Page 82 - ARM_19-1947_03
P. 82
Ի Ա Ն Ա Ս Ո Ր Ի ԱՐՇԱԻԱՆ-ԲԸ Թ ա է ք ի ա դեռ վտա&գի մեջ հ վզին։ Ատանալ կաըսը եւ ԱրտաՀանը Արեւել»
եան Թուրքիայէն , որուն ալ ան կբ բաղձայ, պխ.
տի նշանակէ չուան մբ անցընել Թուրքիս յ ոտքե*
Ամէն ամառ, տարագիր Հայ Հասարակութիւ ԱՄԵՐԻԿԵԱՆ ՕԳՆՈՒԹԵԱՆ –ԲԱ՚ԼԱաԿԱՆ ՈՒԹԻՒ– բուն ։
նը Հաւաաարմօրէն կը Համախմբուի ծառախիտ ՆԸ ԿԸ 8ԵՏԱՋԳԷ ՄԻԱ8Ն ՊԱՏԵՐԱԶՄԻ ՎՏԱՆԳԸ Աաիկա Նեղուցներէն աւելէ՝ Թոլրքէոյ վբայ
պարտէզներու , անտառներու, զուլալ ու սառե ո - ԽՄԻ Հետեւեալը էէտ.աշիայն Է յօգուածա . Հաէլակչէռ դնել է : Ներկայ այս օդան ա սա յ էն ,զ ա
բակ աղբիւբնեբու եզերքբ եւ խանդավառ ութ ե ամ ր շարքի մ ը , որ լոյս տեսաձ֊ Է Հ<\,խ Ե՛՛րք րուճ, կր նշանակէ Սթալէնէն տա, րաց ճամբայ մր
1լ՛ընծա յէ իր յարգանքի տուրքը Հայ Հերոսներու Ուըրլտ– դէսլէ Միվէ՝^ Արեւելք, ՀիսիոայինԱ,էրէկէ,Սոլէզ
անթառամ յիշատակին՛. Այդ Հ անդիս ութ իւննե ր բ , Թէլէկրէս՚»)ւ մէջ : Յօդուածագիր Տէնի լալատեղ - Եդէսլտոս եւ. դէպի Իր ազի եւ. Արա րի ո յ նաւթա ֊
բասի մ եր Ազատագրական Հյարժմ ան ական ա ւո ք հակ է Մերձաւոր Արեւելքի գործերում : Ան տհղե. ՝ Հորերը։
դէմ քեբոլ եւ դէպքերու ո գե կո չո ւմ էն , ուրիշ կ"1՜ կագրաձ– էր 1923/-Ճ Քէմալ Ա թ ա թ » ւ ր ք ի հանրապես Եոր անցեալ տարի, Անգարա մեբմ֊եց Ս՛ոսկ
բեւոր նպատակներու ալ կ բ ծառայեն ու պէտք է տութհան ծ1օու|նդը եւ համաշխարհային ի • պատե •ոլայի սլաՀանչներր, պատերազմը շատ մօտ էր (
ծառայեն ; Անոնց մ ի^ոցաւ մեր նո ր ա գ ո յն սերուն– րազմի նախօրեակին, հհտհւած է Տարտա)3էլի մա. ըստ թրքական ընդհանուր սպայակոյտի ել դէ -
գը շաա դիւրութեամբ կրնա յ ծանօթանալ ($ եղա– սին Մեծ պետութեանց խաղերու1ն: տոռներու դատողովմեանց : Խորհրդային զինուո
շրջման ղա՚Նազան Հանգրուաններուն , որոնց սաղ Ա– րական յարձակումը ներկայիս շատ Հաւանականէ
մին մէչ ուռճացա ւ Ա ա յիս 2,$ին ծնած Հրաշափառ ԻՍԹԱ՚եՊՈԻԷ (Թուրքիա) , լուսիս 2.– Թուր– չի թո լիր հետեւեալ պատճառներով
Անկախութիւնը ; 1. քիուսիոյ մէչ՝ ներքին տկարութիւնը ա֊
«Խանասորի Արշաւանք»ր մ էկն է մ եր յեղա » քիո յ օդն ո ւթե ան ամ՛եր իկեան քաղաքականութիւն ւելցաօ֊֊ է ել բարոյական ողին ցաօ՝ է :
փոթութեան ամ էնէն Հ ո յա կապ ս խ ր ա դո բծ ո ւթ ի ւն– նը յետաձգուէ է ռուսական յարձակում ի մբ վտան 2.—- (իուսիա կորսնցուցաձ է իրանի Աարպա–
ներէն , որոնք լուս աւո ր է չ մը բաց ին մեր պատ֊ գը , ր ս ա թուրք ել գա շնա կի ց պա շտօնատարնե բու տական նահանգը , Որ Թուրքի ո յ վրայ րԱալիք աք–
մ ո ւթե ան մ է չ ու սրբեցին բնդմ իԼա մեր ճ ակտին դատողութեան , բայզ չնշած չէ սպառնա լէ քբ ։ ցանային շարմո ւմին մէկ թեւն էր :
քսուած ստրկութեան մուրը ; Թուրքիան կը մնայ Արեւելքը եւ Արեւմուտքը բա 3. (իուսիա չյաչողեցաւ ձեռք ձգել Ցունասա
Ա* եր անկախութեան կ ո բծ ան ո ւմ էն մ ին չեւ ին» ժանող գիծին վրա լ ռազմագիտականն ամէնէն վըա տանը, որ ծրագրուած էր ը^Լ\ել ներթափանցումով,
տան գասո ր կէտը։
նըսունական թուականները ,Հայ ժողովուրդը , Հա որ նոյնպէս յապաղեցուցած է արեւմուտքի կող -
գաղտնՌի՛ քուս ի ոյ բւ ս զճան քները , ւթեւ
կառակ իր պատմական անցեալին , ճանչցուած էր մբ չեն : մէն աքցանային շարժում մը։
ւղղ
իբրեւ մեղկ , ապիկար ազգ մը որ մ իա յն խնդրել , փրէ մ լինի ձեռքը կ՚երեւի ռատ ի ո յ ի լուրերուն 4. կոմունիստներու Հակակշիռին տակ դտ »
աղերսել գիտէ : ի՛նչ գուեՀիկ Հակադրութիւն : Ա– մէչ։ Ա ո վետական ուրիշ խօսողներ պաՀանչ .գրած՜ նուող Պուքկարիոյ մէչ ռոլս բանակին անժողովր
