Page 30 - ARM_19-1947_02
P. 30
8 Ա*ա*
նի պատմութեան։ Այգպիի Գ"րհ֊ մը մեզի պիտի
ԸՆԳՎԶՈհՄ Մաբտխոս Մնակհս Շ սորվեցնէր շատ մը բաներ զորս չենք գիտեր, եւ
ԹոՆէքԽոՆ աչքով գեղեցիկ նուէր մը պիտի ըԱար թուրք թատրոնի
Որքան բուռն է մեր սէրն ոլ գուրգուրանքը պատ մ ութեան ։
Հանդէպ Հեռաւոր Հայրենիքի , որքան՛ խոր մեր Հր Մնակեան 1908^ ԱաՀմանադբութեան Հռչակու*
ճուանքը նրա այս կամ այն յաջողութեան առթիւ, իյՍ՚Բ — "քանի մը շաբաթ– առաջ Պպսոյ մէջ մէն վերջ ուժ ստանալով գաղափարի եւ գրելու
տօնուեցաւ Մարտիրոս Մնակհանի մահուան. 23րդ
այնքան է լ սի բա խոցող են այն մութ ամպերը, ո~ տարեդարձը : Այս աււթփւ, ր-ոլբքերէն ր֊հրթերն ւա, ազատութենէն Որ նոր կր ծնէր ,թափով ու խանդով
սերբոդականնհր հրատարակեցին : Ահաւասիկ նը.
բոնք թառել են քԱ ՛Հայաստանի կապոյտ եբկնակա– մոյշ մր նետուեցաւ արուեստի նոր կեանքի մը մէջ, եւ ան
մարի վրայ ։ տարակոյս սկսաւ ցոյց աալ իր էութեան ու կարո
Այգ ամպերից մէկն է լեզուի Հարցը։ ղութեան բովանդակ զօրութիւնը ու Հասունու -
\,ախ մէկ ճշտում ։ Լքենք նրանցից չենք, որոնք ՛Մնակեան ոչ միայն Թոէ֊րքիոյ, այլեւ Համաշ– թիւնը :
մ ի ան գա մ ընգմի շա , յաճախ անգիտակցօրէն , սեւ խարՀ ա յին չա փան իշո վ բեմ ի վարպետ մ րն էր , եւ Այլեւս վախ չունէր պալատին բռնակալս ւթե֊
կամ վար գա գոյն ակնոց են՛ Հագած խո րՀրգային տաղանդն ու արուեստ ի ջաՀը զոր կը կբէր իրեն նէթ, լրտեսներու ՀարստաՀաբութենէն : Վարպետը
աշխարՀը գիտելո լ Համ ար ։ Հին յեղափոխական - Հետ , միասին պա ամ ո ւթե ան անցան՛ : որ ազատ գազափարով եւ ազատ խղճով ծնած էր ,
րս բար ե խ ղճ ո ւթ ի ւն ել ազնուութիւն ենք գնում Եբբ վարպետը մեռաւ, ես Փարիզ կը գտնուէի ։ կ՚ուզէր արդէն այս բան ր տեսնել մեռնելէ առաջ։
մեր մտածողութեան եւ գործի Հիմքում ։ Առար - Տատ լաւ կը յիշեմ թէ «՝Բօմէտի Ի լլիւս թրէ» պար Եթէ Իսթանպուլի մէջ առաջին թատրոնի շէն՛,
կ այ օ ր է՛ն լաւ\ին լա լ ենք աս ո ւմ ե լ վատ ին՛ վա տ ։ բերաթերթը, որ արո՛ւեստի ել թատրոնի Հանդէս քր կառուցանելու պատիւը Ա ուլ թակ, Մ էճիտի կր
Փառք Աստուծո յ , ապրում ենք մ ի ագատ երկրռւմ մըն էր, երկար բարակ խօսած էր Անակեանի մա պատկանի , Ի ս թանպո ւլց իներուն բառին բուն ի ֊
ել ոէ թէ «իսկական ժողովրդապետութեան» մէջ, սին ել սապէս վերջացուցած ի բ գրո ւթիւնր * մաս տ ով թա տ բոն ի Հաճո յքը ն երածելո ւ եւ ար -
ուր միայն ովսաննաներ են թ ո յ լ տրւում երգելու։ «Մնակեան մին է այն երկու մեծ դերասաննե ո ւ ե սար ծանօթացնելու պատիւն ալ մեր ՛Հայ Հայ
\Երբեք Համր Հենք մնում ի տես խորՀբգային իշ րէն , որոնք թուրք թատերական պա ամ ութեան1 րենակիցներուն 1լը պատկանի ;
խանութեան կա ատրս՚ծ գրական աշխատանքի ,բայց մ էջ երկու տարբեր սեռի ներկա յացոլց իչներն; են Առաջին թատրոնի շէնքը , որ կր գտնուէր այն
ել պիտի ցասումով դատապարտենք նրա գործած ու շատ լաւ կը ճանչնան՛ ժողո՛վուրդի Հոգեվիճակը ։ վայրը, ուր այսօր Խբիսթաքի Փասաժբ կր բարձ -
աւերը մեր Հայրենի աշխարՀում ; Մնակեան թափանցելով ժողովուրդին ս բտին , բա բանայ Պէյօզլուի մէջ, կը պատկանէ ր \,աում սւ ^
Բացարձակ ճշմարտութիւն է , որ 1$ * Հայաս– ւական լացուցած է զայն • Լ* ս կ միւս դերասան՛ը, նունով Գամ տսկոսցի Արաբի մը։
