Page 54 - ARM_19-1947_03
P. 54
ՍԻհՆԿԱՑ ԼԵՌՆԵՐՈհՄ ԻԱչպհս իԱկաւ ՏաէօԱը ձուն բները 1 մացառոտ վայրերը կ՛ապաստանի •
ռազմիկները կը
՚ ըիկուան կողմը մեր վէոքբաթիւ
նաՀա&ջեն կոտոբուաձ– ու սղաւոր : ՚Լեկավարոլ -
(Ամփոփուած . Հայաստան» ամսակէս) 1915 Ապրիլ ամէսէն սկսեալ Տարօն ԱշխաբՀի թիւն չկայ, ամէն մարդ իր գլիոլն ճաբր կը .սա
Զմեր, է, իւսաաշուֆչ Գեկաեմբեբ * ձիւնը պա մէկ գիւղէն միւսը յաբաբեբութ իլն բ խզուած էր * յի : կորիքՖի մաՀէն վերՀ այո լրմաններուն մէշ
տել է Աիլնեաց չեռնաշխարՀբ* Ո՛– շարունակում է Մեր շինարար ժոգովուրդի մրջնային աշխատանքը այլեւս ճակատ ճակատի կռիւ տեղի չունեցաւ,
Լոա Հան.դարարա ու իւաղաոԼ ՚ ւճեըմակ Հասա կանդ առած էր ։ Աեւով սուգով գարուն էր : Աւե բայց մեկուսի ել անՀաւասար կռիւներ կր պայ–
կարծէք
սաւանը ծածկել է սար ու ձոր ։ Ծառերը լի տաբէցներ եւ Հեռատեսներ մօտալուտ վտանգ թէփ՚ե ամէն կողմ :
թեքւել են սպիաակաթոյր ա մ պա Հ ո վան ի ի տակ : մը կը նա խ ա տ ե ս է ի՛ն . ժողովուրդը աՀ ու սար - կռիւը կատազօրէն կը շարունակուէր Ա . կա
Անտառներ ը ննջում են Համատարած ճերմակու - սափի մատն՛ուած էր ։ Այդ անել կացութիւնը դի ռապետի լեռը։ Այդ մասին գրած եմ «Յառածի մէ^
թեան ներքոյ՛. Զ՛որերում գետակներն ու առունե մագրաւելու Համ ար միջոցներ կը պակսէին ։ \յա իս ել չեմ ուզեր կրկնել :
րը խոխոմում են վայրի ընթացքով։ կարծէք ա– պէտք է ըսել որ եր իտասաբգներբ զինուո ր է ին եւ Ուրեմն այսպէս ինկաւ Տարօնը , 7 8 ամիս
դեգներ են ն՝րա՝նք՝ մ եկն ո ւած ան\վեր^ սպիտակու ճամբայ շինելու կը գործածուէին։ Երկրորդ՝ զէն անհաւասար կռիւներ մզելէ վերշ1։ Օրէ Օր Հալե
թեան միջով։ 0ի* չի գետը յո ի որա ում է՝ լայն։ կո– քի պակասը զգալի էր ։ ցաւ մեր ժողովուրդր, շատեր ր հրոյ ճարակ դար^
Հակներով, տիրական Հպարտութեամբ միշտ ան Ղեկավարութիւնը ժողովսլրղի փրկութեան ձան , մաս մրն՛ ալ Մուրատ գետի Հոսանքին յանձ–
սասան ժայռերի Հետ . մարտնչելով։ մասին կը մ տածէ ր ւ $՝ուբք զինուո ըներ ը եւ քր– % ուե ցաւ, շատ չնչին մաս մը մնաց լեռները, Ժայ^
1Ս ա գագո ւթի ւն եւ անվրդով իւագագոլթ իւն տակաե խումբերը գայլերոլ վոՀմակներուպէս գի երու, քարայրներս լ մէշ1, մինչեւ 1916 փետր.
Զանգեզուրի լեռնա չվսաըՀ ո ւմ X շեր ցո բեկ մէկ գիւղէն մ իւս ը 1լ երթեւեկէին ժո - Երբ ռուսակական բանակը Մ ուշ քաղաք մս Ի֊
րենք ալ լեռնէն կմախք
Սակայն թէեւ ձիւն՝ ձմեռ է աՀա , շարունա գովուրգի շարժում ր լրտեսելու։ Այգ իսկ պատ -• վար իջան , բոլորովին
կում է Հաստանալ ձեան շերտը գետնի Վրայ 1 ճառով Հ ն արա լոր ութ իւն՝ չունեցանք Հաւաքական դարձած , բայց ամրօրէն փակած իր^ց զէնքե -
Այստեղ, այս լեռներ ի վրա ք ու նրանց ընդերքում Աշխատանք տանելու եւ Տարօնի 120,000 Հաայւ ո լ - բուն՛։ Տարօնի ժ՜ողովուրդը երբեք պիտի չմոռ -
Հերոսական աշխատանք է տարսում ։ թիւնր մէկ վայրի մէջ Համախմբելու : Ուսաի իւ նայ այն աՀաւո ր Հարուած բ որուն ենթարկուեցաւ
Հէնս այս լեոկը, որի վրայ ենք մենք, վիթ - րաքանչիւր շրջանի ղեկավար ութիւնը կ*ոբոշէ իր 1915;^ ամառը։ ինչպէս Ա՝սրայ Մելիքը զարկաւ
խաբի Հարստութիւն է պարունակում իր ընգեր մօտիկ վայերը ապաստանիլ ել սպասել գէ՚Ղ ՜ Աասունցի Գաւիթը եւ ըսաւ «կոբաւ Գաւիթ
քում ։ Ասենք՝ ի^նշ ընգերքում , կէս մեթր Հոգա՛ քերու ընթացքին ու կեդրոնի ՀբաՀանգին : Մթ* Աասմայ տնից» , եւ ինչպէս ոբ երեք օր վերջ Գա
շերտից ցած նա թաքցրած \ունի մ ո լերդեն ի մե - այդ փան եւ կուրտիկ լեռնեբէն կայծակի արա ւիթ ըսաւ,– ^կենդանի եմ, Հերթը իմս է» ,