նոբ քրիստոնէական եղբա յ բութ եան ու մարդկա - ՝են արեւելեան Թուրքիոյ Հողամասին վրայ եւ դականութիւնը կ՚աւելնայ եւ կայ այն նկատումը,,
յին սրբազան սկզբունքներու անկեղծօրէն նուի - պաշտօն ա եան պաՀան^նե բ եղած են ս ո վե տակ ան՛ թէ պուլկար դաշնագրի վաւերացումէն 90 օր վեր 0
բումբ յ նկատել՝ ստրկացում : լՀանչցանք , աւա՛ղ , կա յաննե ր ունենա լու Համ ար Նեղուցներուն մէչ : ռուսական բանակ բ ետ պ իա ի քաշո լի :
շաա ուշ, մեր բմբոնոլմնեբու սխալը : Գառն ու Ա ս ոնք Հ ին ց ա ր ա կան պաՀ ան՝չնե րն են ի վէ ա ս 5. Թրումրն՝ յայտարարած էր* թէ պիտի ե»
տաժանագին փո րձեբէ վեը^ մ իա յն զգացինք «եր Թուրքիոյ , մինչ Լենին Համաձայնած էր մոռնալ րաշխաւորուի Թուբքիռյ անկախութիւն ր* ինչ որ
կաթէ շեբեփ»իձն ան՚Հ րաժեշտութիւնր : Դէպքեր ր կնքելով բա բ ե կամ ական երկու գ «գրեր ՝Րէմւ բա րձ րաց ո լցած է ռուսական յարձակման մ բ գին ր
մեզի ցոյց տուին՝ Ոաֆֆիներու, 1յ ր իմե անն ե բ ո ւ , Աթաթուրքին Հետ ; եւ քհուսիոյ չիղերոլ պատերազմին գէմ խստա
այլ մանաւանդ, ՝Բ բ ի ստափ ո րնե ր ո ւ քարոզութեանց Վարչապետ էյոսէֆ Ա թա լինի քաղաքականու ցուցած է թրքական ընդդիմութիւնը*
ճշմարտ ո ւթիւնը : Այո՛ , Հարուածել պէտք էր, մի՛ թեան պաշտպանողական կամ յաբձակողական րլ» 6. ֊ ֊ Մոսկ .ուա յէ էյոըՀ ըգամ ո ղո վին մէ9
* ա ո ո ւա ծել , ամբող^ աշխարՀին զգացնելու լալու փորձը տեսնուեցաւ ան ց ե ա լա շն ան\Ո ւո շթև կ– արտաքին նախարար շՀորճ Ա. Մարշրլ Հետապն
մեր գոյութիւնբ ։ Փա՛ռք , Հազար փառք տարա » թընի մէչ , երբ ան՛ պաՀ ան չեց Նեղուցներու վե - դած է Հաստատ քաղաքական ութ է լ ն մը։
,ծող ա յգ օրՀնեալ բազուկին* : քՍանասոբը արիւ - բաբերեալ Աոնթրէոյի միչազգային Համաձայնա» 7. Տունաստանէ ել Թուրքիոյ օգնութեան
: ճրագրէն
նար բո լ ոսոխին գլիս ուն ի^ած առա չին՛ Հարուած - գրին վերա քննա ւթիւնը առթիւ (Ամերիկեան) փոնկրէսին իյիս–
ներէն մէկն եղաւ ։ իՂՆչ է «Խանասոբ»ը։ Ո՞ւրկէ Ուաշինկթրն ոչ միայն Համաձայնեցաւ վերա–՛ քախիէ մ ե կ ա միասնութեա՛ն քուէն կայ; Տունաստա
ծագում առաւ ան ։ քննութեան , այլ եւ առաչարկեց զայն գար ձնել ի նի օգնութիւնը Թուբքիռյ նոյնքան կարեւոր էր,
1895-96^ Համ ատ արած Հայկական սարսռաղ - նպաստ քիուսիոյ՝ թոյլատրելով ոբ Միութիւնդ որքան ուզղակէ օգնութէւՏԼը, եթէ աւելին չէ;
դեցիկ չարդերէն վեբչ, Վասպուրականի ինք%ա - եւ անոր արբան եակ պետութիւնն երը իրենց նաւե 8. Թրումընի վարգապետոլթէւնր Հ սկա յա
պաշտպանութեան մ՛, ր խում բեր ր , թուրք կառա » րը անցընեն ամէն ժամ տնակ , եւ արգիլուի ամե» կան ազգեցոլթէւն ըրած է Մ իՀէն Արեւելքի մէչ
վա ր ո ւթ ե ան Հետապնդումն եր էն խուսափելու Հա ր իկեան եւ արեւմտեան պետութեանց ռաղմանաւե– Թուրքիոյ դրացիներուն վբայ, որոնք նուաղ զի լ՝ ող
մար , երբ. կբ ստիպուին անցնիլ Պարսկաստան , բու մուտքը, ոեւէ ժամ անա կ, բացէ եթէ իյ. Մի– են սովետական ներթափս/Լցումէն աՎել եւ աւելէ
Իք ան ա ս ո ր ի դաշտէն ոչ Հեռու, Ա>ոլրբ ք՛արթողի », ո ւթիւնը Համ աձայն ի եւ կամ Ա իացեալ Ազգերոլ քաիւթէւն ցոյց կուտան այգ մաս էն բան մր ընե
մէոս Առաքեալի վանքին գի*^աց ել ԳարաՀիսար կազմակերպութեան ՀըաՀանգով րէէայ ՚ Այգ լռբ» լու Համար ։ Բայց Թուրքեր եւ իրենց գրացիներր
լ եր ա ն ստորոտը,կը պաշարուին արիւնռուշտ Ս՛աղ» պով կը ճանչցուի քհուսիոյ պաշտպանութեան ա.1" փրզութիմւր կր նկ ատեն մ իմ իա յն ժամ անա ™
րիկցինեբէն, որոնց աշիրաթապետն էր տխրաՀռ— մասնաւոր շաՀը Ն՛եղուցներու մէչ ։ կաւոր : Ռուսական Ար^ին թաթը շատ մօտ է եւ ա– .
