Page 98 - ARM_19-1947_03

«ՍԱՍՈԻՆ8Ի ԳԱԻԻԹ» ներուն եւ բանավէճերուն, ինչպէս նաեւ ֆկատի դՈսկաԱ ԾւատիկեաԱ

առնելով իր Սաաււ&ակաւն,^ կ առոլցումն ու յառա– 0

ԳԻՒՑԱԶՆԱՎ/ՊԻ ԱՌԹԻԻ քաբանը, եկած եմ այն եզրակացութեան թէ Զի* ԽՍԻՐ ինչպէս հաղորդած էինք, Յուղիս 7ին

(Առաջարկ– մը հայ մտաւոբականուր֊եան) թունին, Հակառակ անոր որ աֆընգՀաա մեր գի՛-

ցազնավէպփ– շուրք կը խօսի, ամէնէն շատ թիւրի– Եգիպտոսի մէջ մեռած է Ո սկան պէյՄարտիկեա|ն,

մացութիւն ք&՚ՔԲ Հր ստեղծէ անոր Լուրք եւ մեր երբեմնի Օսմ՛ կայսրու.բ4եաս թղթատարական նա.

Այն առա քար քլո ւթիւնը զոր պիտի լմնեմ ներ - մ տ ա ւո ը ա կանո ւթ ի ւն ը Հեռու կը պաՀ է այս կալ - իւաբաբր: Այս սսւթիւ ի (է • Պ • Միսաքհան կը գբէ

կայ յօդուածով, ըրած եմ իմ շարաՀիւսած Սա - ուածէն՝: Բանգիտութեան ^ բառագիտութեան եւ «Յուսաբեր»^ մէջ • —

սունս ի Ղ՝աւիթ՝ֆ Հատորի Տ առաք արանին մէք Հ պատմ ական ենթա գր ո ւթի ւնն ե բ ո ւ քաոս մըն են Պ– Մօտաւորապես երկու, տասնեակ տարիներէ ի

Հիմա Պ* Զիթունին ինծի առիթը կուտայ ՀլԳառա– Զիթունիի ե՛ւ գրքե՛ր ը ե՛ ւ յօդուածները , պիտան՛ին ՛Լեր էր որ Հեչոլան կր բնակէր , ուր իւագագ ու

քՖի միքոցալ իմ առաքար կութ իւտ-ս աւելի լուսա - եւ անպէտ ը իրարու վրա լ կուտակուած : Այս բո­ սյ ո ան ձ)ւ ա ց ե ա լ կեա\նք մր կր վարէր :

րաֆե լ ե ւ ուղղակի գիմ ել Հայ մ աաւո րա կան՛ո լ - լորին վրայ աւելցուցէք Զիթ՛ունիի ի՚նքնագռվու - Հոս ալ բարեկամներու ու Ծ՜անօթներ ու

թեան , որ Հաւաքական սլա ր տա կան ութ իւն մը ու­ թ իւննե րը , ուր իր գիրքը Հ-կոթո գա կան» կը դառ­ ստուար թիւ մր կազմելով, չատերէ սիրոլաօ՜ եւ

նի մեր ազգ՛ դիւցազն ավէ պին Հանդէպ։ նայ, իր դրի առած փոփոխակը գրի աոնտւած փո– յարգուաօ֊ էր :

Բոլորի\ն ծանօթ է, կամ պէտք է ծանօթ ըլլայ.– վախակներու ՀձթագուՀի՝^ կը Հռչակուի , եւ մեր Վերջին ձ՜այր մոսմկալ կեանք մր կր վարէր,

թէ \Տ73ին Գ, վրդ՛ Արուանձտեա՚նի կողմէ առա - ա զգայ է ֆ վէպը Զ ի թուն ին իր ս ե փա կանո ւթիւն ր ոչ կր ծ-իէր , ոչ աչ կր իւմէր , ու զարմանք ազդե­

քին անգամ գրի առնուած փոփոխակը Հետաքր - կր նկատէ եւ շեշտը կը դնէ իբ ստեդծադործրլ - լու աստիճան սակաւակեր էր յ Շատ Հաւանականը^

