Page 50 - ARM_19-1947_03
P. 50
ԶԱՒԷՆ ՊԱՏՐԻԱՐՔԻ ՑՈՒՏԵՐԸ րէին եւ որպիսութիւնը կը Հարցնէին , ոէ "Ք ինհ՛ի Կ ե ա ճ ք ը Հ ս ս ա ւ , Ա մ Խ ի կ ա փ վկ
կր մօտենար : %ոյքնիսկ ինէ կբ խուսափէին Հայ
պաշտօնատարներ, իրենց մորթէն Վախնալով :
Պ պ ս ո Հ Ազգ. ԱաԽաԱադէոդեաԱ Այսպէս առնելէս երկու անգամ անցաւ պե - ՊՈՒԷ1ԲՍ Ա6ՐԷՍ, 22 Ցունի — Աէըելի 8ա–
եւ Պ ա տ ք ի ա է ք ո Ն թ ե ա Ա ջճջաԱը տական խ<որՀՀուբգի անգամ Հրանա Ասա տուր եւ ււա,շ , մէկ ամիս մնալով Մ ոնթէվիաէօ , քիչ լ ա ա
զիս չտեսնելու զաբկաւԼ*) : Իսկ Պետրոս Հա լաճ - զաղափար մ շ կազմեց՛ի ։Ա՝ ոնթէվիաէօի1ւ.րոլզվ>ւայի
եան ոչ ի"կ իմ կոդմս եկաւ։ Այս Վիճակը բնական մայրաքաղաքն է ։ Ունի մօտ 700.000 բնակիչ (երկ֊
ԱՄԲ գահիրէի մէջ լոյս տեսած է հաւ(Լ է թախիծ կը պատճառէբ եւ կ՚ընկճէր զիս : րին բնսկչութեան թիւբ 2 միլիոն է, տարաձ֊ու -
գսլցեալ ԶաւէԹ արք փ գիրքը, «ՊԱՏՐԻԱՐՔԱԿԱՆ Առանց ոեւէ խորՀ րգա կան ի՝ առանձին պա - թիւնր 187 Հազար քառակուսի քիլոմեթր՝) : &ա»
ՑհԻՇԵՐ , վաԱյբագքիրյնւեր ե ւ վ կ ա յ ո ւ թ ի ւ ն ե ր : տասխանատու վարիչը ըլլալ մ ա Հ ուա ն դատապար օդասուն քաղաք մ բն է ։ )492ին ՚Բբիստափոս Գո
Ստորեւ՝ աոաջին հատուած՛ մ ը * — տուած ազգի մը ա Հ ալ ո բ բան մըն էր։ լոմսլոս գտած է այս քաղաքը բարձր բլուրի մբ
1916 Յունուարի "^էի՚ՂՐՐ Պատրիարքարանի ԶայրոյթոՎ ^լր տեսնէի նաեւ որ կարգ մբ վրայ։ Շրջապատուած է մեծ գետով մը։ Բազաքբ
Գործակատար Գամէր Տիբինեան• , որ տարիէ մ ր ի մարդիկ, որոնք պէտք էր որ իրենք ալ սլատաս - շատ լսյն է ել ունի գեղեցիկ տեսարաններ , շատ
Վեր իր վինն ՛ու զաւակները Ֆի^ի՚աէ ղրկած էր * իս ան ա տ ո ւո ւթ ի ւն ստանձնէին եւ ինծի Հետ աշխա կը նմանի Նիոի :
անցագիր առաւ քանի մր օրուան՝ Համար Հոն եր տէին, անտարբեր էին։ Այսպէս , մէպուսնեբը, ո– (իողովուրղբ Հարուստ չէ, ամրան եղանակին
թալու եւ զանոնք տեսնելու : Իր դարձին ինծի րոնք իբրեւ Հայ ազգին ներկա յացո լցիչն երը , աւելի կ՚աշխատի , որովՀետեւ շատերը Արմանթի^
պատմեց , թէ Բիլգան՚գ ՝Բէչեանի Հետ տեսնուած պէտք էր հանքեր ընէին, բոլորովին անփոյթ էին։ նէն օդափոխութեան կուզան քանի մը ամսուան
էր Ֆիւիպէի մ է շ ։ Բէչեան պատմած էր թէ Պուլ - Ասոնցմէ Պետրոս Հա լաճ եան, Պոլսոյ Հայ մ է պոլ– Համար։ Այս Հանրապետութեան դրամր շատ
կար իա անցնելու Հ րամ ան առն ե լո լ ատեն՛ տեսակ սը , որ իբրեւ իթթիՀատական՛ ել նախկին նախա - բարձր է, մէկ տոլարը 1.80 փէսօ :
ցած էր ՈԱտիկան\ութեան Տես ուշ Պէտ րի եւ ոստի բաբ ամէնէն ազդեցիկն էր , իր տան դռները գո– Հոս ունինք մօտ 7000 Հայեր, բոլորին կեան
կան ո ւթե ան քաղաքական ճիւղի տնօրէն Բէ շատ ցած էր իրեն դիմողներուն դէմ ել ոչ ոք կ՚ընգոլ - քը լաւ է : Շատերը ունին նպարավաճառի ել մսա
պէյերուն Հետ , որոնք փրեն ըսած են* ի մ՚ի^ի ա յ – ՚*ԷԲ •• վաճառի եւն՚. խանութներ , անձնական տուներ
լոց , թէ Հայոց Ազգ* ԱաՀմանադրութիւն\ր Հյէն - Օսմ * երեսփոխաններէն միայն Օննիկ իՀսանն եւայլն։ կա՛ն՝ դերձակներ , կօշկակարներ եւն՚*։ԲՈ–
2չուած Է արդէն , ինչպէս նաեւ Կ * ՊոլսՀՈյ Պատ - էր որ Հտմաբձակութեամբ կ՚աշխատէր եւ բալա - լորն ալ Հիւրասէր են։ Թոյլ տուէք այս առթիւ
բիաբքութիւնը ։ ՚Հյոյնպէս անոնք Հաղորդած են որ կան մարդիկ կ՚ազատէր աքսորէն, իսկ Տովսէփ իսորին շնորՀակալութիւնս լայտնել մեր ընկերնւե -
նոր օրէնք մր շինուած է * որ յարմար առթիւ պիտի Ա աաաթեան միայն իր ընտանիքը ազատած էր^ 70 րէն Վարդեվառ Աարդիսեա\նի եւ ըն՛տանիքին (կիւ֊
Հրատարակուի ; տարեկան սպասուՀիին Հետ –.իսկ Գեղամ Տ * կարա– րինցի) որ զիս խնամեցին ամբողջ մէկ ամիս, Որ֊