չակ ՛էք ա րաֆ-բէգը , ել անՀաւասար կռիւէ մբ վե ր^ ք՝այց Ա թալին այղ. աշտպանո ւթեամ ր գոՀ չէ : նոՀ շունչը , անոնց վղին վրայ , շաա .ոտք է , եւ
գրեթէ բոլորն ալ կբ կո տորուին : Այս գ ո ՚ յ ժ ը մեծ Լքիուսիոյ եւ քՒոլրքիոյ) Ամերիկա շատ Հ եռա
շարքերուն Ան կր պնդէ որ երկուքին ցնելու Համարէ ւնոնւ յյգ Վ քանդը մ ոռ–
ցնցում առա չ բերաւ յեղափոխութեան* ու Հայ ժ ո - կողմէ լուծում մր րլլայ փոխան միչազգային Հա
"*էչ ՝* Աոլգի մէչ էին Հայոց աշխաբՀն առաջնորդ մաձայն ադրի մր Հ Եւ ան կբ պա Հան չէ ռուսական (Յաջորդ յօդուածը՝ «.Որքա՞ն կր դիմանայ
ղովուրդըւիր գաղափարական՝ աննման նա– կա յանն եր ուն են ա լու Ե ր կոտ ասան Կղզին եր ո լ մէթ թուրք բանակը կարմ իր օգանւ աւե ր ո լ եւ Հրաս ա յ»
ներուն՝ Պետռ յի , Աւետիսեան ի եւ Ա արտիկի այն չանքեբուն Հ ետ , որոնք կ^ըէէան խոր Հ բգա յին լի բու դէմ՛») :
Հատակում ր իրենց խում բերու քաչիրուՏհ Հետ , ո՛ կայանն ե ր ո լենա լո ւ էք ր կո տ ա սան . Կղզիներու մէ9 ԼԻՒՏՎԷԼ ՏԷՆԻ
րոնք իրենց Հերոսական կռիւներով Հսկայական իրաւունքնե բ Ափ րիկե ան
Հորդա» եւ Հ ո գա տ ար ո ւթե ան
•վնասներ Հասցուցե ր Է ին կաբմիր գազանի Հայու Տրիս/ո լիսի եւ էրիթբէայի վրայ։ հւ«ււ«ււ»ւււ»«ա–ււ–^ . ՜™.–..I"»»»*՛
նեբուն եւ Հաւանական չաբգէ փրկեր Վանի Զուտ ռազմագիտական ՍԹԱԼԻՆԿՐԱՏԻ վերաշէնութեան առթէւ
տեսակէտով՝ Ա թալին խիստ քԼնադսւա
թեան սա ո ւա ր ա գո յն մ ասր ,տ խ ր ո ւթե ան ծանր վա լթիւննեբ կը Հրատարակէ կու ՜
դիմաց ։ պ է տք չ ունի կ ա յա՛ննե ր ո ւն են ա լո լ Նեղու ց՝1 ե ր ո ւն սակցութեան
րագոյր մը կր քաշէ իր յոյսի արշալոյսին պաշտօնաթերթր , «ՓբավտաՖ ; Նոյն
էր նաեւ Հ* Տ * մէչ՛. Պուլկաբիոյ մէչ իր ունեցած օդակայաններր ինք Պրոխվատի/Ոէվ, վերաշինութեան
\ԱտաՀոգութեան՛ մատնուած բնգՀ • րաըա
կ՚իշխեն Տարտանէլի եւ Եգէական ծովի վերի մա»
,կնկլ լ ^ ղ - ^ ի լատ տուղարր, կր խոստովանի թէ ծրագրին գործ՛ս ~
՛ը. •• Այ– ծրազիրնկ ,Մ ի 1 ե ր ե ր ա .վ ր ա յ
լանի բայ9 Նեոոլց%երոլ Հակլ դրութիւնը չափազանց դանդաղ կչոնթանա լ։ Անց
խորտակած էր* Անել վիճակ մը ստեղծուած էր՛՛ սին վրայ։ Անոր (Աթալթնի) եուկօ սլաւական եւ եալ տարուան Համար նախատես ուած աշխատ ան -
Նոյնիսկ մեր օտար բարեկամներէն շատեր , որոնք այպանական կայանները կը նային Ադր իա կան ի ել քին 64 առ Հար իւր բ կատարուած է) 11Ահ ա ,1" ա ա Ր ՜
մեծ յոյսեր գրած էին Հա,1 Տեղափոխութեան վբ» կշիռը կր նշանակէ չուան մը անցընել Թուր քիո , ռւանր ոչ գոՀաց ուցիչ %
բա յ , յոռետեսո ւթեան մ էչ 1լ րնկզմ ին ու պաՀ մ ը
այնպէս 1լ ՛ենթադրեն թէ ԳարաՀիսաբ լերան լան–
չի բոլն– վրայ իր վեր չին շունչը փչեց Ան Հ
Պէաք էր վերակագնել կացութ իւն բ , աւիւն եւ Դաշնակցութիւնբ անդուլ մտածեց ուժգին
յոյս ներարկել թմրած Հոգիներէն՝ ներս , զգացնել ՀակաՀարուածի մը մասին, այնպիսի ՀակաՀար - 250 Հոգէ 250 րոլրոլմնալէա ծաղէեներպսկոլած
մ ան ալանդ Հայ եւ օտար թե րաՀ ա լա ան ե ր ո ւն թէ ուածի մը՝ որուն Հետքեր բ ան խչե լի օր էն գրոշ - Հայաստանի ամէն գաշտերէն , ուխտեալ գատա -
Հալ ^ե ղավա խութ իւր ասուպ մը չէր ՚* կաբելի® էր մոլէին պատմութեան մէչ։ Եւ այգ ՀակաՀաըոլա» խազներ որ կ՚երթային գազանաբարոյ թշնամիէն
Հողին Հաւասարեց Լ ել սիգապանծ Արարատը , կա֊ էր ոճբագործոլթեանց Համար ր պահվելու, ա-
բելիռ էր ցամքեցնել մ շտաՀոս , կամ ր չինկէ ցԱր աք՛ Տը անիկա յղացաւ իր ամէնէն կտրիճ, ամէնէն մՆէէնն ռասդաե.ա .ս.աոո1կ֊ ա ր գ լէ...• ". 1 2 7.^ ^ 1. <- Լ. ՝
սը էՆո յնսլէս ել Հա յժոոովուրգիԱզատութեան Ոգին գգաաղղաափփաարրաակկաանն մարտիկներէն՝ Նիհկեոռլ ՀոմՏոՀվաՀնան . մՐ~՝ ւ 1– 1ւԼ *• ճ, * 5՛Ա Լք " " ^* է*–՚լզԲացոակօա֊ ցած րևտրաւսնրէ