տագի վիթխարի պաշար ։ գութեամբ լուր կը հասնի թէ Ա. Կ արապետի մօ– այնպէս ալ Հայ ժողովուրդը երեք տարի վերք,
Այս խաշարանի լեռն՝ է , Հայկական ԱԱ (հում տա կա յ շրջանի ժոգով ուրգը պէտք է վանքին լեռ 1918 Ա՚այիս 28ին ըսաւ* ԱՀա կենդանի ենք,
իր բարձրութեամբ երկրորդ Համարւող կափա - ն՛աշղթան բռնէ , որպէսզի թրքական՝ բան՛ակին մօ մեռանք, բայց չկորանք եւ Հերթը այժմ մերն է ։
2յյլգ սարի ստորոտում ։ Աա մի վիթխարի լեռ է, տալուտ նաՀ ան ջի պա ր ա գա յ ին կա բեն ան պաշտ - Առանց Հասակի , դաւանանքի եւ դասակարգի խտ
մի քանի կիլոմ ետ ր եր կար ո ւթեամբ ու նոյնքան պան ո լ ի լ , իսկ *ք*ան , Անտ՚ոք ել կ.ո ւրտիկ ինքնա - րութեան, Հայ ժոզովուրգր մէկ մարդու պէս մի
լա յնքով , ծով ի մակերեսից 2350 մետր բա րձրու- պաշտ պան ո ւթ եան գործ՜ով զբաղին : Զխ ուր ի շրջա ացաւ ու յազթեց Ա ա րգարապատ ի , Գա բաքի լիսէ ի
թեան վրայ, մի լանջին ՛Բագարան գիւղը, միւս նի 5-6 գիւղեր՛ու ամ բողջ բն ա կչո ւթ ի ւն ր շաս՝րր եւ Բաշ Ապա րանի աՀ ռե լի կռիւներով ։ ինչ վա ր–
լանջին Հանքաւանը , ամբո գֆո ւթ ե ա մբ նո րա կա ֊ բռնած էր , *Լարգենիս գիւղացի Հասրաթին ղեկա չաձեւ ալ տւնենայ Հայաստանը, մեր Հայրենիքն
ռոյց մի բարեկարգ բսՏնւտորական աւան, ո րի շուր– վարս ւթեամբ : է, այժմ ծազկած թարմ ուժերով։ Այս գիտակ -
2ը ամ ռանր ալպիական Հ ր ա պո ւր ի Լ բնութիւնն է Այս որոշման վրայ , մէկ երկու դիշերուան մէ$ ցութեամբ ու Հաւատքով Հա յաս տան ի թէ Ա փ իւռ–
իր գոյնեբր շռայլօրէն շագ տալիս։ Զի ար է թ , Պ ագլու, քԾէյպիան՝, Ա՚եղտի , Ա Արդար , քի Հա յութիւնը պէտք է կառչած մնա յ իր արդար
Տարիներ շարունակ Երեւանից եւ Ա ոսկու այ ի ց Կիւն՚տէմիր , Աըլըգան , Պա զգան– եւ Տօտան դիւգե– պաՀանջԳյերուն՝ ։ Որքան ատեն որ Հայկ* Գատր
են ե կել եւ
տասնեակներով Հ ետ ա խո լզող խմբեր րո լ բաւական թիւով ժո զովո լ րդը Ա * Կա րապե տ ի անլոյծ կը մնայ , ոչ մենք կանգ կ առնենք եւ ոք
Հանքավայրը
շինաբարութեան լեռնաշղթան բռնեց ս պաս ելով պ ատ ե Հ ժամո ւն ալ սուլթանն եր Ու , էն՚վէ ր ու ի^՝ա լէաթնեբոլ ժա -
բագս ա կո գ մ անի ուսումնասիրել այս Ք՝,ուբք կառավարութիւնը ամէն տեգ խուզաը^ ռանգն ե րը Հ անգ ի սա քո ւն պիտ ի ո ւն ենան ։
գոբծաբանային եւ բ ան աւան՚յնային՝ կո ւթ ի լեն ե ր կը կատարէր ղեկավա ր տարրը որսա ԳԷՈՐԳ ՄԻՐՈՅԵԱ1
ն պա ւո ա կա յ ա ր մարութիւնը : լու Հ ամ ա •
Մ՛իշտ յ բոլոր գէպքեբում է լ անսպառ Հարս ԱՀա Մայիսին Աասունր կը շրջապատեն թուրք
տութիւնն ե ր են յանտաբե բե լ ա յգ ո ւս ո ւմէն ա ս ի բ ո ւ– զինէո ւո ոնե րը եւ քիւրտ աշիր է թն ե րը ։ Աասո ւն։ կ ր ԻԱչո՚ւ չեՏք ՎիաԱաք
թիւննեբը յ 2350 ֊մետր գիմադբէ կատազօրէն . փան , Անտոք ել կուրտիկը
՛Եւ աՀա ծովի
մակերեւոյթից բարձ՜ կը շարժին : կռիւը սկսած է ամէն կողմ եւ ամ էն՛
ր ո ւթեան վրա յ գանգեան)Թե Ո ( մ եքեն ան եբ) գբ ւե– ճակատի վրայ եւ օրէ օր կը սաստկանայ ու կր ՄԱՐԱԷՑԼ Այս վերիրս, զանազան «չէ -
զոք» բերաններէ
ցան ։ Ատեփան Առս տ ա մ եան ը , ՛Լափան ի պղնձի ծաւալի։ Վ^արդենիս գիւղացի Հասրաթը, ռուսա յաճախ * Հետեւեալ յանկերգը կը լսենք
կոմբինատի փոխագրութեան վարի՛չը , ուղտերի ե– կան յառաջապաՀներուն մօտ րլլալով, յարձակում
բամ ա կ վա ր ձեց ել մե ծ գժո ւար ութի ւնն ե րով մ\ե– կր գործէ , թրքական շղթան կը ճեղքէ եւ իր 5 - 6 - ինչո^ւ չէք միանար Հ,ճակատ»\ին Համա -
քենանեը *ք*աջղարան տարաւ . Մինչեւ Հիմա էլ գիւղերու, ժողով ուրդով կը միանա յ ռուս յառա - Հայ կա կան կուռ զանգուած մը կազմ ե լո լ , եր բ
