Page 18 - ARM_19-1947_02
P. 18
Լշ ք՚1§ՑքՕ : Նոր թերթեր ալ երեւցան Լւե^&էւօո,
ԳաղտԱխ ւէաՎոպը Ֆ ո ս Օ ս ա յ ի մ կ ^^^^ո^-է^^^ս^, քաոօշ Լւեքք, Օօաեշւէ, Րաոէ Ի1Ձ.էւօո€ւ1
ՄԵՐ ԼԵ ԶՈ Ի Ն
Լ© Բծոտւշո Լւե6^, Օշքշոտշ ^6 \յլ Բհ&ոօշ (քւ&ոօշ Տօո),
Մեֆ֊ յեղափոիւ>ութիւ–ններոլ. թէ պատերազմ - Լւե6 Տօււ շէ Ն՚ձաօւշ.
(Տ՝. եւ վհթշես մաս) ՛հերու, միջոցին գաղտնի մամուլը կյշ գաա՚եայ այն Օգոստոս 2,4ին լրաբերները որ Ղ՝աշնակիցներր
Խօսեցանք գա լա ռա բարբառի ել ուղղագրոլ - խորՀրգաւոր ոգին՝ որուն շունչին տակ կր խմոր գիմաւորելոլ գացեր էին, սկսան Հեռաձայներ
ուին եւ 1չր գա ր րն ո լին ազատական ութ եան՝ տ են - խանդավառ էոլբհրը : Հեռացող թշսամիին ոտքե.
թեան մ ասին : չերրւ ԱՅ՛ այլեւս պարզ լրատու մր չէ <,Հագորգէէր բուն առֆեւ, յանկարձ՝ ժ՜ամր 21 ին , իմացուեցաւ որ
Աւարտենք մեր խօսքը , նկատի աոյն՚ելով Հար միֆազգային քագաքակաՂւ\ անցուգարձին : ք1ր գԱԷ– Ամեբիկացիներր եւ Ֆրանսացփները ՝$է Աէլէսթէն
ցաքննութեան վերջին եր զո լ Հարցումները՝ օտար իյաւոր գերն է պատրաստել եւ սնուցանել րմրոս - կը Հասնեին* Ամբողջ Փարիզը «Մարսէյեէզ^ը ,
բառերու գո րհ՜ահ֊ութեան ել «պետական» լեղուի տուիֆիւնր տիրող կարգուսարքի մր գէմ : 1918/՛ երգերը եւ Հ<Մ/վազդային»ը կԳրգէր : Զա"՜
մ աս ին է Արտակարգ չյր^աննե ր ո ւ մ երկու, տեսակ է դակները կբ Հնչէին ել իմացուեցաւ ար զօր *տր կոք
Օտար բառերու դո րՆ ահ՜ ո ւթ ե ան խն՛դիրը Հին մամէուլր^ «^ա^» եւ <Հգոց՝% մամուլ; <Հ.Բաց մա ֊ եւ զօր * Լըքլէռ քաղաքապետարան կը Հասնէին ։
Է ու բարդ; կարելի չէ գտնել որեւէ լեզու , որ փո– մո *֊լ\ր՝5> բերանն է , Հ լո ւ Հն ագանգր տիրող կա$ " Արշալոյսի լռութեան մէ^ կը լսոլէ\ին տողաշարին
խառութիւններ լլրաօ֊ չըԱ™՛յ եւ չընէ : Հայերէնը գուսարքին , իսկ Հգո՝$ՀԼ^ տպագրեն եւ կր Ա^քԼԷ*– ճռին՛չը եւ տպագրող մեքենաներուն խուլ աղմու
բացառութիւն չի կրնար կազմել։ Ա՛եր լեզուն , Հա ո լեւ), գա ղան ի եւ կամ կր Հ րա տարա կուէ ար տա՛ - կը։ Նոր կեանքին Հետ նոր առա^աղրութիւններ
կառակ իր՝ ճոխութեան ու ճկոլնութես/ե՛ , փոխա - սահմանի մէչ X ունէր Հիմա մա՚մու,լը։ Փ՚ոաձ եւ, ապականաձ՜ մտ~
Մեձ՝ է գերր գաղտնի մուլին եւ առող^ բաբո յա -
ռութ իւններ շատ ըրահ՜ է եւ սչիտի ընէ դեռ, մաս– մամուլին , ամէն հրկ - կանը տեղ, ճշմարտութիւնը
նաւոբարար գիտական ու ճարտարարուեստական րի մ էի դրաւ իբրեւ սկզբունք *
կալոլահներէն ներս : Ուրեմն , «անՀրամեչտ» գա– Հայ յեղափոխականները Ստորերկրեայ մամուլը մե$– դժուարութիւնն՛ -
անկէ կր ներ շն չուէին ներոլ Հանդիպեցաւ։
աենք կամ ոչ , օտար բառերու գորհ՜աՆոլթիւնր եւ անկէ կ^աոՀն՚էին իրենց գորհ^ունէութեան ուղե - նիւթականը Գլխաւոր տագնապն էր նախ
անխուսափելի է : Հին օրերէն ,ի վեր , այս գո ր - գի&ր : Ժրնեւի Հ՚հրօշակ^վւ– եւ ուրիշ ։ Երկրորդ՝ անունները այն թերթե
յեղափոխա րս ւն ՛որոնք պատերազմէն
ՀէաՆութիւնը եզաձ՜ է ել պիտի րլլայ։ Բայց եղահ՜ կան թերթեր արթուն պաՀակներ էին Համիտեան առա^ եւ պատերազմի
Հարցումին շեշտը ա յո «անխուսափելի» գորհ-ա - եւ ցարական– Համատարահ՜ րոնակալոլթեան գէմ՛ շրջանին՛ լոյս տեսաձ՝ էին*, էքբրորդ՝ Հարցը ա յ ն
հ՜ո ւթ եան վրայ չիյնար; ԱշխարՀի ամէնէն* աւելի անգոյն եւ անկենգան մամուլի մր վերել՛. թե բթեր ո ւն որոնք ինքնաբերաբար դագրե ցուցին
զարգացաձ՜ ու ճոխ նկատուաձ՜ լեզուն իսկ չի կրր֊ Հոս հ Ֆրանսայի մէ^ , ամրող^է պատերազմի Հրատարակութիւնը Գերմւսններուն Ֆրա՚նսա մը -
նար յաւակնիլ թէ ինք կրնայ ինքնաբաւ ԸԱաԼ ՚՛ րնթացքին , ստորերկրեայ գորհ՜ուևէութենէ մր տած ատեն ։ Ասկէ ղատ պէտք էր վերստին կազմա