որ Աբտաշէսներէն , Տիգրաններէն , Վարգաննե - նէսեանի եռուն ուղեղին մէչ, այն Նիկոլին՝ զոր սը որ կը փութար էր արիւնով աղգային պատ -
րէն , ՛ի ա լի թ–>Ո է գե բ էն> եւ Ի սրա յէ լ 0 ր ինե րէն նե բ– թշնամին Գուման (Փոթորիկ) քորչորչեց : Եւ ար •ուի նախատինքը չնլելՈլ.. Ա 1 ո ն մվՔէնըան -
շն չո լա էր Հա յ յեղափոխութեան , կա րե լի չէր դարեւ Նիկոլր , մ եր վիպական՝ դիւցազն Լ րուն՝ ուորնեբ, գէլղացէնեը, արհեստաւորներ ուստ -
խեղդել ժողովուգին մէկ մասին արեան մէչ*. Ա ուբբ Ա արգի սի եւ Ա ասուն ց ի Գաւի թ ին՛ նմ ան , Թողյներ , մտադրակալննելր չ–,, բիմ*է՛շրկնշեղրԱ1 , նոյնէսկ
յսպւարա՛լաեւ
մբրկասաստ 1լ արշաւէր ու վա՛յ այն աՈՆշման.^ո5յ Կկղղեերրաակկաաննննեերր՝՝ ,0գտլ,խ,ա,ւ,որութեամո ւբ , 1 ՚
Հայ ժողովուրդը ^ իր մրրկայո յզ ան ցետ լի՛ն մ է^ որ իր մաՀաբեր Հարուածներ՛ուն տակ կ՚իյնար :
շա՛տ աղէտ1եբ էր տեսած : Ան՛/։կա տոկացեր էր Նիկոլբ որբ իր ծրագրին յատակագիծ բ նե ր կա» Վարգանի.. Հոն էր առիւծասի իշխանը, (Յով
ճէնկիղ ա հյա1եբու, Լէնկթիմուրնե բու կոտորած - յացուց , ոլրախութեամբ ող^էուԼ ուեցալ ՚, Ե ր կա ր ոէփ Արգոլթեան) լիոխ Հրամանատարի պաշտօ -
նեբուն եւ , Փ իւս ի կ ի նմ ան՝ յարութիւն էր առեր ու մ ան բ ա կր կի տ ո լսումն աս ի ր ո ւթ ի ւննե բ է վեբչ , նով֊. Գումանը զոր ամէկն ալ կր կարծէին Ար -
արեան բաղնիքներուն մ է չէն : Հետեւաբար , քանի անցան Արշաւանքի պատրաստութեան : շալանքին Հաւան կան ղեկավարէ ր/ր Հ^աԼր
մը Հարիւր Հոգիներու չարգր պէտք չէր զայն ընկ Գաշնակց ո ւթիւնը , ա շխարՀ ի չորս ծագերուն նկատելով Որ անոր ծւ տյրայեղ խ իգա իսո ւթ իւ**ը
ճէր առ յաւէտ։ Բայց, ինչպէս որ մէկ դար առաV ցրուած իր մ արմինն ե ր ո ւն միչոցալ , զօրաշարժ գուցէ որոշ ձախողանք պատճառէր գործին՝, յիս,~
մեր Ազատագրական Հյա րժմ ան ա ռա չին խօսնակր յայտարարեց : կարճ ժամանակումիչոց մբ բաւա — նապետի պաշտօն միայն տուած էր։ Ընկերներէն
անզուգական Աբովեան ը կ՚ողբար իբ ս րտառոլք կան եղաւ, որ իրարմէ Հարիւրաւոր մղոններով շատեր , որ ծանօթ էին անոր յանգուգն նկարա ՜
«Վաթանի երդք՛ով, կենսատու շունչ մբ անՀրա - անչատուած զանազան ե ր կրամասերէն՝ ^ անս պա - գրին, պաՀ մր ենթադրեցին թէ անիկա անպայման
ժեշտ է րճ իր քնախտէն սթափեցնելու ա յս թմ ր ա ծ սելի ստուգութե ամ ր Համ ախմբուէ ին բաղմ աթիլ պիտի ըմբոստաքԼար այգ նուաստացման դէմ ։Այգ–
ժ՜ողովուրդը , Հուժկու ձեռք մ ը մ աՀամերձ վի » անձնուրացն եր Հա յրենէքի ս ր բազան բագինին կա– պէս\ չեղաւ սակայն։ Անիկա, գառնուկի մբ Հե -
բաւոբր վերցնելու : մ աւո ր ոզֆակէղր դառնալու տ Լն չան քո վ * Նաատա– զութեամբ, ենթարկուեցաւ ՝ վե րէն կա րդագրու -
Աբովեան՝ չէր սխալած ։ Կէս դար չանցած՝ իր կը կր խօսէր բոլորին սրտին եւ ամէնքն ալ կբ թեան։ Որքան փառասէր, նոյնքան ալ կարդա -
գուշակութիւնները կ՚իրականանային՛։ Հայ դարա փութային ազգային նուիրական դատին առաչթն պաՀ էր՛. Ան՛որ Համար գործէ յաիղութէւնն էր
ւոր տառապանքներու երկունքէն նոր օրերու Վա– նա Հատակը դաոնալու նախանձելի պատուին ար - կարեւոր ել ոչ թէ անձնական փառքը։ Պատէւ ի -
Հագնը Հ . 8 * Ղ՝ ՛ը կը ծնէր ։ Ան իր փրկարար ժ ան անա լ : րեն , պատէւ նաեւ Գ ա շն ա կ ց ո լ թ ե ան՝ որ դէաէր
շունչով կենդանութիւն եւ յո յս սվւռեց ոդեճ րող Արշաւախումբը պատրաստ էր։ Հրամ անա ~ սանձել ու պայմաններու հետ հաշտեցնել ամէնէն
Արտերէն յաւիտենաա
ներս , իր արոյրէ բազուկով՝ տա բներ , զինոլորներ ու ձի աւո րնե ր՝ ընդամէնը րմբոսս՛ ն կար աղէ րնե րն՛ անդամ :
կան ստրուկին գոյութիւնը պաշտպանեց (Մնաց> »ւլը յաջորդով) ՄՈԳԻ
Fonds A.R.A.M
եան Թուրքիայէն , որուն ալ ան կբ բաղձայ, պխ.
