Page 262 - ARM_19-1947_02
P. 262
•Ա Ա Թ Ա
ՑռվԼ էԽզուԽւճհաԱ քոյթներու մէչ փնտռուած չաս, անձերէն էր:
ՍԻՐԱՅԻՆ ՁԵՌԱԳՐԻ ՄԸ Երր եկաւ աղատութիսնր , ԱրզուՀալճեան ընդ.
ՊԱՏՄՈՒԹԻՒՆԸ ոստ գետնին տակէն րուսնող Հ, 3 • իաչնակցոլ֊
խՄԲ •— Անցեալ օր հաղորդած էինք վաստա թեանառաշթ շարքերուն մէԼ էր ։ Լսարան , գրա.
կաւոր ընկերոջ մը՝ Եդեսացր Յովհ> Արզուհալս -
՝եան)չւ մահր Շիկաքոյի մէջ ։ իր հայրենակիցներէն դարան , «Ազատամարտեր ընթերցում, աւելի ո ֊
.գ Ա. Ուոհայհցի հետեւեալ տհդեկոլթիւնները կը
%ռբ2Իրս ւ ՔաղաՔէ Գ՚*լԲս բնակող գաւառացի հաղորդէ ողբացեալ ընկերոջ մասին ,«Հայրհնիք»ի դեւորաձ– էին զինքը : Իր եռանդը սաՀման չունէր ։
մէջ -
աարէց բարեկամի մբ ծանօթանալու, անակնկալն Այդ օրերուն ես կը մեկնէի Պոլիս ուսանելու
ունեցայ : կէսօբին, իբ աոլնբ միասին ճաշեցինք՛, եւ ինք ալ պանդխտութեան ցուսլը կ՝առնէր ել
ճաշէն վերջ բարեկամիս Հեա խօսեցանք Հին >ու կուդար «Աւետ Լաց Երկիր»Ը՝ Ամերիկա
նոր կեանքի ցաւերու եւ եբՀա1 կո ւթիւններու վր– <&Ազո ւՀ ա լճ ոն ց ՕՀաննէսն ալ ղնաց , առանց իր Անդամ մըն ալ զիեքր կը տեսնեմ Հոս, աւելի
րայ Հ Ս*եր խօսակցութեան եղա Լ ակր ՀետղՀետէ ա^ լքա.րազ|ւն. Հասնելու» , պիտի ըսէին իր քաղաքա - քան քառորդ դա րու մը անլկւսլետէ վերչ՝, երր
*–եչի՝ մտերմական ջերմութիւն մբ ունեցաւ ; ՝Բիք կիցն ե ր ը , իրենց տեղական բարբառով ։ Այո՛ , մէկն րախտր զիս ալ կը բերէ Հոս : Հասուն դարձած է
յետոյ , ինչպէս առՀասարակ բոլոր տա րէ ց մար - ալ մեկնեցաւ մեզմէ , աչքր ետեւը, առանց տեսն ե– արդէն, բայց նոյն եռանդալից եւ կենսունակ Տով–
ղիկ , նոյնպէս իմ այս բարեկամս , ՛ուզեց պատմէ ւ լու ի ր փ ա յ փ ա յաօ^՜ երազներուն իրականացումը ։ Հաննէսն է, Համոզուած Դաշնակցական է, Հոդա֊
մէկ երկու դրուագներ իր յուշեբէն ։ Եո քնթացք ՝Բանսի ԱրղուՀաչճեան մէկն էր այն քիչերէն , բարձու է, եկեղեցիի եւ ղ-սլրոցի կ՝օգնէ , բեմերէն
տուի եւ լռելու Հաճ՛ոյքն ունեցայ է Բարեկամս իր ո ր կեանքին մէջ կը տեսնէ ին աւելի բան մը , քան կը խօսի եւն՛ եւն է
Հետաքրքրական պատմ ո ւթ ի ւնն ե բո ւ երրորդ արար նիւթական պայմա՛՛ն ներ ը * կը ձղտէին ցեղին աղա– Առածին մեր տեսակցութեան կր խօսինք տը.
ուածին , յան կա րծ ղո ցեց վա ր ա ղո յրը եւ քսաւ * տ աղբ ո ւթ ե ան եւ Հողեւոը—մ շակոլթա յին վերա - խոլր եւ քաղցր Հին յիշատակներու մասին, մեր
Հ"՛՛ > քանի որ դուք դրոց-բբոց մարդ Էք, ղարթումին Հ Զինքը կը յիշեմ Օսմ • ԱաՀմանա - Հերոսական ծննդավայրին շուրշ\,մեր ամենամտեր–
նախ չմոռնամ * * * դրութեան օրերուն եւ անկէ 2 3 տարի առաջ* միկ բարեկամ եղերաբախտ Յարութիւն Տէր Խ ո~
Ու նստած տեղէն աճապարանք մբ ցոյց տ՛ուո չորս տասնեակ մը տարիներու քօղէն անդին։ ք**նք րէնեանի մասին : Իր գրպանէն կը Հանէ Յարոլթիլ.
