Page 66 - ARM_19-1947_03

ԶԱՒԷՆ ՊԱՏՐԻԱՐ֊ԲԻ ՑՈՒՇԵՐԸ Հասկաքաղ Խ– ՀԱՑ ԱՍ ՏԱՆԻ ԳՐԱԿԱՆՈՒԹԻՒՆ

ԳԱՐՆԱՆԱՅԻՆ Ե Ր Գ

Պպսպ ԱզգՍաՕԱաԱադաւթեաճ Տաբագրութեան տարիներուն , ^ՐԲ դեռ շատ

եւ Պ ա տ է ի ա ր ք ո ւ թ և ա Ա ջկումը փոքր էի ու կը ծառայէի Թուրքերուն դռները , յա­ Ամէն գարուն՝ ինչքան ծանթթ,
Այնքան նո՛ր
ճախ կբ Հանդիյգէի ողջ մնացած Հայ կիներու, Ամէն գարուն՝ է Հմայի՛չ,
Աի նոր սիըոյ
խլեակներու , որոնք արտերուն քաղը լրացնելէ մ ի, նոր ձաիով,

Ր– • ետք Հասկաքաղ կ՚լձնէին՛, որպէսզի թշնամիին ձեռք պէս է գալիս ։

ԽՄԻ—• Քաղուած հանգուցեալին գիրքէն, չերկարեն՛, իրենց աղուձկ՝ը պակսած պարադային ։ Տե՛ս, Հաւքերը երամ-երամ
«Պատրիարքական Յոլշեբ» : Առաջին մասը տես
«Յայլաջ» 16 Յուլիս։ ՚Բառո րդ դար Վ^՚Ր^ 1 ռՐ^ԼՐոԲԳ աշխարՀ ամ ա րտ\ի Հին բնե՛րն ե\ն իրենց դառնում ,

ամբողջ տ ա ր ին ե րո ւն , շարունակ ամ էն ամառ ա յգ ^ Ամէն տեղ են՝ դառնում նրանք

աշխատանքը Հոս ալ կատարեցինք, Եվրոպայի Բայց ուրի՛շ է Հայաստանում ։

Այսպէս 1916 ԱպրիԼէն մինչեւ Յուլիս, Ա՛մէն պորտին վրայ։

կողմ՛է չքուած , եւ չափ աղան ո յուսա Հատ շըջան՝ Մէկ մէկ պարկ մեր չալակր , մէկ մէկ ալ մեր Հայաստանում նրանց նման ,

մ\ը ան ցուս ի , Պատրիարքարանին մէջ միայն պաշ– ճիտերէն կախ, ամէն առտու ցայգը չբացոլած , Պանղձուխտ Հայելէն են ետ դառնում,

տօնեաներով մնացած , կարծես սպասելով մօտա - քիլոմետրն՚երով ճամ բա յ կտրելէ ետք, կանգ կ՛՚առ­ Ու բո յն Հ իւս ում՛ որ մի՛ շա մնան ,

լուտ փոթորիկի մԼՀ , որուն ամպերը կր կուտակ - նէինք քագուաօ՜ արտերուս թումրերոմե վրայ։ \ք աղկածիծաղ Հայաստանում ։

ուէին գ եւ նախանշանները կր տեսնուէին՝ մեր շուր– Երանի կուտայինք անոնց , որ հեծելանիւ ու ^ Տե՛ս , Հաւաքած փեշերն իրա,

։ ՛Քանի մ\ր ամիսները որ սաՀեցան այսպէս նէին : ԶիւՏնը Մասիսն է բարձրանում *

փոթո րիկր կանխող խաղաղութեան ժամ երն է ին * » • Արգեօք թոյլ պիտի տա՛՞ն որ հաւաքենք : - Ամէն ա ե զ է մաՀը ձմրան,

Անակնկալ մլէ կր սպասուէր եւ պատաՀեցալ այղ , Արտին տիրոջմէն արտօ՛նութիւն պէտք է Բայց ուրիշ է Հայաստանում ։

՝որ րո լոր ոփին յանկարծակի ի չրերալ գի" ւ քանի առնել : Գեղամայ չի^ն իր ափերից ,

որ առաջուց տեղեկո լ թ իւննե ր ունէի անոր մասին՝ ւ Ոմանք քարի՝ սիրով թ ո յ լ կոլտային հալա - Հքա՚՚ռս է եղել ու բարձրան՛ում ,