կա^յ ժողովուրդ մր, որ իր դռներ ը փակէ ել ինք– վեր^գ յանկարէ Է ո յ ս աշխարՀ եկաւ գաղտնի մա~ կերպել տեղե կատու դորձ՜ակա լո ւթիւն ը , յա յտա -
իրմով միայն՛ ապրի : Կրնա՞յ ըչլալ լեզու մ ր , որ իր մուլր։ Ով չի յիձ^ր այն միաթերթ լրագիրներր որ բարութեան գրասենեակներր եւն * ։
սաՀմաննելղը փշաթելերով պաշտպանէ : Ի/օսքր ու ազատագրութեան առաջին օ րե րոմն– ամ էն փողոցի Լրագրողներուն ազգային կոմիտէն որ ՛երկու
րեմն ոչ թէ բացարձակ ժխտումի մասին է, ս՛,11 անկիւն ( պզտիկ ս ե ղանն ե ր ո լ վրայ փռո ւահ՜ կ^ր՛ դօտ ին ե ր ո ւն մ է^ ալ գաղտնի կերպով կազմ ուած
փոխառութեան քանակին մասին; ՛ԹԷ արեւմտա - մպտէին կարձ֊ես իրրել ^ընտանի Լրաթ^Ր &րւ Ազա էր , կ՚ուսումնասիրէր ա յս Հարց երր : Տ ե տ ո յ ՛կար
Հայ եւ թէ արելելաՀ՚ա յ բարբառները փոխառու - տութեան բարի շ"*–նչր կր բերէին անոնք : տպարանի խնդիրը* Գեռ կը խօսինք։ Մ* Մ *
թիւնն՚եր ըրած՜ են եւ մինչեւ այսօր ալ կ րնեն : Փ-ա՚րիզը միշտ ալ ՛եղաձ՝ է ինքնայատուկ , ինչ– ԳԱ՚ԼՈՒԹԷ
Բայց , ՛ինչ որ դատապարտելի է, այս փոխառու ՜ ւդ է ս Ֆրանսական Մ եձ՝ Տեզափո խութեան շրջանին , ԳԱ՚ԼՈՒԹ
թիւնը չէ) ՚"յI անտեգի ու անմիտ օտաըաբանու - նոյնպէս վե է՛ Հին պատերազմներուն պատմական
թիլեր , իԲէԲ՛ Հետեւանք տգիտութեան , ցուցամո շր^ան ին : ՈՒՌՇԻՆԿԹԸՆԷՆ ստացուած տեղեկութեանց
լութեան , սովորամոլութեան եւ անփութութեան՛. Ինչպէս կր պատմէ Լշ ԳԽ\\ձ&ի աչիւատակիցր՝, Համաձայն, Մ՛ ՚ՆաՀանգներու Վարչաւիյ Հիւպա
Այս տեսակէտէն մեղադրանքի տակ են թէ արեւ - 1944 Օղոսա. \0ին Պույվաո– Ա էն ժէրՏէնի սրճա . տոս նչանակուաձ է Պ՛ Ռէճինրլտ Գազանճեան՝
մ ա ա Հա ւ գրողները եւ թէ արեւելաՀայ ՛առաջիննե րաններուն մէ^ մաՀամերձ մամուլի մր քանի մր ԷԼմերիկաՀայ մր :
րը աւելի քիչ, վերջինները քիչ մը աւելի շատ, ո– պետեր ք ո վ ՔՈԴԼի էի" ստորե ր կրեայ մ ամուլին ՊՈԼՍ ՈՏ Պ"՛ ար . ՏեղապաՀ Արսլանեան արք՛ի
րովՀետեւ ՚արեւմտ աՀ ա յո ւթ ի ւնը 50 60 տարի սւ– խմբագիրներուն Հետ , վ^ց օր վեր^ր գերմա1\ա - րաց ահ դաար, որ կր պաՀան^էր թվել Հանգուցեալ
ււ ա ջ ս/հ՚ցուցաձ՜ է օտարաբանութեան այգ շրչ՝անր շունչ լրա՚գիրնե րուն մ եձ՝ մ ասր իրենց վերջին թի - Նարոյեան պատրիարքին կտակը, դարձեալ յետա
մ\ր շատ քի ք
ել մեր օրերուն արեւմտաՀայ գրոգ մը կամ բացա ւերւր կր Հ րատարակէ ին հ Օ գո ս տ ո ս \ %ին տ յլեւ. չե ձգուեցաւ։ Գատավարութիւնըլ պիտի չարունակուի
անգամ կը Հարկադրուի օտար բառ րեւցան .անոնք* Ե՛– աՀա մէֆտեղ ելան պատերազմի Ապրիլ \4ին։
տրութիւն մը գորօ՜տօ՜ել : աուա^ուան լրա՚գրոզներր> որոնք կամ իրենց տեղէն ՆԱԽԿԻՆ Դ՛ԱՇՆԱԿՑԱԿԱՆ ԳՈՐԾԻՉ Կարօ Ա -
Ն՚՚յնը չէ պարագան արեւելաՀայ գրողներու չէին շարքեաձ՜ եւ կամ կուգային Հարաւէն : Տար - ճէմեան , որուն՛ մաՀր Հաղորդած էինք վերջերս ,
Համար, որոնք ինչպէս անցեալին, այսօր ալ լ ե զ ֊ բեր դպրոց ի մր մէ^ կաղմուաձ՝ աշակերտն՛եր կ*ե~ բնիկ Աւանիսացի էր ել կուսակցութեան տեղակս/ե
ուական խնդիըներու մէշ նուազ խստապաՀանշ՝ են րե լային՝, <Հ\րնդղձիմագիր՝^ թ եր թեր ո ւնր ո ր գաղտ - դեկավարբ։ 1905/՛ Եըլտրզի մաՀափորձին Հետե ֊
ել շատ Հ ե շտութեամ ր կր գրեն \ընթաց,իկ որեւէ նապէս կր տպուէին եւ կր ցրուէ ին : Իրիկուան ւանքով, երբ Իզմիրի եւ չրՓականերուն Հայերու
օտարաբանութիւն , առանց անդրադառնալու որ դէմ լրագրոզէւերր Հին թերթերու շէնքերուն մէք տուներն ու խանութներր կր խուզարկուին , կարօ
ունինք անոր Հայերէն՛ Համարժէքը , յաճախ աւելի կր խմ բուէ ին եւ կր տեզաւորոլէ ին այն գրասեն\ - կր կազմակերպէկուսակցութեա՚ս զէնքերն ու փաս