տան\ի ղեկավարներն՛ ամէն օր մի քանի տասնեակ կատակերգակ Հա սան ը , Հ ո դե բան ի մեծ թափան - Այդ թատր՛ոնին մէջ առաջին անգամ բեմ եչտծ
ամուր քաբեբդուրս են նետում գարեբ իր՛ն թ ա ց քո ւմ ցոզութեամբ մը տարինե՛րով խնդացուցած է ժ ււ– ար ո ւե ։տ տ ա գէ տն ե՚րն են Պէնլեան , ^քշիեան , Մ ա–
կերաւ ած Հայ լեզուի շէնքից եւ նրան՛ց տեգը լեց զովոլբդը * գաքեան եւն–* ։Անաքե ան^ \ 8 տարեկանին խառն՛ուած
նում անգոյն , ջրալի շաղախով ։ Վեբցրէք Երեւանի Գժուար չէ գնաՀատել արժէքը այս գրութեան , էր անոնց , եւ որովՀետեւ մինչեւ այն ատեն դե
տպարաններից ելած պարբերականները, դիտական զոր «՝Բօմէտ ի Ելլիէ-սթրէ՚^ի նման արո՛ւեստի մեձ֊ րասա՛ն ո լՀ ի չէ ր գտնուեր ա յգ թատրոնին մ էջ ու
՛ոլ մասամբ գրական ա բտադրութիւննեբը եւ ձեր Հանդէս մբ Հրատարակած էր Մ ն ա կ ե ա նի եւ Հա– Մնակեանն ալ ամէնէն երիտասարդն " 1 վայելուչն
աչքերից աղի արցունքներ կը թափ լին նրանց «Հ ա ֊ սանի Համար: էր խումբին , անոր յանձնած էին /սազին կնոջա -
յերէհի» վրայ : Բանաստեղծութիւնը, գրականութիւնը եւ դե կան դերը ։
Չես Հասկանում , թէ ինչ նպատակով խորՀբ րասանութիւն՛ը կարելի չէ ձեռք ձգել պարզապէս Այո թաա րե բգութիւննե ր ր , որոնք առանց կնոջ
գային դրչապեաները կուրօրէն կրծ՜քներին են՛ սեղ յարելով ան՛ոնց Խբպէս ասպարէզ։ Մ ա բ գ ոչ թէ կրներկայացուէ ին՛, սաՀմանափակ ձեւ մը ունէին,
մել լեզուն անդամատելու այս անիմաստ քաղաքա բանատեգծ կամ արուեստագէտ կ՚ըլլայ , այ/ բա որով ձեռնարկուեցաւ դարմանել ա յս պակաս ը, ո՛ւ
կանութիւնը * Իրենց իսկ դագափարաբանութեամբ նաստեղծ ^1սյմ արուեստագէտ կր ծնի : Տաղանդ - բաւական ըսի ըստւներէ վերջ առաջին անգամ ըլ
ժողովուրդներ ի մշակոյթը Հիմնուած պիտի լին՛ի նեբ՛ը ընդոծին՛ են * Այդպիսի անձնաւորութիւննե - լա լուի էքշիեանի քենին՛՝ 3)աննի բեմ ելաւ, յետո յ
«ձեւով ա զգա յին , բո՛վան դա կո լթե ամ բ րնկերվա ՜ բը Հաճարներ են, ինչպէս կէօթէներ ,&իլլէրնեբ , իրեն յաջո բդեցին Արուսեակ ուքոյբր Ագաւնի Պ է-
րական» սկզբունքի վրա յ : Արդ , ինչո՞ւ ա յգ «ձե– Եէյքսփիիներ , քիուսօնեբ , ՄՕցաբթնեբ , եւայլ/ւ ՚. զիրճեան հ Այս պէս ով Մնակեան ազատեցաւ կնոջ
ւր» Խ • Հա յ ա ս տ ան ո ւմ դարձնում են անձեւութիւն Մնակեան ալ իր կալուածին մէջ Հ անճար մ րն դերե՛րէ , իր անձնաւո րո ւթիւնր յա յտնաբեբելու ա-
կամ տձեւութիւն՛, կարելի՞ է ենթադրել,որ ան Հա էր եւ գիտցալ իր տաղանդը գործածել զարդաց - ռիթը գտաւ ։ ։
մա ր օտար բառեր խոթելով մայրեն\ի՝ լեղուի մէջ մանր Համար իր արուեստին զոր շատ կը սիրէը ; Սուլթան Մէճիտ, քետագային նաել Աուլթան
եւ վտարելով նրանց բուն իմ աստ՛ը տւոզ Հա յերէն Եւ յտջոդե լո՛ւն Համ ար է ո ր ա յս ապերախտ Ագիզ 1 յաճախ ներկայ կը գանուէին այդ թատրո
բառեր ր* Համա յնավար պ՛ետերը ձգտում են իրենց աշխարՀին մէջ սիրով ու յարգանքով յիշյուեցալ, նին ն՛երկայացումներուն ել օրինակ կր Հանդիսա
•ամ ենալա յն չափով Հ աս կանալի դարձնել զանգւած– ել կեանքին մնաս բարով բսալ այնպիսի Համբա նա յին ՜ի-ս թանպ ո՚ւլց ին ե ր ո ւն ՝ ար ո ւեստը քաջալե ֊
ներին : Ոչ եւ ոչ։ ԸնդՀակառակն ։ Հայ աշխատա ւով մը ել ա յնքան փա յ լուն՛ փառապսակով մ՛ը , ո՛ բելոլ մարզին մէջ՛.