ղի պէս ոտքի ելաւ, դնաց ան կիւն ի ղզրոցէն բե վառվռուն , շէ^նշող եւ եռանդալից երիտասարդ մըն նին մէկ նամակը, որ սուրբ նշխարի մր պէս իր
րաւ կիսովին փճացած, մնացեալը թափթփած, էր։ Շուկան՝ պտղավաճառի խանութ մր ունէր , ծոցը կը պտըտցնէր : Յարութիւն բարոյական կազ
քիչ մ րն ալ Հինցած , մաշած Հեռադիր մը ։ իր երեկոները եւ կիրակին ժամին բակն էր, ուր մակերպիչներէն է յեղափոխական Ուրֆային , ինչ
Մտիկ բրէք է Նախորդ պատերազմի •վերջա կեդրոնացած էր Ո՚֊րֆայի ազգային կեանքը։ Հոն պէս Մկրաիչ Եօթեզբայրեան , անոր ռազմական
ւորութեան՛ թուրք սպա յ մը քննիչի պաշտ օն ո վ ե– էին ազգային՝ կեանքը։ Հոն էին ազգային ՛վարժա պոռթկում էն Հ
կաւ, ի՛ր կնաջ եւ սպասուՀ ի ին Հետ պատ աՀա բաբ րանները , առաջնւ ո՝բղա բան՛ը ել մշակութա յին ըն– Ընկե րա կան յ֊ողովի մը մէչ՝ մկրաիչ շատ
մեզի դրացի եղաւ երեք շաբաթի Էափ * Ա "լա յին կերութիւննեբը ; կոպիտ կը վարուի Յարութիւնէ Հետ, իր ծանօթ
մեկնումէն մէկ օր առաջ , ես իմ կնոջս Հետ տա Ա ա Հ մ ան ա գ ր ո ւթ են Էն առաջ աղգա յին ղործու– յամառութեամբ այնքան սաստկութեամբ կր
րօրինակ անակնկալ մը ունեցանք։ Անոր դեղանի նէ ութիւնը կ*ըն թ ան ա ր ե կեղեցիին եւ ղար ո ց ին չ\լայնացՆԷ Յարութիւնը, որ ըստ վե րէ՝ինը ապ -
տիկինը, տանիքին բաց ճամբով, առանձին մեր քօղին տակ ։ Անկէ վերջն էր ՛որ լոյս աշխաբՀ եկաւ տակ մը կՀիչԴցնէ ս/նոր երեսին։ Ներկաներր կր
ւնը եկւ եւ առաջին անգամ ըլլալով բացաւ քաղաքական եւ կուսակցական ղործուն էութիւնը ։ սարսափին գէչ Հետեւանքի մըմասին ։իրենց գիտ
իբ դէմքը, Համբուրուեցաւ տիկնոջս Հետ, "եղ մեց Պ * Տաճ ատ Տ աքէ սեան ի ուսուց չութ եան շրջանին ցած Մկրտիչը չէր կրնար դիմանալ այդքան ստոր
իմ ձեռքս եւ շատ սաՀուն Հա յեր էն ո վ մը յայտնեց կը կազմուէր կեզեցաս ի րաց» Մ իութիւնը, որ - նացումի, Հիմա պիտի քաչէ զէնքը եւ գետին փռէ :
մեզի իր ինքնութիւնը* բռնաբար ո ւած ՀայուՀի պէսղի ուշիմ ուսանողներու բարձրագոյն կրթու Բայց ոչ, ան անմիջապէս ոտքի կ՚ելլէ իր ակռա -
մըն էր՛. Տանկարծակի կատարուած անոր այս ցա թիւն տան եւ պատրաստեն զարգացած կղերական ներր սեղմած եւ կը մեկնի մ՜ո զո՛վէն \ Յետոյ ըն.
ւոտ յայտնութեան առջեւ , տիկնոջս Հետ շուարեր ներ եւ ազգային առաջնորդներ ։ Ամբողջ իր էու կեէները քովը կ երթան իր սիրտը առնելու, ել
ցանք , մեր լեզուն երբ անշարժացան , մեր աչքերբ թեամբ Հոն էր ՏովՀաննէս ։ Գաղափարը կը քարո կր զարմանան երբ իրենց կ՝ըսէ որ չէ նեղացած ,
խոնարՀ եցան ։ Ան կռա Հեց մ եր զղացած ՚վիշտ,ԷՀ եւ զէր , մաբղիկ կը Համ ո զէ ը անդամ աղբ ո ւե լու , շա րնդՀակառակն գոՀ է, « թ ո ղ զարնել աորվին Յա–
միշա իր ււ ա Հ ո ւն Հ այ ե ր էն-ո՚վ՝ ըսաւ * բաթական վճարումները կբ ղանձէր , եւն * եւս՝ * ։ րութիւններր, ել զարնելը էիմ վրայ թոզ վարմ -
Մի մտածէք։ Ակիզբներբ ուզեցի ինքզինքս Կիրակնօ րեայ լսարանային դա սա խօսութ իւննե բուն ոլին՝% .«ք
սպաննել, բայց երկու փոր ձե րո ալ դժբախտաբար միշտ ներկայ եւ քաջալերող էր։ Ժ՛ամանակին վ,ր– Վերջին օրերու իր միակ փափաքն Էր պատ ֊
անյաջող անցան ։ ԱյսուՀետել եղածը եղած է, կ ո լա ծ ըլլաչո վ կ անոն աւո ր դա սա իա բա կո ւթենէն րաստուած տեսնել «Ուբֆայի 3ոլշապատում^ր ,
վերջն ալ Աստուած ողո րմած է ։ Ե ո շատ աճապա մ ր , 1լ ուզէ ր ա յ դ պակաս ը լրացնել , մ ի շա շփմ ան որ պաբունակէր անոր Հին եւ նոր պատմութիւնը,
րանքի մէջ եմ Հիմա; \,եբեցէք որ չուզեցի ինք - մ էջ ղտնուե լով դպրոցական շրջանակներ ու Հետ, գա ւա ռա րա ր բա ռր , սովո րութիլննե ր ր , ասաց -
զինքս կանուխէն յայտնել ձեզի ։ ՈրովՀետեւ եբե– ուսուց չական բարեկամ ո ւթիւն^ն ե ր ո ւ Հետ ։ Հալա– ուածքները եւ ազգագրական արմէքնեբը։
ւա կայեց ի թէ կրնա յ ր լ լ ա լ ո բ ին ծ ի Հետ խորովեմ Այս նպատակին Համար տարի մր առա9 չ՛՛եկ •
նաեւ ձեզ ։ Վրացեանի ներկայոլթեամբ կազմեցինք մասնաւոր
Ու գրպանէն Հանեց երեք օսմ • Հնչուն ոսկի ձեռաղբ ր , զո յղ թ՛ոռներս խաղաց ին անոր Հետ ու Յանձնախումբ մը, իր նախաղաՀութեամբ :
նոլիրեց այգ ժամուն բացակայ տաս ր տարեկան օր մր մէկ երկու էջեր ալ անոնք պատռեցին ։ Հասկացողութիւնն այն էր որ ինք պիտի Հո
գաւկի ս ապա , իբ ծոցէն գուբս բերաւ այս ձեռա– Մնացեալը ինչ ա ր կայ, ի՛նչ որ կրցայ պաՀել տիկ գար նիւթական ծախքը ,իսկ մենք պիտի ստանձ -
ղիրը) առաջին եւ վերջին քանի մբ էջերը պա աո ած նոջս մաՀէն վերջ՛, Հիմակ ձեզի Iլա տամ , տարէք նէինք թղթակցոլթ իւննե րը ել Հում նիլթերոլ Հա–
՛վիճակով , տուաւ զայն ինծի ու ըսաւ* ձեր Հետ,– անգամ մըն ալ դուք կարդացէք ուշի լաքումը, լուսանկար՛ները։
Տաըաղրուած ու նա Հ ատ սյ կո ւած ս ի րա կա - ՛ուշով ։ Տայ Աստուած որ դուք ալ փ՛ոխանակ մին Հիմա որ գործը բաւական արձագանգ գտած
նիս նօթերն են։ փէեղի կր յանձնեմ եւ կը խնդրեմ չեւ Հիմա զայն կարդացողներուն ըսածը կրկնելու, է եւ արտասահմանի Հայրենակիցներէն սկսած են
որ զայն պաՀէք։ Ո^վ ղիաէ , թերեւս օր մր բախտ գոնէ յիշատակէ լի բան մը Համարէք ։ Այլապէս գրութիւներ Հասնիլ, յանկարծակի կր կորսնց .