Այս օրէնքով ծրագրուած էր Պատրիաբքու - պետեան յաճախ ինծի կ՚այցելէր եւ ձեռքեր բ ծուն.. բեք առանձին՝ չձգելով այս օտար երկրին մէջ ;
թիւնր կմիածինէն բաժնել ել. Կ իլիկի" յ Կ աթոգիկո– կերուձն զարնելով կուլար՝ Մշոյ կոտորածին՛ Հա - Հոս ալ ունինք կուսակցութիւնն եր : ինչպէս
սութեան Հետ միացնել, էջմիածինի Հետ ամէն յա֊ մար իր լսած մանրամասնութիւնն երր պա ամ ե - ամէն, տեղ, Հնչակեան, ռամկավար , Համայ -
ր արեր ութ իւն խռռԷՈՎ յարա& է թէ Մ ի ւս մ է պո ւսն երր ի րենց ազդակ անն երը ազա նավար ճակատ կազմած են իբրեւ «Հայաստանա -
երբ ինքը Ֆիլիպէ եկած է, իմացած է տելով բաւա կան ա ց ան ։ իսկ ազգային մ ո գովն ե ր ո ւ սէրներ» : Ունին անթելի կ այան մը որով թուրք՛է^
ո բ արտասաՀմանի Հայ լրագիրն երբ իբ Վրայ կբ անգամներէն մ եծ մ ասը մ ոռցած է ր Պատրիարքա րէն շսւրքի&^յ կ՛երգեն եւ Համայնավարական քա
յարձակին–, որովՀետեւ ինքն ալ այս կարծիքէն է րանին որ կոզմ րլլալր եւ բնաւ չէր Հետաքրքրուեր րոզութիւն կը կատարեն : Վերջերս սկսած են ի բա
եւ բրոբականտ ելրնէ էջմիածինի կաթոգիկոսին րու միս ոլտել։ Անցեալ ապրիլին ւսպաաւտ/րւ // ա ւ/ ա ։ւ ւաշ
ան ո ւն ր եկեղեցիներուն՝ մէջ Լյիշատակելոլ : ՀԵ" * թէ իրենց Պատ րիա ր քբ իռն չ կ՚ընէ ^Բացառաբար մի էին պատգամաւոր զրկել Նիւ Եորք* ծանօթ Համա
ըսած է ՝ԲէՀետն՛ , Հիմա ալ կր պնդեմ թէ պէտք է քանի անձեր կային որ ինծի կ՚այցելէին եւ ղիս կբ գումարին առթիւ։ իրենք իրենց մոգով կը գոլ -
այսպէս Վարուիլ» ։ կր խո րՀիմ թէ այս գազափա– խրախուսէին : մարեն , նախ կ՛ընտրեն Հնչակեան Պ * Յակոբ Յա -
ԱԷՀ է^Ք թելադրած Է կա ռա Վար ո ւթե ան , ոբ զայն Այսպէս , եկեղեցականներէն Գուրեան Ա րբա - կոբեանբ ։ Համայնավարները կ՛ընտրեն ուրիշ մը,
իւրացուցած ել ըստ այնմ օրէնք մը կազմելու. ՚1աս 1 ՒրՐելՀ էք՛ ՚ <է"ղ"ՎԻ ատենապետ, երբեմն Պ* ՛Մկրտիչ Յակոբեան, ատա՛մնաբոյժ ։ Երբ կա ր–
ձեռնարկած էր ; կ՛ այցելէր թնծի , ինչպէս նաեւ Հայկ քԱօճասար ՂՐԼ ՎՒռայէ կուգայ , ամերիկեան՝ Հիւպատոսը կը
Պատ րի ա րքաբ ան ի գո ր ծա կ ատ արը ք-էչեանի եան՝ ԸնդՀ * մոգռվի ատենապետ ր եւ Տոքթ * Գ ա - մերմէ ։ իսկ Պ * Մկրաիէ Յակոբեան կը յաջողի
ա յս իսօսքեըէն կասկածելով՝ Հետամ ուտ ^լՐԱ*** \ լիթեան՝ ՝Բաղ* մողոՎի ատենապետը, որ իր պաշ Վիզա ստանալ, ըսելով թէ Հես իմ արՀեստիս Վե
իրոգութիւնը ստ՛ուգելու եւ Ար գա ր ո ւթե ան ու Կրօ տօնը կը կատարէր ամենայն անձնուիրութեամբ ։ րա բերեալ գործիքներ առնելու պիտի երթամ եւ
նից նախարարութեան պա շտ օն ա տ ո ւն էն անպաշ - Ասոնցմէ զատ գրեթէ ոչ ոք կը գտնուէ ր շուրջս ։ անՀատական գործ ՛ունիմ եւայլն» ։ Ե՛֊ ^Լ^Ր^^յ »
տօն կերպով կ՛իմանայ , թէ արդարեւ աս անկ ծ բա— Ես մնացած էի Պատրիարքարանի պաշտօ - աՀագին դրամ ՀաւաքելոՎ յանուն ո չին՛չի ։ Եւ
գիր մը գոյութիւն ունի ։ նէոլթեան Հետ առանձին ։ Այդ պաշտօնեանեբուն ա Հ ա այդ պատճառոՎ իրար ինկած են։
Առիթբ , որուն կառավարութիւնը կը սպա - մէջ՝ փոխան՛որդս , Երուանդ Վրգ* ՓէրաաՀճեան՝ Հ *3 *Գաշնակցութիւնը ՛ունի իր ակումբը զար
սէր, դժբախտաբար մեր կողմէ տրուեցաւ։ սքանչելի աջակից մըն էր ինծի ։ Ոչ մէկ բան ա ֊ դարուած մեր Հերոսներու նկարներով , ինչպէս
1916 Մ արտ 1 $/* ն խառՀն ժոգռվի նիստին ,Գուր– ռաջարկուեցաւ իրեն ՛որ մերմէր։ Երուսազէմի փո ն աե ւ եր իա ա ս արդա կան կազ մա կ եր պութիւն մը
եան Արքեպիսկոպոս յայտարարեց , թէ վարչական, խանորդ Ամ բատ Վբդ* Գազազեան զգուշութեամբ շատ մը անդամ եւ անգամուՀիներով։ Հ^աբաթր
մոգովն եր ո լ պա շտ օն ավար ութ եան շրք^ան ը լրացած կ ը շար մ էր՝ իբ ան ձը եւ պ աշտ օ նը էՎ1" գելու երկու անգամ Հայերէն ղասեր կոլտան նոր սե - ՝
