Page 26 - ARM_19-1947_02
P. 26
ԾտեփաԱ ԼիսիցեաԱ նականօրէն խմբագրուած եւ աւարտած ԲԷԼաԲ ա յ գ
է անշուշտ
աշխատանքը, որուն՛ մէկ երախայրիքն
Հանգուցեալ Լեւոն Լիսիցեաի անունով Հբատա–
Մարտ \2,ին Հրատարակեցինք էքգիատաՀայ \,եր֊ իյԱ՝բ , Վերջերս Հաղորդած ԷԷ^՚Ք պրոֆ . րակուած յօդուածը Հայասսլանի Գիայււթւեան Ինս.
Գաղթի Կեդր * կոմիա է ի պաշտօնական գեկոյց^ը Ատեփան Լիսիցեան՛ի մաՀլդ* Հանդուցեալը բացի աիսաւտի ք^աւնրեր/^ մէջ, 1921 — 1922։ Ահա այդ
ներգաղթի մասին * բանաս\իբակսճս գիտական աշխտտանքներէ , Լեւոն յօդուածին եզրակացութիւնը ,գաղափար իը քռալու
Ըստ այս պաշտօնական զեկոյցին է Երեւանէն, & ան թ ի եւ Յովհ • Թու մ ան ե ան ի Հետ պատ ր աս - Համ ար լ ի շատ ա կա ծ ւ* աշխատանքին շահեկանու -
Աստուա– թենէն *
Ներգաղթի կոմիտ է ի նախագահ Բարգէն տած էր «Լուսաբեր» դասւագիբքեբու շարքը , որ
ծատրեանէն վ|ե|րջերս ստացուած 1946 Գեէլա. 18 այնքան մեծ ընդուն ե լութ իլ գտաւ Օ ս մ . Ա ահմա– «Հազիւ թէ գտնուի մի այլ երկիր, որի աշ -
թուագիր նամակ մը կր Հաղորդէ թէ «ԵգիսՈՈտ. նագրութեան շրջանին \եւ կը փնտռուի մինչեւ խտրհագրակատ՛ գիբքր 1 աեգէՀ " ՛՜Րէշ ե բկի բներ ի
հայութեան ներգաղթը չի ծրագրւում աւարտել այսօբ X մէջ ել ներքին ֆիղիքական կազմութիւնը այն աս
մէկ տարուայ ընթացքում, ուստի այս Հայեիր, Մարտ 2ին , Պէյրութի Ա էն $՝ողէֆ Համալսա– տիճան գ այնպէս շեշտակի եւ անոզոք կերպով ազ
որո՛նք աոաջին տարուան, ընթացքում չեն կարոդ րաին արեւելեան պ գ ը ո ւթ ե ան ց կաճառին մէջ , դած եւ ուգգութիւն՛ տուած լինէին նրա ազդաբնա–
վհբագաււնալ հայրենիք, կարալ են իրականացնել Հա յ ա գի տ ո ւթե ան ամ պիոնին կազմ ած բանաս իրա կոլթեան բախտին , ինչպէս Հա յա ստանում X Հա յ֊
պարտք կական բարձրաւանդակի ֆիզիքական կազմութիւ
իր(ենց վերադարձը՝ յաջոդ տարիներին» : կան՛ ասուլիսին առթիւ, Հ* 3* Մ\բսրեան
Կ՝ աւելցուի յետոյ, թէ ներգաղթի կազմակերպ սեպեց ներկա յաց նե, Հանգուց ե\ա,լի ն կե անքն ո լ նը Հնարաւոր է դարձրել նրա վբայ մի այնպիսի
ման, Համար զմանրամասն ց ո լցմունքն եր՛» պիտի գործը , րնդՀանուր գիժ՜երով : «Մ ասիս^էն 1լաբ - մարդկ՛ային սոցիալական օրգանիզմի կազմութիւ
արուին ներկայացուցիչներու կողմէ, որոնք պիտի տատպենք ա յգ ճառը * նը, որ ընդունակ է մշակոյթ ստեղծելու եւ իր
գան մեզ մօտ «ներգաղթի սկսելուց որո Լ մամանակ 1ա * Հա յ ա ււ ա ան ի պե տ ո ւթ ի ւն ը Հ սգացած է Հ՛ան պատմութիւնը , ունենալու ։ ի1 իստ որոշ
առաշՀ% : գուց ե ա լին թազմա՛ն ծախքերը, անոր կոզակցին֊ ՛ուած աշխարՀ ա դրա կան յնՀ էականութիւն բ
Համ ար՝ Տիկին կ տաքարին է Լի ս ի ց եան ին՝ յատ նրան ասպարէզ է դարձրել անՀատական սլա ամ ու-
Հայաստանի կառավարութիւնը կր ք՝ն՚նէ այս թեան X Տ եղա գրութեան գծերն ու յատկութի լենե
բոլոր խնգիրնե ր ը , ճշտելու Համար ներգագթի կացուած է * ցմաՀ , ամսական թոշակ մր , եւ Ատ * րը եւ ամբողջ ձելը աբտ՚ացոլացեյ են պատմ՚ոլ ֊
«ժամկէտը» , ինչպէս նաեւ Ե ՛Լ ի պ՛՛՛ոս էն ընդունուե– շիսիցեանի անունով Հ իմնած է երկու թոշակ՝ Ե- թեան մէջ, որը կարծես կոփուել, ձուլուել է աշ–
լիք Հայերու «քսՀն՚ակը» ։ ր եւան ի պետական Համ ա լսարանի ԱշխարՀագրա - խաբհագրւթեան կաղապարի մէջ»։
Զըսուիր մեզի՝ թէ 1946 Գեկտ * 18 թուակիր կան ֆաքիւլթէին մէջ եւ հրււո մըն ալ Հայկ* Գի -
աո ւթե ան ց (Լկագեմիա յի Պատ մ ո ւթե ան էքնսթի - Կը տեսն՛էք որ այդ աշխատ՛անքը պիտի ըլլար
նամ ակր ե՞րր ստացուած է Եգիպտոսի մէջ, ի նչ թիլին մ էջ : Ն ո յն Ակադեմիային Պ ա ա մ ական թան իրագործ՛ումը, ի նպաստ Հայաստանի , աչխարՀա–
կր նշանակէ «վերջերս» ել թէ «մէկ տարուայ ըն գարանին՝ Ազգագրական բաժինն ալ պիտի կոչուի գրական ուս ո ւմնե բու Հ ամ եմ ատաթաբար մէկ
ճիւղին՝
թացքս ւմ»բաց ատ բո ւթ ի ւն ը \ 947ի՞ն կր վերասերի, Փրօֆ * Աա * Լիսիցեանի անունով : որ կը կոչուի մարդկային աշխարհագրու.