ւորին նրանք Հրամցնում են գժւարին Հանելուկի րոնք ամ էն ււ ւս չեն վի~՝ակիր : Այսպէս * Մնակեան արուեստ ի երկարատեւ
նման բառեր ու Հատուածներ , որոնք, որքան էք Մնակեան ի աւելի քան յիսուն տարուան՝ ար կեանքի ընթացքին , երեք մեծ թագաւորի ներկա
նա գլուխր քորի, պիտի չկարողանա յ ըմբռնել։ ուեստի կեանքը ինքնին վէպ մըն է , ել այն՛պիսի յութեան իս աղա լու պատ իւր ՛ունեցած է ՚ Ինչպէս
0 րինակ , փ՞ն չ կը Հասկանա յ գիւղացին քՕ * Հա վէպ մը , որ օրինակ պէտք է –ըլլայ երիտասարդ - յայտնի է , վարպետը ատեն\ մը կիւլլիւ Յակոբի
յաստանի Հնգամեայ «պլանի» այս նաիսագասա ՚ ֊ Ներ ո՛ւն որոնք ա յգ ասպարէզին՛ Հ ետեւած են կամ Հ%տ վարած է Եըլտըղի թատրոնը եւ Սուլթան Հա^
թիւ-նից , պիտի Հետեւին : Ջեմ գիտեր թէ գոյութիւն ունի՞ն միտի ներկայութեան ալ խաղալով երեք մե՛ծ շր
« Հայկական Ա ո ց իա լիստական Սովետական յիշատակներ, որոնք վարպետին գրիչէն– ելած ըլ ջան ապրած է : Մնակեան երկար ատեն չէ մնա
քհեսպոլբլիկայի Աւտ ո մ ո րի լա յին Տրանսպորտ\ի Ա՝ ի– լան։ Կը կարծեմ թէ \ոչ։ Ու երբ կ\ը մտածեմ այս ցած պալատական շրջանակին մէջ՛. Մէկ Հողմէ
ն ի ս տ բ՛ո ւթ ե ան աւտոմ Ոբիլա քին պարկն աւելացնե ք պարապութեան վրայ, կր ցաւիմ յանուն թատրո ^1,ւ–Աէւհ եսասիրութիւն՛ը ել նախանձը, միւս կ"զ֊
վեց անգամ» :
«Պարկ» բառր Հա յերէն ենթադրելով՝ կիսա - մէջ, այսօր գերեզման են իջեցնում մի քոսոտ
գրագէտ մշակին ուրիշ բան չի մնում , քան ՛իր կո Նրանք որոնք գիտեն մաքուր Հայերէն եւ օրինակ
վի Հետ մ իասին ՔԲՔ^աէ աւտոմ ո ը ի քով լեցուն՝ եւ «մինիյյտր» բառից , ՛որն արեւմուտքում երբեմն շը– պիտիտային նրա գործածութեան ^գզուելի մեղան
վեց անգամ՝ մեծացող «պլանի» պարկի վրայ : Ամե– նորՀւում է տ է բտէ ր՛ին եւ տիրացուին ։ չողներն են նրա դէմ * ԱՀ ա Արսէն Տէրտէրեանը ,
նա յն Հ ա ւանա կանո ւթե ա մբ , պլան^ նախազաՀ Ա * Նախանձելի եւ մանաւան՚դ Բալթեան ազգերն ու Հայկական ՍԱՌ Գիտութեանց կաճառի իսկական
Ա ովսէսեանը Նոր Ն ա խ ի ջե ւան ցի է եւ սիրում է Կարելօ-3)իննեբը : Նրանք աննշան չափով թ ո յ լ են անդամ , լալ ծանօթ *Երեւանցիներիս իբրեւ ՛Թեմա
գո րծածե լ Հա յրենի քաղաքի բնակիչների Հա յերէ– տալիս ռուսերէնին քէք^ւ1 մխրճել իրենց լեզուների կան եւ Գա յիան եան դպրոցն երի ուսուցիչ , Գէոբգ–
նը , որոնք ասում էին* «պտիչկէն ծառին սիդիտ^ մէջ, չունին ոչ սովեաակա՚ն 7 ոչ օկրուգ, ոչ դե - եան ճեմարանի նախկին սան ու ազատ ժամերին՝
արել»* մեր Հայերէնով թռչունը նստել է ծառի պ ուաա՛տ ;
միջակ քննադատ : Հթ ի բվան զա դէ ին նուիրւա\ իր
վրա յ ։՚(յ՝ո յն «պլան» ո ւմ յաճախակի կբկնւած օտար Մերոնք , ինչպէս երեւում է , նպատակ են չորս երեսանոց յօդուած ը ճաթում է ան թիւ օտար
բառերից մենք կազմեցինք ի պէտս նախազաՀ Ա* գրած մի նոր լեզու ստեղծեիթէ Ո՚ուսին Հասկա - բառերից, որոնք բոլորն է լ թարգմանելի են՛* օրի
Մ ո էէս է ս՛ ե ան ի մ ի գեգեցիկ նա խազա ս ո ւթիւն * նալի, թէ Հային։ Ուրեմն երկուսի մէջ տեղը, նակ , դրալքատուրգ կատրե(ր, բոլր^ուական , մո
րալ , ոէաւլիզմ , էսթէտիկա, կուլտուրա, օրէկտխ
«Ա՛ո բ տ ա յ ին կարտ՛ոֆիլի սեզոն ա յին տ բանս պո րան տառացի ռուսաՀա յերէն ։
ւ)իտք , սուրեկտիվիզմ , ակտուալ , պրորլէմ , դիա
վւնաենս իվսյցնե լու սլբօցե ս ո ւմ մոբիլիզացիա քի են
1$ • Հա յ ա ս տ ան ո ւմ պա ր ծ են ո ւմ են մ շակութա– լոգ , պբոգա, դինամիկա), մաաւտար , տրագեդիա,
թարկել ինժ ինե րա-տե խնի կական կա գրերն ու ռե–
յին նուաճումներով , որոնք սփոփանքով լեցնում ոէֆորմատւռր , ֆոն , կոմիգմ , դիպլոմատ , կարի»
ղե բվները կիրառելով նրանց պ ր ե մ ի ան ե ր ի ռէժի ֊
են մեր Հագին ։ Կայ Գիտութեանց կաճառ , Համալ նետ , կոլլետիվ ,մոմե՚նտ , մեմուար , |ւլլիւդիա , րալ.
մը» ։
սարան ՝՛, Գրոգների Ընկերութիւն եւն ։ Ի՞նչ են ա– րիկադ , իդէոլոգիա, պրորլէմ, ասալիդ, տեմպե -
Թոզ ներողամիտ լինի, որ կարճ եղաւ նախա
«դեօ վլո ւդի ս մ ե իր սում «անմաՀնեբր» կաճառի անդամները, ու - րամենտ, մատերիալ, տակտ,ֆրագ, ոէժիսօր, պւլ.