տի նշանակէ չուան մբ անցընել Թուրքիս յ ոտքե*
Ամէն ամառ, տարագիր Հայ Հասարակութիւ ԱՄԵՐԻԿԵԱՆ ՕԳՆՈՒԹԵԱՆ –ԲԱ՚ԼԱաԿԱՆ ՈՒԹԻՒ– բուն ։
նը Հաւաաարմօրէն կը Համախմբուի ծառախիտ ՆԸ ԿԸ 8ԵՏԱՋԳԷ ՄԻԱ8Ն ՊԱՏԵՐԱԶՄԻ ՎՏԱՆԳԸ Աաիկա Նեղուցներէն աւելէ՝ Թոլրքէոյ վբայ
պարտէզներու , անտառներու, զուլալ ու սառե ո - ԽՄԻ Հետեւեալը էէտ.աշիայն Է յօգուածա . Հաէլակչէռ դնել է : Ներկայ այս օդան ա սա յ էն ,զ ա
բակ աղբիւբնեբու եզերքբ եւ խանդավառ ութ ե ամ ր շարքի մ ը , որ լոյս տեսաձ֊ Է Հ<\,խ Ե՛՛րք րուճ, կր նշանակէ Սթալէնէն տա, րաց ճամբայ մր
1լ՛ընծա յէ իր յարգանքի տուրքը Հայ Հերոսներու Ուըրլտ– դէսլէ Միվէ՝^ Արեւելք, ՀիսիոայինԱ,էրէկէ,Սոլէզ
անթառամ յիշատակին՛. Այդ Հ անդիս ութ իւննե ր բ , Թէլէկրէս՚»)ւ մէջ : Յօդուածագիր Տէնի լալատեղ - Եդէսլտոս եւ. դէպի Իր ազի եւ. Արա րի ո յ նաւթա ֊
բասի մ եր Ազատագրական Հյարժմ ան ական ա ւո ք հակ է Մերձաւոր Արեւելքի գործերում : Ան տհղե. ՝ Հորերը։
դէմ քեբոլ եւ դէպքերու ո գե կո չո ւմ էն , ուրիշ կ"1՜ կագրաձ– էր 1923/-Ճ Քէմալ Ա թ ա թ » ւ ր ք ի հանրապես Եոր անցեալ տարի, Անգարա մեբմ֊եց Ս՛ոսկ
բեւոր նպատակներու ալ կ բ ծառայեն ու պէտք է տութհան ծ1օու|նդը եւ համաշխարհային ի • պատե •ոլայի սլաՀանչներր, պատերազմը շատ մօտ էր (
ծառայեն ; Անոնց մ ի^ոցաւ մեր նո ր ա գ ո յն սերուն– րազմի նախօրեակին, հհտհւած է Տարտա)3էլի մա. ըստ թրքական ընդհանուր սպայակոյտի ել դէ -
գը շաա դիւրութեամբ կրնա յ ծանօթանալ ($ եղա– սին Մեծ պետութեանց խաղերու1ն: տոռներու դատողովմեանց : Խորհրդային զինուո
շրջման ղա՚Նազան Հանգրուաններուն , որոնց սաղ Ա– րական յարձակումը ներկայիս շատ Հաւանականէ
մին մէչ ուռճացա ւ Ա ա յիս 2,$ին ծնած Հրաշափառ ԻՍԹԱ՚եՊՈԻԷ (Թուրքիա) , լուսիս 2.– Թուր– չի թո լիր հետեւեալ պատճառներով
Անկախութիւնը ; 1. քիուսիոյ մէչ՝ ներքին տկարութիւնը ա֊
«Խանասորի Արշաւանք»ր մ էկն է մ եր յեղա » քիո յ օդն ո ւթե ան ամ՛եր իկեան քաղաքականութիւն ւելցաօ֊֊ է ել բարոյական ողին ցաօ՝ է :
փոթութեան ամ էնէն Հ ո յա կապ ս խ ր ա դո բծ ո ւթ ի ւն– նը յետաձգուէ է ռուսական յարձակում ի մբ վտան 2.—- (իուսիա կորսնցուցաձ է իրանի Աարպա–
ներէն , որոնք լուս աւո ր է չ մը բաց ին մեր պատ֊ գը , ր ս ա թուրք ել գա շնա կի ց պա շտօնատարնե բու տական նահանգը , Որ Թուրքի ո յ վրայ րԱալիք աք–
մ ո ւթե ան մ է չ ու սրբեցին բնդմ իԼա մեր ճ ակտին դատողութեան , բայզ չնշած չէ սպառնա լէ քբ ։ ցանային շարմո ւմին մէկ թեւն էր :
քսուած ստրկութեան մուրը ; Թուրքիան կը մնայ Արեւելքը եւ Արեւմուտքը բա 3. (իուսիա չյաչողեցաւ ձեռք ձգել Ցունասա
Ա* եր անկախութեան կ ո բծ ան ո ւմ էն մ ին չեւ ին» ժանող գիծին վրա լ ռազմագիտականն ամէնէն վըա տանը, որ ծրագրուած էր ը^Լ\ել ներթափանցումով,
տան գասո ր կէտը։
նըսունական թուականները ,Հայ ժողովուրդը , Հա որ նոյնպէս յապաղեցուցած է արեւմուտքի կող -
գաղտնՌի՛ քուս ի ոյ բւ ս զճան քները , ւթեւ
կառակ իր պատմական անցեալին , ճանչցուած էր մբ չեն : մէն աքցանային շարժում մը։
ւղղ
իբրեւ մեղկ , ապիկար ազգ մը որ մ իա յն խնդրել , փրէ մ լինի ձեռքը կ՚երեւի ռատ ի ո յ ի լուրերուն 4. կոմունիստներու Հակակշիռին տակ դտ »
աղերսել գիտէ : ի՛նչ գուեՀիկ Հակադրութիւն : Ա– մէչ։ Ա ո վետական ուրիշ խօսողներ պաՀանչ .գրած՜ նուող Պուքկարիոյ մէչ ռոլս բանակին անժողովր
նոբ քրիստոնէական եղբա յ բութ եան ու մարդկա - ՝են արեւելեան Թուրքիոյ Հողամասին վրայ եւ դականութիւնը կ՚աւելնայ եւ կայ այն նկատումը,,