(կունենամ աղատազրուելու , կր կարողանամ վեր վէճտցուցէք ինչպէս որ կ%ուղէք ։ նենք մեր մեկենասը ..... Ջեմ գիտեր , իր կսկծալի
ստանալ ձեզմէ ու շարունակել պաՀել զայն կուրծ Գաւառացի տարէց բարեկամիս կատարած այս մաՀէն ա,լս,չ արեւէ կարգագրութիւն մը ըրա՞ձ֊ է
քիս վրայ։ յ ռ ւ զ է չ պատմ ո ւթեան առջեւ կարդա լու եւ մ տածե այս մասին, միայն իր վերէին նամակին մէչ կր
Մ եզմ է բաժն ո ւե լո ւ ատեն , Հակառակ թէ իմ լու ամէն տրամադրութիւն փճացաւ։ Առանց ձե - Գրէր թէ «դրամին խնդիրը դիւրին է, Հասկցար,
եւ թէ կնոջս յարոլցած խնդրանքին , չուզեց յա յտ ռադի րին վրայ իսկ նայելու, զայն փաթթեցի թեր
նել ոչ իր անունը եւ ոչ ալ ո՛ր տեղաց ի ր լ լ ա լ բ 1 թի կտորի մը մ էջ, գրի ղըպանս ըոելով ԳԱ. ՈՒՌՀԱՅԵՑԻ
Ա յնոլՀ ետեւ մ ի եւն ո յն տան մ էջ երկու տար ի բնա ՚էւ ա ւո, շատ շնտ րՀակա լ եմ ։ Վ^ստաՀ եղէք որ
կութեան ընթացքին , ի զուր յուսացինք եւ սպա– ես պիտի կարդամ մինչեւ Հիմա զայն կարդաց՛ող
սե ցինք տեզեկութիւն մը ս տ ան ա լ ա յ դ գեղանի ներէն տարբեր ձեւով , տարբեր նայուածքով եւ ՆԱՄԱԿՆԵՐ «8ԱՌԱՋ»ԻՆ
ՀայուՀ ի էն ։ Երկու տարի ՚ՎռՐ^ * ^ՐՐ շատ եր ո լ տարբեր մտածումներով։ Զ՛եր կատարած պատ -
կարգին մենք ալ քԻուբքիայէն մեկնելու ճամբա է մ ո ւթե՛ան սրտայ՛ոյզ պատկերին առջեւ կր խոնաբ–
ունեցանք, տիկինս իր ծոցին մ Էջ պահեց թան - Հ իմ , պիտի չթողում որ մեռնի , ան Հետանա յ տ– ՃԵՏՈՒՄ ՄԸ
կաղին ձեռագիրը ; Տիկինս բնաւ կարդալ չգիտ - նոր քիշատակը որքան ալ անոր պարունակութիւն ր
նալով, իսկ ե" ալ շատ քիչ գիտն՛ալու դժբախ - թ՛ոյլ ըլլայ ։ Թշնամիներու կողմէ բռնաբաբուած Օչաֆսնի յոբելեանին առիթով, Պ– ԳԷ՛՛ՐԴ
տութիւնր ունենալով, \) ուր իա– ՀասնելԷ քանի մը մեր մայրեըձւ եւ քոյրերու ամէնէն թեթեւ ցաւի Ջագրեան Յառաջ/ մէչ տպեց յօգուտ ծա շարք մը։
շաբաթ վերջ , իրիկուն մը , •վարժապետ մը Հրա" լաց ը , տրմ ո ւթեան ա ղաղա կն ու խօսքը , մեր Ար Անոր թիւ 9ի ընթացքին, կր գրէ այսպէս.