պատմում
են՝, մի գէպք ։ Զիւն* էր տեզացել եւ ուղ ջ ա ւզա Հ զին ո ւո ըն ե րո ւն , եւ անոն ց Հետ կը նաՀան– այնքան գործ կայ կատարելիք ն ե բքին եւ ար տա -
տեր բ խրւում էին ձեան մէջ Հ Առստամ եան ը պարկ ջէ յետագային ։ քին ճակատն ե րու վրա յ , մ անաւանգ ա յս փտփու կ
ու խսիր փռելով , նրանց վրայից անցկացրեց ո ւղ^. Մ ուշ քագաքը կատագի կռիւի մէջ է , մանա ֊ եւ անակն՛կալներով յղի ժամանակաշրջանին ։ Մեր
տեբին՝ ։ Այգպէս անցան ամբող^ լեռնանցքը , մէկ ւան զ գիշերները ։ Ղ՝ժ բա իստ ա բա ր ռուս յառաջա - իմացածով, <Հ^ակատականներ»ուն՝ քո՛վ, այգ շաղ
կիլոմետրից աւելի : Այսպիսով լեռներ ի վրա յ գր֊ պաՀներոլ նաՀանջէն օգտուելով , նո քն ճակատ ի կապում ը \իրա կանացն ելու գաղջ Հասանք մը ստեգ–
ւեցին ՛յ յ ին՛ փորման մեքենաներ, որոնք թրքական Հ րամ ան ա տ ա ր ո ւթ ի ւն ը բան՛ա կո վ եւ Հ րե ծուեբ է ։ Հետեւաբար , օգտագո բծեցէք աո ի իժ ր
շաՀե -
լերան վրա ք մի քանիտասնեակ տեգ փո խլեցին, տան իով կբ քա լէ քաղաքին վրա յ ։ Առաւօտ մր Ա * եւ, յանուն մեր ժոզովուըգին կենսական խրամատը»։
ամբողջ լերան բարձրութեամբ , չորս Հարիւր մե կարապետի լեռնէն կր լսենք թնդանօթ ի որոտմ ան բուն, գոցեցէք ձեզ իրարմէ անջատող
տրը խորութեամբ , տասնեակ տեղերից . ա՛նցքեր ձայները։ Կը կարծէինք թէ քիուսերու կողմէ կր Արդարեւ այս վերջին ամիսները, զանաղտն։
բաց ւեց ին– ։ Անցքերի միացեալ ե ր կա ր ո ւթ ի ւնըւռ ա՜ ռմբակոծուի ... Տասներկու Օր անընգՀատ , գի - առիթներով , իրարու ետեւէ «կեդրոնէն» մասնա–
սը Հազար մետրից աւելէի է ։ շեր ցերեկ Մ՚ուշը ռմբակոծուեցաւ անիսնայ . մին լոր առաքելութեամբ այստեգ ճամբուեցան քան\ի
Ըստ Հնգամեայ ծրագրին պէտք է ՀձԱպաՀովեէ չեւ որ Հայոց թագը մ ո իս ի ր ի վեբածուեցաւ ։ Ա՝ ի– մը թութակն եր որոնք դեռ երէկ ուրիշ աստ ո ւած-
*Բաջարանի պզնձամ ո լի բգենա յին Հանքաքարի Հա եւն՚ո յն ւեն\ կը ռմբակոծուէր կուրտիկ ներու կ՛ երկրպագէ ին ։ Անոնք Հրապարակաւ, Գաշ–
ղե կ ավա ր ո ւթ
ն՛ս յ թ բ եւ Հարստացումը» ։ Գա Ա ով, Հայաստանի ՛ուր կր կ ո ո լ է ին կորի ւն ի լեռը նակցութեան՝ դէմ իրենց գռեՀիկ յարձակումնե -
եամբ
առաջին ձեռնարկութիւնն Է , որն արտագրելու Է րուն Հետ , ծամծմեցին նաեւ, օձի կեղծասլաշտու—
՚քՒոլրք զինուո րը կը քալէ գէպի այն 11ամՐՐ ուր
մոլիբդեն՝ մի նիւթ, որից պատրաստւ՚ում Է սէ– թեամբ , քանի մը քօզարկեալ նաիսագասութփւն -
մա Հու ել կենաց կռիւ կը մղուէր։ Ականատեսի մր՝
մենաբա րձրո բակ պոգպատը ։ ներ՝ շփոթեցնելու Համ ար մեր կարգ մը բա ր եմ իա
պատ մ ո ւթե ան Համ աձայն , կո րիւն ը վան դա ելի մ էջ
Հա յ բեն ա կի ցնե ր բ , որ ոնք դժբախտաբար չեն
ինկած առիւծի պէս աջ .ու ձախ կը զարնէր եւ Հա
րո ւն աւ/ւ ր մետաղագործութեան այգ նոր ձեռ– վարձած թափանցել անոնց խորքին, այլապէս
նար կո ւթե ան գո բծա բկում ով կրկնակի չափով ա– զիւ 15 20 մեթր յառաջանալով, կ՚իյնաք թրքա այսքան թեթեւութեամբ պիտի չտարուէի՛ն այգ
ւելն ալո ւ Է Հ ան րա պ ետ ո ւ թե ան պ զն ձա բ զձի ւյնա բե - կան Համազարկփ տարափին տակ ։ Ան-միջապէս <Հղազշ1 Հոսանք՚^էն :
րո ւթեան արտադրանքբ Հ Աճօն կը յաջորդէ ել /արձակումբ կը շարունակոլի
ԱրգԷն սկսւած են Հիմնական Հանքեր ի փոր - նոյնքան մը եւս։ Աճօն կր յառաջանա յ եւ նոյ Դաշնակցութիւնը ամէն ժամանակ եւ ամէն
ման աշխատանքները։ ՛Նոր ստացւած սարքաւո - սլէս կը ԳւաՀսյսւակոլի : Մճոյի դ1՚աԿր Հայրհնակիռ տեղ մէկ ձգտում միայն ունեցած է. միացում