յին սրբազան սկզբունքներու անկեղծօրէն նուի - պաշտօն ա եան պաՀան^նե բ եղած են ս ո վե տակ ան՛ թէ պուլկար դաշնագրի վաւերացումէն 90 օր վեր 0
բումբ յ նկատել՝ ստրկացում : լՀանչցանք , աւա՛ղ , կա յաննե ր ունենա լու Համ ար Նեղուցներուն մէչ : ռուսական բանակ բ ետ պ իա ի քաշո լի :
շաա ուշ, մեր բմբոնոլմնեբու սխալը : Գառն ու Ա ս ոնք Հ ին ց ա ր ա կան պաՀ ան՝չնե րն են ի վէ ա ս 5. Թրումրն՝ յայտարարած էր* թէ պիտի ե»
տաժանագին փո րձեբէ վեը^ մ իա յն զգացինք «եր Թուրքիոյ , մինչ Լենին Համաձայնած էր մոռնալ րաշխաւորուի Թուբքիռյ անկախութիւն ր* ինչ որ
կաթէ շեբեփ»իձն ան՚Հ րաժեշտութիւնր : Դէպքեր ր կնքելով բա բ ե կամ ական երկու գ «գրեր ՝Րէմւ բա րձ րաց ո լցած է ռուսական յարձակման մ բ գին ր
մեզի ցոյց տուին՝ Ոաֆֆիներու, 1յ ր իմե անն ե բ ո ւ , Աթաթուրքին Հետ ; եւ քհուսիոյ չիղերոլ պատերազմին գէմ խստա
այլ մանաւանդ, ՝Բ բ ի ստափ ո րնե ր ո ւ քարոզութեանց Վարչապետ էյոսէֆ Ա թա լինի քաղաքականու ցուցած է թրքական ընդդիմութիւնը*
ճշմարտ ո ւթիւնը : Այո՛ , Հարուածել պէտք էր, մի՛ թեան պաշտպանողական կամ յաբձակողական րլ» 6. ֊ ֊ Մոսկ .ուա յէ էյոըՀ ըգամ ո ղո վին մէ9
* ա ո ո ւա ծել , ամբող^ աշխարՀին զգացնելու լալու փորձը տեսնուեցաւ ան ց ե ա լա շն ան\Ո ւո շթև կ– արտաքին նախարար շՀորճ Ա. Մարշրլ Հետապն
մեր գոյութիւնբ ։ Փա՛ռք , Հազար փառք տարա » թընի մէչ , երբ ան՛ պաՀ ան չեց Նեղուցներու վե - դած է Հաստատ քաղաքական ութ է լ ն մը։
,ծող ա յգ օրՀնեալ բազուկին* : քՍանասոբը արիւ - բաբերեալ Աոնթրէոյի միչազգային Համաձայնա» 7. Տունաստանէ ել Թուրքիոյ օգնութեան
: ճրագրէն
նար բո լ ոսոխին գլիս ուն ի^ած առա չին՛ Հարուած - գրին վերա քննա ւթիւնը առթիւ (Ամերիկեան) փոնկրէսին իյիս–
ներէն մէկն եղաւ ։ իՂՆչ է «Խանասոբ»ը։ Ո՞ւրկէ Ուաշինկթրն ոչ միայն Համաձայնեցաւ վերա–՛ քախիէ մ ե կ ա միասնութեա՛ն քուէն կայ; Տունաստա
ծագում առաւ ան ։ քննութեան , այլ եւ առաչարկեց զայն գար ձնել ի նի օգնութիւնը Թուբքիռյ նոյնքան կարեւոր էր,
1895-96^ Համ ատ արած Հայկական սարսռաղ - նպաստ քիուսիոյ՝ թոյլատրելով ոբ Միութիւնդ որքան ուզղակէ օգնութէւՏԼը, եթէ աւելին չէ;
դեցիկ չարդերէն վեբչ, Վասպուրականի ինք%ա - եւ անոր արբան եակ պետութիւնն երը իրենց նաւե 8. Թրումընի վարգապետոլթէւնր Հ սկա յա
պաշտպանութեան մ՛, ր խում բեր ր , թուրք կառա » րը անցընեն ամէն ժամ տնակ , եւ արգիլուի ամե» կան ազգեցոլթէւն ըրած է Մ իՀէն Արեւելքի մէչ
վա ր ո ւթ ե ան Հետապնդումն եր էն խուսափելու Հա ր իկեան եւ արեւմտեան պետութեանց ռաղմանաւե– Թուրքիոյ դրացիներուն վբայ, որոնք նուաղ զի լ՝ ող
մար , երբ. կբ ստիպուին անցնիլ Պարսկաստան , բու մուտքը, ոեւէ ժամ անա կ, բացէ եթէ իյ. Մի– են սովետական ներթափս/Լցումէն աՎել եւ աւելէ
Իք ան ա ս ո ր ի դաշտէն ոչ Հեռու, Ա>ոլրբ ք՛արթողի », ո ւթիւնը Համ աձայն ի եւ կամ Ա իացեալ Ազգերոլ քաիւթէւն ցոյց կուտան այգ մաս էն բան մր ընե
մէոս Առաքեալի վանքին գի*^աց ել ԳարաՀիսար կազմակերպութեան ՀըաՀանգով րէէայ ՚ Այգ լռբ» լու Համար ։ Բայց Թուրքեր եւ իրենց գրացիներր
լ եր ա ն ստորոտը,կը պաշարուին արիւնռուշտ Ս՛աղ» պով կը ճանչցուի քհուսիոյ պաշտպանութեան ա.1" փրզութիմւր կր նկ ատեն մ իմ իա յն ժամ անա ™
րիկցինեբէն, որոնց աշիրաթապետն էր տխրաՀռ— մասնաւոր շաՀը Ն՛եղուցներու մէչ ։ կաւոր : Ռուսական Ար^ին թաթը շատ մօտ է եւ ա– .