լԻ րեցինք մեր ըն ա կա ր ան ը , ձեռաղի րր տուինք ի տերուն մ Լ V , Հատուցման ան^1է*ելի գիտակսոլ - « 0 չ ա կ ա ն Լորոչելով Պոլսէն փախիլ Պուլկա -
ոեն, առանց ՛ո լ Լ1 ի շ բան ըսե/ոլ . խն դրեց ինք որ թի ւն ը քանդակ ող աս ա՛ո լա ծա յին մ ո ւր ճի Հար րիա , 1918/» գարնան) կը ճարէ գերման ենթասպա–
բարէՀաճի անոր արժէքը ըԱել ։ Պարոն վարժա - ուածներու մաս կը կազմեն : Աեբունգներու բարո՛ յի մր Հագուստը։ Կը Հագուի , կը մտնէ կառա —
պետր, մէջ րնդ մէջ ա չքէ անցընելէ վերջ, պա - յական վա բ կին ու Հ աս տ ա տ ա մ տութեան կեցուած խումբը ել կր Հասնի 3)րլիպէ։ ՝Ք ա զաք մտած. ա ՜
տասխանեց , թէ շաՀեկան պարունակութիւն մր քին սքանչելի ուղղութիւնը միշտ իրենց պատմու տեն , զինուորական սրաՀին մէչ երբ կը Հարցաքն՛
չունի։ Ամբողջ եղածը ոիբային անմիտ կեանքի թեան մուրճի Հարուածներէն է ո ր կր կռանա յ ։ նուի Գերմանիա գտցած երիտասարդ պուլկար
ւքւԱլլալ մըն է , կարդ մը տեղեր նոյն իսկ անհ ասկ- Բարեկամ ս անՀամբեր դարձաւ եւ աբտասա– •սպայի մը կողմէ, չեշտը, տկար գերմաներէնը կր
նալի : նեց. մատնեն զինքը, ու կը ձերբակալուի իբրեւ դասա
Հակա ռա կ ՛վա րժապետ ին ը ս ածին , տի կ ին ս Տեսա՞՛ր մի։ Աֆէրիմ, ձագս։ Այսպէս խօս– լիք զինոսոբ իրենց գաչնակից Թուրքիա յէն փա -
շարունակեց պաՀել զայն միեւնոյն գուրգուրան - քեր ոչ մէկ կարդացող ըրաւ։ Ա՛՛խ, Հիմա գավալ– իսած : 0չական ամէն ճիգ կր թափէ տարՀամոզելու
քով։ Ֆըանսայի մէջ մէկ երկու բանիմաց Համար լլւ տիկինս ողջ ըլլար ու լսէր * • * Համար ղ-ինքր ձերբակալողը։ կը պատմէ Պոլսոէ
ուած դրացիներու կարդալ տուի , յետոյ ուրիշ - ք՚նծի Հետ ինքն ալ լռեց : ՝Բիչ յետոյ , այլեւս մէչ անցուցած ճգնամ՜ամ ե ր ը , մաՀտւսւն վտանգը •
ներոլ , որոնց մ ասին մեգի ըսին թէ ծով կարդա՛ գողգոզա լու ն շանն եր ցս յց տուող ձե ո րր տարաւ մտաւորական րնկերներուն վըճակուած խմգմու ՚
ցողներ են ։ Բա յց բոլորն ալ , առանց որոշ Հետա իր կզակին ու Հառաչանքի մէջ արտասանեց ինքն թիւնները, չարդերը, եւն։ Երիտասարդ սպան կը
քրքրութիւն մը արթնցնելու, Աուրիոյ մէջ զայն իրեն * մնայ անդրդուելի , այգ խօսքերր նկատելով իր
կարդաց՛ող վարժապետին պէ" բաներ րսին ։ Պարո Ջքնաղ բա յց խեղճ կին , ո® վ գիտէ , ին < մորթն ազատելու Համար եղած ճոռոմարանու -
նին մէկր մանաւանդ, ծայրէ ի ծայր կարդալէ ե ղ աւ բ ռնա պետ սպ այ ին գ ա բշ ելի թաթ ին տակ յ թիւններ : Պուլկար սպան չէր ճանչցա^ Բ՚ուրքերԼՀ
վերջ ծիծաղելով ըսաւ ,թէ խենթ մարդու դրուած՜ք Ո^վ գիաէ որքան գուրգուրանք ոլ մեծ սէր տեսած կամ մոռցած էր պատմութիւնը իր մ֊ ո ղո վո ւր ղի՛1՛
մըն է ։ Այո Ր2:1^է"՝ Հանդէպ տիկինս սաստիկ էր իր նաՀ ա տ ա կո ւած ս ի ր ա կան էն որ այգ վիճա որ նոյն աՀալիրքին տակն էր ապրած դեռ Հազիւ
նեղացաւ , ձեռաղի ր ը ձեռքէն քաշեց ըսելով . կին մէջ իոկ , ամէն դժուարութիւն տրՀամարՀե - կէս գար աո ւււ Հ : Բարեբախտաբար ծերունի Պ՚՚՚-է՜
Ամէն՝ պարաղայի տակ , բռնաբաբուած մէկ լո՛վ պաՀեր էր անոր նօթերր ։ Ո՞վ գիտէ որքան կար մր, որ լաւ թուրքերէն ալ կը խօսէր, կր մէ՛
քրոջս խոցոտուած սրտի յիշատակն է , \որ ինծի լացած էր զայն կորսնցնելուն Համար եւ որքան աւ չամտէ ի նպաստ Օչականին , կր Համոզէ սպան իր
Հ ամ ա ր շատ բան կ՝ար<եէ : դեռ շարունակեց լալ ։ անձնական փորձառութեան վկայութիւնն եր ո՛վ եւ
\937ին դժբախտութիւնն ունեցայ կորսնցնելու Նշմ արեցի որ իր ա յս խօսքեբուն վրա յ լեց - Օշական կը ձդոլի ազատգ :
տիկինս։ Տան մէջ անձնական Հեղինակութիւնս ՛ուած էին աչքերը ։ Այս Հատուածը եթէ առնենք իբր վէպ > Պ ՚
սկսաւ տ կա ր ան ա լ , սկսաւ տկարանալ նաեւ վեր - կերերուն լացը սրբազան է ։ Ե" ջանացի չթո Գէորդ Ջագրեան։ Հիանալի երեւակայութիւն ունի,
յիշումնե ր ուս կա բոզութիւն ր ։ Բնաւոըութեամ բ ղուլ որ ան որ արց ո լնքն ե րր վար թափ ին ։ պիտի ըսենք։ իսկ երբ իրական|Ոլր–իւԹը նկատի ու
շատ ազնիւ, բա քց իմացական րմ բռնումով ինձմէ Ւ՞&չ էր պարունակութիւնը ։ նենանք, պիտի յայտարարենք որ՝ յօդուածագիրը .