պարզ ու գեղեցիկ Հ եակներուն մէ^ զո ր աճապարանքով Հեռացող թր*– տաթուղթեր ր ապաՀով վայրեր փ ոՀաէէպյւհ լո լ
Երեւանի լեզուագէտներն իսկ Հին սովոըա - սԴրտնս Փրէս գործակալութիւնը յաիրգ որբ ,"րօ/֊ . *,*+ւաո>աւզսւօ Առ բ բազա լո լմէ մրխուսա -
•*տ""»«^"Հ սյմկւսւբա ելն՜. , երի ունեն՛ք անոնց Համար՛–
ժէք Հայերէնները .. միայն սկսաւ իր սպասարկութիւնը։ Լուրերը ո լ ֊ փելոլ Համար կր յաշողի, ուրիշ քանի մ՛ր; Գաշ -
նենալոլ Համար պէտք էր օգտոլէին Լոնտոնի ել նակցականներոլ Հետ Ցունաստան փախչիլ։ 8 ետ ո ,
Շատերոլ կարգին , ակադեմիկոս ել գրակա - Ար/֊էի ձայնասփիւռէն * Օգոստոս 20// կիրակին , կ՝ եր թայ Եգիպտոս ել Պուլկար իա եւ կր դի՛քէ
նութեան դասախօս ու ք՛ննադատ Արսէն Տէրտէր– մինչ փողոցային կռփւներր ՀետզՀետէ աւելի լուր1 Կեդր. կոմիաէին որ զինքը իբրեւ ռազմիկ
եան իր վերջին դորձ֊երէն մէկուն մէշ («Հայ Կլա Հանգամանք կ՚առնէին, լրագրողները Մօնմարթր ղրկեն կ ո վկաս, սակայն կր մերմուի : Յետոյ կր
սիկներ») , ապշեցուցիչ լեզու մր կը դորհ՜աճէ : կր փողոցին ճամբան կր բռնէին։ Այդ գիշերը քանի մեկնի Ամերիկա ուր գործօն դեր կբ կատարէ այ
բտլէ քանի մը էշ1 դարձնել, Հաւաքելու Համար Հե մը թերթեր կազմուեցան , սա կա յն ելեկտբա կան ու. ցելելով Նիւ Եորքի չր1անի կոմիտէներր.. \9\\ի
տեւեալ ցուցանքները, «Գեղարուեստի կոդեքսի թեան դադարումը ել ուրիշ դժուարութիւններ Օսմ. ՍաՀմանագբոլթենէն վեր1 կր վերադառնա,
բազա», «սե>1՚սա ց իոն նորութիւն» , «կոմիկական խանգարեցին ։ Օգոստոս 2\ի կէսօրէն վեր1 երել - Հայրենիք : թուրք ոստիկանոլթիւնը կր ձերբակա
որ 1939—1940^ ի վեր
կոնտր՛աստներ» , «Պտրոնեանի պարոդիայի մեխր ցան քանի մր լրագիրներ լէ զինք իբրեւ քոմիթ-ասի։ կ ՝ իա ղ ա տ ամերիկեան
կազմում է», եւն; Յիշեցինք մէկը, կան շատերը, զազրած էին, Ւ^սոաաէք, թօթս1^^^6) 0 6 Տօւր, Լ՚ճսհշ, Հիւպատոսի միքամ տ ո լթեամբ : Աւելի րնդարձակ
որոնք լայն բա ց ահ՜ են Հայերէնի դոՀՆե ր ր ել օտար տեղեկոլթիւններ՝ յառաԱւկային :
ու խժալուր բառերը կրնան ազատ ու Համարձակ
տեղ գրաւել : օտա րա բանութիւննե րոլ անիմաստ եւ այլանդակ մէշ, եթէ Հայութիւնր Համախումբ ապրի իր Հայ
խում՜ում ով :
Դժբախտութիւնը այս չէ միայն, այլ այն՝ որ րենիքին մէշ ել բն՛ական փոխազդեցութեամբ մր
^արդարացուին ալ այս փոխառութիլննեըր , իբր Ա՝ ե ր Հայրենիքի պետ՛ականէ լեզուն ո՞րր սւԻտի գրական Հայերէն\ր ճոխանա յ, ՀետզՀետէ միաձուլ–
,
թէ «ճոխացնելու» Համար Հայերէնը՛ չէռ որ Հինգ– կազմէ՝ արեւելաՀայերէ^նր , տրեւմտաՀայերէ՞նր ուելով։ կանուխ է գեռ միաձոյլ լեզուի մ\ր մասին
երր՚ւբգ գարուն մեր մե& թարգմանիչները շատ մը թէ երկուքին խառնուրդր : մտահ՜ելր։ էականր այն է, որ երկու բարբաոներ՚ր
փոխառութիւններ ըրեր են՛՛. Այս բացատրութիւձՆ՚ր Հասկնալի է, երբ անով օգտ ո լին իրարմէ ,բայց ճաչակով ել գիտութետմ բ ,
Տգիտութի՞ւ՛ն՛ թէ չարավւոխութիւն : պիտի րմբռնենք երկրին մողովոլրդին կոզմէ խօս աււա՚ւ զ խառնուրդ մ\ր աո ա շ բերելու, որձեւէգ նոր
Անշուշտ եգաձ֊ են փո խ՛առս ւթիւննե ր Ե . գա ուած՜ ու դրուակ– ել պետութենէն ո րդեգր՛ո ւահ՜ ր : բարբառ մւր, որ բարձունք մ՛ր չի կրնար դառն՛ալ,
րուն , բայց ի՛նչ փոխառութիլններ : Այնպիսի բա Պետական լեզու է այսօր արեւե լաՀ ա յերէնր , բայց ապաՀովաբար անկումի կ,ր տանի ։Արեւմտա–
ռեր ու բացատրոլթիւններ , թն՚չպէո մասնիկներ եւ արգարօրէն ու րն ա կտ՝1՝օ ր էն , քանի որ երկրին մո– Հայերէնր, շնորՀիլ իր Հարստութեան ու նրբու -