բումը նպաստում է շինարարութեան արագ ծա - կարապետ Պօղոսեան (այժմ 1-սի լէ Մ՚ուլինօ) կր բոլոր պիտանի ուժերու , զոհելով իր կուսակցա
լա լմանը ։ շալկէ ու գնդակներու տակ կը ւիաիյոնէ , որպէսղի կան եսը։ Մեր հակառակորդներ ր շատ լաւ գիտեն
Եռանդուն աշխատանք է կա տ ա ր ւո ւմ Զրիոո ր - թ՛ուրքերու ձեռքը չանցնի; ա յ Գ » ԲայՑ էբենո գաղտնվ։ նպատակներ ր թոյէ էեն
գէս քաջաբան բարձրավոլտ ելեկտըաՀ ազոըգ - կորիւնի եւ Մճոյե մաՀր տեսնելով ժողովուր —նքր իքոստովանիլ ճշմարտութիւնը :
ման գծի կառուցումն արագ թափով աւարտելու դը իրար կ՝անցնի եւ իւուճապաՀ ա ր աւելի բար Մանաւանղ վերջին Աշիսւ ւրՀամարտէ՚ե ասդին ,
Համ ար ։ \,ախատեսւո ւմ է Հնգամ եակի վերջում ա1քի առջեւ ունենալով միայն մեր ապրած երկի
Աեւանի Կասկատի (ջրվէժ) մէջ մտնող Գիւմիւշ , պղնձառատ ու մոլիբդեն ով Հարու ա. րը՝ Ֆրան սան , ինչ որ զիջեցան այս ճակատին
շողշողում են ու պսպղուն՛ հատիկներր
գէսի էներգիան (ուժը) տանել ՝ք՝ ա $ա ր ան ; 1947/ ե րա կնե ր ր Վրայ Գաշնակցականները , Գերագոյն ՄարմինԷն
ժպտում
առաջին կէսին շաՀագոբծման կը յան՚ձն՚ուի պզքք^՜՝ սկսած մինչեւ ամենաՀամեստ խումբը, անգեըա -
են ասես հէնց քո շուրթը՝ շուրջպարի ելած :
ձամո լ\ի բդեն այ ին փորձնական Ֆլոտացիոն Ֆ՚՚յլ՛ «. գան ցելի է ։
րի կան , որու Հ իմ ան վր ա յ կառոլցոլե լու է ապա Հանքային մալախիտ է , պղնձի պարունակու Տանուն Համերաշխութեան, անոնք ամէնէն՛
գա յ պզնձամ ո լի բդեն ա յին Հ սկայ կո մբինատը ։կ ւ։ մ՛ թեամբ, մոլիբդենփ շերտերի կողքին Հ քստմելի իրողութեանց առջեւ իսկ լս՛եցին, Հա -
կանլ կապ տաւո լ.ն գոյն ՝յյգ ժ.րլ ոնկ էլ առակ իրենց յեղափո խականի խառնուածքին *
: խալկո -
րին ագի առաջին Հերթը գործտրկուելոլ է 1949/՛ն ։ ՊՈ1 նձւ քրջւոպը՝ բռնել են Հանքախորշը եւ
... Մեր կոգքից քշքշալով Հոսում է Հանքա Մալախիտը գոյանում է պիրիտի Կարճ Հանգրուան մ ր բաւական եղաւ ,ս ա կայն ,Հ աս֊
յին ֆո՚֊րր ՛՛Առլի յատակին նստել է պղինձը դեղնա պիրիաի օքսիդացումից՝ այլ լուծոյթների ազգե^ աատելու մեր Հակառակորդներուն գ է * ֊ ա յ 1 ՚ ն մի -
կարմ՛իր եւ գորշ : 110 տարի առաջ Եվրոպացի ցո ւթեան տակ : տում ը : Հազիւ անցուցած «Հ ամե բաշխ աս Է ր»ի
գիտնական Աբիխը ՂվՒՒ Հանկաւ , որ Մոլիբգենն է, կեղծ գիմակը յ անոնք անմիջապէս վար առիձնզայն
Հազուագիւտ մետազ թէեւ արտաքնապէս իսկա - Ապա կվարցի Հաստ շերտեր * * * Մոլիբդենի եւ յայտնուեցան իրենց կայէնի իսկական կերպա
կան զքաֆիտի (մատիտի միջուկ^ է նման Հալքերում անպակաս է կվարցր։ Աա ամենա - րանքով ։
բարձր կարծրութեամբ Հ անքան իւթե բ ից է ։ Այն Մե ոնԿՔյ այնքան առալ գացին, որ Աղատա
Մ ոնցոնիտնե րր ( Հ ան քան ի ւթ պարոլնակոգ տ– ժամանակ, երբ մոլիբդենի կարծրութիւն՛ը \2 գրութեան մշուշոտ շր1ա\1ին, իրենց գործած ե -
պառները ե ր կր ա բան ո ւթե ան մ էջ ա յդպէս են ան - է, կվարց ինը 7 է * * * Կվարցն օգտագործում են եւ պերելի արարքներուն դէմ մեր լլոռութիւնը
ւանում) ցրուած են, սփռուած ողջ լերան մէջ։ իսորաքան գա կների ԼհՅւՏ–1շ\\էէ) եւ աձաննե րի պատ– երկիւ
Մենք բռնում ենք ձախ աա՝.. ո զ մի ուզի, ոբ ֊ ուանգաննեբի կառուցման Համար՛** ՚/» 0ար ան ց ի - ղի վերագրեցին։ իսկ այսօր այնքան շփացած են,
տեգով նոյնպէս նեղգիծ երկաթուղի է անցն\ոլմ ։ նեբը աները կվարցի քարերից են պատրաստում ։ այս ողորմելիները, որ այլեւս բացայայտօրէն
Արագների վառ, Լ ո յ ս ի ^ռՐՔոյ շրջապատ ի Կ՝արտայայտուին՝ մինչեւ անդամ փողոցներու եւ
Գ– ԱՐԵՒԵԱՆ սրճարաններու մէՀ, ՀԽոբ» ել «կատարեալ» մաք.