ալ քիչ մը աւելի միամիտ Հարսս մէկ կողմ նետեց Կ Ի Ի Ր Ո ԽՐԱՅԵԱ1, յիշողութեան չարաչար վրէպի մը զոՀն է –.Անկաս–
Fonds A.R.A.M
ՑռվԼ էԽզուԽւճհաԱ քոյթներու մէչ փնտռուած չաս, անձերէն էր:
ՍԻՐԱՅԻՆ ՁԵՌԱԳՐԻ ՄԸ Երր եկաւ աղատութիսնր , ԱրզուՀալճեան ընդ.
ՊԱՏՄՈՒԹԻՒՆԸ ոստ գետնին տակէն րուսնող Հ, 3 • իաչնակցոլ֊
խՄԲ •— Անցեալ օր հաղորդած էինք վաստա թեանառաշթ շարքերուն մէԼ էր ։ Լսարան , գրա.
կաւոր ընկերոջ մը՝ Եդեսացր Յովհ> Արզուհալս -
՝եան)չւ մահր Շիկաքոյի մէջ ։ իր հայրենակիցներէն դարան , «Ազատամարտեր ընթերցում, աւելի ո ֊
.գ Ա. Ուոհայհցի հետեւեալ տհդեկոլթիւնները կը
%ռբ2Իրս ւ ՔաղաՔէ Գ՚*լԲս բնակող գաւառացի հաղորդէ ողբացեալ ընկերոջ մասին ,«Հայրհնիք»ի դեւորաձ– էին զինքը : Իր եռանդը սաՀման չունէր ։
մէջ -
աարէց բարեկամի մբ ծանօթանալու, անակնկալն Այդ օրերուն ես կը մեկնէի Պոլիս ուսանելու
ունեցայ : կէսօբին, իբ աոլնբ միասին ճաշեցինք՛, եւ ինք ալ պանդխտութեան ցուսլը կ՝առնէր ել
ճաշէն վերջ բարեկամիս Հեա խօսեցանք Հին >ու կուդար «Աւետ Լաց Երկիր»Ը՝ Ամերիկա
նոր կեանքի ցաւերու եւ եբՀա1 կո ւթիւններու վր– <&Ազո ւՀ ա լճ ոն ց ՕՀաննէսն ալ ղնաց , առանց իր Անդամ մըն ալ զիեքր կը տեսնեմ Հոս, աւելի
րայ Հ Ս*եր խօսակցութեան եղա Լ ակր ՀետղՀետէ ա^ լքա.րազ|ւն. Հասնելու» , պիտի ըսէին իր քաղաքա - քան քառորդ դա րու մը անլկւսլետէ վերչ՝, երր
*–եչի՝ մտերմական ջերմութիւն մբ ունեցաւ ; ՝Բիք կիցն ե ր ը , իրենց տեղական բարբառով ։ Այո՛ , մէկն րախտր զիս ալ կը բերէ Հոս : Հասուն դարձած է
յետոյ , ինչպէս առՀասարակ բոլոր տա րէ ց մար - ալ մեկնեցաւ մեզմէ , աչքր ետեւը, առանց տեսն ե– արդէն, բայց նոյն եռանդալից եւ կենսունակ Տով–
ղիկ , նոյնպէս իմ այս բարեկամս , ՛ուզեց պատմէ ւ լու ի ր փ ա յ փ ա յաօ^՜ երազներուն իրականացումը ։ Հաննէսն է, Համոզուած Դաշնակցական է, Հոդա֊
մէկ երկու դրուագներ իր յուշեբէն ։ Եո քնթացք ՝Բանսի ԱրղուՀաչճեան մէկն էր այն քիչերէն , բարձու է, եկեղեցիի եւ ղ-սլրոցի կ՝օգնէ , բեմերէն
տուի եւ լռելու Հաճ՛ոյքն ունեցայ է Բարեկամս իր ո ր կեանքին մէջ կը տեսնէ ին աւելի բան մը , քան կը խօսի եւն՛ եւն է
Հետաքրքրական պատմ ո ւթ ի ւնն ե բո ւ երրորդ արար նիւթական պայմա՛՛ն ներ ը * կը ձղտէին ցեղին աղա– Առածին մեր տեսակցութեան կր խօսինք տը.
ուածին , յան կա րծ ղո ցեց վա ր ա ղո յրը եւ քսաւ * տ աղբ ո ւթ ե ան եւ Հողեւոը—մ շակոլթա յին վերա - խոլր եւ քաղցր Հին յիշատակներու մասին, մեր
Հ"՛՛ > քանի որ դուք դրոց-բբոց մարդ Էք, ղարթումին Հ Զինքը կը յիշեմ Օսմ • ԱաՀմանա - Հերոսական ծննդավայրին շուրշ\,մեր ամենամտեր–
նախ չմոռնամ * * * դրութեան օրերուն եւ անկէ 2 3 տարի առաջ* միկ բարեկամ եղերաբախտ Յարութիւն Տէր Խ ո~
Ու նստած տեղէն աճապարանք մբ ցոյց տ՛ուո չորս տասնեակ մը տարիներու քօղէն անդին։ ք**նք րէնեանի մասին : Իր գրպանէն կը Հանէ Յարոլթիլ.