նաիյդիբներ ալ, որոնք բան մը կ՝աւելցնէին ,որոնց ղովուրգին ու դրականութեան լեզուն է ւան : թեան, ինչպէս իրմով մչակուահ՜ դր ակս/հ՚ո ւթ իւն\ր,
Համարժէքը չունէր Հայերէնը։ Մինչ այսօ՞ր ; Ու Մէկ լեզու կայ միայն՛ Հայերէնվլ, որ Հայ կրնայ պաՀել իր գոյութիւնը , իր գեղեցկութեան
ռ՛ինք ծհրակոյաը, անինք կա.սակցութ–իւ<ն>ը , հան ժողովուրդէ յաւետենական զսւ՝1.ձն է ։ Կայ մոդո– Հետ , որովՀետել պիտի գտնուին միշտ զայն խօսող
րապետութիւնդ .զգայացունցը , զաւեշտականը եւն վրրգականր, խօսուահ՜ր ել կայ աւելի մշակուա - ու գրող րաղմոլթիլններ , ի՛՛նչ պայմաններ աք
ի՛նչ Հարկ ուրեմն նոյն այդ Հայերէն պարզ, նոլի– հՀր , գրական լեզուն՛ ու այսքան : Ունինք արեւե ստեզիուին ՝. Հայաստանի նոր գրականութեան փր–
րագո րհ՜ ուած եւ գեզեցիկ բառերուն տեգ օտար լաՀա յերէնր , ունինք արեւմտաՀա յերէն՛ր; Երբ պե– րայ նշմարելի է արեւմտաՀայերէնի ազղեցութիւ–
բառերը գոր&ա&ել, յաճախ խեղաթիւրուած ալ՛ տութիլնր երրորդ լեզու մբ կր վարձէ ստեղհ՜ել, նր, եւ ոչ ոք կինայ մռայլ ՛ապագայ մբ ն՛ախատեսեք
«սէնսացիոն նորութի՜ւն» , ի՛նչպէս արդարացնել, իր ււեսպոլբլիկա1,^ռՀ , պաբսփաՏւէրու/ , ււէվռլիւ– լեզուի մ\ր մասին, որ մեհ֊անուն ու գեզագէտ բա
երբ սէնսԱ1ցիո1Տ^յ իբր որակական կը դորՆահ՜ուի , "\ւաներով , եւն՛ եւն. (պարտագիր՝ է՛ Աիութեան նասէրներու կոդմէ աւելի վեր կր դասուի , քան
՛այնքա՛ն անորակելի կերպով՛ . . բոլոր երկիրներու՛ն. Համար՝) , մենք, մանա՛ւանդ Ոսկեդարեան մեր զրարարր :
Ուրախ ենք որ Հայաստանի նոր գրողներէն Ափիւռքիմէշ գտնուող Հայերս, պարտաւոր չենք Մէկ է հայերէնր, ինչպէս մեր Հայրենիքս , քե
մ\ր իրեն
շատերը աւելի Հոգածու ե՛ն. ել Հայ լեզուն, .իբրեւ րնդունելոլ : Պետութիւն յատուկ նոր լե րակա՛նական տարբերութիւններր չեն կրնար զա -
:
Հայ Հոգիի արտայայտութիւնդ, կը բիւրեղանա ւ զու չի կրնար ունենալ տել մեզ, եթէ ոգին եւ ազգային Հարազատ շունչր
ՀետզՀետէ : Բայց պիտի ո լզէինք որ ինչպէս սփիւռ Պետութիւնն՛ մր կրնայ լեզուին զարգացման տիրական դառնան ու մնան։ Լեզուներդ մողո -
քի մէջ, Հայաստանի մէչ՝ այ վերչ՝ զանէր աղճա Համար պայմաններ ստեղհ՜ել, դպրոցներ , մա - վուրդներոլ կր նմս&ին՛ կր զարգանան աղատու •
տումը։ Հայերէնը ունի գործածուած օտար բա - մուլ, դրականութիւն : Կրնայ կաճառ Հտստատե ւ թեան մէշ՛.
ռերէն մեծագոյն մասը։ Եթէ կը պակսին մէկ քա եւ թ ո յ լ տալ որ ազատօրէն լեզուին մչակոլմթն Ունեցա* նք այս ազատ ո ւթ ի ւն\ր , աոտանց անտե
՛նին, ընդունակ է մեր լեզուն ստեղծելու կամ յօրի վրայ Հսկէ, նպաստէ անոր զարգացմա՛ն". Պետոլ - ղի միշամտութիւններոլ ,Հայերէն՛ը կր դառնայ Հա
նելու։ ԱբՀեսաադիաական կամ գիտական բառերն թիւնր այս բո լո ր ր րնելոլ է , բա յց առանց պար - րազատ պատկերը ազատատենչ Հայութեան եւ ար
են որ ՛ամէնէն աւելի անթարգմանելի կը մնան –.կա տադրանքի , որովՀետել լեզուն վարչական խնդիր տայայտ իչը՝ անոր ըարձրագոյն զգացոււՐներուն •
րելի է փորձել ու փնտռելդեռ,ձախողելսւպարագա– •ք՚շ էէէ ոչ ալ Հդեկրետ»ներոլ ենթակայ ձեռնարկ։ կը դառնայ ազգային ու պետական :
Այլապէս :
՚քին զգուշութեամբ փոխ առնել, նուաղագոյն՛ չա
փով, Ւնչ. կր վերաբերի երկու բարբառներու միու
առանց սակայն «ճոխացնելու» Հայերէնը՝ մը Բաւս ե՛նք Հարկ տ ւռ մասին մտահ՜ելու։
թեան, ՛անկարելի չէ ան Հեռաւոր ժամանակի
Fonds A.R.A.M
ԳաղտԱխ ւէաՎոպը Ֆ ո ս Օ ս ա յ ի մ կ ^^^^ո^-է^^^ս^, քաոօշ Լւեքք, Օօաեշւէ, Րաոէ Ի1Ձ.էւօո€ւ1
ՄԵՐ ԼԵ ԶՈ Ի Ն
Լ© Բծոտւշո Լւե6^, Օշքշոտշ ^6 \յլ Բհ&ոօշ (քւ&ոօշ Տօո),
Մեֆ֊ յեղափոիւ>ութիւ–ններոլ. թէ պատերազմ - Լւե6 Տօււ շէ Ն՚ձաօւշ.
