռամկութեան դէմ մը– Հիւաէ՛ գո ւթեան ծազի կներ ո ւն Հ ա դտարաէլներէն՛ եւ փշրել ,ո՚սկի Հորթերը, որոնց
աած՜մ ան ն՛՛ուիրակ ան ո ւթիւնր պաշտ պան ելու ձըգ– Բայց մենք կրնա^՚նք փղոսկրեայ աշտարակի ոտքին տակ , աՀա , ս պան գա ր ամետ եան տօն են
տռւմով էր ^ որ ֆրանսական Ակադեմիան երկար տե սո ւթեան յա լա կն ո ւթ ի ւնն երր աալ քաղքենի Հո սարքեր աղգա յին Հ ան դան ա կը ուր ացո զ մարդիկ ք
ատեն իր գուռն ե րը գոց պաՀեց վէպ գրո ղն\ե\րո լն գիին կամ սոմ ան; թիք ար՚ոլե ստ ա գէ ա ին : բտրեկ են՛ դան այ ին պա ճ ո ւճա պ ատ ան քն ե ը ու վե ր ա–
առ^եւ 1 ՚ԼԷ՚Ղ՚Բ մա ա Ր^*էՈէԼ ո ում կական ա պր անք ինծի կը թուի թէ թիւՀր իմացութեան մէչ ձ&> ծ՜ե ր՝ մ եր ս բ բո
( էհ"վ։ժ\) անի վիպագիր ամ ո լսին ր ա ր կածավ մ ի այն անոն ք , որ ներշնչմ ան կամ երկունքի պաՀ երուն բար բառ
մտաւ ներս , առաջին անգամ՝) Հ ան Հ ր աժ ե * ա առ ան ձն ո ւթեան պաՀ ան ^ը կը շփ ո թեն մեր՝ լեզուն ւ
կեանքի առա՛՝ ձն ո լթեան պաՀ ան^ին Հ ետ : ինծի կլ1 ՀՀ0առտի>յւն ա յս պաՀանքը չի նշանակեր թէ
Եւ Հ իմ տ գ խ ո ս տ ո վան ո ւթ Է ւձն մը : Ե՛" դէմ չեմ թուի թէ թ իւր իմ ացո լ թե ան մէ^ են ւս^-ոնք, ոբ մենք, մինակ, չենք կրնար մաքրել Հրապարակք*
փղո ս կր եա ք աշտարակին , սիրելի Ա արաֆեան. * տրո ւե ս տ ա ղ է տ ին ա շխ ատ անք ի պաՀ ե ր ո ւ ազա եւ ե՞ խնգրենք «չէ զո քէներու օժանդակութիւնը է
*հէմ չեմ կառուցանելու մտքի առանձնարան մը ^ տութիւն բ կը շվւոթեն մարգոց Հաւաքական ս,Հ~ Ոսկիէ չէ՛, ի՛նչ նիւթէ ալ շինուին այդ Հորթերը,
ուր գայ ին բ՛– ակ ի լ մ տած՜մ ան քուրմերը : Հեռու խատանքի պայմաններուն Հետ ; չեն կրնար դիմանալ մեր Հարուածներուն ։ Բայց
օրուան՛ աղմուկէն ե՛լ աճպարար գրողներու տօնա~ Ատ կից կը ծագի նաեւ շփոթութիւնը ստեղ– Հայ մ տաւո ր ականներուն պատիլը կլՀ պաՀ ան քէ ,
վաճառէն , ուր իրենց գոածյա անպայման կարդա ծ՜ագործ՜ տ՛րո ւեստաղէտն ե բո ւ չէղոքոլթեան Հար– որ երբե՛մն իքնեն Հրապարակ եւ կարծ՜իք յայտնեն
ցնելու գիւրԿւ ւ թ իլնր արուեստ կր Համա րին ո՛ կատարուած– բարբար ոսութեան ց մ աս ին :
մանք , բձ՚ կերա յին պայքարներէն ^ ուր Հոգեկան Բանաստեղծ 1 նկա՛րիչ կամ երաժիշտ, ստեղ 1925—1930 թ ոլ.ստկաԼ՚նե\ը ուն , բուՏն տարէ՛ն
տի/տաբան ո ւթիւնր Հ իւսէ