1916 Յուլէս 28թ (Հ– Տ • ) կէսօրէ առաք ինք. քել։ Ուրիշ՛ներ կր վռնտէին՝ պոռպռալով. • . : Եր­ Որ քարն անգամ ծաղիկ բերի
նա շարժ ո աԼ Պատրիարքարան եկան ոստիկանու ™ բեմն։ ալ, հաւաքուածը
մեր ձեռքէն կ՝առնէին։ կ,ր Արեւային Հայաստանում ։
թեան Տեսուչ ԱհմԷտ*) եւ Կրօնիս Տեսուչ Պէհա պատահէր
նոյնի,սկ, որ պարկերն ալ առնէին :
պէյերր , որոնք իմ քո՛վս գալով նսաան ; Բազա -
Ու այսպէս , չորս-հինգ տարի շարունակ, ար­ Տես , ծաղկում են ծաղիկ ու սէզ յ

քա վա ր ա կ ան ձեւա֊կերպութիւններէ յետ ո յ Ահ - տէ արտ կր վազէինք։ ֆ՚ումրէ թումբ կլոստոս - Հանգած սէրե՛րն իսկ նորանում,

մէտ պէ յ ՊէՀա պէ յ՛ին երես ր նայեցաւ , կարծես ՛տէ ինք ու բլուրէ բլուր կ՝ անցն՛էինք ամառուան Ամէն տե՛ղ է գարունն այսպէս,

Հասկցնելով որ \ըսռլիքը ՝Ը"Է 1 կիզիչ արեւին տակ , պապակած պուկերով : Բայց ուրիշ է Հայաստանում ։

ՊէՀա պէ յ գրպանէն պաշտօնագիր մր Հանեց Կալ կ՝րնէինք՝ արիւն քրտինքով : Կր թակէինյ> Գարաւս ր սի՛րտ ՝է Հայկական
նա -
եւ ինծի երկնցուց՝ «Արդարութեան Գ՛ործոց ու կր ճմռէինք ափերով։ Կր Հհոսէ ինք» մեր թի­ իմ աչքերի գէմ մանկանում,

խարարը ղրկեց» ըսելով ։ լերովը՝ ցորենը մրեգէն ու յարգէն՝ դատելու հա^ Զէ՛ , զ արն անն այս՝ աշուն՝ էԽ** ձ ՚*

Պաշտօնագիրը արդէն րաց էր; ՊաՀարանէն մար ուշադրութեամբ : Յաւերժ Է նա Հայաստանում ։ Գ– ԻՄԻՆ

Հանելով լռելեայն կարդաց ի գրուածքը, ՛որ ա յս Զաւար տւ կորկոտ , ծե՛ծած , քէիզ մրն՝ ալ ա^

էր. լիւր :

Արդարութեա՛ն եւ Կրօւնից Ա*էկ տարին եղաւ երկու. : Տետ-ոյ երեք , չորս Երէկ՝ Հիւսիս-սւբեւելք, այսօր Հարաւ– ար ե -
ւելք ։
. .՚Աախաբարութիւն ու մին՛չեւ Հինգ։ Ջարքաշութեամբ ու Համրերու -

Կրօւնից Տեսչութ֊իւ1ն թեամբ տարինք : Կրեց ինք կեանքի դառն պա յքա^ «Միաի»ի շտռայլ-շառայլ արեւ՚ր թէժ կրակ։

թ– 15 րը՝ պատերազմէն ողջ պրծ՛ելու Համար։ Աաղմաղ մոծիր կր ցանուի մեր կռնակին վրայ։

կոստանդ1նոալոլսոյ Հայոց Ոնալ պիտի չմոռնամ դէպք մը, որուն գերա– Մեր «գոթերը (գանկ) շիկացած են ՛ու մ է ջինը Հե­

նախկին Պատր1իարք կատարր մեր բո լո րիս սիրելի Ա արիամ Հ ան ըմն ղուկ դաոնալու վրայ։ Հողը՝ փխրուն ու Հրակէզ

Ամեն. Զաւէն էֆէնտիին էր X Արտին՝ տէրը կէուզէր արգի լե լ տ րմուղուած մոխիր դարձած է ոլ մեր ոտքեր բ կը վառէ։ Արե­

Ամեն ա պա տ ի լ Տէ՛ր յ արտին Հասկաքաղը։։ Ու մեր Աաիիամ Հանըմը գակին՛ վառ րեւեոնեբր կը մ խութն մ եր մերկ թե­

Կրօնից նախարարութեան– կողմէ ՎեՀ * Աուլ - պոռաց տիրոջ երեսին՝ * լե ո ո մս մէչ ու անոնց երակներուն։ մէջէն՛ քալող ,,