թէ դեռ ճշտելի թուականի մր ։
թիս՛ն, (ՇշՕ§1Զթհւ6 Ւ1սաՅա6), որուն ալ մաս կրկազմէ
իրականութիւն\ր աիտ է , ուրեմն , որ եգիպ– Այս՝ յետ մ ա հու պատիւներէն առաջ , Փրօֆ *
աաՀա յ ներգաղթողներու մեկնումը մէկ ա արիէն Լ ի ս)ի ց՝եան յ ար գ ո ւ֊ե՚ց ալ նաեւ իր կենդ ան ո ւթե ան %աոմուշՅ–եան աշխարհագրութիւնը (^^օ§^Ցբհ^^
ատեն՛ X Անցնող Հոկտ * &ին՝, ՛Երեւանի Համ՝ալսարա 1՚1~հտէՕՄ6) : Այս գիտութեան մասնագէտներէն՝ Տ՛ան
պիտի չըլլայ՛* Պիաի ըլլայ մասնակի , իսկ միւս նի դաՀլիճին
մէջ տեղի ունեցաւ Հանդիսաւոր Պրիւն՚Հ (յշծՈ 8աՈՈ6տ) եւ Գամի յլ Վալօ (Շտւա116
արձանագրուողները «կարող են իրականացնել ի - նիստ մլչ նուիրուած
Լիսիցեանի ՏՕամեակին ։Այն \/;ւ1131^) օրինակի Համար կր բաժնեն իրենց մէկ
րենց վերադարձը յաջորդ տարիներին» X
ատեն որակուեցաւ ան ՝ խոշոր ւայդա գյ\ադէա; բա զՐքին առա ջին գլուխ ր Հ ետեւեալ երեք Հատ՛ուած
Կրնա՞ր ուրիշ կերպ ըլլար
ք նասէր , գիաոլր-էա^ վաււսւակաար գ ո ր ծ ի չ ։ Աեռքի ներուն * Ա * Պ ա տ մ ո ւթ ի ւն\ր կվարտա յա յա ուի աշ
Մենք կարելի րոլոր միջոցներով, մամուլի մէջ, տակ չունիմ ըստ բա ւա կան ին ատաղձ , ո րպէ սղի խար Հ ա գր ո ւթ եան մէջ * Բ * ԱշխարՀադրութ իւն ր
Ազգ* Կողովներու թէ խորհրդակցական՛ ժողովնե– կարենամ հանգամանօրէն հիմնաւորել վերոյիշեաք կվարտա յա յտ,ոլի պատմութեան մ էջ * Գ • Մ ա ր -
րու մէջ «ո՛չ» ըսինք։ Իյորապէս փափաքելով Հան ո րւակո ւմներ՛ը : Ան լո յս ընծա յած է 1 94Ճ/5՛ լա ւ. դիկ նկատ ի կ՚առնուին էրր ա շվսաբՀ ա գրական՛
դերձ որ մեծ թի՚-ով ներգաղթեն մ եր Հա յրենա - խմբագրուած Ազգագրական հարցարան մը , 108 զո րծօն ներ ։ Անշո լշտ լո լ րջ դիա ո լննե բ ը կր ԳԳՈ լ -
կիըներր, փա՛փաքելով -
որ մէկ անդամ էն փոխա Գբ * քՍալաթեանցի շանան ա յս կէտ ին մ էջԳւիւթապաշտական իմաստա–
։ Ո՞վ էջ , օգտագո բծելով «ծ ր ա գ իր ր»
գրուին Հայրենիք , հնարաւոր չէինք գտներ սիրութենէն ազդուած սխալէ մը որ է Աշխարհաւ.
փոքր երկիր է, սաՀ - եւ անկէ յետոյ՝ ՛մասնաւոբապէս կովկասեան նիւ-
չի գիտեր , թէ Հայաստան դրական &ախռրոշ|ոււՐր (Օշէշասատաշ ^օշւ՚Ցթհւցսշ),
ուժասպառ , թե բոլ հաւաքմ ան Համ ար մ շակո ւած Հ արց արան
մանափակ միլ\ոցներով X Տնտեսապէս ներ ր , շօշափելով նաեւ Հ այոց կենսակից ժողո - իբր թէ երկրի մ ը Հոգն ու գիրքը բաւէ ին ամէն
պատերազմէն՛ նոր դուրս եկած ։ Հայաստանի կա վուրգներ՝ Ատբպէճանցի , փիւրտ , Ք՛ուս , Ասորի , ինչ բացատրելու՛. Հքան՚օթ է ՛որ այգ երկիրը բնա–
ռավարութիւնը, Հակառակ իր բարեացակամ ու - Բոշա եւն* : ԳոՀանամ նոյնպէս յիշատակէլով որ կոզ մաբդր օժաուա
թեան, չէր կրնար առաջին յիսուն Հազարը րնդու֊. Ս * Լիոիսեա, նաեւ իր կինը, եղած են $՝/՚ֆլ1*Դւ* ծ է ի վերջոյ ագաա կամքով
ն ելէ ետք , առան ց զան ո նք տեղաւոր ե լո ւ եւ էՀե ա - մէջ Հանրածանօթ մ անկավարժն՚ե ր՛ մինչեւ նա իւ կին ել մ երթ ընդ մ երթ Ան Հ ատնեբ ալ կուղ ան ճեռ -
կարանային յար մ արութիւնն եր ստե գծելու , քանի ՀամաշխարՀային
պատեբագմր ։ քուած մր պատճառելոլ պատմութեան գնացքին
մը անգամ աւելի գա գթա կառներ ընգունիլ ե֊ տեղա֊
Պիտի շեշտ եմ մէկ կէտ միտ յն . Ատ* Լիսից ֊ մէջ* ինչպէս ըրին Կիւբոս , Աղե քս՛ան գր , Արտա -
ւորել, մէկ տարուան մէջ% Եւ մանաւանդ չէր կր
շոլ֊րջ 15,000 գաղթական ե աս ո մեր Հայազգի Հազուագիւտ աշխարՀագիր ֊ շիր 1 Կարոլոս % Նափոլէոն , Լենին , Հիթլէբ եւն * ,
նար միայն Եգիպաոսէն
տարիէ ի վե ր կր ներէն է* իր մ ա սն ադիտ ո ւթ իւն ր եգած է Հայաս մերթ յաջող, մ՛երթ աղետաբեր Հետեւանքներով։
ընդունիչ, երր կան՛ ու երկու