չակ ՛էք ա րաֆ-բէգը , ել անՀաւասար կռիւէ մբ վե ր^ ք՝այց Ա թալին այղ. աշտպանո ւթեամ ր գոՀ չէ : նոՀ շունչը , անոնց վղին վրայ , շաա .ոտք է , եւ
գրեթէ բոլորն ալ կբ կո տորուին : Այս գ ո ՚ յ ժ ը մեծ Լքիուսիոյ եւ քՒոլրքիոյ) Ամերիկա շատ Հ եռա
շարքերուն Ան կր պնդէ որ երկուքին ցնելու Համարէ ւնոնւ յյգ Վ քանդը մ ոռ–
ցնցում առա չ բերաւ յեղափոխութեան* ու Հայ ժ ո - կողմէ լուծում մր րլլայ փոխան միչազգային Հա
"*էչ ՝* Աոլգի մէչ էին Հայոց աշխաբՀն առաջնորդ մաձայն ադրի մր Հ Եւ ան կբ պա Հան չէ ռուսական (Յաջորդ յօդուածը՝ «.Որքա՞ն կր դիմանայ
ղովուրդըւիր գաղափարական՝ աննման նա– կա յանն եր ուն են ա լու Ե ր կոտ ասան Կղզին եր ո լ մէթ թուրք բանակը կարմ իր օգանւ աւե ր ո լ եւ Հրաս ա յ»
ներուն՝ Պետռ յի , Աւետիսեան ի եւ Ա արտիկի այն չանքեբուն Հ ետ , որոնք կ^ըէէան խոր Հ բգա յին լի բու դէմ՛») :
Հատակում ր իրենց խում բերու քաչիրուՏհ Հետ , ո՛ կայանն ե ր ո լենա լո ւ էք ր կո տ ա սան . Կղզիներու մէ9 ԼԻՒՏՎԷԼ ՏԷՆԻ
րոնք իրենց Հերոսական կռիւներով Հսկայական իրաւունքնե բ Ափ րիկե ան
Հորդա» եւ Հ ո գա տ ար ո ւթե ան
•վնասներ Հասցուցե ր Է ին կաբմիր գազանի Հայու Տրիս/ո լիսի եւ էրիթբէայի վրայ։ հւ«ււ«ււ»ւււ»«ա–ււ–^ . ՜™.–..I"»»»*՛
նեբուն եւ Հաւանական չաբգէ փրկեր Վանի Զուտ ռազմագիտական ՍԹԱԼԻՆԿՐԱՏԻ վերաշէնութեան առթէւ
տեսակէտով՝ Ա թալին խիստ քԼնադսւա
թեան սա ո ւա ր ա գո յն մ ասր ,տ խ ր ո ւթե ան ծանր վա լթիւննեբ կը Հրատարակէ կու ՜
դիմաց ։ պ է տք չ ունի կ ա յա՛ննե ր ո ւն են ա լո լ Նեղու ց՝1 ե ր ո ւն սակցութեան
րագոյր մը կր քաշէ իր յոյսի արշալոյսին պաշտօնաթերթր , «ՓբավտաՖ ; Նոյն
էր նաեւ Հ* Տ * մէչ՛. Պուլկաբիոյ մէչ իր ունեցած օդակայաններր ինք Պրոխվատի/Ոէվ, վերաշինութեան
\ԱտաՀոգութեան՛ մատնուած բնգՀ • րաըա
կ՚իշխեն Տարտանէլի եւ Եգէական ծովի վերի մա»
,կնկլ լ ^ ղ - ^ ի լատ տուղարր, կր խոստովանի թէ ծրագրին գործ՛ս ~
՛ը. •• Այ– ծրազիրնկ ,Մ ի 1 ե ր ե ր ա .վ ր ա յ
լանի բայ9 Նեոոլց%երոլ Հակլ դրութիւնը չափազանց դանդաղ կչոնթանա լ։ Անց
խորտակած էր* Անել վիճակ մը ստեղծուած էր՛՛ սին վրայ։ Անոր (Աթալթնի) եուկօ սլաւական եւ եալ տարուան Համար նախատես ուած աշխատ ան -
Նոյնիսկ մեր օտար բարեկամներէն շատեր , որոնք այպանական կայանները կը նային Ադր իա կան ի ել քին 64 առ Հար իւր բ կատարուած է) 11Ահ ա ,1" ա ա Ր ՜
մեծ յոյսեր գրած էին Հա,1 Տեղափոխութեան վբ» կշիռը կր նշանակէ չուան մը անցընել Թուր քիո , ռւանր ոչ գոՀաց ուցիչ %
բա յ , յոռետեսո ւթեան մ էչ 1լ րնկզմ ին ու պաՀ մ ը
այնպէս 1լ ՛ենթադրեն թէ ԳարաՀիսաբ լերան լան–
չի բոլն– վրայ իր վեր չին շունչը փչեց Ան Հ
Պէաք էր վերակագնել կացութ իւն բ , աւիւն եւ Դաշնակցութիւնբ անդուլ մտածեց ուժգին
յոյս ներարկել թմրած Հոգիներէն՝ ներս , զգացնել ՀակաՀարուածի մը մասին, այնպիսի ՀակաՀար - 250 Հոգէ 250 րոլրոլմնալէա ծաղէեներպսկոլած
մ ան ալանդ Հայ եւ օտար թե րաՀ ա լա ան ե ր ո ւն թէ ուածի մը՝ որուն Հետքեր բ ան խչե լի օր էն գրոշ - Հայաստանի ամէն գաշտերէն , ուխտեալ գատա -
Հալ ^ե ղավա խութ իւր ասուպ մը չէր ՚* կաբելի® էր մոլէին պատմութեան մէչ։ Եւ այգ ՀակաՀաըոլա» խազներ որ կ՚երթային գազանաբարոյ թշնամիէն
Հողին Հաւասարեց Լ ել սիգապանծ Արարատը , կա֊ էր ոճբագործոլթեանց Համար ր պահվելու, ա-
բելիռ էր ցամքեցնել մ շտաՀոս , կամ ր չինկէ ցԱր աք՛ Տը անիկա յղացաւ իր ամէնէն կտրիճ, ամէնէն մՆէէնն ռասդաե.ա .ս.աոո1կ֊ ա ր գ լէ...• ". 1 2 7.^ ^ 1. <- Լ. ՝
սը էՆո յնսլէս ել Հա յժոոովուրգիԱզատութեան Ոգին գգաաղղաափփաարրաակկաանն մարտիկներէն՝ Նիհկեոռլ ՀոմՏոՀվաՀնան . մՐ~՝ ւ 1– 1ւԼ *• ճ, * 5՛Ա Լք " " ^* է*–՚լզԲացոակօա֊ ցած րևտրաւսնրէ