թանին ներկա յացուած եւ Ա ո ւլթ ան ական բարձր — Ս^ւաւ՚լ, ււոՆաւ՚Նյ կաւառն աւլտա/ , Փիա|ւԼ Հոսող արիւնը կ*եփի , կ՚եռայ, գնդիկները Հաչելու
սէ պիւզիւՏնէ • • •
Հ րամ անով վաւերացուած եւ այսօր Թաքվիմը ՀԼ ա - աստիճան։

քայի մ էէ\ Հ րատարակուած Հա յոց կ ա թ ո ղի կո ս ո լ - «կառսօն՛ սոլտա» կը նշանակէ ր «տղաս զինուո­ Բայց եւ այնպէս , մենք խում բով թառած ենք
րութիւն՛ ըրած է» ։ «Ձ)իանսէ պիւղիւնէ»՝ վւեսաս
թեան եւ Պատրիարքութեան կան՛ոն ագրո ւթե Խն ալ գերի։ արտվէն՝ խոզանին վրայ։ Տոպրակները, պարկեր ր

Համաձայն՛ , Աիսի ել Աղթամարի կաթողիկոսաւ « մեր թեւերէն ու ճիտերէն կախ։ Հասկերը կար -

թի ւննեբը \ել կ * Պ ո լս ո յ եւ էք ր ո ւսա ղէմ ի Պատրի– Ու ա յ ս չորս բառերով ՛մեր Ա արիամ Հանըմը մըբտկուն , տ րո րո ւած ,ճմլուած են՛ մե քեն՚ա ներ ուն

ար քո ւթ իւննե ր ր եւս ա յս կա թո ղի կ ո սո ւթեան մ ի ֊ ըսել 1լ ուզէ ր . Պարոն, պարո՛ն , ի\մ տղաս ձեր ու ձիերուն՝ սմբակներովն տակ։ Հատիկներր ոսկի,

ացած են՛ ։ Հետեւաբար Ջեր պաշտօնը ել Հայոց ե ր կր ին Հ ամ ար զինո ւո ր ո լ թ ի ւն բրած՝ թշնամի թե՝ մ՛ոխիրի վեր ածուած , Հողին խառն ուածեն առատ»

Պատրիարքարանի կաղմակե րպութ իւն բ վեր^ գը դէմ կռուած "Լ արիւն թափած է ։Ի ս կ փեսաս՝ գե­ օրէն ։ Աակայն մեզի ալ բաժին կայ ։ Տրմուզն աք

տած Ըէէսյ էո վ^ Պ ա տ ր ի ա ր քա ղան ի ՛վե ր ա րե ր ե ա լ բո­ րի մնացած թչնամուն ձեռքբ եւ, մինչեւ այսօր սանտրեր է, բայց նո րէն կան Հասկեր։ Հողի էկէ–

լս ր ՚գոյքերը ՛ել պաշտօն ա թուղթերը կաթողիկոս - փշաթելերուն ետեւը կը մնա յ * . . : րէ՜քէ|> : Ու կը լենան՝ մեր պարկերբ։

Պ ա տ ր ի ա ր քին կողմէ փոխանորդ նշանակս լելի ո Ու Հակառակ Ա՛արիամ Հանտրչմի այս տոկուն եւ Հասկերը Հասմիկ Հատիկ կր վերնան, փուն՛ջ

անձին՝ յ ան՛ձն ո ւե լո լ եւ ՛մին՛չեւ այն ժամանակ ոս­ ան՛առարկելի փաստերուն , Ի^՜է՝ իրաւունք ունի, կը շինուին մեր ձեռքեր ուն՝ մէջ ու ծղօններբ կար–

տիկանական պաշտպանութեան տակ մնա լու Հա­ գէթ ինքն ալ ՚քաղուած ու տբմոլոուած արտին տուելէ ՛ետք կը տ ե ղա ւո բ ո լին պարկերը :

մար 1 Զ՛եր ՛Ամեն ապա տւութ եան– մասնակցութեամբ Հասկերը Հաւաքելու, մարգը վճռապէս աՐ՚գիլաօ^ Ոմանք «տտիկ» չունին, ու արտէ արտ 1լ անց­

կնիքի տակ առն՛ուելու պա շտօն տ րուած է ոստի - էր ոտք գնել թումբէն ներս ։ նին ան\ընդՀատ Հ

կանո ւթեան Ըն՛դՀ *Տնօրէնճ ԱՀմէտ ել Կրօնից տե­ ՝Բանի քանի անգամներ չեիս կերած , վռնտուած, Ո ւշադր ութ ի՛ ւն ։ Հրամ ան առն ո լա՛*ծ է*