Լիբանանի բազմ աՀ աղա ր^գաղ– տանի աշխարՀ ա գրութեան ուսումնասիրութիւն ր, Պէտք է աւելցնել նոր ժամ ան՛ա կներո լ Համար զա
սպասեն Ա՚ոլրիոյել
որուն սէրը նեբշԳւչաՀք– էր ան՝ նաեւ ^իր որդլոյն՚Լե– նազան երկիրներու փոխադարձ ագդ՚ե ց ո ւթիւննե ֊
թականներ ը , 3 ո ւն ա ս տ ան ի աւելի քան \ 5,000 ե լ ւոնին մաՀով
, ՛արդէն գիտնական եղեռնական՛ բուն բաղմ ապա տկում՝ ը՝ արդիւնք Հագոբգակցու ֊
բազմազան՛ տագնապներու մատնուած Հայերը * վախճանած 2,9 տարեկան Հասակին մէջ 1921/՛ * քա թեան միջոցներու զարգացումին ե֊ արադացումին։
երբ կան իրանի եւ Ֆբանսայի քանի մը տասնեակ ղաքացիական կռիւներու օրերուն ։ Ո՞ր աստիճանով գիտական պատրաստութիւն
Հազար գաղթականները* միշտ անապաՀով եւ նիւ՛ ունէր Ատ * Լիսիցեան իր ձեռնարկած աշխատանքը
թա կան եւ մինչեւ իսկ քա զա քա կան գժո ւարոլ ֊ Մայիլեան արշաւախումբի պատուէրով Ատ * ըստ ՛ա րժանւո յն գլուխ հան՛ելու Համ աը , եւ ի^՚ոք
թեանց մէջ ապրող հ այ զանգուածները;։ Լիսիցեան՛ ձեռնարկած էր , որդւոյն Հ\ետ , մի ըն ս ե ւա դ բ ո ւթի ւնն՚ե բ թո դու ցած է ան , ինձ ծանօթ
Գ իւր ի՞ն գործ է ա յս զանգուածներու Հա յբե– դ՛արձակ Հ ետ աղօտ ո ւթե ան , Հետեւեալ վերնա չէ։ Աակայն 1940ին՛ անոր լոյս ընծայած գէրՔԱ
նիք փոխադրութիւնն ու տեզաւորումր , երր նման գրով՝ «Աշխարհագրութեան սպդեցսււթփւնը Հա - Հ• Խ • Ս • Հ • Ֆիդիքա կ ա ն աշխարհագրութիւն , դե.
ձեռնարկները դժուարին են նոյնիսկ մեծ պետու - յ ասաան ի պաաւքութ^եան , ւքշակէոյթփ եւ երկրի ագ– փորձ
գարնակոլթեան հռգերա1ն|ութ–եան վ ր ա յ » ։ Կը կռա– մոգրաՓ(Իայով 7 1 70 էջ եւ 94 նկար , գողտրիկ
թեաց Համար• պիտի ը՛լլար , եթէ գիւո– մ րն է ներկայ Հայաստանին Համար, եւ բաղձալի
Հէք թէ որքան շաՀեկան
ԵգիպաաՀայ՛ոլթիւնը , բազդատելով իրանի , է ՛որ գոն՛է նոյն ծրագիր ով լոյս տեսնէ Աշխարհաց
Ս ո ւբի ոյ եւ 3 ո ւն ա ս տան ի Հա յ ութ եան , Հաբ կա - գրութփւնը ալքրողջակաւնպաամականՀայասաանին:
գբանքի տակ չէր ել կր խորՀէինք, որ նախընտ– տալու ա յն ան պա տ ա ս խ ան ա ա՛ո ւ ենթադրութեանց մութիւնն՚եր,ը ոգեւորելով \եւ իրենց տունն ոլ աեզր
բութիւն կրնար տրուիլ այլ երկիրներու աբձանա– եւ. զրոյցներուն, թէ այս տարի Եգիպաոսէն ներ –^ ծախելոլ մղելովx Ու այս բոլորը, Հակառակ Լի -
գրոլոգներուն : Հետ\ե լա բար , Հաւանական կրնար գաղթ տեղի պիտի չունենայի X % բանանի եւ Աուբիոյ մէջ ստեղծուած ոՂՐաէէ Կա՜
Բլլալ միայն արձանագրոլողնեբումէկ մասին փո Հանրութեան քթի՞ն՛ կը իւն զ այ ռամկավար օ ր– ց ութ եան X
խադրութիւնը, 1947/՛ ընթացքին , ինչպէս խոս - կանր X Զէ՞ որ սլա հ ան ջ կը գրուէր նոյնիսկ պաշտօ
տացուած էր : Լուռ էր Հայաստան՚ի կառավար՛ու «Անպատասխանատ՛ո՛՜ւ», ո՝վ նման ենթա - նական բերանն՛երում ինչպէս նա\եւ Հասարակ խեղ
թիւնը , սակա յն ան՛պատասխանատու մ արմ իններ դրութիւններ ըրած է սակայն եւ ա՞ վ եղած է աւե կատակներու կոզմէ , արձակով ո լ ոտանաւորով,
10 ո րհ ուրդ 5 կոմիտէ եւն, եւ ա՛լ աւելի անպատաս լի ան՛պատասխանատու եւ ամբոխային՝ իր կոչե - ծախելու ազգա յին կա լո լածն ե ր բ , քան ի որ դա -
խանատու օրկաններ ^ մեծաշռինդ 1լ աղաղակէին , բուն ու Հրաւէրներուն մէջ^ քան այս օրկանը : ղութին կէսը կը մեկնի եղեր արդէն այս տարի**՛
բա զմութ իւն՛ն՛եր ր խանդա վաոձե լո ւ Հ ամ ար , թէ «Թէեւ մասնակիէն, փ"քր տառեր՛ով դր՛ուած * Գեռ անցեալ շաբթու չէ®ր *. որ Հրապարտկա–
1 947ին տեգի պիտի ՛ունենայ անպատճառ եդիպտա– մաքսանենգուած գրեթէ , գիտէ՞ ք թէ արձան ա - յին եւ շնորհ ա կա լա կան Հ ան գի սո ւթ ի ւնն ե ր սա բք -