Fonds A.R.A.M
ռազմիկները կը
՚ ըիկուան կողմը մեր վէոքբաթիւ
նաՀա&ջեն կոտոբուաձ– ու սղաւոր : ՚Լեկավարոլ -
(Ամփոփուած . Հայաստան» ամսակէս) 1915 Ապրիլ ամէսէն սկսեալ Տարօն ԱշխաբՀի թիւն չկայ, ամէն մարդ իր գլիոլն ճաբր կը .սա
Զմեր, է, իւսաաշուֆչ Գեկաեմբեբ * ձիւնը պա մէկ գիւղէն միւսը յաբաբեբութ իլն բ խզուած էր * յի : կորիքՖի մաՀէն վերՀ այո լրմաններուն մէշ
տել է Աիլնեաց չեռնաշխարՀբ* Ո՛– շարունակում է Մեր շինարար ժոգովուրդի մրջնային աշխատանքը այլեւս ճակատ ճակատի կռիւ տեղի չունեցաւ,
Լոա Հան.դարարա ու իւաղաոԼ ՚ ւճեըմակ Հասա կանդ առած էր ։ Աեւով սուգով գարուն էր : Աւե բայց մեկուսի ել անՀաւասար կռիւներ կր պայ–
կարծէք
սաւանը ծածկել է սար ու ձոր ։ Ծառերը լի տաբէցներ եւ Հեռատեսներ մօտալուտ վտանգ թէփ՚ե ամէն կողմ :
թեքւել են սպիաակաթոյր ա մ պա Հ ո վան ի ի տակ : մը կը նա խ ա տ ե ս է ի՛ն . ժողովուրդը աՀ ու սար - կռիւը կատազօրէն կը շարունակուէր Ա . կա
Անտառներ ը ննջում են Համատարած ճերմակու - սափի մատն՛ուած էր ։ Այդ անել կացութիւնը դի ռապետի լեռը։ Այդ մասին գրած եմ «Յառածի մէ^
թեան ներքոյ՛. Զ՛որերում գետակներն ու առունե մագրաւելու Համ ար միջոցներ կը պակսէին ։ \յա իս ել չեմ ուզեր կրկնել :
րը խոխոմում են վայրի ընթացքով։ կարծէք ա– պէտք է ըսել որ եր իտասաբգներբ զինուո ր է ին եւ Ուրեմն այսպէս ինկաւ Տարօնը , 7 8 ամիս
դեգներ են ն՝րա՝նք՝ մ եկն ո ւած ան\վեր^ սպիտակու ճամբայ շինելու կը գործածուէին։ Երկրորդ՝ զէն անհաւասար կռիւներ մզելէ վերշ1։ Օրէ Օր Հալե
թեան միջով։ 0ի* չի գետը յո ի որա ում է՝ լայն։ կո– քի պակասը զգալի էր ։ ցաւ մեր ժողովուրդր, շատեր ր հրոյ ճարակ դար^
Հակներով, տիրական Հպարտութեամբ միշտ ան Ղեկավարութիւնը ժողովսլրղի փրկութեան ձան , մաս մրն՛ ալ Մուրատ գետի Հոսանքին յանձ–
սասան ժայռերի Հետ . մարտնչելով։ մասին կը մ տածէ ր ւ $՝ուբք զինուո ըներ ը եւ քր– % ուե ցաւ, շատ չնչին մաս մը մնաց լեռները, Ժայ^
1Ս ա գագո ւթի ւն եւ անվրդով իւագագոլթ իւն տակաե խումբերը գայլերոլ վոՀմակներուպէս գի երու, քարայրներս լ մէշ1, մինչեւ 1916 փետր.
Զանգեզուրի լեռնա չվսաըՀ ո ւմ X շեր ցո բեկ մէկ գիւղէն մ իւս ը 1լ երթեւեկէին ժո - Երբ ռուսակական բանակը Մ ուշ քաղաք մս Ի֊
րենք ալ լեռնէն կմախք
Սակայն թէեւ ձիւն՝ ձմեռ է աՀա , շարունա գովուրգի շարժում ր լրտեսելու։ Այգ իսկ պատ -• վար իջան , բոլորովին
կում է Հաստանալ ձեան շերտը գետնի Վրայ 1 ճառով Հ ն արա լոր ութ իւն՝ չունեցանք Հաւաքական դարձած , բայց ամրօրէն փակած իր^ց զէնքե -
Այստեղ, այս լեռներ ի վրա ք ու նրանց ընդերքում Աշխատանք տանելու եւ Տարօնի 120,000 Հաայւ ո լ - բուն՛։ Տարօնի ժ՜ողովուրդը երբեք պիտի չմոռ -
Հերոսական աշխատանք է տարսում ։ թիւնր մէկ վայրի մէջ Համախմբելու : Ուսաի իւ նայ այն աՀաւո ր Հարուած բ որուն ենթարկուեցաւ
Հէնս այս լեոկը, որի վրայ ենք մենք, վիթ - րաքանչիւր շրջանի ղեկավար ութիւնը կ*ոբոշէ իր 1915;^ ամառը։ ինչպէս Ա՝սրայ Մելիքը զարկաւ
խաբի Հարստութիւն է պարունակում իր ընգեր մօտիկ վայերը ապաստանիլ ել սպասել գէ՚Ղ ՜ Աասունցի Գաւիթը եւ ըսաւ «կոբաւ Գաւիթ
քում ։ Ասենք՝ ի^նշ ընգերքում , կէս մեթր Հոգա՛ քերու ընթացքին ու կեդրոնի ՀբաՀանգին : Մթ* Աասմայ տնից» , եւ ինչպէս ոբ երեք օր վերջ Գա
շերտից ցած նա թաքցրած \ունի մ ո լերդեն ի մե - այդ փան եւ կուրտիկ լեռնեբէն կայծակի արա ւիթ ըսաւ,– ^կենդանի եմ, Հերթը իմս է» ,
տագի վիթխարի պաշար ։ գութեամբ լուր կը հասնի թէ Ա. Կ արապետի մօ– այնպէս ալ Հայ ժողովուրդը երեք տարի վերք,