՛սուչ՝ ՊէՀա պէյերոլն Հ (էստ այնմ պարտ ու պատ– քշուած ենք։ Ղյոյնիսկ մեր խոցոտուած ներբաննե­ ^ւԼերջր պարկերբ ճիտերէն կախ * * • :

Հաճը գործա՛դրելու Համար այս պաշտօնագիրը րուն վաստակբ մեր ավւէն՛ առած են ։ Ո ւ այ ս կի ղի չ ՝ո լ խ ան>ձ\իչ արեւ ին տակ կա -

տ րուեցալ I Պատերազմին Հետ , կը կարծէինք, ա յգ կեան– տակներն աչ անպակաս •

11 շէվվալ 334 եւ 28 նը թաղուեցաւ, յիշատակ դարձաւ այլեւս մեր Օ– Տիկին էքաղի կ , գուն արտէ արտ , թուփէ

Ցուլիս 332 ( բերեոուն Համււ թուփ , ու ծաղկէ ծաղիկ ոստոստէ :
Ա ա կ այն , Հիմ ակ
Աիդաբայթ-եաւնւ ել կրօնից նոր էն– , պա ա՛՛Լ րազմ էն երեք թաղողները չեն Հասած տակաւին, որ թու­

նախարարի փ ո խ ս ե ր դ տարի Հ^Ր^ * փէ թուփ աչ ոստոստեմ ։ Աեգու ալ չեմ, որ***։

Ա ա՛ո ր * ( անընթեռնելի ) Ու մենք գաձեալ Հասկաքաղ կՀրնենք , անկե ա՛­ Եղսօ ջան, դուն տուն զնա , կովդ կթէ * * * ՚

Այս պաշտօնագիրը կարդալէ ետքբ ձեռքս լէ վա խ ը ՚— որ շատ թարմ է տակաւին՝ մեր • Մենք կով չուն ինք։ Ուն ինք կատու մը Հ թևդ

գլուխիս տարի եւ ՀՀշաա լաւ» ըսի ել յարեցի՝ թէ սրտին մէջ*. ձագերով եւ թուխս մլՐ եօթը ճ ո ւտվւ կնե րո վ ։

ՀձՀիմա իԲսչ կը Հրամայէք» ։ իրենց պատասխանը •—• ՇնոբՀիկ ( խելօքիկ , տոՀմիկ Հայու կնիկ * *

եղաւ «Պ ատ բիարքա բան ի ս\ենետ կ ն\ե րը կնքենք» ։ տատ մեծցած եմ» ։ Այ" Ը"^*էէ Հ^տոյ. սենեակս Մառի՛, Մառի՛, Հիմա տաքէն՝ կր մարի՛՛՛
ի)տքի դո՛ցեց ինք եւ
դուրս ելայ եւ «Հրամայեցէք» րսի ել իմ սենեակէս քովս մնաց։ ե րեքնիս կնքեց ինք ։ Ո անալին՛ իմ՛ Ու "լրէէէ մը անռւնն ալ՝ «Ալբք% է ։ կամ՝
ին՛քնաշարժը
Հ անե ց ի եւ ղի ր ենք առա^նո րգեցի պաշտօ • Ա իա սին՝ վար իջանք* իրենք ի րեն՚ո «Ըռղակ» ։ Հաւկուտին կ)ր"է «ալըք» ։ ինչքին,

նէից սեննա կն\ե րը : Բո լո բ պաշտօնեանե րը ի բենս նստելով գաց\ին եւ ես տունս մեկնե– ապրանքին– ալ՝ «ըռզակ» : Ու մենք ալ իր անունը

գոյքերր առնելով գրասենեակներէն դուրս ելան՝ Տ1ւ դրած ենք — Աէշք Ը՚եան ։

դռները կղպուեցան ել երե քնուս կնիքով կնքուե ֊ Յաջորդ օր ք– Գամէր &ի,րինեան ՊէՀա պէյր իր բուն անո՛՛՛ւնը։ Աեիթա, եթէ չեմ սխալիր։

ցան՝; Այսպէս բոլոր Ա՚ենեակներր փակուելէն յե - տեսած է ր , որ իրեն ըսած էր թէ «Զաւէն էֆէն>տին՛ Ու կոչումն ալ, մեր «պղաիկ գեղին մուխթարը»։

աււյ յ դարձանք իմ սենեակս ։ ո* ր չափ պաղարիւն էր ,երէկուան– բո լորաբա ր ողո լա Աբեկր իր զէնիթին Հասած է ու զինքր նետա–