Հ ա յո ւթ ե ան ներգաղթ ր , ՛ա յն Հաւաստիքներով թէ դրուողներու ի՛նչ զանգուածներ կբ պաՀԷ դուրս՚ր։ ուեցան յանուն \ 5.000 ներգաղթողներու, 2 3 ա–
բո լո ր արձանագրուողներն ալ պիտի երթա յին , Այս տողերը դրեցինք յ ՛ո չ թէ վէճ յարոլցանե– միս աոաջու ըԼ է , «աճապարանքի՛» չգալու Համար
\947ի դարնան–. լոլ Համար , ոչ թէ յիշեցնելու Համար մեր նախա իբր թէ մեկնում ի պաՀուն * * *
Զգաստութեան Հրաւէր մամուլի մէշ^ թէ հՒո– տես ո ւթ ի ւնն ե ր ը կամ Նե րկա յիս ստեղծուած տադ– Գեռ քանի մր օր առաջ չէ**ր որ եգիպտաՀա/
ղովներոլ մէչ՝ անա զդեց ի կ կր մնար եւ մինչեւ նասլր գ այլ գրեցինք , ըսելու Համար թէ մեր հ ան– «քաջածանօթ երեւելի մը» , «լիալլր» մը, իմաԺ
իսկ «ՀակաՀայաստանեան» , «Հակա՚ներգաղթային» բա յին գոբծերուն ու ա մ են ա կեն սա կան ձեռնարկ– շաբԽթաթե ր ին (8 Մ "՛ր ՛ո ) կը յա յտաբաբէ ր ցնո -
կ՚որակոլէր ։ ԱՀա՛ գարունր ել ահա Երեւանէն ներուն մէջ իՀնչ անպատասխանատու \ել անխոր - րական թիւրեր, յայտնելով թէ \947թ 15.000 Հա–
պաշտօնական նամ ակր սակայն, երր րազմութիւն– հուրդ քայլեր կ՝առնուին , ինքնակոչ անձերու , օր եր պիտի մեկնին Եգիպաոսէ՛ն, ել 150.000 Մ ի ՀՐ
*Լ՝եր կան , էորոնք օրէ օր ներգաղթի կր սպասեն , կաննե բո լ կամ խատ՛ուտիկ անուններով Մ արմ ին - Արեւելքէն . . .
Հաշուեյարդարի ենթարկած \են իրենց գորօ֊ր, ձ֊ա– նե բոլ կողմ է , շաՀ ագո բծելով նուիրական ձեռ - «Քանի մը շարաթէն, քանի մը ամիսէն ամէ–
1նէն ո ւ շ , Եգիպտոսի հայ գաղութ|ը իր կէսին պի
խած֊ տուն ալ խանութ , լքած՜ յաճախ իրենց աշիւա՛ նաբկներ , ին չպէս պաշտօնական ան ո ւնն ե ր կամ տի վերածուփ : Իր անդամնեբէն 15.000 հոգի, եր
կար տարիներէ ի վեր այս ՚ե|բկբին մէջ հաստատ
տանքն ու պաշտօնր , եւ կարեւոր գնումներու յատ Տ ա ս տ ա տ ո ւթ իւններ ։ ուած– , արձանագրուած են արդարեւ սովիէթ • դես
պանատան ցանկերուն մէջ , ի ր ե % մայր հայրենիքը
կացուցած֊ իրենց խնայաձ֊ գոլմարներր : ի՞նչ շա– Հայաստանի կառավարութեան ՛որոշումը ներ երթալու համար»։ (իմաժ, 8 Մարտ)
Հեցան ամ ըոխավարներր ՛ել ի՛նչ պատասխան ու գաղթի Հարցին մէջ՝ ուրիշ կերպ չէր կրնար ըլ
նին այսօր• . . լալ* կարելին ու տրամարանականր ըրած է ան,
Այ" է Դժբախտ կացութիւնը , որուն աո քել փո տ բո լած պա յմ անն՚ե ր ո ւն մ էջ յ
խանակ պարկեշտ խորՀուրդի ու խորՀբղաՆու - Բայց քանինե՛ր ճղակոտոր եզան ամբողջ ու Եւ այս դիւրէն, իյօսքերը ըսողր մէկն է 1 "Ր
թեան , ահա՛ քաղաքիս ռամկավար օրկանին գրգ մ՛իսներ Համ ո զե լու Հ ամ ար բաղմ ութ ի ւնն երր՝ որ վճռաձ֊ էր իր տ՛եղէն չչարմ֊իլ . . .
ռիչ եւ վերիվայր լրիլաձ յայտարարութիւնը. «պատրաստ ըլլան» ա յս տարուան Համ ար , «նե ր– Հայաստանէն եկած– ՀրաՀանդր իրականա. ՚
«Այս նամակէն կը տեղեկանանք թէ աս տարի Դ՚ազթբ \947ին՝ եւ ամբողջական» նշանախօսքով ; թեան կր ըերէ մեզ։ թ՛ոզ գաս մը եւ զղաստութեան
անպայման ներգաղթ պիտի ըլլայ Եգիպտոսէն, Յայտարարութիւն՝ որ նամակներով, պաշտօնա - Հրաւէր մր ըլլայ աս, կեանքին Հետ քալելու եւ
թկել մասնակի։ կան անձերու եւ Հասաաաութիւնւներոլ հաւաստի– իրողոլթիլննե րը րմբռ^ն՚ելոլ ,ինչպէս որ են անոնք։
Այս պաշտօնական տեզեկութիւնր կոլգայ վերշՀ քով*, իրողութեան կր վերածուէբ , միամիտ բազ՛ (Խմբագրական «8ՈԻՍԱԲ-ԵՐ»
Fonds A.R.A.M
է անշուշտ
աշխատանքը, որուն՛ մէկ երախայրիքն
Հանգուցեալ Լեւոն Լիսիցեաի անունով Հբատա–
Մարտ \2,ին Հրատարակեցինք էքգիատաՀայ \,եր֊ իյԱ՝բ , Վերջերս Հաղորդած ԷԷ^՚Ք պրոֆ . րակուած յօդուածը Հայասսլանի Գիայււթւեան Ինս.