է , ուստի իրենց պաշտօն՛ը շարունակե լու արտօ — Համաը։ րոլնգին ։ Երգչախումբ մ բն ալ կազմուած է –.Ունին
\հ֊ոլթիւն պէտք է ուզել Արդարութեան՝ ն՚ախաբա ~ Իսկ Պատրիարքարանի գործակատարը Գա - անթելի կայան մը։ Ամէն՛ կիրակի առաւօտ ժամր
րոլթենէն եւ կամ նոր ընտրութիւն կատարել տա– մէբ Շիբինեան՝ ի՚նքզինՔՐ թրքասէր ներկա յա - *)էն մ ին չեւ | Օր կ՚երգուին շատ մ ր Հա յերէն եր -
• լու Հ րամ ան առնել : ցնելոՎ, թուքերուն Հետ միշտ շփման մէջ էր եւ գեր , ինչպէս եւ կը կարդացուին խմբագրականներ
Ատիպուած՝ յայտարարեցի իմ ստացած տե - անոնց ք"Վ Համարում կը վայելէր եւ բաւական եւ ուրիշ գրուածքներ ։ կ * հքաչն ալ բաւական թի -
ղեկութ իւննե բս կառավարութեան մտադրութեան) գործեր կը կա րգա գրէ ր եւ ինծի պետական չրքս՚~ վլ ո ան՛դամ ուՀ ինե ր ունի ։ Իրենց ն պատա կն է օգ
մասին։ Բացատրեցի , թէ ռլոոյԱ*սռՐ ^Լաձե^ ոI՛ նակներէն լուրեր կը բերէր։ Ոմանց կասկածը թէ նել չքաւորին ել Հիւանդին , ինչպէս նաեւ պաաե -
Պատ րի ար քա՛ր ան ի օ րէսքր ՚ի՚ո խե լու ծ բագի ր կա ք ազգային շաՀերը կբ զոՀէր, սխալ է ըստ իս : Ինյ> բա՛զմի աղէտեա լնեբուն ;
եւ ժողովներու Վւոփո խո ւթեան կամ պաշտօնի շա~ մեր՝ կառավարութեան Հետ ունեցած յարաբերու Այս ե՜ր1լիրր աւելի ազատ է քան Արմանթին :
բունակում ին Համար, դիմում մը առիթ մը պիտի թիւնն երէն դուրս ոչ մէկ բանէ տեզեկութիւն ու 1947 ապրիլ \2ին շոգենաւով ճամ\Րա.1
րլլայ փութացնելու ա յս որո շումը ։ նէր եւ չէր ալ Հետաքրքրուեբ : իր այս ընթացքով դէպի Պուէնոս Այրէս : 9 մամ ճամբորդելով րն՚լ՚ ՚յւկե–
Ժ ո գովականք դմբախտաբար մտիկ չբրին իմ ԳԷՐՔ մը չի^հց –ռւ շատ մը անՀ ատնե ր ո լ օգտակար րոջ մր Հետ, վերջապէս յ ա 9 ո ւլե ցա յ գտնել րնտա–
խօսքեբուս ,եւ այլեւս նիստ չըրին ։ եղաւ, անոնց գործերը կարգագրելով եւ այսպէս նիքիս բոլոր ազգականներր : Առաջին՝ գործս եղաւ
Ատիպուած , գործակատարը Կրօնից տեսուչին իրեն նիւթական շւսՀեր ապաՀովեց ։ Ասիկա դիտէի անմիջապէս Ֆրանսայի բարեկամներուս կողմէ
Գրկ եց ի բերանաց ի Հ ագորդելո լ Հ ամարՊատ րիա ր– եւ աչք գոցեցի, որովՀետեւ վերջապէս իր ջանքե աեղեկոլթիւձններ տալ իրենց բարեկամներուն :
քա բանի մոգովներոլ ձեռնթափութ իլնը ել նոր րէն Հայ անՀ ատն ե բ կ՚օգտոլէին , , ինչպէս նաեւ Մ է կո ւկէս ամիս պտտելէ վերջ, յաջոզեցայ
մողովներ ընտրելու Համար Հրաման ուզեցի ։ Կրօ– Պ ատ ր իա րքա բան ր , վասնզի կա ռա վտ ր ո ւթ եան դի ընկերներուս ել ազդականներուս շնորՀիւ խա՛նութ
(նից.տեսուչ ՊէՀա պէյ նախ կ՛ուզէ գիտնալ թէ բա ւանն՝ ե րէն լուրեր կը բերէր \ինծի , որոնց Համեմատ մը բանալ, կօշիկ ծախելու Համար :
ւականաչափ անգամներ կառն Պոլսոյ մէ^, եւ երբ մեր քայլերբ կ՚ուղղէինք ։ ԱնՀատապէս ալ շատե–
յաջորդ օրը իրեն՛ կր Հաղորդուի մեր կողմէ թէ 50 բու օգտակար եղած էր* ի^ձպէ" Խոճասաբեան՚բ Արմանթին ի մողովուրգին թիւր կը Հաշուեն
ան՛դամ է աւելի կան, Հքանի մը օր սպասեց էք », աքսորէ դաբձնռղը ինքն էր, ինքն էր նաել Արշակ 16 միլիոն, 2.979.000 քառ. քիլոմեթր տարածու -
կ՚բսէ ։ Ալպօյաճեանը ձերբակալուելէն յետոյ աքսորէն ա– թեան վրայ։ Միայն Պուէնոս Այրէս ունի 3 4
Այսպէս , 1916^ Զատիկին (Ապրիլ 10) շատ տ ը– զատողը, \թերսէս ՕՀանեանը աքսորուելէ փրկողբ միլիոն բնակիչ։ Ունի երթեւեկի չատ մը դիւրու -
խոլր էի եւ ընկճ ուած , մասն՚աւորապէս մողովա– եւ այլն ։ Ինքն էր որ յաջոզցուց Ա * Փրկչեան Հի– թիւններ, Հ ան–րա կառք եւ ստորերկրեայ երկաթու