(Տ՝. եւ վհթշես մաս) ՛հերու, միջոցին գաղտնի մամուլը կյշ գաա՚եայ այն Օգոստոս 2,4ին լրաբերները որ Ղ՝աշնակիցներր
Խօսեցանք գա լա ռա բարբառի ել ուղղագրոլ - խորՀրգաւոր ոգին՝ որուն շունչին տակ կր խմոր գիմաւորելոլ գացեր էին, սկսան Հեռաձայներ
ուին եւ 1չր գա ր րն ո լին ազատական ութ եան՝ տ են - խանդավառ էոլբհրը : Հեռացող թշսամիին ոտքե.
թեան մ ասին : չերրւ ԱՅ՛ այլեւս պարզ լրատու մր չէ <,Հագորգէէր բուն առֆեւ, յանկարձ՝ ժ՜ամր 21 ին , իմացուեցաւ որ
Աւարտենք մեր խօսքը , նկատի աոյն՚ելով Հար միֆազգային քագաքակաՂւ\ անցուգարձին : ք1ր գԱԷ– Ամեբիկացիներր եւ Ֆրանսացփները ՝$է Աէլէսթէն
ցաքննութեան վերջին եր զո լ Հարցումները՝ օտար իյաւոր գերն է պատրաստել եւ սնուցանել րմրոս - կը Հասնեին* Ամբողջ Փարիզը «Մարսէյեէզ^ը ,
բառերու գո րհ՜ահ֊ութեան ել «պետական» լեղուի տուիֆիւնր տիրող կարգուսարքի մր գէմ : 1918/՛ երգերը եւ Հ<Մ/վազդային»ը կԳրգէր : Զա"՜
մ աս ին է Արտակարգ չյր^աննե ր ո ւ մ երկու, տեսակ է դակները կբ Հնչէին ել իմացուեցաւ ար զօր *տր կոք
Օտար բառերու դո րՆ ահ՜ ո ւթ ե ան խն՛դիրը Հին մամէուլր^ «^ա^» եւ <Հգոց՝% մամուլ; <Հ.Բաց մա ֊ եւ զօր * Լըքլէռ քաղաքապետարան կը Հասնէին ։
Է ու բարդ; կարելի չէ գտնել որեւէ լեզու , որ փո– մո *֊լ\ր՝5> բերանն է , Հ լո ւ Հն ագանգր տիրող կա$ " Արշալոյսի լռութեան մէ^ կը լսոլէ\ին տողաշարին
խառութիւններ լլրաօ֊ չըԱ™՛յ եւ չընէ : Հայերէնը գուսարքին , իսկ Հգո՝$ՀԼ^ տպագրեն եւ կր Ա^քԼԷ*– ճռին՛չը եւ տպագրող մեքենաներուն խուլ աղմու
բացառութիւն չի կրնար կազմել։ Ա՛եր լեզուն , Հա ո լեւ), գա ղան ի եւ կամ կր Հ րա տարա կուէ ար տա՛ - կը։ Նոր կեանքին Հետ նոր առա^աղրութիւններ
կառակ իր՝ ճոխութեան ու ճկոլնութես/ե՛ , փոխա - սահմանի մէչ X ունէր Հիմա մա՚մու,լը։ Փ՚ոաձ եւ, ապականաձ՜ մտ~
Մեձ՝ է գերր գաղտնի մուլին եւ առող^ բաբո յա -
ռութ իւններ շատ ըրահ՜ է եւ սչիտի ընէ դեռ, մաս– մամուլին , ամէն հրկ - կանը տեղ, ճշմարտութիւնը
նաւոբարար գիտական ու ճարտարարուեստական րի մ էի դրաւ իբրեւ սկզբունք *
կալոլահներէն ներս : Ուրեմն , «անՀրամեչտ» գա– Հայ յեղափոխականները Ստորերկրեայ մամուլը մե$– դժուարութիւնն՛ -
անկէ կր ներ շն չուէին ներոլ Հանդիպեցաւ։
աենք կամ ոչ , օտար բառերու գորհ՜աՆոլթիւնր եւ անկէ կ^աոՀն՚էին իրենց գորհ^ունէութեան ուղե - նիւթականը Գլխաւոր տագնապն էր նախ
անխուսափելի է : Հին օրերէն ,ի վեր , այս գո ր - գի&ր : Ժրնեւի Հ՚հրօշակ^վւ– եւ ուրիշ ։ Երկրորդ՝ անունները այն թերթե
յեղափոխա րս ւն ՛որոնք պատերազմէն
ՀէաՆութիւնը եզաձ՜ է ել պիտի րլլայ։ Բայց եղահ՜ կան թերթեր արթուն պաՀակներ էին Համիտեան առա^ եւ պատերազմի
Հարցումին շեշտը ա յո «անխուսափելի» գորհ-ա - եւ ցարական– Համատարահ՜ րոնակալոլթեան գէմ՛ շրջանին՛ լոյս տեսաձ՝ էին*, էքբրորդ՝ Հարցը ա յ ն
հ՜ո ւթ եան վրայ չիյնար; ԱշխարՀի ամէնէն* աւելի անգոյն եւ անկենգան մամուլի մր վերել՛. թե բթեր ո ւն որոնք ինքնաբերաբար դագրե ցուցին
զարգացաձ՜ ու ճոխ նկատուաձ՜ լեզուն իսկ չի կրր֊ Հոս հ Ֆրանսայի մէ^ , ամրող^է պատերազմի Հրատարակութիւնը Գերմւսններուն Ֆրա՚նսա մը -
նար յաւակնիլ թէ ինք կրնայ ինքնաբաւ ԸԱաԼ ՚՛ րնթացքին , ստորերկրեայ գորհ՜ուևէութենէ մր տած ատեն ։ Ասկէ ղատ պէտք էր վերստին կազմա
կա^յ ժողովուրդ մր, որ իր դռներ ը փակէ ել ինք– վեր^գ յանկարէ Է ո յ ս աշխարՀ եկաւ գաղտնի մա~ կերպել տեղե կատու դորձ՜ակա լո ւթիւն ը , յա յտա -