Գաղթի Կեդր * կոմիա է ի պաշտօնական գեկոյց^ը Ատեփան Լիսիցեան՛ի մաՀլդ* Հանդուցեալը բացի աիսաւտի ք^աւնրեր/^ մէջ, 1921 — 1922։ Ահա այդ
ներգաղթի մասին * բանաս\իբակսճս գիտական աշխտտանքներէ , Լեւոն յօդուածին եզրակացութիւնը ,գաղափար իը քռալու
Ըստ այս պաշտօնական զեկոյցին է Երեւանէն, & ան թ ի եւ Յովհ • Թու մ ան ե ան ի Հետ պատ ր աս - Համ ար լ ի շատ ա կա ծ ւ* աշխատանքին շահեկանու -
Աստուա– թենէն *
Ներգաղթի կոմիտ է ի նախագահ Բարգէն տած էր «Լուսաբեր» դասւագիբքեբու շարքը , որ
ծատրեանէն վ|ե|րջերս ստացուած 1946 Գեէլա. 18 այնքան մեծ ընդուն ե լութ իլ գտաւ Օ ս մ . Ա ահմա– «Հազիւ թէ գտնուի մի այլ երկիր, որի աշ -
թուագիր նամակ մը կր Հաղորդէ թէ «ԵգիսՈՈտ. նագրութեան շրջանին \եւ կը փնտռուի մինչեւ խտրհագրակատ՛ գիբքր 1 աեգէՀ " ՛՜Րէշ ե բկի բներ ի
հայութեան ներգաղթը չի ծրագրւում աւարտել այսօբ X մէջ ել ներքին ֆիղիքական կազմութիւնը այն աս
մէկ տարուայ ընթացքում, ուստի այս Հայեիր, Մարտ 2ին , Պէյրութի Ա էն $՝ողէֆ Համալսա– տիճան գ այնպէս շեշտակի եւ անոզոք կերպով ազ
որո՛նք աոաջին տարուան, ընթացքում չեն կարոդ րաին արեւելեան պ գ ը ո ւթ ե ան ց կաճառին մէջ , դած եւ ուգգութիւն՛ տուած լինէին նրա ազդաբնա–
վհբագաււնալ հայրենիք, կարալ են իրականացնել Հա յ ա գի տ ո ւթե ան ամ պիոնին կազմ ած բանաս իրա կոլթեան բախտին , ինչպէս Հա յա ստանում X Հա յ֊
պարտք կական բարձրաւանդակի ֆիզիքական կազմութիւ
իր(ենց վերադարձը՝ յաջոդ տարիներին» : կան՛ ասուլիսին առթիւ, Հ* 3* Մ\բսրեան
Կ՝ աւելցուի յետոյ, թէ ներգաղթի կազմակերպ սեպեց ներկա յաց նե, Հանգուց ե\ա,լի ն կե անքն ո լ նը Հնարաւոր է դարձրել նրա վբայ մի այնպիսի
ման, Համար զմանրամասն ց ո լցմունքն եր՛» պիտի գործը , րնդՀանուր գիժ՜երով : «Մ ասիս^էն 1լաբ - մարդկ՛ային սոցիալական օրգանիզմի կազմութիւ
արուին ներկայացուցիչներու կողմէ, որոնք պիտի տատպենք ա յգ ճառը * նը, որ ընդունակ է մշակոյթ ստեղծելու եւ իր
գան մեզ մօտ «ներգաղթի սկսելուց որո Լ մամանակ 1ա * Հա յ ա ււ ա ան ի պե տ ո ւթ ի ւն ը Հ սգացած է Հ՛ան պատմութիւնը , ունենալու ։ ի1 իստ որոշ
առաշՀ% : գուց ե ա լին թազմա՛ն ծախքերը, անոր կոզակցին֊ ՛ուած աշխարՀ ա դրա կան յնՀ էականութիւն բ
Համ ար՝ Տիկին կ տաքարին է Լի ս ի ց եան ին՝ յատ նրան ասպարէզ է դարձրել անՀատական սլա ամ ու-
Հայաստանի կառավարութիւնը կր ք՝ն՚նէ այս թեան X Տ եղա գրութեան գծերն ու յատկութի լենե
բոլոր խնգիրնե ր ը , ճշտելու Համար ներգագթի կացուած է * ցմաՀ , ամսական թոշակ մր , եւ Ատ * րը եւ ամբողջ ձելը աբտ՚ացոլացեյ են պատմ՚ոլ ֊
«ժամկէտը» , ինչպէս նաեւ Ե ՛Լ ի պ՛՛՛ոս էն ընդունուե– շիսիցեանի անունով Հ իմնած է երկու թոշակ՝ Ե- թեան մէջ, որը կարծես կոփուել, ձուլուել է աշ–
լիք Հայերու «քսՀն՚ակը» ։ ր եւան ի պետական Համ ա լսարանի ԱշխարՀագրա - խաբհագրւթեան կաղապարի մէջ»։
Զըսուիր մեզի՝ թէ 1946 Գեկտ * 18 թուակիր կան ֆաքիւլթէին մէջ եւ հրււո մըն ալ Հայկ* Գի -
աո ւթե ան ց (Լկագեմիա յի Պատ մ ո ւթե ան էքնսթի - Կը տեսն՛էք որ այդ աշխատ՛անքը պիտի ըլլար
նամ ակր ե՞րր ստացուած է Եգիպտոսի մէջ, ի նչ թիլին մ էջ : Ն ո յն Ակադեմիային Պ ա ա մ ական թան իրագործ՛ումը, ի նպաստ Հայաստանի , աչխարՀա–
կր նշանակէ «վերջերս» ել թէ «մէկ տարուայ ըն գարանին՝ Ազգագրական բաժինն ալ պիտի կոչուի գրական ուս ո ւմնե բու Հ ամ եմ ատաթաբար մէկ
ճիւղին՝
թացքս ւմ»բաց ատ բո ւթ ի ւն ը \ 947ի՞ն կր վերասերի, Փրօֆ * Աա * Լիսիցեանի անունով : որ կը կոչուի մարդկային աշխարհագրու.