կաննե րու ձեռն թափ ո ւթենէն զգածուած Ր1Լ ա լով , ւաններէն լուրեր կը բերէ ր ինծի , ո ր ոնց Համ եմ ատ ղի : Ժ-ոգովուրգր անդադար շար մման մէջ է : Աշ
Վասնզի այս կերպով ինքզին՛քս մինակ մնացած կը պէս շատե՚ոլ արտասաՀման անցնելուն օգնողը ; խատողին Համար գործ չի պակսիր։ Ա՚ինչեւ Հիմա
զգայի Պատրիարքարանին մէջ ։ Զատիկի °ՐՐ Պատրիարքարան ի միւս • պա շտօնեանե ր բ գործօն ամէն մարդ իր ուզած գինով կրնար ծա/սել, բայց
շնորՀաւորութեան շատ քիէեր եկան, իսկ կառա - դեր մը կամ ինծի զօրավիգ ըլլալու վիճակին մէջ վերջերս ՛նոր օրէնք մր ելաւ որ 30 40 առ 100
վարութենէն մ իա յն Արդա ր ո ւթ ե ան նախարարը եւ չէին * աւելի մարգամեքենաներ էին , որոնք ընթա շաՀ կը սաՀմանէ :
Կրօնից Տեսուչը այցետոմս զրկեցին։ Ուրեմն տագ ցիկ գործերու մէջ ինծի կ՚օմանգակէին, Հրամայ Ամէն բան առատ է , բացի շաքարէն ել օճա
նապալից պաՀ ու մը միսմինակ եւ աննեցուկ մնա ուած գիրւրը խմբագրելով եւ ասով կը բաւակա - ռէն : Ամառ ձմեռ պտուղ ունին ինշպէս եւ խազող։
ցած էի* ինչ ր։Ո չափազանց յո ւս աՀ ատա կան՝ պա - նաւեն։ Զկար իրենց մէջ խորՀուրգ մր տալու է Հիմա ձմեռ է ել վերարկու կբ Հագնինք մինչեւ օ–
բագա ւ մըն էր պետի մ ը Համ ար ։ թելադրութիւն մբ ընելու, ճամբայ մը ցոյց տալու գոստոս : Կ լ րո սլա յի ճիչդ Հակառակն։ է , ԲաՏո
ԱՀաւոր աղէտի մը ենթարկուած Հօտի մը ան ձե ռնՀաս մ է կը ։ վառարան չեն վառեր , շատ քիչ անգամ զերոյէւ՛
օգնական Հովիւն էի եւ ասիկա իՀթւծի մեծ ցաւ կր ( * ) 1917 - 1918ին երբ Մուսոլլ աքաւրոսած վար կ՝րլլայ։ Օդր բաղդատելով Պրաղիլիոյ օղ\ին
պատճառէ ր յ
էի, հոն եաստատոած գերման փրոփականաի Հետ շատ լալ է Հ
Իբրեւ Պատրիարք՝ անձս ալ կաս կածե լի գա ր– գբասենեակի պաշաօնեան ինծի ւլբկած էր, կար Ժ՚ողովոլրգր մեծ մասով կաթոլիկ է : Շատ ազ
գասէր են :
ձած էր եւ շատեր նոյն իսկ կը խուսափէին ինծի դալու համար , արոչէւր մը որ կը բ ա ց ա տ ր է ր Անգ
•Արմանթինին մէջ կան 17000 (տասնըեօթր
Հե^տ յարաբերութիւն ունենալէ ։ էսա քիչեր Է ին լիացիներուս հասցուցած վնասւնեբը Հայերուն : Որ.
Հազար) Հայեր : Պուէնոս Այրէսի մէջ կան երկու
որ մնացին շուրջս եւ գէթ խրախուսեցին՝ լէիս յ քաւն կր յիշ՚եմ՝ ա յ դ տհսւբակի|ն խորագիրն է ր « լ ^
շաբաթաթերթեր : Հ,Արմենիա»ն շաբաթր երեք
մինչ շատերը Հեռացան՝ * ձո§13ւտ 6է 1«տ ճոոտատոտ»։ Հոն կային այնպիսի ման.
անգամ լոյս կը տեսնէ եւ ամէնէն տարածուած
1916 Ապրիլ \4թ , Սուլթան Րէչաաի դաՀակէԱ– րամասնռւթ-իւննեբ, ինչպէս Աշըքեան Պատրիարքի
թերթն է ։ Կա/ եւ մանկական ամսաթերթ մը ,
լո ւթեան տարեդարձին օրը , Պալատին մէջ Հոգիս ձեոագիր18եյւէն մէջբերումնհր , որոնք կը կարծեմ
•(Մասիս–» , թ՛երթին խմբագիրն է ինկեր Վարգւ
. խոովեցալ սպասման սրաՀին՛ մէջ դիմացս նստած թ է Հրանա Ասաաուբ հ ա յ թ ա յ թ ա ծ է ։
Գէորգեան : Հիմա է որ աչքերովս կը տեսնեմ թէ
Յունաց Պատրիարքին եւ իմ Վիճակիս տարբեր ու - ( * * ) Հոս անցողակի ըսենք ոբ Գհղամի չաք
թիւն ո տեսնէ լով : որքան դժուար է թերթ մր Հանել շարունակաբար ,
սորուելուն համար երբ զարմանք կը յայանուի՝
թերթին պատասխանատու ու թիւնր ստանձնել մէկ
Մինչ Յունաց Պատրիարքը զուարթօրէն կր թ ա լ է ա թ կ՚ըսէ թ է «անքիկա արդէն թոքախտաւոր
է եւ քանի մր օրէն պիտի մեոնի» : Արդարեւ՝ ե թ է Հոգիով, մանաւանդ որ ունին միայն մէկ գրա
խօսակցէր յոյն ծերակուտականներուն ու երես - Գեղամ հիւանդ եղած չըլլար, անկասկած ձերբա
կալուած պիտի ըլլար: շար, ընկեր Մ • Սվաճեան : Ընկերը գիշերներն աւ
ւիո իւ անն ե բույն եւ բարձր պաչտօնեանե րու Հետ, Ո–
կ՝աշխատիթերթը ճ\ի շդժամ՛տնակին Հասցնե/ուՀա–
լ.ոնք կարգաւ քովր կուղային ել աջը կը Համրու