որ Աբտաշէսներէն , Տիգրաններէն , Վարգաննե - նէսեանի եռուն ուղեղին մէչ, այն Նիկոլին՝ զոր սը որ կը փութար էր արիւնով աղգային պատ -
րէն , ՛ի ա լի թ–>Ո է գե բ էն> եւ Ի սրա յէ լ 0 ր ինե րէն նե բ– թշնամին Գուման (Փոթորիկ) քորչորչեց : Եւ ար •ուի նախատինքը չնլելՈլ.. Ա 1 ո ն մվՔէնըան -
շն չո լա էր Հա յ յեղափոխութեան , կա րե լի չէր դարեւ Նիկոլր , մ եր վիպական՝ դիւցազն Լ րուն՝ ուորնեբ, գէլղացէնեը, արհեստաւորներ ուստ -
խեղդել ժողովուգին մէկ մասին արեան մէչ*. Ա ուբբ Ա արգի սի եւ Ա ասուն ց ի Գաւի թ ին՛ նմ ան , Թողյներ , մտադրակալննելր չ–,, բիմ*է՛շրկնշեղրԱ1 , նոյնէսկ
յսպւարա՛լաեւ
մբրկասաստ 1լ արշաւէր ու վա՛յ այն աՈՆշման.^ո5յ Կկղղեերրաակկաաննննեերր՝՝ ,0գտլ,խ,ա,ւ,որութեամո ւբ , 1 ՚
Հայ ժողովուրդը ^ իր մրրկայո յզ ան ցետ լի՛ն մ է^ որ իր մաՀաբեր Հարուածներ՛ուն տակ կ՚իյնար :
շա՛տ աղէտ1եբ էր տեսած : Ան՛/։կա տոկացեր էր Նիկոլբ որբ իր ծրագրին յատակագիծ բ նե ր կա» Վարգանի.. Հոն էր առիւծասի իշխանը, (Յով
ճէնկիղ ա հյա1եբու, Լէնկթիմուրնե բու կոտորած - յացուց , ոլրախութեամբ ող^էուԼ ուեցալ ՚, Ե ր կա ր ոէփ Արգոլթեան) լիոխ Հրամանատարի պաշտօ -
նեբուն եւ , Փ իւս ի կ ի նմ ան՝ յարութիւն էր առեր ու մ ան բ ա կր կի տ ո լսումն աս ի ր ո ւթ ի ւննե բ է վեբչ , նով֊. Գումանը զոր ամէկն ալ կր կարծէին Ար -
արեան բաղնիքներուն մ է չէն : Հետեւաբար , քանի անցան Արշաւանքի պատրաստութեան : շալանքին Հաւան կան ղեկավարէ ր/ր Հ^աԼր
մը Հարիւր Հոգիներու չարգր պէտք չէր զայն ընկ Գաշնակց ո ւթիւնը , ա շխարՀ ի չորս ծագերուն նկատելով Որ անոր ծւ տյրայեղ խ իգա իսո ւթ իւ**ը
ճէր առ յաւէտ։ Բայց, ինչպէս որ մէկ դար առաV ցրուած իր մ արմինն ե ր ո ւն միչոցալ , զօրաշարժ գուցէ որոշ ձախողանք պատճառէր գործին՝, յիս,~
մեր Ազատագրական Հյա րժմ ան ա ռա չին խօսնակր յայտարարեց : կարճ ժամանակումիչոց մբ բաւա — նապետի պաշտօն միայն տուած էր։ Ընկերներէն
անզուգական Աբովեան ը կ՚ողբար իբ ս րտառոլք կան եղաւ, որ իրարմէ Հարիւրաւոր մղոններով շատեր , որ ծանօթ էին անոր յանգուգն նկարա ՜
«Վաթանի երդք՛ով, կենսատու շունչ մբ անՀրա - անչատուած զանազան ե ր կրամասերէն՝ ^ անս պա - գրին, պաՀ մր ենթադրեցին թէ անիկա անպայման
ժեշտ է րճ իր քնախտէն սթափեցնելու ա յս թմ ր ա ծ սելի ստուգութե ամ ր Համ ախմբուէ ին բաղմ աթիլ պիտի ըմբոստաքԼար այգ նուաստացման դէմ ։Այգ–
ժ՜ողովուրդը , Հուժկու ձեռք մ ը մ աՀամերձ վի » անձնուրացն եր Հա յրենէքի ս ր բազան բագինին կա– պէս\ չեղաւ սակայն։ Անիկա, գառնուկի մբ Հե -
բաւոբր վերցնելու : մ աւո ր ոզֆակէղր դառնալու տ Լն չան քո վ * Նաատա– զութեամբ, ենթարկուեցաւ ՝ վե րէն կա րդագրու -
Աբովեան՝ չէր սխալած ։ Կէս դար չանցած՝ իր կը կր խօսէր բոլորին սրտին եւ ամէնքն ալ կբ թեան։ Որքան փառասէր, նոյնքան ալ կարդա -
գուշակութիւնները կ՚իրականանային՛։ Հայ դարա փութային ազգային նուիրական դատին առաչթն պաՀ էր՛. Ան՛որ Համար գործէ յաիղութէւնն էր
ւոր տառապանքներու երկունքէն նոր օրերու Վա– նա Հատակը դաոնալու նախանձելի պատուին ար - կարեւոր ել ոչ թէ անձնական փառքը։ Պատէւ ի -
Հագնը Հ . 8 * Ղ՝ ՛ը կը ծնէր ։ Ան իր փրկարար ժ ան անա լ : րեն , պատէւ նաեւ Գ ա շն ա կ ց ո լ թ ե ան՝ որ դէաէր
շունչով կենդանութիւն եւ յո յս սվւռեց ոդեճ րող Արշաւախումբը պատրաստ էր։ Հրամ անա ~ սանձել ու պայմաններու հետ հաշտեցնել ամէնէն
Արտերէն յաւիտենաա
ներս , իր արոյրէ բազուկով՝ տա բներ , զինոլորներ ու ձի աւո րնե ր՝ ընդամէնը րմբոսս՛ ն կար աղէ րնե րն՛ անդամ :
կան ստրուկին գոյութիւնը պաշտպանեց (Մնաց> »ւլը յաջորդով) ՄՈԳԻ
Fonds A.R.A.M