Այս խաշարանի լեռն՝ է , Հայկական ԱԱ (հում տա կա յ շրջանի ժոգով ուրգը պէտք է վանքին լեռ 1918 Ա՚այիս 28ին ըսաւ* ԱՀա կենդանի ենք,
իր բարձրութեամբ երկրորդ Համարւող կափա - ն՛աշղթան բռնէ , որպէսզի թրքական՝ բան՛ակին մօ մեռանք, բայց չկորանք եւ Հերթը այժմ մերն է ։
2յյլգ սարի ստորոտում ։ Աա մի վիթխարի լեռ է, տալուտ նաՀ ան ջի պա ր ա գա յ ին կա բեն ան պաշտ - Առանց Հասակի , դաւանանքի եւ դասակարգի խտ
մի քանի կիլոմ ետ ր եր կար ո ւթեամբ ու նոյնքան պան ո լ ի լ , իսկ *ք*ան , Անտ՚ոք ել կ.ո ւրտիկ ինքնա - րութեան, Հայ ժոզովուրգր մէկ մարդու պէս մի
լա յնքով , ծով ի մակերեսից 2350 մետր բա րձրու- պաշտ պան ո ւթ եան գործ՜ով զբաղին : Զխ ուր ի շրջա ացաւ ու յազթեց Ա ա րգարապատ ի , Գա բաքի լիսէ ի
թեան վրայ, մի լանջին ՛Բագարան գիւղը, միւս նի 5-6 գիւղեր՛ու ամ բողջ բն ա կչո ւթ ի ւն ր շաս՝րր եւ Բաշ Ապա րանի աՀ ռե լի կռիւներով ։ ինչ վա ր–
լանջին Հանքաւանը , ամբո գֆո ւթ ե ա մբ նո րա կա ֊ բռնած էր , *Լարգենիս գիւղացի Հասրաթին ղեկա չաձեւ ալ տւնենայ Հայաստանը, մեր Հայրենիքն
ռոյց մի բարեկարգ բսՏնւտորական աւան, ո րի շուր– վարս ւթեամբ : է, այժմ ծազկած թարմ ուժերով։ Այս գիտակ -
2ը ամ ռանր ալպիական Հ ր ա պո ւր ի Լ բնութիւնն է Այս որոշման վրայ , մէկ երկու դիշերուան մէ$ ցութեամբ ու Հաւատքով Հա յաս տան ի թէ Ա փ իւռ–
իր գոյնեբր շռայլօրէն շագ տալիս։ Զի ար է թ , Պ ագլու, քԾէյպիան՝, Ա՚եղտի , Ա Արդար , քի Հա յութիւնը պէտք է կառչած մնա յ իր արդար
Տարիներ շարունակ Երեւանից եւ Ա ոսկու այ ի ց Կիւն՚տէմիր , Աըլըգան , Պա զգան– եւ Տօտան դիւգե– պաՀանջԳյերուն՝ ։ Որքան ատեն որ Հայկ* Գատր
են ե կել եւ
տասնեակներով Հ ետ ա խո լզող խմբեր րո լ բաւական թիւով ժո զովո լ րդը Ա * Կա րապե տ ի անլոյծ կը մնայ , ոչ մենք կանգ կ առնենք եւ ոք
Հանքավայրը
շինաբարութեան լեռնաշղթան բռնեց ս պաս ելով պ ատ ե Հ ժամո ւն ալ սուլթանն եր Ու , էն՚վէ ր ու ի^՝ա լէաթնեբոլ ժա -
բագս ա կո գ մ անի ուսումնասիրել այս Ք՝,ուբք կառավարութիւնը ամէն տեգ խուզաը^ ռանգն ե րը Հ անգ ի սա քո ւն պիտ ի ո ւն ենան ։
գոբծաբանային եւ բ ան աւան՚յնային՝ կո ւթ ի լեն ե ր կը կատարէր ղեկավա ր տարրը որսա ԳԷՈՐԳ ՄԻՐՈՅԵԱ1
ն պա ւո ա կա յ ա ր մարութիւնը : լու Հ ամ ա •
Մ՛իշտ յ բոլոր գէպքեբում է լ անսպառ Հարս ԱՀա Մայիսին Աասունր կը շրջապատեն թուրք
տութիւնն ե ր են յանտաբե բե լ ա յգ ո ւս ո ւմէն ա ս ի բ ո ւ– զինէո ւո ոնե րը եւ քիւրտ աշիր է թն ե րը ։ Աասո ւն։ կ ր ԻԱչո՚ւ չեՏք ՎիաԱաք
թիւննեբը յ 2350 ֊մետր գիմադբէ կատազօրէն . փան , Անտոք ել կուրտիկը
՛Եւ աՀա ծովի
մակերեւոյթից բարձ՜ կը շարժին : կռիւը սկսած է ամէն կողմ եւ ամ էն՛
ր ո ւթեան վրա յ գանգեան)Թե Ո ( մ եքեն ան եբ) գբ ւե– ճակատի վրայ եւ օրէ օր կը սաստկանայ ու կր ՄԱՐԱԷՑԼ Այս վերիրս, զանազան «չէ -
զոք» բերաններէ
ցան ։ Ատեփան Առս տ ա մ եան ը , ՛Լափան ի պղնձի ծաւալի։ Վ^արդենիս գիւղացի Հասրաթը, ռուսա յաճախ * Հետեւեալ յանկերգը կը լսենք
կոմբինատի փոխագրութեան վարի՛չը , ուղտերի ե– կան յառաջապաՀներուն մօտ րլլալով, յարձակում
բամ ա կ վա ր ձեց ել մե ծ գժո ւար ութի ւնն ե րով մ\ե– կր գործէ , թրքական շղթան կը ճեղքէ եւ իր 5 - 6 - ինչո^ւ չէք միանար Հ,ճակատ»\ին Համա -
քենանեը *ք*աջղարան տարաւ . Մինչեւ Հիմա էլ գիւղերու, ժողով ուրդով կը միանա յ ռուս յառա - Հայ կա կան կուռ զանգուած մը կազմ ե լո լ , եր բ
պատմում