մար : Հ.Արմենիա՚»ն ,ուձի իր սեփական երկյարկանի
Fonds A.R.A.M
կր մօտենար : %ոյքնիսկ ինէ կբ խուսափէին Հայ
պաշտօնատարներ, իրենց մորթէն Վախնալով :
Պ պ ս ո Հ Ազգ. ԱաԽաԱադէոդեաԱ Այսպէս առնելէս երկու անգամ անցաւ պե - ՊՈՒԷ1ԲՍ Ա6ՐԷՍ, 22 Ցունի — Աէըելի 8ա–
եւ Պ ա տ ք ի ա է ք ո Ն թ ե ա Ա ջճջաԱը տական խ<որՀՀուբգի անգամ Հրանա Ասա տուր եւ ււա,շ , մէկ ամիս մնալով Մ ոնթէվիաէօ , քիչ լ ա ա
զիս չտեսնելու զաբկաւԼ*) : Իսկ Պետրոս Հա լաճ - զաղափար մ շ կազմեց՛ի ։Ա՝ ոնթէվիաէօի1ւ.րոլզվ>ւայի
եան ոչ ի"կ իմ կոդմս եկաւ։ Այս Վիճակը բնական մայրաքաղաքն է ։ Ունի մօտ 700.000 բնակիչ (երկ֊
ԱՄԲ գահիրէի մէջ լոյս տեսած է հաւ(Լ է թախիծ կը պատճառէբ եւ կ՚ընկճէր զիս : րին բնսկչութեան թիւբ 2 միլիոն է, տարաձ֊ու -
գսլցեալ ԶաւէԹ արք փ գիրքը, «ՊԱՏՐԻԱՐՔԱԿԱՆ Առանց ոեւէ խորՀ րգա կան ի՝ առանձին պա - թիւնր 187 Հազար քառակուսի քիլոմեթր՝) : &ա»
ՑհԻՇԵՐ , վաԱյբագքիրյնւեր ե ւ վ կ ա յ ո ւ թ ի ւ ն ե ր : տասխանատու վարիչը ըլլալ մ ա Հ ուա ն դատապար օդասուն քաղաք մ բն է ։ )492ին ՚Բբիստափոս Գո
Ստորեւ՝ աոաջին հատուած՛ մ ը * — տուած ազգի մը ա Հ ալ ո բ բան մըն էր։ լոմսլոս գտած է այս քաղաքը բարձր բլուրի մբ
1916 Յունուարի "^էի՚ՂՐՐ Պատրիարքարանի ԶայրոյթոՎ ^լր տեսնէի նաեւ որ կարգ մբ վրայ։ Շրջապատուած է մեծ գետով մը։ Բազաքբ
Գործակատար Գամէր Տիբինեան• , որ տարիէ մ ր ի մարդիկ, որոնք պէտք էր որ իրենք ալ սլատաս - շատ լսյն է ել ունի գեղեցիկ տեսարաններ , շատ
Վեր իր վինն ՛ու զաւակները Ֆի^ի՚աէ ղրկած էր * իս ան ա տ ո ւո ւթ ի ւն ստանձնէին եւ ինծի Հետ աշխա կը նմանի Նիոի :
անցագիր առաւ քանի մր օրուան՝ Համար Հոն եր տէին, անտարբեր էին։ Այսպէս , մէպուսնեբը, ո– (իողովուրղբ Հարուստ չէ, ամրան եղանակին
թալու եւ զանոնք տեսնելու : Իր դարձին ինծի րոնք իբրեւ Հայ ազգին ներկա յացո լցիչն երը , աւելի կ՚աշխատի , որովՀետեւ շատերը Արմանթի^
պատմեց , թէ Բիլգան՚գ ՝Բէչեանի Հետ տեսնուած պէտք էր հանքեր ընէին, բոլորովին անփոյթ էին։ նէն օդափոխութեան կուզան քանի մը ամսուան
էր Ֆիւիպէի մ է շ ։ Բէչեան պատմած էր թէ Պուլ - Ասոնցմէ Պետրոս Հա լաճ եան, Պոլսոյ Հայ մ է պոլ– Համար։ Այս Հանրապետութեան դրամր շատ
կար իա անցնելու Հ րամ ան առն ե լո լ ատեն՛ տեսակ սը , որ իբրեւ իթթիՀատական՛ ել նախկին նախա - բարձր է, մէկ տոլարը 1.80 փէսօ :
ցած էր ՈԱտիկան\ութեան Տես ուշ Պէտ րի եւ ոստի բաբ ամէնէն ազդեցիկն էր , իր տան դռները գո– Հոս ունինք մօտ 7000 Հայեր, բոլորին կեան
կան ո ւթե ան քաղաքական ճիւղի տնօրէն Բէ շատ ցած էր իրեն դիմողներուն դէմ ել ոչ ոք կ՚ընգոլ - քը լաւ է : Շատերը ունին նպարավաճառի ել մսա
պէյերուն Հետ , որոնք փրեն ըսած են* ի մ՚ի^ի ա յ – ՚*ԷԲ •• վաճառի եւն՚. խանութներ , անձնական տուներ
լոց , թէ Հայոց Ազգ* ԱաՀմանադրութիւն\ր Հյէն - Օսմ * երեսփոխաններէն միայն Օննիկ իՀսանն եւայլն։ կա՛ն՝ դերձակներ , կօշկակարներ եւն՚*։ԲՈ–
2չուած Է արդէն , ինչպէս նաեւ Կ * ՊոլսՀՈյ Պատ - էր որ Հտմաբձակութեամբ կ՚աշխատէր եւ բալա - լորն ալ Հիւրասէր են։ Թոյլ տուէք այս առթիւ
բիաբքութիւնը ։ ՚Հյոյնպէս անոնք Հաղորդած են որ կան մարդիկ կ՚ազատէր աքսորէն, իսկ Տովսէփ իսորին շնորՀակալութիւնս լայտնել մեր ընկերնւե -
նոր օրէնք մր շինուած է * որ յարմար առթիւ պիտի Ա աաաթեան միայն իր ընտանիքը ազատած էր^ 70 րէն Վարդեվառ Աարդիսեա\նի եւ ըն՛տանիքին (կիւ֊
Հրատարակուի ; տարեկան սպասուՀիին Հետ –.իսկ Գեղամ Տ * կարա– րինցի) որ զիս խնամեցին ամբողջ մէկ ամիս, Որ֊