ղի պէս ոտքի ելաւ, դնաց ան կիւն ի ղզրոցէն բե վառվռուն , շէ^նշող եւ եռանդալից երիտասարդ մըն նին մէկ նամակը, որ սուրբ նշխարի մր պէս իր
րաւ կիսովին փճացած, մնացեալը թափթփած, էր։ Շուկան՝ պտղավաճառի խանութ մր ունէր , ծոցը կը պտըտցնէր : Յարութիւն բարոյական կազ
քիչ մ րն ալ Հինցած , մաշած Հեռադիր մը ։ իր երեկոները եւ կիրակին ժամին բակն էր, ուր մակերպիչներէն է յեղափոխական Ուրֆային , ինչ
Մտիկ բրէք է Նախորդ պատերազմի •վերջա կեդրոնացած էր Ո՚֊րֆայի ազգային կեանքը։ Հոն պէս Մկրաիչ Եօթեզբայրեան , անոր ռազմական
ւորութեան՛ թուրք սպա յ մը քննիչի պաշտ օն ո վ ե– էին ազգային՝ կեանքը։ Հոն էին ազգային ՛վարժա պոռթկում էն Հ
կաւ, ի՛ր կնաջ եւ սպասուՀ ի ին Հետ պատ աՀա բաբ րանները , առաջնւ ո՝բղա բան՛ը ել մշակութա յին ըն– Ընկե րա կան յ֊ողովի մը մէչ՝ մկրաիչ շատ
մեզի դրացի եղաւ երեք շաբաթի Էափ * Ա "լա յին կերութիւննեբը ; կոպիտ կը վարուի Յարութիւնէ Հետ, իր ծանօթ
մեկնումէն մէկ օր առաջ , ես իմ կնոջս Հետ տա Ա ա Հ մ ան ա գ ր ո ւթ են Էն առաջ աղգա յին ղործու– յամառութեամբ այնքան սաստկութեամբ կր
րօրինակ անակնկալ մը ունեցանք։ Անոր դեղանի նէ ութիւնը կ*ըն թ ան ա ր ե կեղեցիին եւ ղար ո ց ին չ\լայնացՆԷ Յարութիւնը, որ ըստ վե րէ՝ինը ապ -
տիկինը, տանիքին բաց ճամբով, առանձին մեր քօղին տակ ։ Անկէ վերջն էր ՛որ լոյս աշխաբՀ եկաւ տակ մը կՀիչԴցնէ ս/նոր երեսին։ Ներկաներր կր
ւնը եկւ եւ առաջին անգամ ըլլալով բացաւ քաղաքական եւ կուսակցական ղործուն էութիւնը ։ սարսափին գէչ Հետեւանքի մըմասին ։իրենց գիտ
իբ դէմքը, Համբուրուեցաւ տիկնոջս Հետ, "եղ մեց Պ * Տաճ ատ Տ աքէ սեան ի ուսուց չութ եան շրջանին ցած Մկրտիչը չէր կրնար դիմանալ այդքան ստոր
իմ ձեռքս եւ շատ սաՀուն Հա յեր էն ո վ մը յայտնեց կը կազմուէր կեզեցաս ի րաց» Մ իութիւնը, որ - նացումի, Հիմա պիտի քաչէ զէնքը եւ գետին փռէ :
մեզի իր ինքնութիւնը* բռնաբար ո ւած ՀայուՀի պէսղի ուշիմ ուսանողներու բարձրագոյն կրթու Բայց ոչ, ան անմիջապէս ոտքի կ՚ելլէ իր ակռա -
մըն էր՛. Տանկարծակի կատարուած անոր այս ցա թիւն տան եւ պատրաստեն զարգացած կղերական ներր սեղմած եւ կը մեկնի մ՜ո զո՛վէն \ Յետոյ ըն.
ւոտ յայտնութեան առջեւ , տիկնոջս Հետ շուարեր ներ եւ ազգային առաջնորդներ ։ Ամբողջ իր էու կեէները քովը կ երթան իր սիրտը առնելու, ել
ցանք , մեր լեզուն երբ անշարժացան , մեր աչքերբ թեամբ Հոն էր ՏովՀաննէս ։ Գաղափարը կը քարո կր զարմանան երբ իրենց կ՝ըսէ որ չէ նեղացած ,
խոնարՀ եցան ։ Ան կռա Հեց մ եր զղացած ՚վիշտ,ԷՀ եւ զէր , մաբղիկ կը Համ ո զէ ը անդամ աղբ ո ւե լու , շա րնդՀակառակն գոՀ է, « թ ո ղ զարնել աորվին Յա–
միշա իր ււ ա Հ ո ւն Հ այ ե ր էն-ո՚վ՝ ըսաւ * բաթական վճարումները կբ ղանձէր , եւն * եւս՝ * ։ րութիւններր, ել զարնելը էիմ վրայ թոզ վարմ -
Մի մտածէք։ Ակիզբներբ ուզեցի ինքզինքս Կիրակնօ րեայ լսարանային դա սա խօսութ իւննե բուն ոլին՝% .«ք
սպաննել, բայց երկու փոր ձե րո ալ դժբախտաբար միշտ ներկայ եւ քաջալերող էր։ Ժ՛ամանակին վ,ր– Վերջին օրերու իր միակ փափաքն Էր պատ ֊
անյաջող անցան ։ ԱյսուՀետել եղածը եղած է, կ ո լա ծ ըլլաչո վ կ անոն աւո ր դա սա իա բա կո ւթենէն րաստուած տեսնել «Ուբֆայի 3ոլշապատում^ր ,
վերջն ալ Աստուած ողո րմած է ։ Ե ո շատ աճապա մ ր , 1լ ուզէ ր ա յ դ պակաս ը լրացնել , մ ի շա շփմ ան որ պաբունակէր անոր Հին եւ նոր պատմութիւնը,
րանքի մէջ եմ Հիմա; \,եբեցէք որ չուզեցի ինք - մ էջ ղտնուե լով դպրոցական շրջանակներ ու Հետ, գա ւա ռա րա ր բա ռր , սովո րութիլննե ր ր , ասաց -
զինքս կանուխէն յայտնել ձեզի ։ ՈրովՀետեւ եբե– ուսուց չական բարեկամ ո ւթիւն^ն ե ր ո ւ Հետ ։ Հալա– ուածքները եւ ազգագրական արմէքնեբը։
ւա կայեց ի թէ կրնա յ ր լ լ ա լ ո բ ին ծ ի Հետ խորովեմ Այս նպատակին Համար տարի մր առա9 չ՛՛եկ •
նաեւ ձեզ ։ Վրացեանի ներկայոլթեամբ կազմեցինք մասնաւոր
Ու գրպանէն Հանեց երեք օսմ • Հնչուն ոսկի ձեռաղբ ր , զո յղ թ՛ոռներս խաղաց ին անոր Հետ ու Յանձնախումբ մը, իր նախաղաՀութեամբ :
նոլիրեց այգ ժամուն բացակայ տաս ր տարեկան օր մր մէկ երկու էջեր ալ անոնք պատռեցին ։ Հասկացողութիւնն այն էր որ ինք պիտի Հո
գաւկի ս ապա , իբ ծոցէն գուբս բերաւ այս ձեռա– Մնացեալը ինչ ա ր կայ, ի՛նչ որ կրցայ պաՀել տիկ գար նիւթական ծախքը ,իսկ մենք պիտի ստանձ -
ղիրը) առաջին եւ վերջին քանի մբ էջերը պա աո ած նոջս մաՀէն վերջ՛, Հիմակ ձեզի Iլա տամ , տարէք նէինք թղթակցոլթ իւննե րը ել Հում նիլթերոլ Հա–
՛վիճակով , տուաւ զայն ինծի ու ըսաւ* ձեր Հետ,– անգամ մըն ալ դուք կարդացէք ուշի լաքումը, լուսանկար՛ները։
Տաըաղրուած ու նա Հ ատ սյ կո ւած ս ի րա կա - ՛ուշով ։ Տայ Աստուած որ դուք ալ փ՛ոխանակ մին Հիմա որ գործը բաւական արձագանգ գտած
նիս նօթերն են։ փէեղի կր յանձնեմ եւ կը խնդրեմ չեւ Հիմա զայն կարդացողներուն ըսածը կրկնելու, է եւ արտասահմանի Հայրենակիցներէն սկսած են
որ զայն պաՀէք։ Ո^վ ղիաէ , թերեւս օր մր բախտ գոնէ յիշատակէ լի բան մը Համարէք ։ Այլապէս գրութիւներ Հասնիլ, յանկարծակի կր կորսնց .