դաս ո ւթիւնր , որ ո վՀ ե տեւ
սուց չապետնե րը , բանաստեղծներն ո լ վիպասան - էգիա , գրուպա , դոկումենտ եւայլն ։Եբբ Հին մտա–
բուզլամ ի շ են եզել» ։
ն՚եբը, երբ կարդում են կառավարութեան պաշտօ
ւորականը, Որ իրեն դասագիրք է ունեցել Եգի -
Սարսափելին այն է, որ ամէն։ տեղ ել ամէն
նական Հ րատա րակրւթիւններ ր լեփ-լեց ուն ա յ լան շէն , Եզնիկն ու քՕորենացին , այսքան սիրաՀարւած
ժամանակ մեր արեւն է միայն խաւարում ։ Աւելի դակ օտար բառերով : է օտար բառերի ՛ ի ք ա յ » ի՞նչ կարելի է պաՀանջեք
քան կէս դար ռուսերէն ենք կարգում եւ որեւէ Ինչի՞ Համար են լոյս ընծայում մեծածաւաւ նրանցից , որոնք ռուսական դպրոցներից ելած ,
տարբերութիւն չե՛ք տեսնում Նիկոլա Բ*ի եւ «բացատրական բառարաններր Հայերէն լեզոլի»ել այժմ գրիչ շարժոզներ են Հայաստանում ։ Արանց
Ատալինի ժամանակի ռուսերէն լրագրական կամ Հեզինակնեբից մ է կին՝ Մ ալիւասեանին տալիս Ատա– Հ այեր էն ի ծամ ածռւա ծ գէմ քն ամ էն օր կաբելի է
դրական լեզուի մէջ՛. «Իզվեստիա»յի կամ «Պբաւ– լինեան մրցանակ, երբ գետնախնձորին կարտոֆիլ տեսնել «Աովետական Հայաստան» Հայելի թեըթի
դա»յի խմբագրականները, լեզուի տեսակէտից,մա– են ասում , կո ւս ա կցո ւթեանը՝ ԱլԱ1|ր|Ալիա ( անկու «թարգմանուած» Հեռադիրների բաժնի մէջ՛.
զաչափ չեն շեգւում «Նովոյէ Վրեմիա»յի , «քիուսս– սակցականը դրա Հետեւանքս վ անպարտիական ձ-է– «իզվէստիա»յում երբեմն ապւում են Հոբոշումս
կօէ Ալօվօ»ի , «քիուսսկիէ Վէգոմ ոստ ի» ի ել այք հ-ադելի կոչումն է ստացել) , Հ իւս ո լահ՜եղէն ին՝ ^եր 16 Հ ան րապետ ութ իւններ ի լեզուներով, որոնց
Հին՝ անւանի լրադի բների խմբա դրա կաննե ր ից ։ տեքստիլ, երկրաբանութեան ը՝ գէօլօկիա , մշակոյ թւում եւ Հա յերէն՛ ։ Վերնադիր ը դրանց մ իշտ ն՛ո յն
Գրականութեան մէջ է լ նոյնն է ։ Լեւ Տ՚ոլստոյի եւ թին՝ կուլտուրա, ղանգուաձ-ին՝ մասսա, հիմքին՝ է. «ինֆորմացիոն Հաղորդագրութիւն» , այսինքն
Ալէքսէյ Տոլստոյ լեզունեբր Հարազատ Հայր եւ բազա, գորձ-արանին՝ ՓաԲՐիկա, ոռոգման՝ իրրի -
զաւակ են : Մ • Գորկին նոյնն էր Հին թէ նոր իբա– պարզապէս «տեգե կատու» , զեկուցում : Պատերազ
ւա կա ր գո ւմ ։ գացիա, բամպակի՛ն՝ կոտոն , դբամագԱսին՝ կա - մ՛ից առաջ այդ «ինֆորմ ա ց ի ոն»նե բ ը աւելի Հա յե -
պիտալ, աշխարհակալութեան՝ իմպերիալիզմ, ՚֊նս– րէն էին՝ քան այժմ , գրում էին պատգամաւոր եւ
Մեր վէրքն աւելի է խորանում , երբ ա ե սնում շրջանին՝ սեսիա , սահման ագրո ւթեան ՝ կոնստի ոչ թէ դեսլքոլտաա, խորՀուբդ ե ւ ոչ թէ ոովէտ :
ենք, որ մշակոյթով մեզնից աղքատ խորՀբգային տուցիա, պահեստին՝ բէզէրվ , յե գափ ո իս ո ւթեան Աւա՛ղ, պատերազմից առա I մեր հայրենիքը
ազգեր աւելի մ աքուբ լեզու են դո բծած ում քան ոեվպիւ֊ցիա., արՀեստական ձգախէժին՝ սէնտէտիկ կոչւում էր Հայաստանի Խորհրդային Հանրապե -
մենք ։ Մեր Հարեւան Ադբբէջանցինեբը Հա ւ Հա կաուչուկ , մետազաոբծութեան՝ լքետալլուբգիա , տութիւն– այմմ՝ «Հա յ կա կան Սովետական (իես •
մայնավարների նման ընտրական շրջանին օկրուգ փոխադբութեանը՝ արաԹսպորտ , ճաբտաըարուես պոլբլիկա» ;
չեն աս՛ում, այլ դ պ ի ր յ րէդՏրվ չեն ասում, այ/ տին՝ ինդուստրիա, կառուցումին՝ կոնստրուկցիա Իրօք, այս պատերազմում մենք շատ բան կոր
էհսփւս|>լար, մենաւոր չեն ասում, այլ ՚նսւգիր : եւ այլն, եւ այլն՝, եւ այլն % ցրինք, նոյն իսկ ՚ ք չ ա ձ ո յ թ 1 ՛ անդաստանում :
Իյե՚ղճ նախարար , ազնիւ֊ ու գեղեցիկ կոչում, որ Գժբախտաբար ձուկը գլխիցն է Հոտած * ՀԱ8Կ ՍԱՐԳՍԵԱ՜Ն
երկու Հազա րամ ե ա կ ապրեց իր մեր պա ամ ութ եան
Fonds A.R.A.M
նի պատմութեան։ Այգպիի Գ"րհ֊ մը մեզի պիտի
ԸՆԳՎԶՈհՄ Մաբտխոս Մնակհս Շ սորվեցնէր շատ մը բաներ զորս չենք գիտեր, եւ
ԹոՆէքԽոՆ աչքով գեղեցիկ նուէր մը պիտի ըԱար թուրք թատրոնի
Որքան բուռն է մեր սէրն ոլ գուրգուրանքը պատ մ ութեան ։
Հանդէպ Հեռաւոր Հայրենիքի , որքան՛ խոր մեր Հր Մնակեան 1908^ ԱաՀմանադբութեան Հռչակու*
ճուանքը նրա այս կամ այն յաջողութեան առթիւ, իյՍ՚Բ — "քանի մը շաբաթ– առաջ Պպսոյ մէջ մէն վերջ ուժ ստանալով գաղափարի եւ գրելու
տօնուեցաւ Մարտիրոս Մնակհանի մահուան. 23րդ
այնքան է լ սի բա խոցող են այն մութ ամպերը, ո~ տարեդարձը : Այս աււթփւ, ր-ոլբքերէն ր֊հրթերն ւա, ազատութենէն Որ նոր կր ծնէր ,թափով ու խանդով
սերբոդականնհր հրատարակեցին : Ահաւասիկ նը.