Այս օրէնքով ծրագրուած էր Պատրիաբքու - պետեան յաճախ ինծի կ՚այցելէր եւ ձեռքեր բ ծուն.. բեք առանձին՝ չձգելով այս օտար երկրին մէջ ;
թիւնր կմիածինէն բաժնել ել. Կ իլիկի" յ Կ աթոգիկո– կերուձն զարնելով կուլար՝ Մշոյ կոտորածին՛ Հա - Հոս ալ ունինք կուսակցութիւնն եր : ինչպէս
սութեան Հետ միացնել, էջմիածինի Հետ ամէն յա֊ մար իր լսած մանրամասնութիւնն երր պա ամ ե - ամէն, տեղ, Հնչակեան, ռամկավար , Համայ -
ր արեր ութ իւն խռռԷՈՎ յարա& է թէ Մ ի ւս մ է պո ւսն երր ի րենց ազդակ անն երը ազա նավար ճակատ կազմած են իբրեւ «Հայաստանա -
երբ ինքը Ֆիլիպէ եկած է, իմացած է տելով բաւա կան ա ց ան ։ իսկ ազգային մ ո գովն ե ր ո ւ սէրներ» : Ունին անթելի կ այան մը որով թուրք՛է^
ո բ արտասաՀմանի Հայ լրագիրն երբ իբ Վրայ կբ անգամներէն մ եծ մ ասը մ ոռցած է ր Պատրիարքա րէն շսւրքի&^յ կ՛երգեն եւ Համայնավարական քա
յարձակին–, որովՀետեւ ինքն ալ այս կարծիքէն է րանին որ կոզմ րլլալր եւ բնաւ չէր Հետաքրքրուեր րոզութիւն կը կատարեն : Վերջերս սկսած են ի բա
եւ բրոբականտ ելրնէ էջմիածինի կաթոգիկոսին րու միս ոլտել։ Անցեալ ապրիլին ւսպաաւտ/րւ // ա ւ/ ա ։ւ ւաշ
ան ո ւն ր եկեղեցիներուն՝ մէջ Լյիշատակելոլ : ՀԵ" * թէ իրենց Պատ րիա ր քբ իռն չ կ՚ընէ ^Բացառաբար մի էին պատգամաւոր զրկել Նիւ Եորք* ծանօթ Համա
ըսած է ՝ԲէՀետն՛ , Հիմա ալ կր պնդեմ թէ պէտք է քանի անձեր կային որ ինծի կ՚այցելէին եւ ղիս կբ գումարին առթիւ։ իրենք իրենց մոգով կը գոլ -
այսպէս Վարուիլ» ։ կր խո րՀիմ թէ այս գազափա– խրախուսէին : մարեն , նախ կ՛ընտրեն Հնչակեան Պ * Յակոբ Յա -
ԱԷՀ է^Ք թելադրած Է կա ռա Վար ո ւթե ան , ոբ զայն Այսպէս , եկեղեցականներէն Գուրեան Ա րբա - կոբեանբ ։ Համայնավարները կ՛ընտրեն ուրիշ մը,
իւրացուցած ել ըստ այնմ օրէնք մը կազմելու. ՚1աս 1 ՒրՐելՀ էք՛ ՚ <է"ղ"ՎԻ ատենապետ, երբեմն Պ* ՛Մկրտիչ Յակոբեան, ատա՛մնաբոյժ ։ Երբ կա ր–
ձեռնարկած էր ; կ՛ այցելէր թնծի , ինչպէս նաեւ Հայկ քԱօճասար ՂՐԼ ՎՒռայէ կուգայ , ամերիկեան՝ Հիւպատոսը կը
Պատ րի ա րքաբ ան ի գո ր ծա կ ատ արը ք-էչեանի եան՝ ԸնդՀ * մոգռվի ատենապետ ր եւ Տոքթ * Գ ա - մերմէ ։ իսկ Պ * Մկրաիէ Յակոբեան կը յաջողի
ա յս իսօսքեըէն կասկածելով՝ Հետամ ուտ ^լՐԱ*** \ լիթեան՝ ՝Բաղ* մողոՎի ատենապետը, որ իր պաշ Վիզա ստանալ, ըսելով թէ Հես իմ արՀեստիս Վե
իրոգութիւնը ստ՛ուգելու եւ Ար գա ր ո ւթե ան ու Կրօ տօնը կը կատարէր ամենայն անձնուիրութեամբ ։ րա բերեալ գործիքներ առնելու պիտի երթամ եւ
նից նախարարութեան պա շտ օն ա տ ո ւն էն անպաշ - Ասոնցմէ զատ գրեթէ ոչ ոք կը գտնուէ ր շուրջս ։ անՀատական գործ ՛ունիմ եւայլն» ։ Ե՛֊ ^Լ^Ր^^յ »
տօն կերպով կ՛իմանայ , թէ արդարեւ աս անկ ծ բա— Ես մնացած էի Պատրիարքարանի պաշտօ - աՀագին դրամ ՀաւաքելոՎ յանուն ո չին՛չի ։ Եւ
գիր մը գոյութիւն ունի ։ նէոլթեան Հետ առանձին ։ Այդ պաշտօնեանեբուն ա Հ ա այդ պատճառոՎ իրար ինկած են։
Առիթբ , որուն կառավարութիւնը կը սպա - մէջ՝ փոխան՛որդս , Երուանդ Վրգ* ՓէրաաՀճեան՝ Հ *3 *Գաշնակցութիւնը ՛ունի իր ակումբը զար
սէր, դժբախտաբար մեր կողմէ տրուեցաւ։ սքանչելի աջակից մըն էր ինծի ։ Ոչ մէկ բան ա ֊ դարուած մեր Հերոսներու նկարներով , ինչպէս
1916 Մ արտ 1 $/* ն խառՀն ժոգռվի նիստին ,Գուր– ռաջարկուեցաւ իրեն ՛որ մերմէր։ Երուսազէմի փո ն աե ւ եր իա ա ս արդա կան կազ մա կ եր պութիւն մը
եան Արքեպիսկոպոս յայտարարեց , թէ վարչական, խանորդ Ամ բատ Վբդ* Գազազեան զգուշութեամբ շատ մը անդամ եւ անգամուՀիներով։ Հ^աբաթր
մոգովն եր ո լ պա շտ օն ավար ութ եան շրք^ան ը լրացած կ ը շար մ էր՝ իբ ան ձը եւ պ աշտ օ նը էՎ1" գելու երկու անգամ Հայերէն ղասեր կոլտան նոր սե - ՝