քր ութ իւն ստեղծես Հայ մո ղովրդա կան րանա Հիւ­ թեան վրայ, փոփոխակները ՃՈՆմ Թիւր– նկատե­ րէն , իր երկարակեցութիւն ը արդիւնքն է ա յգ

սս ւթեան ա յս գլուխ գո բծոց ին Հուրք , եւ թէ մին­ լով ։ պարզ ապրելակերպին - ճգնաւորական այդպիսի

չեւ մեր օրերը գրի առնուեցան մօտ 60 փոփո­ Հա յ գրագէտն ու մ աաւո րական ը , անծանօթ խստակեցութեան չնորՀիլ միայն կարելի էր

խակներ՝ տարրեր գաւառա րա ր րառներով : ի ա ա ^ ըլլա լո վ գա ւա ռա բա ր րառնե ր ո ւն , ան ծանօ թ ըլլա ֊ խարխուլ աուոգֆութեան մր ոլթսոլնամեայ տեւ՝ո–

կա\ն՝, պատմական ե լեգուա կան րազմաթիւ <ոլ– լով Հըատարակուած փոփոխակներուն եւ լ\ոլրք զութ իւ ն մր *պ* .Հովել
Ո սկան սլէ յ սա ո յիկեան՝
սումնասիրութիլններ գրուած են՝ այգ առթիւ ան ուսումնաս ի ր ո ւթ ի ւննե բ ո ւն , խելք չՀասցնելով ազ­ Համ ակե րպո ւթեամբ

ցած 75 տարիներու ընթացքին : Հ ատ ո ւա ձ՜նե, գագրական այս անսաՀման ^բանգիտութեանդ , կղզիացած էր կեանքի վայելքներէն : իբրեւ մտա­

դրուագներ բանաստեղծական վերամշակման նիւթ անտարբեր՚ոլթեամբ 1լ՝ազատէ իր օձիքր այս խառ­ ւորական մարգ ան կեանքի մեծագոյն Հաճոյքը ի–

գա րձած են քանի մը բանաստեղծներ ու կո զմէ է նակս յտէն , թոԳէով որ Պ • Զիթունփն յիմարի տեղ մ ացակախ ապրումներու մ էք խտացած կը գտնէ ը ։ ՚

Սակայն– գ մեր ազգ* գիւցաղնավէպի ամբողք ական դն է Հայ գր ա՝գ է տն երը նոյն իսկ դի ւ ց ազն ավէ պ ի ԱյԳ պատճառաւ ալ, գիրքն ու գրիչը իր 111 -

բնագիրը յ փոփոխակներու Հ ա ր աղա տո ւթեամբ բնագրի առթիւ գ երբ այգ բնագիրը իբրեւ ստեղ­ ռօրեա յ կեանքին ան բա մ ան մտերիմ երը դարձած

վե ր ա կա ռո ւց ո ւած եւ շար ա՛Հ ի ւս ո ւած չէ ր մ ին չեւ ծագործ ութիւն՝ դե զար ո ւեւ՛ տա կան գրակալաւ - էիս՛՝ Անոնցմով կը մխիթարուէր ու ^ոգեւորուէր %

վերքերս , որով Հայ գրականութիւնը գլխաւոր բաց թեան կալուածին կը պատկանի ։ Հակառակ մ ի ական ի ու տկարատես ր լ լա լուն՝

մը ունէր , իսկ Հա յ գրագէտներու եւ մ աաւո րա - \ Ա* ինչդ եռ անՀբամեշտ է ՛որ ամէն մարդ գփտ– շարունակ կը կարդար կամ կը գրէր •

կանո ւթ ե ան մ՚եծագո յն մ ասը անՀ ա զո ր գ կր մֆար ն ա յ թէ մեր դիւցազն ավէպը մ ո դո վըդա կան բա - Ս՝էկ քանի օտար լեգուֆեր գիտնալով ֆր–

մեր գի ւց աղե ավէ պին : ֆաՀիւսութիւֆ մըն է , բերանացի աւանդուած սե­ րաֆսե րէն , ան գլեր էն , արաբերէն , պարսկերէն

Զարմանալի երեւոյթն այն է, <որ ՚նցեալ 75 րունդէ սերունդ , ե թէ անոր Հեղինակը անՀ ատ Հաճո յքո-վ կը Հ ե տեւէ բ մէքազգա յին մ՛տաւորական