բոնք թառել են քԱ ՛Հայաստանի կապոյտ եբկնակա– մոյշ մր նետուեցաւ արուեստի նոր կեանքի մը մէջ, եւ ան
մարի վրայ ։ տարակոյս սկսաւ ցոյց աալ իր էութեան ու կարո
Այգ ամպերից մէկն է լեզուի Հարցը։ ղութեան բովանդակ զօրութիւնը ու Հասունու -
\,ախ մէկ ճշտում ։ Լքենք նրանցից չենք, որոնք ՛Մնակեան ոչ միայն Թոէ֊րքիոյ, այլեւ Համաշ– թիւնը :
մ ի ան գա մ ընգմի շա , յաճախ անգիտակցօրէն , սեւ խարՀ ա յին չա փան իշո վ բեմ ի վարպետ մ րն էր , եւ Այլեւս վախ չունէր պալատին բռնակալս ւթե֊
կամ վար գա գոյն ակնոց են՛ Հագած խո րՀրգային տաղանդն ու արուեստ ի ջաՀը զոր կը կբէր իրեն նէթ, լրտեսներու ՀարստաՀաբութենէն : Վարպետը
աշխարՀը գիտելո լ Համ ար ։ Հին յեղափոխական - Հետ , միասին պա ամ ո ւթե ան անցան՛ : որ ազատ գազափարով եւ ազատ խղճով ծնած էր ,
րս բար ե խ ղճ ո ւթ ի ւն ել ազնուութիւն ենք գնում Եբբ վարպետը մեռաւ, ես Փարիզ կը գտնուէի ։ կ՚ուզէր արդէն այս բան ր տեսնել մեռնելէ առաջ։
մեր մտածողութեան եւ գործի Հիմքում ։ Առար - Տատ լաւ կը յիշեմ թէ «՝Բօմէտի Ի լլիւս թրէ» պար Եթէ Իսթանպուլի մէջ առաջին թատրոնի շէն՛,
կ այ օ ր է՛ն լաւ\ին լա լ ենք աս ո ւմ ե լ վատ ին՛ վա տ ։ բերաթերթը, որ արո՛ւեստի ել թատրոնի Հանդէս քր կառուցանելու պատիւը Ա ուլ թակ, Մ էճիտի կր
Փառք Աստուծո յ , ապրում ենք մ ի ագատ երկրռւմ մըն էր, երկար բարակ խօսած էր Անակեանի մա պատկանի , Ի ս թանպո ւլց իներուն բառին բուն ի ֊
ել ոէ թէ «իսկական ժողովրդապետութեան» մէջ, սին ել սապէս վերջացուցած ի բ գրո ւթիւնր * մաս տ ով թա տ բոն ի Հաճո յքը ն երածելո ւ եւ ար -
ուր միայն ովսաննաներ են թ ո յ լ տրւում երգելու։ «Մնակեան մին է այն երկու մեծ դերասաննե ո ւ ե սար ծանօթացնելու պատիւն ալ մեր ՛Հայ Հայ
\Երբեք Համր Հենք մնում ի տես խորՀբգային իշ րէն , որոնք թուրք թատերական պա ամ ութեան1 րենակիցներուն 1լը պատկանի ;
խանութեան կա ատրս՚ծ գրական աշխատանքի ,բայց մ էջ երկու տարբեր սեռի ներկա յացոլց իչներն; են Առաջին թատրոնի շէնքը , որ կր գտնուէր այն
ել պիտի ցասումով դատապարտենք նրա գործած ու շատ լաւ կը ճանչնան՛ ժողո՛վուրդի Հոգեվիճակը ։ վայրը, ուր այսօր Խբիսթաքի Փասաժբ կր բարձ -
աւերը մեր Հայրենի աշխարՀում ; Մնակեան թափանցելով ժողովուրդին ս բտին , բա բանայ Պէյօզլուի մէջ, կը պատկանէ ր \,աում սւ ^
Բացարձակ ճշմարտութիւն է , որ 1$ * Հայաս– ւական լացուցած է զայն • Լ* ս կ միւս դերասան՛ը, նունով Գամ տսկոսցի Արաբի մը։
տան\ի ղեկավարներն՛ ամէն օր մի քանի տասնեակ կատակերգակ Հա սան ը , Հ ո դե բան ի մեծ թափան - Այդ թատր՛ոնին մէջ առաջին անգամ բեմ եչտծ
ամուր քաբեբդուրս են նետում գարեբ իր՛ն թ ա ց քո ւմ ցոզութեամբ մը տարինե՛րով խնդացուցած է ժ ււ– ար ո ւե ։տ տ ա գէ տն ե՚րն են Պէնլեան , ^քշիեան , Մ ա–