է , ուստի իրենց պաշտօն՛ը շարունակե լու արտօ — Համաը։ րոլնգին ։ Երգչախումբ մ բն ալ կազմուած է –.Ունին
\հ֊ոլթիւն պէտք է ուզել Արդարութեան՝ ն՚ախաբա ~ Իսկ Պատրիարքարանի գործակատարը Գա - անթելի կայան մը։ Ամէն՛ կիրակի առաւօտ ժամր
րոլթենէն եւ կամ նոր ընտրութիւն կատարել տա– մէբ Շիբինեան՝ ի՚նքզինՔՐ թրքասէր ներկա յա - *)էն մ ին չեւ | Օր կ՚երգուին շատ մ ր Հա յերէն եր -
• լու Հ րամ ան առնել : ցնելոՎ, թուքերուն Հետ միշտ շփման մէջ էր եւ գեր , ինչպէս եւ կը կարդացուին խմբագրականներ
Ատիպուած՝ յայտարարեցի իմ ստացած տե - անոնց ք"Վ Համարում կը վայելէր եւ բաւական եւ ուրիշ գրուածքներ ։ կ * հքաչն ալ բաւական թի -
ղեկութ իւննե բս կառավարութեան մտադրութեան) գործեր կը կա րգա գրէ ր եւ ինծի պետական չրքս՚~ վլ ո ան՛դամ ուՀ ինե ր ունի ։ Իրենց ն պատա կն է օգ
մասին։ Բացատրեցի , թէ ռլոոյԱ*սռՐ ^Լաձե^ ոI՛ նակներէն լուրեր կը բերէր։ Ոմանց կասկածը թէ նել չքաւորին ել Հիւանդին , ինչպէս նաեւ պաաե -
Պատ րի ար քա՛ր ան ի օ րէսքր ՚ի՚ո խե լու ծ բագի ր կա ք ազգային շաՀերը կբ զոՀէր, սխալ է ըստ իս : Ինյ> բա՛զմի աղէտեա լնեբուն ;
եւ ժողովներու Վւոփո խո ւթեան կամ պաշտօնի շա~ մեր՝ կառավարութեան Հետ ունեցած յարաբերու Այս ե՜ր1լիրր աւելի ազատ է քան Արմանթին :
բունակում ին Համար, դիմում մը առիթ մը պիտի թիւնն երէն դուրս ոչ մէկ բանէ տեզեկութիւն ու 1947 ապրիլ \2ին շոգենաւով ճամ\Րա.1
րլլայ փութացնելու ա յս որո շումը ։ նէր եւ չէր ալ Հետաքրքրուեբ : իր այս ընթացքով դէպի Պուէնոս Այրէս : 9 մամ ճամբորդելով րն՚լ՚ ՚յւկե–
Ժ ո գովականք դմբախտաբար մտիկ չբրին իմ ԳԷՐՔ մը չի^հց –ռւ շատ մը անՀ ատնե ր ո լ օգտակար րոջ մր Հետ, վերջապէս յ ա 9 ո ւլե ցա յ գտնել րնտա–
խօսքեբուս ,եւ այլեւս նիստ չըրին ։ եղաւ, անոնց գործերը կարգագրելով եւ այսպէս նիքիս բոլոր ազգականներր : Առաջին՝ գործս եղաւ
Ատիպուած , գործակատարը Կրօնից տեսուչին իրեն նիւթական շւսՀեր ապաՀովեց ։ Ասիկա դիտէի անմիջապէս Ֆրանսայի բարեկամներուս կողմէ
Գրկ եց ի բերանաց ի Հ ագորդելո լ Հ ամարՊատ րիա ր– եւ աչք գոցեցի, որովՀետեւ վերջապէս իր ջանքե աեղեկոլթիւձններ տալ իրենց բարեկամներուն :
քա բանի մոգովներոլ ձեռնթափութ իլնը ել նոր րէն Հայ անՀ ատն ե բ կ՚օգտոլէին , , ինչպէս նաեւ Մ է կո ւկէս ամիս պտտելէ վերջ, յաջոզեցայ
մողովներ ընտրելու Համար Հրաման ուզեցի ։ Կրօ– Պ ատ ր իա րքա բան ր , վասնզի կա ռա վտ ր ո ւթ եան դի ընկերներուս ել ազդականներուս շնորՀիւ խա՛նութ
(նից.տեսուչ ՊէՀա պէյ նախ կ՛ուզէ գիտնալ թէ բա ւանն՝ ե րէն լուրեր կը բերէր \ինծի , որոնց Համեմատ մը բանալ, կօշիկ ծախելու Համար :
ւականաչափ անգամներ կառն Պոլսոյ մէ^, եւ երբ մեր քայլերբ կ՚ուղղէինք ։ ԱնՀատապէս ալ շատե–
յաջորդ օրը իրեն՛ կր Հաղորդուի մեր կողմէ թէ 50 բու օգտակար եղած էր* ի^ձպէ" Խոճասաբեան՚բ Արմանթին ի մողովուրգին թիւր կը Հաշուեն
ան՛դամ է աւելի կան, Հքանի մը օր սպասեց էք », աքսորէ դաբձնռղը ինքն էր, ինքն էր նաել Արշակ 16 միլիոն, 2.979.000 քառ. քիլոմեթր տարածու -
կ՚բսէ ։ Ալպօյաճեանը ձերբակալուելէն յետոյ աքսորէն ա– թեան վրայ։ Միայն Պուէնոս Այրէս ունի 3 4
Այսպէս , 1916^ Զատիկին (Ապրիլ 10) շատ տ ը– զատողը, \թերսէս ՕՀանեանը աքսորուելէ փրկողբ միլիոն բնակիչ։ Ունի երթեւեկի չատ մը դիւրու -
խոլր էի եւ ընկճ ուած , մասն՚աւորապէս մողովա– եւ այլն ։ Ինքն էր որ յաջոզցուց Ա * Փրկչեան Հի– թիւններ, Հ ան–րա կառք եւ ստորերկրեայ երկաթու
կաննե րու ձեռն թափ ո ւթենէն զգածուած Ր1Լ ա լով , ւաններէն լուրեր կը բերէ ր ինծի , ո ր ոնց Համ եմ ատ ղի : Ժ-ոգովուրգր անդադար շար մման մէջ է : Աշ