թէ դեռ ճշտելի թուականի մր ։
թիս՛ն, (ՇշՕ§1Զթհւ6 Ւ1սաՅա6), որուն ալ մաս կրկազմէ
իրականութիւն\ր աիտ է , ուրեմն , որ եգիպ– Այս՝ յետ մ ա հու պատիւներէն առաջ , Փրօֆ *
աաՀա յ ներգաղթողներու մեկնումը մէկ ա արիէն Լ ի ս)ի ց՝եան յ ար գ ո ւ֊ե՚ց ալ նաեւ իր կենդ ան ո ւթե ան %աոմուշՅ–եան աշխարհագրութիւնը (^^օ§^Ցբհ^^
ատեն՛ X Անցնող Հոկտ * &ին՝, ՛Երեւանի Համ՝ալսարա 1՚1~հտէՕՄ6) : Այս գիտութեան մասնագէտներէն՝ Տ՛ան
պիտի չըլլայ՛* Պիաի ըլլայ մասնակի , իսկ միւս նի դաՀլիճին
մէջ տեղի ունեցաւ Հանդիսաւոր Պրիւն՚Հ (յշծՈ 8աՈՈ6տ) եւ Գամի յլ Վալօ (Շտւա116
արձանագրուողները «կարող են իրականացնել ի - նիստ մլչ նուիրուած
Լիսիցեանի ՏՕամեակին ։Այն \/;ւ1131^) օրինակի Համար կր բաժնեն իրենց մէկ
րենց վերադարձը յաջորդ տարիներին» X
ատեն որակուեցաւ ան ՝ խոշոր ւայդա գյ\ադէա; բա զՐքին առա ջին գլուխ ր Հ ետեւեալ երեք Հատ՛ուած
Կրնա՞ր ուրիշ կերպ ըլլար
ք նասէր , գիաոլր-էա^ վաււսւակաար գ ո ր ծ ի չ ։ Աեռքի ներուն * Ա * Պ ա տ մ ո ւթ ի ւն\ր կվարտա յա յա ուի աշ
Մենք կարելի րոլոր միջոցներով, մամուլի մէջ, տակ չունիմ ըստ բա ւա կան ին ատաղձ , ո րպէ սղի խար Հ ա գր ո ւթ եան մէջ * Բ * ԱշխարՀադրութ իւն ր
Ազգ* Կողովներու թէ խորհրդակցական՛ ժողովնե– կարենամ հանգամանօրէն հիմնաւորել վերոյիշեաք կվարտա յա յտ,ոլի պատմութեան մ էջ * Գ • Մ ա ր -
րու մէջ «ո՛չ» ըսինք։ Իյորապէս փափաքելով Հան ո րւակո ւմներ՛ը : Ան լո յս ընծա յած է 1 94Ճ/5՛ լա ւ. դիկ նկատ ի կ՚առնուին էրր ա շվսաբՀ ա գրական՛
դերձ որ մեծ թի՚-ով ներգաղթեն մ եր Հա յրենա - խմբագրուած Ազգագրական հարցարան մը , 108 զո րծօն ներ ։ Անշո լշտ լո լ րջ դիա ո լննե բ ը կր ԳԳՈ լ -
կիըներր, փա՛փաքելով -
որ մէկ անդամ էն փոխա Գբ * քՍալաթեանցի շանան ա յս կէտ ին մ էջԳւիւթապաշտական իմաստա–
։ Ո՞վ էջ , օգտագո բծելով «ծ ր ա գ իր ր»
գրուին Հայրենիք , հնարաւոր չէինք գտներ սիրութենէն ազդուած սխալէ մը որ է Աշխարհաւ.
փոքր երկիր է, սաՀ - եւ անկէ յետոյ՝ ՛մասնաւոբապէս կովկասեան նիւ-
չի գիտեր , թէ Հայաստան դրական &ախռրոշ|ոււՐր (Օշէշասատաշ ^օշւ՚Ցթհւցսշ),
ուժասպառ , թե բոլ հաւաքմ ան Համ ար մ շակո ւած Հ արց արան
մանափակ միլ\ոցներով X Տնտեսապէս ներ ր , շօշափելով նաեւ Հ այոց կենսակից ժողո - իբր թէ երկրի մ ը Հոգն ու գիրքը բաւէ ին ամէն
պատերազմէն՛ նոր դուրս եկած ։ Հայաստանի կա վուրգներ՝ Ատբպէճանցի , փիւրտ , Ք՛ուս , Ասորի , ինչ բացատրելու՛. Հքան՚օթ է ՛որ այգ երկիրը բնա–
ռավարութիւնը, Հակառակ իր բարեացակամ ու - Բոշա եւն* : ԳոՀանամ նոյնպէս յիշատակէլով որ կոզ մաբդր օժաուա
թեան, չէր կրնար առաջին յիսուն Հազարը րնդու֊. Ս * Լիոիսեա, նաեւ իր կինը, եղած են $՝/՚ֆլ1*Դւ* ծ է ի վերջոյ ագաա կամքով
ն ելէ ետք , առան ց զան ո նք տեղաւոր ե լո ւ եւ էՀե ա - մէջ Հանրածանօթ մ անկավարժն՚ե ր՛ մինչեւ նա իւ կին ել մ երթ ընդ մ երթ Ան Հ ատնեբ ալ կուղ ան ճեռ -
կարանային յար մ արութիւնն եր ստե գծելու , քանի ՀամաշխարՀային
պատեբագմր ։ քուած մր պատճառելոլ պատմութեան գնացքին
մը անգամ աւելի գա գթա կառներ ընգունիլ ե֊ տեղա֊
Պիտի շեշտ եմ մէկ կէտ միտ յն . Ատ* Լիսից ֊ մէջ* ինչպէս ըրին Կիւբոս , Աղե քս՛ան գր , Արտա -
ւորել, մէկ տարուան մէջ% Եւ մանաւանդ չէր կր
շոլ֊րջ 15,000 գաղթական ե աս ո մեր Հայազգի Հազուագիւտ աշխարՀագիր ֊ շիր 1 Կարոլոս % Նափոլէոն , Լենին , Հիթլէբ եւն * ,
նար միայն Եգիպաոսէն
տարիէ ի վե ր կր ներէն է* իր մ ա սն ադիտ ո ւթ իւն ր եգած է Հայաս մերթ յաջող, մ՛երթ աղետաբեր Հետեւանքներով։