կերաւ ած Հայ լեզուի շէնքից եւ նրան՛ց տեգը լեց զովոլբդը * գաքեան եւն–* ։Անաքե ան^ \ 8 տարեկանին խառն՛ուած
նում անգոյն , ջրալի շաղախով ։ Վեբցրէք Երեւանի Գժուար չէ գնաՀատել արժէքը այս գրութեան , էր անոնց , եւ որովՀետեւ մինչեւ այն ատեն դե
տպարաններից ելած պարբերականները, դիտական զոր «՝Բօմէտ ի Ելլիէ-սթրէ՚^ի նման արո՛ւեստի մեձ֊ րասա՛ն ո լՀ ի չէ ր գտնուեր ա յգ թատրոնին մ էջ ու
՛ոլ մասամբ գրական ա բտադրութիւննեբը եւ ձեր Հանդէս մբ Հրատարակած էր Մ ն ա կ ե ա նի եւ Հա– Մնակեանն ալ ամէնէն երիտասարդն " 1 վայելուչն
աչքերից աղի արցունքներ կը թափ լին նրանց «Հ ա ֊ սանի Համար: էր խումբին , անոր յանձնած էին /սազին կնոջա -
յերէհի» վրայ : Բանաստեղծութիւնը, գրականութիւնը եւ դե կան դերը ։
Չես Հասկանում , թէ ինչ նպատակով խորՀբ րասանութիւն՛ը կարելի չէ ձեռք ձգել պարզապէս Այո թաա րե բգութիւննե ր ր , որոնք առանց կնոջ
գային դրչապեաները կուրօրէն կրծ՜քներին են՛ սեղ յարելով ան՛ոնց Խբպէս ասպարէզ։ Մ ա բ գ ոչ թէ կրներկայացուէ ին՛, սաՀմանափակ ձեւ մը ունէին,
մել լեզուն անդամատելու այս անիմաստ քաղաքա բանատեգծ կամ արուեստագէտ կ՚ըլլայ , այ/ բա որով ձեռնարկուեցաւ դարմանել ա յս պակաս ը, ո՛ւ
կանութիւնը * Իրենց իսկ դագափարաբանութեամբ նաստեղծ ^1սյմ արուեստագէտ կր ծնի : Տաղանդ - բաւական ըսի ըստւներէ վերջ առաջին անգամ ըլ
ժողովուրդներ ի մշակոյթը Հիմնուած պիտի լին՛ի նեբ՛ը ընդոծին՛ են * Այդպիսի անձնաւորութիւննե - լա լուի էքշիեանի քենին՛՝ 3)աննի բեմ ելաւ, յետո յ
«ձեւով ա զգա յին , բո՛վան դա կո լթե ամ բ րնկերվա ՜ բը Հաճարներ են, ինչպէս կէօթէներ ,&իլլէրնեբ , իրեն յաջո բդեցին Արուսեակ ուքոյբր Ագաւնի Պ է-
րական» սկզբունքի վրա յ : Արդ , ինչո՞ւ ա յգ «ձե– Եէյքսփիիներ , քիուսօնեբ , ՄՕցաբթնեբ , եւայլ/ւ ՚. զիրճեան հ Այս պէս ով Մնակեան ազատեցաւ կնոջ
ւր» Խ • Հա յ ա ս տ ան ո ւմ դարձնում են անձեւութիւն Մնակեան ալ իր կալուածին մէջ Հ անճար մ րն դերե՛րէ , իր անձնաւո րո ւթիւնր յա յտնաբեբելու ա-
կամ տձեւութիւն՛, կարելի՞ է ենթադրել,որ ան Հա էր եւ գիտցալ իր տաղանդը գործածել զարդաց - ռիթը գտաւ ։ ։
մա ր օտար բառեր խոթելով մայրեն\ի՝ լեղուի մէջ մանր Համար իր արուեստին զոր շատ կը սիրէը ; Սուլթան Մէճիտ, քետագային նաել Աուլթան
եւ վտարելով նրանց բուն իմ աստ՛ը տւոզ Հա յերէն Եւ յտջոդե լո՛ւն Համ ար է ո ր ա յս ապերախտ Ագիզ 1 յաճախ ներկայ կը գանուէին այդ թատրո
բառեր ր* Համա յնավար պ՛ետերը ձգտում են իրենց աշխարՀին մէջ սիրով ու յարգանքով յիշյուեցալ, նին ն՛երկայացումներուն ել օրինակ կր Հանդիսա
•ամ ենալա յն չափով Հ աս կանալի դարձնել զանգւած– ել կեանքին մնաս բարով բսալ այնպիսի Համբա նա յին ՜ի-ս թանպ ո՚ւլց ին ե ր ո ւն ՝ ար ո ւեստը քաջալե ֊
ներին : Ոչ եւ ոչ։ ԸնդՀակառակն ։ Հայ աշխատա ւով մը ել ա յնքան փա յ լուն՛ փառապսակով մ՛ը , ո՛ բելոլ մարզին մէջ՛.