Վասնզի այս կերպով ինքզին՛քս մինակ մնացած կը պէս շատե՚ոլ արտասաՀման անցնելուն օգնողը ; խատողին Համար գործ չի պակսիր։ Ա՚ինչեւ Հիմա
զգայի Պատրիարքարանին մէջ ։ Զատիկի °ՐՐ Պատրիարքարան ի միւս • պա շտօնեանե ր բ գործօն ամէն մարդ իր ուզած գինով կրնար ծա/սել, բայց
շնորՀաւորութեան շատ քիէեր եկան, իսկ կառա - դեր մը կամ ինծի զօրավիգ ըլլալու վիճակին մէջ վերջերս ՛նոր օրէնք մր ելաւ որ 30 40 առ 100
վարութենէն մ իա յն Արդա ր ո ւթ ե ան նախարարը եւ չէին * աւելի մարգամեքենաներ էին , որոնք ընթա շաՀ կը սաՀմանէ :
Կրօնից Տեսուչը այցետոմս զրկեցին։ Ուրեմն տագ ցիկ գործերու մէջ ինծի կ՚օմանգակէին, Հրամայ Ամէն բան առատ է , բացի շաքարէն ել օճա
նապալից պաՀ ու մը միսմինակ եւ աննեցուկ մնա ուած գիրւրը խմբագրելով եւ ասով կը բաւակա - ռէն : Ամառ ձմեռ պտուղ ունին ինշպէս եւ խազող։
ցած էի* ինչ ր։Ո չափազանց յո ւս աՀ ատա կան՝ պա - նաւեն։ Զկար իրենց մէջ խորՀուրգ մր տալու է Հիմա ձմեռ է ել վերարկու կբ Հագնինք մինչեւ օ–
բագա ւ մըն էր պետի մ ը Համ ար ։ թելադրութիւն մբ ընելու, ճամբայ մը ցոյց տալու գոստոս : Կ լ րո սլա յի ճիչդ Հակառակն։ է , ԲաՏո
ԱՀաւոր աղէտի մը ենթարկուած Հօտի մը ան ձե ռնՀաս մ է կը ։ վառարան չեն վառեր , շատ քիչ անգամ զերոյէւ՛
օգնական Հովիւն էի եւ ասիկա իՀթւծի մեծ ցաւ կր ( * ) 1917 - 1918ին երբ Մուսոլլ աքաւրոսած վար կ՝րլլայ։ Օդր բաղդատելով Պրաղիլիոյ օղ\ին
պատճառէ ր յ
էի, հոն եաստատոած գերման փրոփականաի Հետ շատ լալ է Հ
Իբրեւ Պատրիարք՝ անձս ալ կաս կածե լի գա ր– գբասենեակի պաշաօնեան ինծի ւլբկած էր, կար Ժ՚ողովոլրգր մեծ մասով կաթոլիկ է : Շատ ազ
գասէր են :
ձած էր եւ շատեր նոյն իսկ կը խուսափէին ինծի դալու համար , արոչէւր մը որ կը բ ա ց ա տ ր է ր Անգ
•Արմանթինին մէջ կան 17000 (տասնըեօթր
Հե^տ յարաբերութիւն ունենալէ ։ էսա քիչեր Է ին լիացիներուս հասցուցած վնասւնեբը Հայերուն : Որ.
Հազար) Հայեր : Պուէնոս Այրէսի մէջ կան երկու
որ մնացին շուրջս եւ գէթ խրախուսեցին՝ լէիս յ քաւն կր յիշ՚եմ՝ ա յ դ տհսւբակի|ն խորագիրն է ր « լ ^
շաբաթաթերթեր : Հ,Արմենիա»ն շաբաթր երեք
մինչ շատերը Հեռացան՝ * ձո§13ւտ 6է 1«տ ճոոտատոտ»։ Հոն կային այնպիսի ման.
անգամ լոյս կը տեսնէ եւ ամէնէն տարածուած
1916 Ապրիլ \4թ , Սուլթան Րէչաաի դաՀակէԱ– րամասնռւթ-իւննեբ, ինչպէս Աշըքեան Պատրիարքի
թերթն է ։ Կա/ եւ մանկական ամսաթերթ մը ,
լո ւթեան տարեդարձին օրը , Պալատին մէջ Հոգիս ձեոագիր18եյւէն մէջբերումնհր , որոնք կը կարծեմ
•(Մասիս–» , թ՛երթին խմբագիրն է ինկեր Վարգւ
. խոովեցալ սպասման սրաՀին՛ մէջ դիմացս նստած թ է Հրանա Ասաաուբ հ ա յ թ ա յ թ ա ծ է ։
Գէորգեան : Հիմա է որ աչքերովս կը տեսնեմ թէ
Յունաց Պատրիարքին եւ իմ Վիճակիս տարբեր ու - ( * * ) Հոս անցողակի ըսենք ոբ Գհղամի չաք
թիւն ո տեսնէ լով : որքան դժուար է թերթ մր Հանել շարունակաբար ,
սորուելուն համար երբ զարմանք կը յայանուի՝
թերթին պատասխանատու ու թիւնր ստանձնել մէկ
Մինչ Յունաց Պատրիարքը զուարթօրէն կր թ ա լ է ա թ կ՚ըսէ թ է «անքիկա արդէն թոքախտաւոր
է եւ քանի մր օրէն պիտի մեոնի» : Արդարեւ՝ ե թ է Հոգիով, մանաւանդ որ ունին միայն մէկ գրա
խօսակցէր յոյն ծերակուտականներուն ու երես - Գեղամ հիւանդ եղած չըլլար, անկասկած ձերբա
կալուած պիտի ըլլար: շար, ընկեր Մ • Սվաճեան : Ընկերը գիշերներն աւ
ւիո իւ անն ե բույն եւ բարձր պաչտօնեանե րու Հետ, Ո–
կ՝աշխատիթերթը ճ\ի շդժամ՛տնակին Հասցնե/ուՀա–
լ.ոնք կարգաւ քովր կուղային ել աջը կը Համրու
մար : Հ.Արմենիա՚»ն ,ուձի իր սեփական երկյարկանի
Fonds A.R.A.M