տարիներուն կազմ ա լո բ ո լա ծ ու. ծաղկած է արեւ մը չէ , այլ մողովուտ,րդ մը : Աւանդուած վէպը գրա­ շարմում ին , րնտրեա լ Հ եղին ա կն ե ր ո լ գո բծեր ը կ ր

մ տեան ել. արեւելեան մեր արգի գրականութիւն՛ը, կան ստեղծագործութիւն մըն է , իր տեսակին մէք կարդա ր ու երբեմն թարգմանութիւնն եր կ՝ը^ էը •

ու այգ գրականութիւնը չէ կրցած ունենալ, կամ ինքնայատուկ , եւ արժէ՜ք ունի՝ որպէս արուեստ՝ Բայց գրի ել գրականութեան մարզին մէք^ իր

անՀբամեշտութիւնը չէ զգացած, ունենա լու մ եր այդ ինքնայատկութեան եւ այն ազգային ազատա­ պաշտամունքի առարկան Հայ գրականութիւնն էր՛՛

գիւցաղնավէպի լըիլ թ^ագէրԼՀ գրական մտաՀո - գրական խոբՀուբդին Համար , որ դիւցազնավէպիէն Ս^ն , լաւ գրաբարագէտ մը Բէէաէով 1 քա քած անօթ

գո ւթե ա՛մբ ։Պատճառնե րուն մ էք չեմ մ տներ , կար­ բովանդակութիւնը կր կազմէ ; էր մեր Հին Հեգինակներուն , կարդացած էր անոնց

ձանագրեմ փաստը; ք^էել ութացած՝ այմմ կը Բնագրի խմբագբման– երեք փորձեր կատար - գ՛ործեր ը , անսաՀմ ան Հ\իա ց ո ւմ ունէ ր անոնց Հաթ–

զգանք կարեւորութիւնը մեր դլ՝ ւ յ ազն ավէ պին , իբ– ուած են այս վե ր քին՝ տասը տարիներուն , գրեթէ գէպ , ու վերքերս քԱորենացիի մասին քՕգուած մր

բել գրականութիւնն՝ ՚՚Լմողովրգս կան բանաՀիւս՚ու - իրարմէ անկախ : Անշուշտ Հայաստանի կաճառի Գրած էր I

թիւն) յ իբրեւ Հայ գրական՛ութեան պատմո ւթեան Հրատաբակած երկու մեծ Հատորները , որ 34 փո­ Միմիայն Հիներով չէր որ կր Հետաքրքրուէր ,

մէկ օղակը^ եւ իբրեւ ոգեւորիչ ընթերցման նիւթ ։ փոխակիներ կը պա բ ո ւն ա կեն եւ լոյս տեսան Ա ա– նորերով ալ կը շաՀ ագգուո ւէ ր , ու սրտի անսաՀ–

Արդ , տասը տարիէ ի վեր այս խնգբի լուծու— ոունցի Ղ՚աւի թ ի Հ աղա րամ եակին առթիւ , մ ղի չ մ ան գո Հո ւն ա կո ւթ եա մբ կը Հ ե տեւէր անոնց նոլա–

մը իրագործման ճամ բու մէք գրուած է ել Հետզ– ում դարձան , որպէսզի այզ խնամուած եւ գիտա­ ճուՀներ ուս Հ.

Հետէ կր ստանա ք ի բ վեր քն ական կա զա պա րը ։ Հա յ կան Հ րատարակո ւթ իւնը Հ իմ բռնելով՝ վա փո - *Հերքերս , իր պաշտամուն՛քին առարկան գար–

գրագէտն ո լ մ աաւո ր ականը պարտականութիւնն խ ակներ էն վեր ա կա ռո լցո ւէ ր գիւցաղնավէպի բնա– ձոլցած էր կոստան Զ ա րեան ի Հ ե զինա կո ւթ իւննե ֊

ունին իրենց մ ասն ակց ո ւթ ի ւն ր , նոյն իսկ ամ էնէն գիրը.։ րը ։ Ամիսներէ ի վեր Հհա՚ւը Լձրան վյրայ7> ըստ -