(կունենամ աղատազրուելու , կր կարողանամ վեր վէճտցուցէք ինչպէս որ կ%ուղէք ։ նենք մեր մեկենասը ..... Ջեմ գիտեր , իր կսկծալի
ստանալ ձեզմէ ու շարունակել պաՀել զայն կուրծ Գաւառացի տարէց բարեկամիս կատարած այս մաՀէն ա,լս,չ արեւէ կարգագրութիւն մը ըրա՞ձ֊ է
քիս վրայ։ յ ռ ւ զ է չ պատմ ո ւթեան առջեւ կարդա լու եւ մ տածե այս մասին, միայն իր վերէին նամակին մէչ կր
Մ եզմ է բաժն ո ւե լո ւ ատեն , Հակառակ թէ իմ լու ամէն տրամադրութիւն փճացաւ։ Առանց ձե - Գրէր թէ «դրամին խնդիրը դիւրին է, Հասկցար,
եւ թէ կնոջս յարոլցած խնդրանքին , չուզեց յա յտ ռադի րին վրայ իսկ նայելու, զայն փաթթեցի թեր
նել ոչ իր անունը եւ ոչ ալ ո՛ր տեղաց ի ր լ լ ա լ բ 1 թի կտորի մը մ էջ, գրի ղըպանս ըոելով ԳԱ. ՈՒՌՀԱՅԵՑԻ
Ա յնոլՀ ետեւ մ ի եւն ո յն տան մ էջ երկու տար ի բնա ՚էւ ա ւո, շատ շնտ րՀակա լ եմ ։ Վ^ստաՀ եղէք որ
կութեան ընթացքին , ի զուր յուսացինք եւ սպա– ես պիտի կարդամ մինչեւ Հիմա զայն կարդաց՛ող
սե ցինք տեզեկութիւն մը ս տ ան ա լ ա յ դ գեղանի ներէն տարբեր ձեւով , տարբեր նայուածքով եւ ՆԱՄԱԿՆԵՐ «8ԱՌԱՋ»ԻՆ
ՀայուՀ ի էն ։ Երկու տարի ՚ՎռՐ^ * ^ՐՐ շատ եր ո լ տարբեր մտածումներով։ Զ՛եր կատարած պատ -
կարգին մենք ալ քԻուբքիայէն մեկնելու ճամբա է մ ո ւթե՛ան սրտայ՛ոյզ պատկերին առջեւ կր խոնաբ–
ունեցանք, տիկինս իր ծոցին մ Էջ պահեց թան - Հ իմ , պիտի չթողում որ մեռնի , ան Հետանա յ տ– ՃԵՏՈՒՄ ՄԸ
կաղին ձեռագիրը ; Տիկինս բնաւ կարդալ չգիտ - նոր քիշատակը որքան ալ անոր պարունակութիւն ր
նալով, իսկ ե" ալ շատ քիչ գիտն՛ալու դժբախ - թ՛ոյլ ըլլայ ։ Թշնամիներու կողմէ բռնաբաբուած Օչաֆսնի յոբելեանին առիթով, Պ– ԳԷ՛՛ՐԴ
տութիւնր ունենալով, \) ուր իա– ՀասնելԷ քանի մը մեր մայրեըձւ եւ քոյրերու ամէնէն թեթեւ ցաւի Ջագրեան Յառաջ/ մէչ տպեց յօգուտ ծա շարք մը։
շաբաթ վերջ , իրիկուն մը , •վարժապետ մը Հրա" լաց ը , տրմ ո ւթեան ա ղաղա կն ու խօսքը , մեր Ար Անոր թիւ 9ի ընթացքին, կր գրէ այսպէս.