են՝, մի գէպք ։ Զիւն* էր տեզացել եւ ուղ ջ ա ւզա Հ զին ո ւո ըն ե րո ւն , եւ անոն ց Հետ կը նաՀան– այնքան գործ կայ կատարելիք ն ե բքին եւ ար տա -
տեր բ խրւում էին ձեան մէջ Հ Առստամ եան ը պարկ ջէ յետագային ։ քին ճակատն ե րու վրա յ , մ անաւանգ ա յս փտփու կ
ու խսիր փռելով , նրանց վրայից անցկացրեց ո ւղ^. Մ ուշ քագաքը կատագի կռիւի մէջ է , մանա ֊ եւ անակն՛կալներով յղի ժամանակաշրջանին ։ Մեր
տեբին՝ ։ Այգպէս անցան ամբող^ լեռնանցքը , մէկ ւան զ գիշերները ։ Ղ՝ժ բա իստ ա բա ր ռուս յառաջա - իմացածով, <Հ^ակատականներ»ուն՝ քո՛վ, այգ շաղ
կիլոմետրից աւելի : Այսպիսով լեռներ ի վրա յ գր֊ պաՀներոլ նաՀանջէն օգտուելով , նո քն ճակատ ի կապում ը \իրա կանացն ելու գաղջ Հասանք մը ստեգ–
ւեցին ՛յ յ ին՛ փորման մեքենաներ, որոնք թրքական Հ րամ ան ա տ ա ր ո ւթ ի ւն ը բան՛ա կո վ եւ Հ րե ծուեբ է ։ Հետեւաբար , օգտագո բծեցէք աո ի իժ ր
շաՀե -
լերան վրա ք մի քանիտասնեակ տեգ փո խլեցին, տան իով կբ քա լէ քաղաքին վրա յ ։ Առաւօտ մր Ա * եւ, յանուն մեր ժոզովուըգին կենսական խրամատը»։
ամբողջ լերան բարձրութեամբ , չորս Հարիւր մե կարապետի լեռնէն կր լսենք թնդանօթ ի որոտմ ան բուն, գոցեցէք ձեզ իրարմէ անջատող
տրը խորութեամբ , տասնեակ տեղերից . ա՛նցքեր ձայները։ Կը կարծէինք թէ քիուսերու կողմէ կր Արդարեւ այս վերջին ամիսները, զանաղտն։
բաց ւեց ին– ։ Անցքերի միացեալ ե ր կա ր ո ւթ ի ւնըւռ ա՜ ռմբակոծուի ... Տասներկու Օր անընգՀատ , գի - առիթներով , իրարու ետեւէ «կեդրոնէն» մասնա–
սը Հազար մետրից աւելէի է ։ շեր ցերեկ Մ՚ուշը ռմբակոծուեցաւ անիսնայ . մին լոր առաքելութեամբ այստեգ ճամբուեցան քան\ի
Ըստ Հնգամեայ ծրագրին պէտք է ՀձԱպաՀովեէ չեւ որ Հայոց թագը մ ո իս ի ր ի վեբածուեցաւ ։ Ա՝ ի– մը թութակն եր որոնք դեռ երէկ ուրիշ աստ ո ւած-
*Բաջարանի պզնձամ ո լի բգենա յին Հանքաքարի Հա եւն՚ո յն ւեն\ կը ռմբակոծուէր կուրտիկ ներու կ՛ երկրպագէ ին ։ Անոնք Հրապարակաւ, Գաշ–
ղե կ ավա ր ո ւթ
ն՛ս յ թ բ եւ Հարստացումը» ։ Գա Ա ով, Հայաստանի ՛ուր կր կ ո ո լ է ին կորի ւն ի լեռը նակցութեան՝ դէմ իրենց գռեՀիկ յարձակումնե -
եամբ
առաջին ձեռնարկութիւնն Է , որն արտագրելու Է րուն Հետ , ծամծմեցին նաեւ, օձի կեղծասլաշտու—
՚քՒոլրք զինուո րը կը քալէ գէպի այն 11ամՐՐ ուր
մոլիբդեն՝ մի նիւթ, որից պատրաստւ՚ում Է սէ– թեամբ , քանի մը քօզարկեալ նաիսագասութփւն -
մա Հու ել կենաց կռիւ կը մղուէր։ Ականատեսի մր՝
մենաբա րձրո բակ պոգպատը ։ ներ՝ շփոթեցնելու Համ ար մեր կարգ մը բա ր եմ իա
պատ մ ո ւթե ան Համ աձայն , կո րիւն ը վան դա ելի մ էջ
Հա յ բեն ա կի ցնե ր բ , որ ոնք դժբախտաբար չեն
ինկած առիւծի պէս աջ .ու ձախ կը զարնէր եւ Հա
րո ւն աւ/ւ ր մետաղագործութեան այգ նոր ձեռ– վարձած թափանցել անոնց խորքին, այլապէս
նար կո ւթե ան գո բծա բկում ով կրկնակի չափով ա– զիւ 15 20 մեթր յառաջանալով, կ՚իյնաք թրքա այսքան թեթեւութեամբ պիտի չտարուէի՛ն այգ
ւելն ալո ւ Է Հ ան րա պ ետ ո ւ թե ան պ զն ձա բ զձի ւյնա բե - կան Համազարկփ տարափին տակ ։ Ան-միջապէս <Հղազշ1 Հոսանք՚^էն :
րո ւթեան արտադրանքբ Հ Աճօն կը յաջորդէ ել /արձակումբ կը շարունակոլի
ԱրգԷն սկսւած են Հիմնական Հանքեր ի փոր - նոյնքան մը եւս։ Աճօն կր յառաջանա յ եւ նոյ Դաշնակցութիւնը ամէն ժամանակ եւ ամէն
ման աշխատանքները։ ՛Նոր ստացւած սարքաւո - սլէս կը ԳւաՀսյսւակոլի : Մճոյի դ1՚աԿր Հայրհնակիռ տեղ մէկ ձգտում միայն ունեցած է. միացում