ընդունիչ, երր կան՛ ու երկու
Լիբանանի բազմ աՀ աղա ր^գաղ– տանի աշխարՀ ա գրութեան ուսումնասիրութիւն ր, Պէտք է աւելցնել նոր ժամ ան՛ա կներո լ Համար զա
սպասեն Ա՚ոլրիոյել
որուն սէրը նեբշԳւչաՀք– էր ան՝ նաեւ ^իր որդլոյն՚Լե– նազան երկիրներու փոխադարձ ագդ՚ե ց ո ւթիւննե ֊
թականներ ը , 3 ո ւն ա ս տ ան ի աւելի քան \ 5,000 ե լ ւոնին մաՀով
, ՛արդէն գիտնական եղեռնական՛ բուն բաղմ ապա տկում՝ ը՝ արդիւնք Հագոբգակցու ֊
բազմազան՛ տագնապներու մատնուած Հայերը * վախճանած 2,9 տարեկան Հասակին մէջ 1921/՛ * քա թեան միջոցներու զարգացումին ե֊ արադացումին։
երբ կան իրանի եւ Ֆբանսայի քանի մը տասնեակ ղաքացիական կռիւներու օրերուն ։ Ո՞ր աստիճանով գիտական պատրաստութիւն
Հազար գաղթականները* միշտ անապաՀով եւ նիւ՛ ունէր Ատ * Լիսիցեան իր ձեռնարկած աշխատանքը
թա կան եւ մինչեւ իսկ քա զա քա կան գժո ւարոլ ֊ Մայիլեան արշաւախումբի պատուէրով Ատ * ըստ ՛ա րժանւո յն գլուխ հան՛ելու Համ աը , եւ ի^՚ոք
թեանց մէջ ապրող հ այ զանգուածները;։ Լիսիցեան՛ ձեռնարկած էր , որդւոյն Հ\ետ , մի ըն ս ե ւա դ բ ո ւթի ւնն՚ե բ թո դու ցած է ան , ինձ ծանօթ
Գ իւր ի՞ն գործ է ա յս զանգուածներու Հա յբե– դ՛արձակ Հ ետ աղօտ ո ւթե ան , Հետեւեալ վերնա չէ։ Աակայն 1940ին՛ անոր լոյս ընծայած գէրՔԱ
նիք փոխադրութիւնն ու տեզաւորումր , երր նման գրով՝ «Աշխարհագրութեան սպդեցսււթփւնը Հա - Հ• Խ • Ս • Հ • Ֆիդիքա կ ա ն աշխարհագրութիւն , դե.
ձեռնարկները դժուարին են նոյնիսկ մեծ պետու - յ ասաան ի պաաւքութ^եան , ւքշակէոյթփ եւ երկրի ագ– փորձ
գարնակոլթեան հռգերա1ն|ութ–եան վ ր ա յ » ։ Կը կռա– մոգրաՓ(Իայով 7 1 70 էջ եւ 94 նկար , գողտրիկ
թեաց Համար• պիտի ը՛լլար , եթէ գիւո– մ րն է ներկայ Հայաստանին Համար, եւ բաղձալի
Հէք թէ որքան շաՀեկան
ԵգիպաաՀայ՛ոլթիւնը , բազդատելով իրանի , է ՛որ գոն՛է նոյն ծրագիր ով լոյս տեսնէ Աշխարհաց
Ս ո ւբի ոյ եւ 3 ո ւն ա ս տան ի Հա յ ութ եան , Հաբ կա - գրութփւնը ալքրողջակաւնպաամականՀայասաանին:
գբանքի տակ չէր ել կր խորՀէինք, որ նախընտ– տալու ա յն ան պա տ ա ս խ ան ա ա՛ո ւ ենթադրութեանց մութիւնն՚եր,ը ոգեւորելով \եւ իրենց տունն ոլ աեզր
բութիւն կրնար տրուիլ այլ երկիրներու աբձանա– եւ. զրոյցներուն, թէ այս տարի Եգիպաոսէն ներ –^ ծախելոլ մղելովx Ու այս բոլորը, Հակառակ Լի -
գրոլոգներուն : Հետ\ե լա բար , Հաւանական կրնար գաղթ տեղի պիտի չունենայի X % բանանի եւ Աուբիոյ մէջ ստեղծուած ոՂՐաէէ Կա՜
Բլլալ միայն արձանագրոլողնեբումէկ մասին փո Հանրութեան քթի՞ն՛ կը իւն զ այ ռամկավար օ ր– ց ութ եան X
խադրութիւնը, 1947/՛ ընթացքին , ինչպէս խոս - կանր X Զէ՞ որ սլա հ ան ջ կը գրուէր նոյնիսկ պաշտօ
տացուած էր : Լուռ էր Հայաստան՚ի կառավար՛ու «Անպատասխանատ՛ո՛՜ւ», ո՝վ նման ենթա - նական բերանն՛երում ինչպէս նա\եւ Հասարակ խեղ
թիւնը , սակա յն ան՛պատասխանատու մ արմ իններ դրութիւններ ըրած է սակայն եւ ա՞ վ եղած է աւե կատակներու կոզմէ , արձակով ո լ ոտանաւորով,
10 ո րհ ուրդ 5 կոմիտէ եւն, եւ ա՛լ աւելի անպատաս լի ան՛պատասխանատու եւ ամբոխային՝ իր կոչե - ծախելու ազգա յին կա լո լածն ե ր բ , քան ի որ դա -
խանատու օրկաններ ^ մեծաշռինդ 1լ աղաղակէին , բուն ու Հրաւէրներուն մէջ^ քան այս օրկանը : ղութին կէսը կը մեկնի եղեր արդէն այս տարի**՛
բա զմութ իւն՛ն՛եր ր խանդա վաոձե լո ւ Հ ամ ար , թէ «Թէեւ մասնակիէն, փ"քր տառեր՛ով դր՛ուած * Գեռ անցեալ շաբթու չէ®ր *. որ Հրապարտկա–