լԻ րեցինք մեր ըն ա կա ր ան ը , ձեռաղի րր տուինք ի տերուն մ Լ V , Հատուցման ան^1է*ելի գիտակսոլ - « 0 չ ա կ ա ն Լորոչելով Պոլսէն փախիլ Պուլկա -
ոեն, առանց ՛ո լ Լ1 ի շ բան ըսե/ոլ . խն դրեց ինք որ թի ւն ը քանդակ ող աս ա՛ո լա ծա յին մ ո ւր ճի Հար րիա , 1918/» գարնան) կը ճարէ գերման ենթասպա–
բարէՀաճի անոր արժէքը ըԱել ։ Պարոն վարժա - ուածներու մաս կը կազմեն : Աեբունգներու բարո՛ յի մր Հագուստը։ Կը Հագուի , կը մտնէ կառա —
պետր, մէջ րնդ մէջ ա չքէ անցընելէ վերջ, պա - յական վա բ կին ու Հ աս տ ա տ ա մ տութեան կեցուած խումբը ել կր Հասնի 3)րլիպէ։ ՝Ք ա զաք մտած. ա ՜
տասխանեց , թէ շաՀեկան պարունակութիւն մր քին սքանչելի ուղղութիւնը միշտ իրենց պատմու տեն , զինուորական սրաՀին մէչ երբ կը Հարցաքն՛
չունի։ Ամբողջ եղածը ոիբային անմիտ կեանքի թեան մուրճի Հարուածներէն է ո ր կր կռանա յ ։ նուի Գերմանիա գտցած երիտասարդ պուլկար
ւքւԱլլալ մըն է , կարդ մը տեղեր նոյն իսկ անհ ասկ- Բարեկամ ս անՀամբեր դարձաւ եւ աբտասա– •սպայի մը կողմէ, չեշտը, տկար գերմաներէնը կր
նալի : նեց. մատնեն զինքը, ու կը ձերբակալուի իբրեւ դասա
Հակա ռա կ ՛վա րժապետ ին ը ս ածին , տի կ ին ս Տեսա՞՛ր մի։ Աֆէրիմ, ձագս։ Այսպէս խօս– լիք զինոսոբ իրենց գաչնակից Թուրքիա յէն փա -
շարունակեց պաՀել զայն միեւնոյն գուրգուրան - քեր ոչ մէկ կարդացող ըրաւ։ Ա՛՛խ, Հիմա գավալ– իսած : 0չական ամէն ճիգ կր թափէ տարՀամոզելու
քով։ Ֆըանսայի մէջ մէկ երկու բանիմաց Համար լլւ տիկինս ողջ ըլլար ու լսէր * • * Համար ղ-ինքր ձերբակալողը։ կը պատմէ Պոլսոէ
ուած դրացիներու կարդալ տուի , յետոյ ուրիշ - ք՚նծի Հետ ինքն ալ լռեց : ՝Բիչ յետոյ , այլեւս մէչ անցուցած ճգնամ՜ամ ե ր ը , մաՀտւսւն վտանգը •
ներոլ , որոնց մ ասին մեգի ըսին թէ ծով կարդա՛ գողգոզա լու ն շանն եր ցս յց տուող ձե ո րր տարաւ մտաւորական րնկերներուն վըճակուած խմգմու ՚
ցողներ են ։ Բա յց բոլորն ալ , առանց որոշ Հետա իր կզակին ու Հառաչանքի մէջ արտասանեց ինքն թիւնները, չարդերը, եւն։ Երիտասարդ սպան կը
քրքրութիւն մը արթնցնելու, Աուրիոյ մէջ զայն իրեն * մնայ անդրդուելի , այգ խօսքերր նկատելով իր
կարդաց՛ող վարժապետին պէ" բաներ րսին ։ Պարո Ջքնաղ բա յց խեղճ կին , ո® վ գիտէ , ին < մորթն ազատելու Համար եղած ճոռոմարանու -
նին մէկր մանաւանդ, ծայրէ ի ծայր կարդալէ ե ղ աւ բ ռնա պետ սպ այ ին գ ա բշ ելի թաթ ին տակ յ թիւններ : Պուլկար սպան չէր ճանչցա^ Բ՚ուրքերԼՀ
վերջ ծիծաղելով ըսաւ ,թէ խենթ մարդու դրուած՜ք Ո^վ գիաէ որքան գուրգուրանք ոլ մեծ սէր տեսած կամ մոռցած էր պատմութիւնը իր մ֊ ո ղո վո ւր ղի՛1՛
մըն է ։ Այո Ր2:1^է"՝ Հանդէպ տիկինս սաստիկ էր իր նաՀ ա տ ա կո ւած ս ի ր ա կան էն որ այգ վիճա որ նոյն աՀալիրքին տակն էր ապրած դեռ Հազիւ
նեղացաւ , ձեռաղի ր ը ձեռքէն քաշեց ըսելով . կին մէջ իոկ , ամէն դժուարութիւն տրՀամարՀե - կէս գար աո ւււ Հ : Բարեբախտաբար ծերունի Պ՚՚՚-է՜
Ամէն՝ պարաղայի տակ , բռնաբաբուած մէկ լո՛վ պաՀեր էր անոր նօթերր ։ Ո՞վ գիտէ որքան կար մր, որ լաւ թուրքերէն ալ կը խօսէր, կր մէ՛
քրոջս խոցոտուած սրտի յիշատակն է , \որ ինծի լացած էր զայն կորսնցնելուն Համար եւ որքան աւ չամտէ ի նպաստ Օչականին , կր Համոզէ սպան իր
Հ ամ ա ր շատ բան կ՝ար<եէ : դեռ շարունակեց լալ ։ անձնական փորձառութեան վկայութիւնն եր ո՛վ եւ
\937ին դժբախտութիւնն ունեցայ կորսնցնելու Նշմ արեցի որ իր ա յս խօսքեբուն վրա յ լեց - Օշական կը ձդոլի ազատգ :
տիկինս։ Տան մէջ անձնական Հեղինակութիւնս ՛ուած էին աչքերը ։ Այս Հատուածը եթէ առնենք իբր վէպ > Պ ՚
սկսաւ տ կա ր ան ա լ , սկսաւ տկարանալ նաեւ վեր - կերերուն լացը սրբազան է ։ Ե" ջանացի չթո Գէորդ Ջագրեան։ Հիանալի երեւակայութիւն ունի,
յիշումնե ր ուս կա բոզութիւն ր ։ Բնաւոըութեամ բ ղուլ որ ան որ արց ո լնքն ե րր վար թափ ին ։ պիտի ըսենք։ իսկ երբ իրական|Ոլր–իւԹը նկատի ու
շատ ազնիւ, բա քց իմացական րմ բռնումով ինձմէ Ւ՞&չ էր պարունակութիւնը ։ նենանք, պիտի յայտարարենք որ՝ յօդուածագիրը .
ալ քիչ մը աւելի միամիտ Հարսս մէկ կողմ նետեց Կ Ի Ի Ր Ո ԽՐԱՅԵԱ1, յիշողութեան չարաչար վրէպի մը զոՀն է –.Անկաս–
Fonds A.R.A.M