փոքրիկ օմանգակութիւնը բերել այս գործին. : Աււաջին բնագրի փ որճ մը Հրատարակեց Հա­ ույյսր երկր կը կարդար , ու տեսնելու էր թէ ինչ­

Որպէս զի Հայ գրագէտը կարենայ օգտակար յաստանի կաճառ ր Ա . Աբեղեանի , 0 ր բե լ\իի եւ ՛ո լ– պիսի ոգեւ որ ո ւթե ամբ իր գնաա՚՛տՀ ատա - ՔՀ ԿԸ Ը-–

ըլլալ այս գրակսՀն աշխատանքին մ էք , նա խ \ո՝րո + րիշ\նե րո լ խմբազ րութեամբ : ք$ մ բագբութ իւնը օ– նաձեւէր անոր մասիֆ ։

պէտք է ըլլան գործին սաՀմանները։ Գրական եւ տար եւ անՀասկնալի բառերր Հայացուցած է, Տոքտէօբ , գանձ մըն է, գանձ մը, կը բա­

բանաՀ ի լսական տեսակէտէն ամէնէն առա քին խն– գաւառական այն բառե ր ը որոնք մեր Հին եւ ցագանչէր , ա յ սպի սի գործ մենք չէինք ունեցած

գիրը մեր գիւցաղնավէպի բնագր ի վերա կան՛գն ո ւմֆ ն ո ր լեզուիֆ՝ մէք կան՝ պաՀած է, գաւառական մինչեւ Հիմա, կոթոգ մըն՛ է ։ Զ ա յ ն – Հայ գրականու­

է : ք՝նագի ր ը կաբելի է վերական ՚լձնել երկու միքո– ասոյթնեբը , շարայարս պաւՀմ աԼծ* 1 նախագաւ թեան մեծագոյն փառքը պէաք է նկատել։
թիւննեբու կազմութիւնը է գրեթէ
ցաւ * I , *հաւառա բա ր բառով Լ Հ ած պատումնե - \\ոյնը, Հիւանդանոցին մէք, ան տեղէ մը ՀՏ՚ատրա ֊

րէն բոլոր Հատուածները քով վ ՜– վի բերել, շարա–ինչոը կը գտնենք պատումներուն մէքեւմիքամտած գոմփ Հարսդը ճարել տալով , զայն ամրողքու–

Հ իւսել , տրամ ա բանա կան լրա՛ց ո ւմներն ընել ( օգ֊ է այն չափովի ոյ, ներկայ Հայաստանի ընթերցող թեամբ կարդացնել տուաւ։ իր կենաց մայրամու­

տուելով փոփոխակներու պատառիկնե՛րէն ) եւ Մ ո– Հայութիլնբ կարդայ ու Հասկնայ : Այս բնագիրը տի սեմին առքեւ, անոր տեսիլքովը Հրապուրուած

կաց կամ Տար օնի բարբառով վերականգնել բ(ն1ա. որ կաճառի կողմէ Համեստօըէֆ կոչուած է բքն^– փակեց յո գնա բե կ ա չքեր ը ։

գիրը յ ճիշտ պատմողներու լեզուով եւ ստեղծա - գրքի փորձ՝ դիւցաղն-ավէպի չորս լրի՛֊ &է –֊ղերը կր կասկած չկայ թէ թունդ Հայրենասէր մըն էր՛*

գո րծո ւթեամբ ։ 2,, *հա լա ռա բա ր բա ռն ե բո վ ա պ ո ւա ծ պարունակէ եւ խմբագրութիւնը այն՛ կարծիքն ու­ Հայրենտբաղձո ւթեամ բ կը խայտար իր Հոգին , իը

փոփոխակներէն , ճիշտ նո յն մ եթոտով աշխարՀա– նի թէ ՛եղած փոփոխակներով այս չորս ճիւղերն մեծագոյն զբօսանքն էր , երեկո յեան դէմ , սենեա­

բաբ բնագիրը կազմել , պաՀելով պատում ին ըսե լու են, որ լրիւ ամբողքութիւն մը կր կազմեն, նոյն կին մէք զետեղուած անթելի փոքրիկ գո բծի քին