իրմով միայն՛ ապրի : Կրնա՞յ ըչլալ լեզու մ ր , որ իր մուլր։ Ով չի յիձ^ր այն միաթերթ լրագիրներր որ բարութեան գրասենեակներր եւն * ։
սաՀմաննելղը փշաթելերով պաշտպանէ : Ի/օսքր ու ազատագրութեան առաջին օ րե րոմն– ամ էն փողոցի Լրագրողներուն ազգային կոմիտէն որ ՛երկու
րեմն ոչ թէ բացարձակ ժխտումի մասին է, ս՛,11 անկիւն ( պզտիկ ս ե ղանն ե ր ո լ վրայ փռո ւահ՜ կ^ր՛ դօտ ին ե ր ո ւն մ է^ ալ գաղտնի կերպով կազմ ուած
փոխառութեան քանակին մասին; ՛ԹԷ արեւմտա - մպտէին կարձ֊ես իրրել ^ընտանի Լրաթ^Ր &րւ Ազա էր , կ՚ուսումնասիրէր ա յս Հարց երր : Տ ե տ ո յ ՛կար
Հայ եւ թէ արելելաՀ՚ա յ բարբառները փոխառու - տութեան բարի շ"*–նչր կր բերէին անոնք : տպարանի խնդիրը* Գեռ կը խօսինք։ Մ* Մ *
թիւնն՚եր ըրած՜ են եւ մինչեւ այսօր ալ կ րնեն : Փ-ա՚րիզը միշտ ալ ՛եղաձ՝ է ինքնայատուկ , ինչ– ԳԱ՚ԼՈՒԹԷ
Բայց , ՛ինչ որ դատապարտելի է, այս փոխառու ՜ ւդ է ս Ֆրանսական Մ եձ՝ Տեզափո խութեան շրջանին , ԳԱ՚ԼՈՒԹ
թիւնը չէ) ՚"յI անտեգի ու անմիտ օտաըաբանու - նոյնպէս վե է՛ Հին պատերազմներուն պատմական
թիլեր , իԲէԲ՛ Հետեւանք տգիտութեան , ցուցամո շր^ան ին : ՈՒՌՇԻՆԿԹԸՆԷՆ ստացուած տեղեկութեանց
լութեան , սովորամոլութեան եւ անփութութեան՛. Ինչպէս կր պատմէ Լշ ԳԽ\\ձ&ի աչիւատակիցր՝, Համաձայն, Մ՛ ՚ՆաՀանգներու Վարչաւիյ Հիւպա
Այս տեսակէտէն մեղադրանքի տակ են թէ արեւ - 1944 Օղոսա. \0ին Պույվաո– Ա էն ժէրՏէնի սրճա . տոս նչանակուաձ է Պ՛ Ռէճինրլտ Գազանճեան՝
մ ա ա Հա ւ գրողները եւ թէ արեւելաՀայ ՛առաջիննե րաններուն մէ^ մաՀամերձ մամուլի մր քանի մր ԷԼմերիկաՀայ մր :
րը աւելի քիչ, վերջինները քիչ մը աւելի շատ, ո– պետեր ք ո վ ՔՈԴԼի էի" ստորե ր կրեայ մ ամուլին ՊՈԼՍ ՈՏ Պ"՛ ար . ՏեղապաՀ Արսլանեան արք՛ի
րովՀետեւ ՚արեւմտ աՀ ա յո ւթ ի ւնը 50 60 տարի սւ– խմբագիրներուն Հետ , վ^ց օր վեր^ր գերմա1\ա - րաց ահ դաար, որ կր պաՀան^էր թվել Հանգուցեալ
ււ ա ջ ս/հ՚ցուցաձ՜ է օտարաբանութեան այգ շրչ՝անր շունչ լրա՚գիրնե րուն մ եձ՝ մ ասր իրենց վերջին թի - Նարոյեան պատրիարքին կտակը, դարձեալ յետա
մ\ր շատ քի ք
ել մեր օրերուն արեւմտաՀայ գրոգ մը կամ բացա ւերւր կր Հ րատարակէ ին հ Օ գո ս տ ո ս \ %ին տ յլեւ. չե ձգուեցաւ։ Գատավարութիւնըլ պիտի չարունակուի
անգամ կը Հարկադրուի օտար բառ րեւցան .անոնք* Ե՛– աՀա մէֆտեղ ելան պատերազմի Ապրիլ \4ին։
տրութիւն մը գորօ՜տօ՜ել : աուա^ուան լրա՚գրոզներր> որոնք կամ իրենց տեղէն ՆԱԽԿԻՆ Դ՛ԱՇՆԱԿՑԱԿԱՆ ԳՈՐԾԻՉ Կարօ Ա -
Ն՚՚յնը չէ պարագան արեւելաՀայ գրողներու չէին շարքեաձ՜ եւ կամ կուգային Հարաւէն : Տար - ճէմեան , որուն՛ մաՀր Հաղորդած էինք վերջերս ,
Համար, որոնք ինչպէս անցեալին, այսօր ալ լ ե զ ֊ բեր դպրոց ի մր մէ^ կաղմուաձ՝ աշակերտն՛եր կ*ե~ բնիկ Աւանիսացի էր ել կուսակցութեան տեղակս/ե
ուական խնդիըներու մէշ նուազ խստապաՀանշ՝ են րե լային՝, <Հ\րնդղձիմագիր՝^ թ եր թեր ո ւնր ո ր գաղտ - դեկավարբ։ 1905/՛ Եըլտրզի մաՀափորձին Հետե ֊
ել շատ Հ ե շտութեամ ր կր գրեն \ընթաց,իկ որեւէ նապէս կր տպուէին եւ կր ցրուէ ին : Իրիկուան ւանքով, երբ Իզմիրի եւ չրՓականերուն Հայերու
օտարաբանութիւն , առանց անդրադառնալու որ դէմ լրագրոզէւերր Հին թերթերու շէնքերուն մէք տուներն ու խանութներր կր խուզարկուին , կարօ
ունինք անոր Հայերէն՛ Համարժէքը , յաճախ աւելի կր խմ բուէ ին եւ կր տեզաւորոլէ ին այն գրասեն\ - կր կազմակերպէկուսակցութեա՚ս զէնքերն ու փաս