ւորին նրանք Հրամցնում են գժւարին Հանելուկի րոնք ամ էն ււ ւս չեն վի~՝ակիր : Այսպէս * Մնակեան արուեստ ի երկարատեւ
նման բառեր ու Հատուածներ , որոնք, որքան էք Մնակեան ի աւելի քան յիսուն տարուան՝ ար կեանքի ընթացքին , երեք մեծ թագաւորի ներկա
նա գլուխր քորի, պիտի չկարողանա յ ըմբռնել։ ուեստի կեանքը ինքնին վէպ մըն է , ել այն՛պիսի յութեան իս աղա լու պատ իւր ՛ունեցած է ՚ Ինչպէս
0 րինակ , փ՞ն չ կը Հասկանա յ գիւղացին քՕ * Հա վէպ մը , որ օրինակ պէտք է –ըլլայ երիտասարդ - յայտնի է , վարպետը ատեն\ մը կիւլլիւ Յակոբի
յաստանի Հնգամեայ «պլանի» այս նաիսագասա ՚ ֊ Ներ ո՛ւն որոնք ա յգ ասպարէզին՛ Հ ետեւած են կամ Հ%տ վարած է Եըլտըղի թատրոնը եւ Սուլթան Հա^
թիւ-նից , պիտի Հետեւին : Ջեմ գիտեր թէ գոյութիւն ունի՞ն միտի ներկայութեան ալ խաղալով երեք մե՛ծ շր
« Հայկական Ա ո ց իա լիստական Սովետական յիշատակներ, որոնք վարպետին գրիչէն– ելած ըլ ջան ապրած է : Մնակեան երկար ատեն չէ մնա
քհեսպոլբլիկայի Աւտ ո մ ո րի լա յին Տրանսպորտ\ի Ա՝ ի– լան։ Կը կարծեմ թէ \ոչ։ Ու երբ կ\ը մտածեմ այս ցած պալատական շրջանակին մէջ՛. Մէկ Հողմէ
ն ի ս տ բ՛ո ւթ ե ան աւտոմ Ոբիլա քին պարկն աւելացնե ք պարապութեան վրայ, կր ցաւիմ յանուն թատրո ^1,ւ–Աէւհ եսասիրութիւն՛ը ել նախանձը, միւս կ"զ֊
վեց անգամ» :
«Պարկ» բառր Հա յերէն ենթադրելով՝ կիսա - մէջ, այսօր գերեզման են իջեցնում մի քոսոտ
գրագէտ մշակին ուրիշ բան չի մնում , քան ՛իր կո Նրանք որոնք գիտեն մաքուր Հայերէն եւ օրինակ
վի Հետ մ իասին ՔԲՔ^աէ աւտոմ ո ը ի քով լեցուն՝ եւ «մինիյյտր» բառից , ՛որն արեւմուտքում երբեմն շը– պիտիտային նրա գործածութեան ^գզուելի մեղան
վեց անգամ՝ մեծացող «պլանի» պարկի վրայ : Ամե– նորՀւում է տ է բտէ ր՛ին եւ տիրացուին ։ չողներն են նրա դէմ * ԱՀ ա Արսէն Տէրտէրեանը ,
նա յն Հ ա ւանա կանո ւթե ա մբ , պլան^ նախազաՀ Ա * Նախանձելի եւ մանաւան՚դ Բալթեան ազգերն ու Հայկական ՍԱՌ Գիտութեանց կաճառի իսկական
Ա ովսէսեանը Նոր Ն ա խ ի ջե ւան ցի է եւ սիրում է Կարելօ-3)իննեբը : Նրանք աննշան չափով թ ո յ լ են անդամ , լալ ծանօթ *Երեւանցիներիս իբրեւ ՛Թեմա
գո րծածե լ Հա յրենի քաղաքի բնակիչների Հա յերէ– տալիս ռուսերէնին քէք^ւ1 մխրճել իրենց լեզուների կան եւ Գա յիան եան դպրոցն երի ուսուցիչ , Գէոբգ–
նը , որոնք ասում էին* «պտիչկէն ծառին սիդիտ^ մէջ, չունին ոչ սովեաակա՚ն 7 ոչ օկրուգ, ոչ դե - եան ճեմարանի նախկին սան ու ազատ ժամերին՝
արել»* մեր Հայերէնով թռչունը նստել է ծառի պ ուաա՛տ ;
միջակ քննադատ : Հթ ի բվան զա դէ ին նուիրւա\ իր
վրա յ ։՚(յ՝ո յն «պլան» ո ւմ յաճախակի կբկնւած օտար Մերոնք , ինչպէս երեւում է , նպատակ են չորս երեսանոց յօդուած ը ճաթում է ան թիւ օտար
բառերից մենք կազմեցինք ի պէտս նախազաՀ Ա* գրած մի նոր լեզու ստեղծեիթէ Ո՚ուսին Հասկա - բառերից, որոնք բոլորն է լ թարգմանելի են՛* օրի
Մ ո էէս է ս՛ ե ան ի մ ի գեգեցիկ նա խազա ս ո ւթիւն * նալի, թէ Հային։ Ուրեմն երկուսի մէջ տեղը, նակ , դրալքատուրգ կատրե(ր, բոլր^ուական , մո
րալ , ոէաւլիզմ , էսթէտիկա, կուլտուրա, օրէկտխ
«Ա՛ո բ տ ա յ ին կարտ՛ոֆիլի սեզոն ա յին տ բանս պո րան տառացի ռուսաՀա յերէն ։
ւ)իտք , սուրեկտիվիզմ , ակտուալ , պրորլէմ , դիա
վւնաենս իվսյցնե լու սլբօցե ս ո ւմ մոբիլիզացիա քի են
1$ • Հա յ ա ս տ ան ո ւմ պա ր ծ են ո ւմ են մ շակութա– լոգ , պբոգա, դինամիկա), մաաւտար , տրագեդիա,
թարկել ինժ ինե րա-տե խնի կական կա գրերն ու ռե–
յին նուաճումներով , որոնք սփոփանքով լեցնում ոէֆորմատւռր , ֆոն , կոմիգմ , դիպլոմատ , կարի»
ղե բվները կիրառելով նրանց պ ր ե մ ի ան ե ր ի ռէժի ֊
են մեր Հագին ։ Կայ Գիտութեանց կաճառ , Համալ նետ , կոլլետիվ ,մոմե՚նտ , մեմուար , |ւլլիւդիա , րալ.
մը» ։
սարան ՝՛, Գրոգների Ընկերութիւն եւն ։ Ի՞նչ են ա– րիկադ , իդէոլոգիա, պրորլէմ, ասալիդ, տեմպե -
Թոզ ներողամիտ լինի, որ կարճ եղաւ նախա
«դեօ վլո ւդի ս մ ե իր սում «անմաՀնեբր» կաճառի անդամները, ու - րամենտ, մատերիալ, տակտ,ֆրագ, ոէժիսօր, պւլ.