կերպերը^ ոճական յատկութիւնները եւ Հարազա­ ցեղէն, սերունդէ սեբուՀԿգ իրարու յաքորգելով եւ կոճակը դարձնել՝ Երեւանի կայանր փն՛տռելու

տութիւնը։ Այս երկրորդ կերպս է որ այսօր ան– որ կր վեր քան այ Պզտիկ Մ Հերի մայռին մէք փակ֊ Համար ւ ^

Հրամեշտ է, որովՀետել այդպիսի բնագիր մը մի– ուելով։ Այս բնագիրը իր լեզուով անՀասկնալի է Բոլորփն ալ խորՀուրդ կուտար Հայրենիք եր­

այն մատչելի է ե՛լ Հայութեան ե՛ւ Հալ մտաւորա­ Սփիւռքի Հայութեան , մասամբ անՀասկնալի նաեւ թալ* ՀՀոն է մեր տուն ը , Հ ոն է մեւ լպագւ յն»

կան ու թեան՛ : ,« արեւմ ա սւ Հ սւ յ մ տաւո րական ո ւթեան : կր բացագանչէր , ու մ աՀ ո ւան սնարին քովն իսկ

Հա ւ գրագէտն ու Հայ գրականութիւնը ( Հայ Երկրորդ - աշիսատասիրութիւնը Հ րատաբակած

դպրոցն ո ւ Հայ ընթերցոզ Հասարակութիւնը այս է Պ* Ձիթունին, ԱասոՆնակա(ն աֆունով, եւ կո -

Հարազատ , րա յց Հասկնալ/։ բնագրին պէտք ունին չած է բնագիր։ Զիթունիի Աաւաւ4նԱ»կաէնւ^ բնագիր Ղ՚իրքս մեր գիւցաղնավէպի էոՐս ճ իւղերու լրի1՜

որպէսզի գրագէտն ու բանաստեղծը անկէ օգտուին չ ի կրնար կոչուիլ , թէեւ Ր"Լ"Ր դրուագ - բնագիրր վեր ա կա ռ՛ո ւց ան ե լո լ առա չին փորձն է՝

իբրեւ ստեղծագործութեան օրինակ մը եւ Հայ դպ­ նեբը , նո յնիսկ կրկնութիւն ներ ը Հոն կուտակուած արեւմտաՀայ արգի լեզուփն կարելի չափով մօ -

րոցը ե լ առՀ ասա բակ Հազ ընթե րցողր. կարդա յ եւ են , պարզ տյ՝խ՛ պատճառ վ որ Զիթունին , Համա­ տեցուաօ՜ Հ Ամէն պարագայի //՛Հ 0 Հ։ււյ մտաւորա–

ՎամԿԷ Իր ազգային դիւցաղնավկպը : ձայն իր յառաքաբանին՝ ուզած է գրական մ շա - կանոլթեան եւ րնթերցոզ Հասարակութեան՛ Հաս–

Խսդիրը գրական կա լո ւած 1'ե մէք պաՀ ելով , կում ի ենթարկել դիւցազն ավէպը , պէտք եղած կնալի ձեւով մր, որ եւ Հարազատ է փոփոխակ­

դուրս կր թոդոկնք գիտական եւ պատ մ տգիտական տեղը իր կողմէ տողեր , Հատուածներ եւ բառեր ներու բնագրերուն : իմ Տառադարանիս մէ^ գրա­

ուսումնասիբութի ւնները , բարբա՚ռային լեզՈւի աւելցնելով։ իր գրքի մէկ երբորգր իրմէ շաըա– կան, լեզուական ել վէպի տրամաբանական ամ -

քննութիւնն ու բազգատ ո ւթ իւնը ա Ր գ է լեզուին դրուած , կամ դրուագներու կբկնութեամբ ու նոյն բոզչութիւնր շարաՀիւսելոլ բացատ՛ր ութ իւնն ե ր ր

Հետ* եւ րո լ ո ր այն խնդիրները որոնք բանասիրա­ իմ աստի արտա յայտութեան տարբերակները աւել­ տուահ՜ եմ, Հոս չեմ ուզեր կրկնել։

կան եւ ազգագրական նշանակութիւն ունին ։ ինչ­ ցնելով՝ ծաւալուն Հաւաքածոյ մը դարձա՛ծ է, ուր Արդ, Հայ՛աստանի բնագրի խմբագրոգներր ի–