ոճրային դաւեր կը ծագործ արուեստագէտը ազն Ա՚ովսէսն է՝ որ չեմ յէչեր , խումբ մը Հին մս։ ա ւո րականնևր (Ա–
պատմութիւնը Հացի գոյնով միայն ^րդեղած՝ : Սինայի քերան վրայ կբ բարձրանայ (փղոսկրեայ դոնռ , ք՝ ա շսւ յ Լ ան > Ջ օ պան ե ան ) պարսաւանքի յայ
0Հ գեղեցիկ ճգնութիւն յա Հ ինե\րո ւն , կէս֊գի– ա չտար ա կ ) , ինքնամ փոփ խոր Հ ր գած՜ ո ւթ ի լննե րոլ տարարութիւն մր ԸՀ՚ի՚ս ո լ ՚ ր ի շ մտաւորակա՛նի մր
շերէն ետքր տակաւին վառող իլղի յամբարին : լեզակագո յն ամ պերուն մ էֆէն կարդալու եւ պատ դէմ , իրենց սերունդէն հ Ջեմ ուզեիր քնն՚ոլթեաէն
Ա/ո՛ , անՀր աժե շտ է ինքնամփոփոլիլ ^ ճգն իլ , մական տախտակի՝ մը վրա յ գբի առնելու Համար առնել թէ արդա ր էր կատարուած այգ յայտա
ամ բար՝ե>^լ , ամ բար՚ե* լ յ ո րպէ սղի Հոգին ուռի , ցեղային Հանճարին թելադրանքները, որպէսոի րարութիւնը; \յկատի ունիմ միայն ձեւյէ^ ու. կշ
մ ումը ծովանա ք : յետոյ իքն է լեռն էն վար՝ ուսուցանելու Համ ար՛ սաասեմ որ երիտասարդ սե\է, ունոձն ալ գիտնայ ար–
Ել սակայն ^ սէբռէէ՛ Սարաֆեան , ատիկա ղանո\՚– ք իր ժողովուրդին , ել փշրելու Համ ար աշ յ֊եց՛ ել իր ձայն՛ը^ յանուն արդարութեան , յանուն
պատճառ մը չէ գրագէտին ել ժ՜ողովուրդին ա–
մ ո ւսն ա յ ո ւծ՜մ ան՛ : խար Հ ի կ կուռքերը , որոնք շին՛ուած՜ էին առանց մեր սրբութեանց ել յանուն մեր աղգա յին Հանգա
իր սրբազտն ներշնչման Հ նակին :
՝ք*աղքենի Հոգին կը սիրէ իր բնակարանը շի Հան գան ա կը , որ պիտ ի արուի ժ-ոզովուրդին , Այդ ^անգանակն է ^ որ պիտի բանաձեւեմ այս
ցան առ
նել դրացիին տունէն Հեռոլ^ պարտ է ղի մը արուեստագէ՛տը միայն կրնայ բերել, լեռնէն կամ յօգո։աէՒաշարքով, Ոկր քննութեան պիտի ն՛եր
սօսի Դատ
կապատով բաժ՝– ած՜ եւ դրան լա առ^եւ երկու սղի ամպերէն , բայց անպայման՝ ցեոային Հանճարին նուին օրուան վէճերր (Հայաստան , Աւիիւռք,
ղին ո ւո ր ա կա\Ն բարելի կանգնե ց ո լցած՜ 1 ո րպէ Հա– ակունքնե րէն , եւ ա յգ թաքուն ակոլն քներր գաղթ, Հ. 8. Դաշնակցութիւն, թ՛րքահայ
յսպէս
օրօրուի ծ^աոերոլԼ սօսափիւնով՝ մ ոռնա լու կը գա՛– ուին միայն արուե՛ստագէտին Հոգլոյն մէք : ել Հայ Համայնավար կուսակցութիւն՝) Հ
մ ա\ր մ արգկա յին թշուառութեան ձա յնը ։ Ա Բաժանել արուեստագէտէ իր ժողովուրդէնկլլ ^ԷՀ՜ Շ. ՆԱՐԳՈՒՆԻ
Fonds A.R.A.M