դաս ո ւթիւնր , որ ո վՀ ե տեւ
սուց չապետնե րը , բանաստեղծներն ո լ վիպասան - էգիա , գրուպա , դոկումենտ եւայլն ։Եբբ Հին մտա–
բուզլամ ի շ են եզել» ։
ն՚եբը, երբ կարդում են կառավարութեան պաշտօ
ւորականը, Որ իրեն դասագիրք է ունեցել Եգի -
Սարսափելին այն է, որ ամէն։ տեղ ել ամէն
նական Հ րատա րակրւթիւններ ր լեփ-լեց ուն ա յ լան շէն , Եզնիկն ու քՕորենացին , այսքան սիրաՀարւած
ժամանակ մեր արեւն է միայն խաւարում ։ Աւելի դակ օտար բառերով : է օտար բառերի ՛ ի ք ա յ » ի՞նչ կարելի է պաՀանջեք
քան կէս դար ռուսերէն ենք կարգում եւ որեւէ Ինչի՞ Համար են լոյս ընծայում մեծածաւաւ նրանցից , որոնք ռուսական դպրոցներից ելած ,
տարբերութիւն չե՛ք տեսնում Նիկոլա Բ*ի եւ «բացատրական բառարաններր Հայերէն լեզոլի»ել այժմ գրիչ շարժոզներ են Հայաստանում ։ Արանց
Ատալինի ժամանակի ռուսերէն լրագրական կամ Հեզինակնեբից մ է կին՝ Մ ալիւասեանին տալիս Ատա– Հ այեր էն ի ծամ ածռւա ծ գէմ քն ամ էն օր կաբելի է
դրական լեզուի մէջ՛. «Իզվեստիա»յի կամ «Պբաւ– լինեան մրցանակ, երբ գետնախնձորին կարտոֆիլ տեսնել «Աովետական Հայաստան» Հայելի թեըթի
դա»յի խմբագրականները, լեզուի տեսակէտից,մա– են ասում , կո ւս ա կցո ւթեանը՝ ԱլԱ1|ր|Ալիա ( անկու «թարգմանուած» Հեռադիրների բաժնի մէջ՛.
զաչափ չեն շեգւում «Նովոյէ Վրեմիա»յի , «քիուսս– սակցականը դրա Հետեւանքս վ անպարտիական ձ-է– «իզվէստիա»յում երբեմն ապւում են Հոբոշումս
կօէ Ալօվօ»ի , «քիուսսկիէ Վէգոմ ոստ ի» ի ել այք հ-ադելի կոչումն է ստացել) , Հ իւս ո լահ՜եղէն ին՝ ^եր 16 Հ ան րապետ ութ իւններ ի լեզուներով, որոնց
Հին՝ անւանի լրադի բների խմբա դրա կաննե ր ից ։ տեքստիլ, երկրաբանութեան ը՝ գէօլօկիա , մշակոյ թւում եւ Հա յերէն՛ ։ Վերնադիր ը դրանց մ իշտ ն՛ո յն
Գրականութեան մէջ է լ նոյնն է ։ Լեւ Տ՚ոլստոյի եւ թին՝ կուլտուրա, ղանգուաձ-ին՝ մասսա, հիմքին՝ է. «ինֆորմացիոն Հաղորդագրութիւն» , այսինքն
Ալէքսէյ Տոլստոյ լեզունեբր Հարազատ Հայր եւ բազա, գորձ-արանին՝ ՓաԲՐիկա, ոռոգման՝ իրրի -
զաւակ են : Մ • Գորկին նոյնն էր Հին թէ նոր իբա– պարզապէս «տեգե կատու» , զեկուցում : Պատերազ
ւա կա ր գո ւմ ։ գացիա, բամպակի՛ն՝ կոտոն , դբամագԱսին՝ կա - մ՛ից առաջ այդ «ինֆորմ ա ց ի ոն»նե բ ը աւելի Հա յե -
պիտալ, աշխարհակալութեան՝ իմպերիալիզմ, ՚֊նս– րէն էին՝ քան այժմ , գրում էին պատգամաւոր եւ
Մեր վէրքն աւելի է խորանում , երբ ա ե սնում շրջանին՝ սեսիա , սահման ագրո ւթեան ՝ կոնստի ոչ թէ դեսլքոլտաա, խորՀուբդ ե ւ ոչ թէ ոովէտ :
ենք, որ մշակոյթով մեզնից աղքատ խորՀբգային տուցիա, պահեստին՝ բէզէրվ , յե գափ ո իս ո ւթեան Աւա՛ղ, պատերազմից առա I մեր հայրենիքը
ազգեր աւելի մ աքուբ լեզու են դո բծած ում քան ոեվպիւ֊ցիա., արՀեստական ձգախէժին՝ սէնտէտիկ կոչւում էր Հայաստանի Խորհրդային Հանրապե -
մենք ։ Մեր Հարեւան Ադբբէջանցինեբը Հա ւ Հա կաուչուկ , մետազաոբծութեան՝ լքետալլուբգիա , տութիւն– այմմ՝ «Հա յ կա կան Սովետական (իես •
մայնավարների նման ընտրական շրջանին օկրուգ փոխադբութեանը՝ արաԹսպորտ , ճաբտաըարուես պոլբլիկա» ;
չեն աս՛ում, այլ դ պ ի ր յ րէդՏրվ չեն ասում, այ/ տին՝ ինդուստրիա, կառուցումին՝ կոնստրուկցիա Իրօք, այս պատերազմում մենք շատ բան կոր
էհսփւս|>լար, մենաւոր չեն ասում, այլ ՚նսւգիր : եւ այլն, եւ այլն՝, եւ այլն % ցրինք, նոյն իսկ ՚ ք չ ա ձ ո յ թ 1 ՛ անդաստանում :
Իյե՚ղճ նախարար , ազնիւ֊ ու գեղեցիկ կոչում, որ Գժբախտաբար ձուկը գլխիցն է Հոտած * ՀԱ8Կ ՍԱՐԳՍԵԱ՜Ն
երկու Հազա րամ ե ա կ ապրեց իր մեր պա ամ ութ եան
Fonds A.R.A.M