բումը նպաստում է շինարարութեան արագ ծա - կարապետ Պօղոսեան (այժմ 1-սի լէ Մ՚ուլինօ) կր բոլոր պիտանի ուժերու , զոհելով իր կուսակցա
լա լմանը ։ շալկէ ու գնդակներու տակ կը ւիաիյոնէ , որպէսղի կան եսը։ Մեր հակառակորդներ ր շատ լաւ գիտեն
Եռանդուն աշխատանք է կա տ ա ր ւո ւմ Զրիոո ր - թ՛ուրքերու ձեռքը չանցնի; ա յ Գ » ԲայՑ էբենո գաղտնվ։ նպատակներ ր թոյէ էեն
գէս քաջաբան բարձրավոլտ ելեկտըաՀ ազոըգ - կորիւնի եւ Մճոյե մաՀր տեսնելով ժողովուր —նքր իքոստովանիլ ճշմարտութիւնը :
ման գծի կառուցումն արագ թափով աւարտելու դը իրար կ՝անցնի եւ իւուճապաՀ ա ր աւելի բար Մանաւանղ վերջին Աշիսւ ւրՀամարտէ՚ե ասդին ,
Համ ար ։ \,ախատեսւո ւմ է Հնգամ եակի վերջում ա1քի առջեւ ունենալով միայն մեր ապրած երկի
Աեւանի Կասկատի (ջրվէժ) մէջ մտնող Գիւմիւշ , պղնձառատ ու մոլիբդեն ով Հարու ա. րը՝ Ֆրան սան , ինչ որ զիջեցան այս ճակատին
շողշողում են ու պսպղուն՛ հատիկներր
գէսի էներգիան (ուժը) տանել ՝ք՝ ա $ա ր ան ; 1947/ ե րա կնե ր ր Վրայ Գաշնակցականները , Գերագոյն ՄարմինԷն
ժպտում
առաջին կէսին շաՀագոբծման կը յան՚ձն՚ուի պզքք^՜՝ սկսած մինչեւ ամենաՀամեստ խումբը, անգեըա -
են ասես հէնց քո շուրթը՝ շուրջպարի ելած :
ձամո լ\ի բդեն այ ին փորձնական Ֆլոտացիոն Ֆ՚՚յլ՛ «. գան ցելի է ։
րի կան , որու Հ իմ ան վր ա յ կառոլցոլե լու է ապա Հանքային մալախիտ է , պղնձի պարունակու Տանուն Համերաշխութեան, անոնք ամէնէն՛
գա յ պզնձամ ո լի բդեն ա յին Հ սկայ կո մբինատը ։կ ւ։ մ՛ թեամբ, մոլիբդենփ շերտերի կողքին Հ քստմելի իրողութեանց առջեւ իսկ լս՛եցին, Հա -
կանլ կապ տաւո լ.ն գոյն ՝յյգ ժ.րլ ոնկ էլ առակ իրենց յեղափո խականի խառնուածքին *
: խալկո -
րին ագի առաջին Հերթը գործտրկուելոլ է 1949/՛ն ։ ՊՈ1 նձւ քրջւոպը՝ բռնել են Հանքախորշը եւ
... Մեր կոգքից քշքշալով Հոսում է Հանքա Մալախիտը գոյանում է պիրիտի Կարճ Հանգրուան մ ր բաւական եղաւ ,ս ա կայն ,Հ աս֊
յին ֆո՚֊րր ՛՛Առլի յատակին նստել է պղինձը դեղնա պիրիաի օքսիդացումից՝ այլ լուծոյթների ազգե^ աատելու մեր Հակառակորդներուն գ է * ֊ ա յ 1 ՚ ն մի -
կարմ՛իր եւ գորշ : 110 տարի առաջ Եվրոպացի ցո ւթեան տակ : տում ը : Հազիւ անցուցած «Հ ամե բաշխ աս Է ր»ի
գիտնական Աբիխը ՂվՒՒ Հանկաւ , որ Մոլիբգենն է, կեղծ գիմակը յ անոնք անմիջապէս վար առիձնզայն
Հազուագիւտ մետազ թէեւ արտաքնապէս իսկա - Ապա կվարցի Հաստ շերտեր * * * Մոլիբդենի եւ յայտնուեցան իրենց կայէնի իսկական կերպա
կան զքաֆիտի (մատիտի միջուկ^ է նման Հալքերում անպակաս է կվարցր։ Աա ամենա - րանքով ։
բարձր կարծրութեամբ Հ անքան իւթե բ ից է ։ Այն Մե ոնԿՔյ այնքան առալ գացին, որ Աղատա
Մ ոնցոնիտնե րր ( Հ ան քան ի ւթ պարոլնակոգ տ– ժամանակ, երբ մոլիբդենի կարծրութիւն՛ը \2 գրութեան մշուշոտ շր1ա\1ին, իրենց գործած ե -
պառները ե ր կր ա բան ո ւթե ան մ էջ ա յդպէս են ան - է, կվարց ինը 7 է * * * Կվարցն օգտագործում են եւ պերելի արարքներուն դէմ մեր լլոռութիւնը
ւանում) ցրուած են, սփռուած ողջ լերան մէջ։ իսորաքան գա կների ԼհՅւՏ–1շ\\էէ) եւ աձաննե րի պատ– երկիւ
Մենք բռնում ենք ձախ աա՝.. ո զ մի ուզի, ոբ ֊ ուանգաննեբի կառուցման Համար՛** ՚/» 0ար ան ց ի - ղի վերագրեցին։ իսկ այսօր այնքան շփացած են,
տեգով նոյնպէս նեղգիծ երկաթուղի է անցն\ոլմ ։ նեբը աները կվարցի քարերից են պատրաստում ։ այս ողորմելիները, որ այլեւս բացայայտօրէն
Արագների վառ, Լ ո յ ս ի ^ռՐՔոյ շրջապատ ի Կ՝արտայայտուին՝ մինչեւ անդամ փողոցներու եւ
Գ– ԱՐԵՒԵԱՆ սրճարաններու մէՀ, ՀԽոբ» ել «կատարեալ» մաք.
Fonds A.R.A.M