<ձԱյս բանալիները Հ ո* ս պիտի մնան թէ ձեր թեան ժամանակ բնաւ չայլայեցաւ ել չյուզուե - Հաբ կ՚ընէ վեր էն։ Բայց ան, մեր «Ալրք»ը, վեր­

Հետ պիտի տանիք» , ըսի * «Ոչ , թող Հոս մնան» ը ֊ ցաւ։ վար նետ ո լելով կը պարէ խոզանին՝ մէջ, երղելով*

ս)էն ։ Երկաթէ արկղր որ քովս էր ցոյցտալով ըսի՝ Խաղա՛,, տուտու, խաղա՛։ Ամէն օր շուքբ

թէ «ասոր մէջ գտնուածները անձնական \են> կր - Ակն՛արկուած կանոնագիրը յաջորգ օբր Հրա­ չեն պառկիր* փիլալ պիտի ուտենք***։

նա մ Հետս տանիլ» Հ «՚էՀատ լաւ» ըսին՝, եւ ես զայն տարակուեցաւ Հա յեր էն թերթերուն մ էջ , պաշտօ­ Պապակը մեզ կբ խեղդէ։ Մեր պուկը չորցած

բանալով բոլոր պարունակութիւնը պայուսակի՛ս նաթերթէն առնելով , Ա՝իլլի Հեռագրական զոբծա– է ։ Լեզուանիս առիքը փակած։ Ու մենք, աղը վա–

մէջ լեցուցի եւ դո ցելով արկղիս բանալին ալ միւս կա լութեան բացատ ր ութի ւննե րով ուր 1լ ըսուէ ր , Դ"Գ ոչխարներու պէս քիչ անդին անցնող ջրանց­

բանալիներուն եւ Պատրիարքարանի կնիքներուն թէ Ո * Գուռը ն՛կատելով որ Հայոց տրուած ԱաՀ– քին գաղջուկ ջոլրին կր վազենք իրարու ետեւէ։

Հետ գրասեղանիս դարակի մէջ դնելով գոցեցի եւ մ անագրոլթեամ բ կազմ ո ւած ժողովնե րով Պատ­ կտինք է Հիմակ։ ՝Բ ի չ առա9 մեր <&ա քն\ր ան՛ -

բանալին առի; Մինչ այս բաները կ՚ընէի երկուքը րիարքարանը Հայ 3 եղափո խա կաննե բու ա զգեցու­ գամ կը հալէր արեգակին գոլէն։ Այմմ , թիթեռ -

սենեակիս մէջ նստած էին։ Այն ատեն ՊէՀա պէ ք թեան տակ \ինկած է՝ փոխեց զայն ել Յունաո ՝"ԻԿ՝ւ Քնքուշիկ միստրալը շունչ կը բերէ, կուտա I

ինծի ըսաւ* «ճամբան ԱՀմէտ պէյին Հետ կը վի­ Պատրիարքարան՛ին պէս երկու ժողովներով կառա­ մեզի։ Կբ գգուէ մեր այրած գէմքերր պաղեցնելով

ճէինք, ես կ՚ըսէի թէ Մ ո, սո, լցի է, իսկ ԱՀմէտ վարուելու Համար նո ր կանոնագիր մր շինեց ^ որ քիլէկ մ,ը ՚

պէյ կը "("գէր թէ Պազտատցի էք, ո**** րն է ճիշ– միտյն կրօն՛ական , դպրոցական եւ բարեգործա ֊. էրա՛ն, էրա՛ն : Հուլո՚լս , Հու/ո՜ւս • • . :

սէր» ։ Պատասխանեցի թէ «Ա*ուսուլ ծնած ել Պաղ– կան գործերով պիտի ղրաղիդ Ասոյ եւ Աղթամար ի Ու միսրտալին հետ մեր անմահ ՛ու անզուգա­

կաթողիկոսսւթիւններն ՝ու Պոլսոյ եւ Եբուսա՚ղէսՊի կան Վար ո լմանն ալ կուդա յ .

* ) ԱՀ մէտ պէյ քս/եփ մը ա՛միս առաջ յաջոր - Պ ատ ր ի ար քո ւթ ի ւննե ր ր միացն ել՝ո վ Կաթողիէկ ոս - Երսէ՛ , երա՜ն, հունէ՛ հրա՜)8),
դած էը Պէարի սլէյի , որ ուրիշ պաշտօն՛ի կո չ - Յարդը քհդի՛ մեզի՛ ցորհաԹ։
Պատրիարքի մը անձին վրայ ,էջմիածթնէն անկախ։

ուած էբ Տ (Մնացեալը յ^ջորդււվ) Ն– ՇԻՆԱԿԱՆ

Fonds A.R.A.M