1 947ին տեգի պիտի ՛ունենայ անպատճառ եդիպտա– մաքսանենգուած գրեթէ , գիտէ՞ ք թէ արձան ա - յին եւ շնորհ ա կա լա կան Հ ան գի սո ւթ ի ւնն ե ր սա բք -
Հ ա յո ւթ ե ան ներգաղթ ր , ՛ա յն Հաւաստիքներով թէ դրուողներու ի՛նչ զանգուածներ կբ պաՀԷ դուրս՚ր։ ուեցան յանուն \ 5.000 ներգաղթողներու, 2 3 ա–
բո լո ր արձանագրուողներն ալ պիտի երթա յին , Այս տողերը դրեցինք յ ՛ո չ թէ վէճ յարոլցանե– միս աոաջու ըԼ է , «աճապարանքի՛» չգալու Համար
\947ի դարնան–. լոլ Համար , ոչ թէ յիշեցնելու Համար մեր նախա իբր թէ մեկնում ի պաՀուն * * *
Զգաստութեան Հրաւէր մամուլի մէշ^ թէ հՒո– տես ո ւթ ի ւնն ե ր ը կամ Նե րկա յիս ստեղծուած տադ– Գեռ քանի մր օր առաջ չէ**ր որ եգիպտաՀա/
ղովներոլ մէչ՝ անա զդեց ի կ կր մնար եւ մինչեւ նասլր գ այլ գրեցինք , ըսելու Համար թէ մեր հ ան– «քաջածանօթ երեւելի մը» , «լիալլր» մը, իմաԺ
իսկ «ՀակաՀայաստանեան» , «Հակա՚ներգաղթային» բա յին գոբծերուն ու ա մ են ա կեն սա կան ձեռնարկ– շաբԽթաթե ր ին (8 Մ "՛ր ՛ո ) կը յա յտաբաբէ ր ցնո -
կ՚որակոլէր ։ ԱՀա՛ գարունր ել ահա Երեւանէն ներուն մէջ իՀնչ անպատասխանատու \ել անխոր - րական թիւրեր, յայտնելով թէ \947թ 15.000 Հա–
պաշտօնական նամ ակր սակայն, երր րազմութիւն– հուրդ քայլեր կ՝առնուին , ինքնակոչ անձերու , օր եր պիտի մեկնին Եգիպաոսէ՛ն, ել 150.000 Մ ի ՀՐ
*Լ՝եր կան , էորոնք օրէ օր ներգաղթի կր սպասեն , կաննե բո լ կամ խատ՛ուտիկ անուններով Մ արմ ին - Արեւելքէն . . .
Հաշուեյարդարի ենթարկած \են իրենց գորօ֊ր, ձ֊ա– նե բոլ կողմ է , շաՀ ագո բծելով նուիրական ձեռ - «Քանի մը շարաթէն, քանի մը ամիսէն ամէ–
1նէն ո ւ շ , Եգիպտոսի հայ գաղութ|ը իր կէսին պի
խած֊ տուն ալ խանութ , լքած՜ յաճախ իրենց աշիւա՛ նաբկներ , ին չպէս պաշտօնական ան ո ւնն ե ր կամ տի վերածուփ : Իր անդամնեբէն 15.000 հոգի, եր
կար տարիներէ ի վեր այս ՚ե|բկբին մէջ հաստատ
տանքն ու պաշտօնր , եւ կարեւոր գնումներու յատ Տ ա ս տ ա տ ո ւթ իւններ ։ ուած– , արձանագրուած են արդարեւ սովիէթ • դես
պանատան ցանկերուն մէջ , ի ր ե % մայր հայրենիքը
կացուցած֊ իրենց խնայաձ֊ գոլմարներր : ի՞նչ շա– Հայաստանի կառավարութեան ՛որոշումը ներ երթալու համար»։ (իմաժ, 8 Մարտ)
Հեցան ամ ըոխավարներր ՛ել ի՛նչ պատասխան ու գաղթի Հարցին մէջ՝ ուրիշ կերպ չէր կրնար ըլ
նին այսօր• . . լալ* կարելին ու տրամարանականր ըրած է ան,
Այ" է Դժբախտ կացութիւնը , որուն աո քել փո տ բո լած պա յմ անն՚ե ր ո ւն մ էջ յ
խանակ պարկեշտ խորՀուրդի ու խորՀբղաՆու - Բայց քանինե՛ր ճղակոտոր եզան ամբողջ ու Եւ այս դիւրէն, իյօսքերը ըսողր մէկն է 1 "Ր
թեան , ահա՛ քաղաքիս ռամկավար օրկանին գրգ մ՛իսներ Համ ո զե լու Հ ամ ար բաղմ ութ ի ւնն երր՝ որ վճռաձ֊ էր իր տ՛եղէն չչարմ֊իլ . . .
ռիչ եւ վերիվայր լրիլաձ յայտարարութիւնը. «պատրաստ ըլլան» ա յս տարուան Համ ար , «նե ր– Հայաստանէն եկած– ՀրաՀանդր իրականա. ՚
«Այս նամակէն կը տեղեկանանք թէ աս տարի Դ՚ազթբ \947ին՝ եւ ամբողջական» նշանախօսքով ; թեան կր ըերէ մեզ։ թ՛ոզ գաս մը եւ զղաստութեան
անպայման ներգաղթ պիտի ըլլայ Եգիպտոսէն, Յայտարարութիւն՝ որ նամակներով, պաշտօնա - Հրաւէր մր ըլլայ աս, կեանքին Հետ քալելու եւ
թկել մասնակի։ կան անձերու եւ Հասաաաութիւնւներոլ հաւաստի– իրողոլթիլննե րը րմբռ^ն՚ելոլ ,ինչպէս որ են անոնք։
Այս պաշտօնական տեզեկութիւնր կոլգայ վերշՀ քով*, իրողութեան կր վերածուէբ , միամիտ բազ՛ (Խմբագրական «8ՈԻՍԱԲ-ԵՐ»
Fonds A.R.A.M