պարզ ու գեղեցիկ Հ եակներուն մէ^ զո ր աճապարանքով Հեռացող թր*– տաթուղթեր ր ապաՀով վայրեր փ ոՀաէէպյւհ լո լ
Երեւանի լեզուագէտներն իսկ Հին սովոըա - սԴրտնս Փրէս գործակալութիւնը յաիրգ որբ ,"րօ/֊ . *,*+ւաո>աւզսւօ Առ բ բազա լո լմէ մրխուսա -
•*տ""»«^"Հ սյմկւսւբա ելն՜. , երի ունեն՛ք անոնց Համար՛–
ժէք Հայերէնները .. միայն սկսաւ իր սպասարկութիւնը։ Լուրերը ո լ ֊ փելոլ Համար կր յաշողի, ուրիշ քանի մ՛ր; Գաշ -
նենալոլ Համար պէտք էր օգտոլէին Լոնտոնի ել նակցականներոլ Հետ Ցունաստան փախչիլ։ 8 ետ ո ,
Շատերոլ կարգին , ակադեմիկոս ել գրակա - Ար/֊էի ձայնասփիւռէն * Օգոստոս 20// կիրակին , կ՝ եր թայ Եգիպտոս ել Պուլկար իա եւ կր դի՛քէ
նութեան դասախօս ու ք՛ննադատ Արսէն Տէրտէր– մինչ փողոցային կռփւներր ՀետզՀետէ աւելի լուր1 Կեդր. կոմիաէին որ զինքը իբրեւ ռազմիկ
եան իր վերջին դորձ֊երէն մէկուն մէշ («Հայ Կլա Հանգամանք կ՚առնէին, լրագրողները Մօնմարթր ղրկեն կ ո վկաս, սակայն կր մերմուի : Յետոյ կր
սիկներ») , ապշեցուցիչ լեզու մր կը դորհ՜աճէ : կր փողոցին ճամբան կր բռնէին։ Այդ գիշերը քանի մեկնի Ամերիկա ուր գործօն դեր կբ կատարէ այ
բտլէ քանի մը էշ1 դարձնել, Հաւաքելու Համար Հե մը թերթեր կազմուեցան , սա կա յն ելեկտբա կան ու. ցելելով Նիւ Եորքի չր1անի կոմիտէներր.. \9\\ի
տեւեալ ցուցանքները, «Գեղարուեստի կոդեքսի թեան դադարումը ել ուրիշ դժուարութիւններ Օսմ. ՍաՀմանագբոլթենէն վեր1 կր վերադառնա,
բազա», «սե>1՚սա ց իոն նորութիւն» , «կոմիկական խանգարեցին ։ Օգոստոս 2\ի կէսօրէն վեր1 երել - Հայրենիք : թուրք ոստիկանոլթիւնը կր ձերբակա
որ 1939—1940^ ի վեր
կոնտր՛աստներ» , «Պտրոնեանի պարոդիայի մեխր ցան քանի մր լրագիրներ լէ զինք իբրեւ քոմիթ-ասի։ կ ՝ իա ղ ա տ ամերիկեան
կազմում է», եւն; Յիշեցինք մէկը, կան շատերը, զազրած էին, Ւ^սոաաէք, թօթս1^^^6) 0 6 Տօւր, Լ՚ճսհշ, Հիւպատոսի միքամ տ ո լթեամբ : Աւելի րնդարձակ
որոնք լայն բա ց ահ՜ են Հայերէնի դոՀՆե ր ր ել օտար տեղեկոլթիւններ՝ յառաԱւկային :
ու խժալուր բառերը կրնան ազատ ու Համարձակ
տեղ գրաւել : օտա րա բանութիւննե րոլ անիմաստ եւ այլանդակ մէշ, եթէ Հայութիւնր Համախումբ ապրի իր Հայ
խում՜ում ով :
Դժբախտութիւնը այս չէ միայն, այլ այն՝ որ րենիքին մէշ ել բն՛ական փոխազդեցութեամբ մր
^արդարացուին ալ այս փոխառութիլննեըր , իբր Ա՝ ե ր Հայրենիքի պետ՛ականէ լեզուն ո՞րր սւԻտի գրական Հայերէն\ր ճոխանա յ, ՀետզՀետէ միաձուլ–
,
թէ «ճոխացնելու» Համար Հայերէնը՛ չէռ որ Հինգ– կազմէ՝ արեւելաՀայերէ^նր , տրեւմտաՀայերէ՞նր ուելով։ կանուխ է գեռ միաձոյլ լեզուի մ\ր մասին
երր՚ւբգ գարուն մեր մե& թարգմանիչները շատ մը թէ երկուքին խառնուրդր : մտահ՜ելր։ էականր այն է, որ երկու բարբաոներ՚ր
փոխառութիւններ ըրեր են՛՛. Այս բացատրութիւձՆ՚ր Հասկնալի է, երբ անով օգտ ո լին իրարմէ ,բայց ճաչակով ել գիտութետմ բ ,
Տգիտութի՞ւ՛ն՛ թէ չարավւոխութիւն : պիտի րմբռնենք երկրին մողովոլրդին կոզմէ խօս աււա՚ւ զ խառնուրդ մ\ր աո ա շ բերելու, որձեւէգ նոր
Անշուշտ եգաձ֊ են փո խ՛առս ւթիւննե ր Ե . գա ուած՜ ու դրուակ– ել պետութենէն ո րդեգր՛ո ւահ՜ ր : բարբառ մւր, որ բարձունք մ՛ր չի կրնար դառն՛ալ,
րուն , բայց ի՛նչ փոխառութիլններ : Այնպիսի բա Պետական լեզու է այսօր արեւե լաՀ ա յերէնր , բայց ապաՀովաբար անկումի կ,ր տանի ։Արեւմտա–
ռեր ու բացատրոլթիւններ , թն՚չպէո մասնիկներ եւ արգարօրէն ու րն ա կտ՝1՝օ ր էն , քանի որ երկրին մո– Հայերէնր, շնորՀիլ իր Հարստութեան ու նրբու -