պէս ըսի ՎռՐՐ* անցած 75 տարիներուն այդ կար­ բառ Ոլ բացատրութիւն, պատմական եւ աշխ՚ար– րենց Տառադարանին մէ^ կ՝րսԼն . «Այս գրքին մէ^

գի խ1 դի բն՛երով Հայ գիտուններն ու աղգագրա - Հագբական ծանօթութիւնները , պատմական են– չկայ տող մր, որ փոփոխակներու մէ^ րսուաօ՜

գէտն երը զբաղած ՛են եւ ասկէ յետոյ ալ պիտի թագրութիւններր գրքի գրեթէ կէսր բռնած են , չլդլար տ

զ ը ա ղին բազմ աթիւ ու բաղմ աղան խնդիրներով ։ բանասիրութիւն, գիտութիւֆ, ազգագրութիւն եւ Ես իմ Տառադարանիս մէդ րսաՆ եմ՝ չկայ տող

Աենք մետալով դրական գեանի վըայ, երբեմն կր­ գրական փորձեր իրար խառնելով։ Զիթունին կը մր, գարձուահ-ք մր, բառ մր, որ բնագիր փոփո­

նանք օգաուիլ այս կամ այն ցուցմունքէն , բառ խոստովանի թէ մ ամ ան ակին ուզած է որ 9* • Վա– խակներէն առնուաձ– չըլլայ։ Այս երկու յայտարա–

մը,կամ պարագայ մը շտկելու լ՛ուն բնագրին մէք է բուման կամ Կ* Զա՝րեան գրական մշակման են - րութիլններր ըսել կ՛ուզեն թէ • մողովրդական
թարկեն փոփոխակներու
Ստեղծագործական աբմէք ներկայացնող բնագիրը հում խիւթը եւ Հայու– - ստեզհ-ագո րհ՜ութեան Հ ա րաղատո ւթ ի ւթւր պաՀաօ՜

բանասիրական լաբիւրինթոսէն պէտք է Հանենք : թեան տան այն կոթոզական երկը, ոբ մեր Իլիա­ եմ, ինչ տոգ որ գրուահ՜ է գրքին մէ^, կարելի է

Բանասիրական եւ պատմագ\քւ տա կան ծամծմուքնե– կանն ու ք\ ղիս ական ր պիտի դաոնար : Եւ որովՀե­ գտ՚է ե լ բնագիր փոփոխակներու մ է ^ ։ Ա՝ են ք եարելի

րը վերք չու\. ին , իսկ Հ ա յ <ե" ա վուրդը մ ի(՝ չեւ տել այգ բանաստեղծները չեն իրագործած այգ է թէ պակաս տող գրաձ– ենք, բայց աւհլի տող՝

վերքերս փաստօրէն իր աղգսւյին գիւցաղնավէպի մեծ աշխատանքը, ինքը Պ * Զիթունին լծուած է (որ կր նշանակէ նոր շարագրութիւն) երբե՛ք :

° Լէ՚Ւ*՜ բսագիրր չունէր է մեծ ստեղծագործական աշխատանքի ել Հբապա - Մինչդեռ Ջիթունին կր պարօ֊ենայ իր աւե)ի գրած

Պ* Ձիթունի մեր ազդայփի դիւցազնավէ պ ին բակ գրած է <ձկոթողա կանդը՝ որ կը կոչուի Սա. տողերով, ինչ որ բնագրի Հարազատութենէն մե -

ծանօթ, անով զբաղող եւ ՍասՈւնակաԹ^ պէս մեծ սոսնական: ղալոր եւ ան թո յ լատ րելի շեղում մ րն է :

Հատոր մը Հրատարակող բանաս ք, ր գէմքերէնւ մէկն Երրորդ բնագրի աշխատասիրութիւնը ես եմ (Մնացեալը յաջորդով)

ՀւԱակայն որքան կրցած եմ Հետեւիլ իր յօդուած֊ կատարած եւ գէրքԱ է ո յ ս ընծայած այս տարի յ Կ– ՍԱՍՈԻՆԻ

Fonds A.R.A.M