նաիյդիբներ ալ, որոնք բան մը կ՝աւելցնէին ,որոնց ղովուրգին ու դրականութեան լեզուն է ւան : թեան, ինչպէս իրմով մչակուահ՜ դր ակս/հ՚ո ւթ իւն\ր,
Համարժէքը չունէր Հայերէնը։ Մինչ այսօ՞ր ; Ու Մէկ լեզու կայ միայն՛ Հայերէնվլ, որ Հայ կրնայ պաՀել իր գոյութիւնը , իր գեղեցկութեան
ռ՛ինք ծհրակոյաը, անինք կա.սակցութ–իւ<ն>ը , հան ժողովուրդէ յաւետենական զսւ՝1.ձն է ։ Կայ մոդո– Հետ , որովՀետել պիտի գտնուին միշտ զայն խօսող
րապետութիւնդ .զգայացունցը , զաւեշտականը եւն վրրգականր, խօսուահ՜ր ել կայ աւելի մշակուա - ու գրող րաղմոլթիլններ , ի՛՛նչ պայմաններ աք
ի՛նչ Հարկ ուրեմն նոյն այդ Հայերէն պարզ, նոլի– հՀր , գրական լեզուն՛ ու այսքան : Ունինք արեւե ստեզիուին ՝. Հայաստանի նոր գրականութեան փր–
րագո րհ՜ ուած եւ գեզեցիկ բառերուն տեգ օտար լաՀա յերէնր , ունինք արեւմտաՀա յերէն՛ր; Երբ պե– րայ նշմարելի է արեւմտաՀայերէնի ազղեցութիւ–
բառերը գոր&ա&ել, յաճախ խեղաթիւրուած ալ՛ տութիլնր երրորդ լեզու մբ կր վարձէ ստեղհ՜ել, նր, եւ ոչ ոք կինայ մռայլ ՛ապագայ մբ ն՛ախատեսեք
«սէնսացիոն նորութի՜ւն» , ի՛նչպէս արդարացնել, իր ււեսպոլբլիկա1,^ռՀ , պաբսփաՏւէրու/ , ււէվռլիւ– լեզուի մ\ր մասին, որ մեհ֊անուն ու գեզագէտ բա
երբ սէնսԱ1ցիո1Տ^յ իբր որակական կը դորՆահ՜ուի , "\ւաներով , եւն՛ եւն. (պարտագիր՝ է՛ Աիութեան նասէրներու կոդմէ աւելի վեր կր դասուի , քան
՛այնքա՛ն անորակելի կերպով՛ . . բոլոր երկիրներու՛ն. Համար՝) , մենք, մանա՛ւանդ Ոսկեդարեան մեր զրարարր :
Ուրախ ենք որ Հայաստանի նոր գրողներէն Ափիւռքիմէշ գտնուող Հայերս, պարտաւոր չենք Մէկ է հայերէնր, ինչպէս մեր Հայրենիքս , քե
մ\ր իրեն
շատերը աւելի Հոգածու ե՛ն. ել Հայ լեզուն, .իբրեւ րնդունելոլ : Պետութիւն յատուկ նոր լե րակա՛նական տարբերութիւններր չեն կրնար զա -
:
Հայ Հոգիի արտայայտութիւնդ, կը բիւրեղանա ւ զու չի կրնար ունենալ տել մեզ, եթէ ոգին եւ ազգային Հարազատ շունչր
ՀետզՀետէ : Բայց պիտի ո լզէինք որ ինչպէս սփիւռ Պետութիւնն՛ մր կրնայ լեզուին զարգացման տիրական դառնան ու մնան։ Լեզուներդ մողո -
քի մէջ, Հայաստանի մէչ՝ այ վերչ՝ զանէր աղճա Համար պայմաններ ստեղհ՜ել, դպրոցներ , մա - վուրդներոլ կր նմս&ին՛ կր զարգանան աղատու •
տումը։ Հայերէնը ունի գործածուած օտար բա - մուլ, դրականութիւն : Կրնայ կաճառ Հտստատե ւ թեան մէշ՛.
ռերէն մեծագոյն մասը։ Եթէ կը պակսին մէկ քա եւ թ ո յ լ տալ որ ազատօրէն լեզուին մչակոլմթն Ունեցա* նք այս ազատ ո ւթ ի ւն\ր , աոտանց անտե
՛նին, ընդունակ է մեր լեզուն ստեղծելու կամ յօրի վրայ Հսկէ, նպաստէ անոր զարգացմա՛ն". Պետոլ - ղի միշամտութիւններոլ ,Հայերէն՛ը կր դառնայ Հա
նելու։ ԱբՀեսաադիաական կամ գիտական բառերն թիւնր այս բո լո ր ր րնելոլ է , բա յց առանց պար - րազատ պատկերը ազատատենչ Հայութեան եւ ար
են որ ՛ամէնէն աւելի անթարգմանելի կը մնան –.կա տադրանքի , որովՀետել լեզուն վարչական խնդիր տայայտ իչը՝ անոր ըարձրագոյն զգացոււՐներուն •
րելի է փորձել ու փնտռելդեռ,ձախողելսւպարագա– •ք՚շ էէէ ոչ ալ Հդեկրետ»ներոլ ենթակայ ձեռնարկ։ կը դառնայ ազգային ու պետական :
Այլապէս :
՚քին զգուշութեամբ փոխ առնել, նուաղագոյն՛ չա
փով, Ւնչ. կր վերաբերի երկու բարբառներու միու
առանց սակայն «ճոխացնելու» Հայերէնը՝ մը Բաւս ե՛նք Հարկ տ ւռ մասին մտահ՜ելու։
թեան, ՛անկարելի չէ ան Հեռաւոր ժամանակի
Fonds A.R.A.M
