Page 166 - ARM_19-1947_02

Շղթայ մը օղակած էր այո Հողերը, եւ անոնց
էր : ՝Բար­
Գիզիգարի դատավաաւթեԱհԱ Թքքապաաում վրայ մաՀիկաւոր կղպանք մը գծուած

տէ սր կը ներկայացնէր երեւակայական Հա յաս -

ՎիԱլհւ ԻաԱասոէի, ադաւանքը ԽՄԻ Պոլսոյ Ամն Աաաթ թերթին \փւ Եոր– տանը : Կրնաք երեւակայել կացութիւնս , կը

^՜զ^՜աԿԻՁԸ յ ճէհսւի Շահինկիբայ , շոնդալից գտնուէի Հազարէ աւելի Թ՚՚ւըքի թշնամիի մէք •
պատմութիւն մը կը հրատարակէ հայկական «Քոս–
կբէս»ի մասին (իրենց րաոով) , հետՏեւեալ խորսւ. ՊաՀ մը վերք յարձակողականը պիտի սկսէր մեզի

Կէս գարէ աւելի , գրեթէ 57 աարի է ա՛հ սաճ դէմ , եւ երր Հասկցան որ ես Թուրք եմ , զարմա­

այն օրերէս երր իմ պատանի Հասակիս մէք ներկայ գիր|ներուն տակ «Ի^նչպէս մտայ թշնամի գի– ցան եւ ապշեցան :

գանուեցայ *Իի ւլի զա րի եւ Մուսա Պ է կի գա աա վա­ ծեբու մէջ , — Աշխարհի Հայերու համաժողովին ճաշի ժամը Հնչեց , քաՀանայապետը աղօթքը

րութեան : լՀիւաղ քիւրտը իր տօնական Հագուստ­ ներքին ծալքերը»(9 Մայիս) Կը հրատարակենք ըրաւ,բայց պատառները կոկորդս կը մնային; Մի՛

ներով , ղլխուն գո յնղգո յն մ Լ տաքս Լ ա յ չալման իբրեւ զուարճալիք զարմանաք, երբ ըս՛եմ թէ բան չկերայ։ ճաշէն

կապած՜ , մ է քքին զանազան գո յն՚ով գօտին փաթ­ վերք, Համաժողովը սկսաւ, նախ ամեբիկեան քայ­

թած , ատեանին *^էք\ նստած կր սպասէ ր , մինչդեռ • «Մտայ վերքապէս թշնամի գիծերուն մէք։ լերգը երգեցին, յետոյ կլիզա Գապուլեան անուն

*հիւլիղար միւս կոդս՝ր անխօս , գառն արցունքներ Օրերէ ի վեր ձեռնարկներ կր կատարէի այս ուղ– ՀայուՀի մը երգեց Հայ ազգ– քայլերգը* Խօսք ա–

կր թափէր*. Հազիւ 18 տարեկան, իր գեզքկական ղոլթեամբ , բայց անօգուտ ։ Հայ մր, որ խոստա­ ռալ Ամե րի կաՀայե րու միութեան նա խաղա Հ

Հագուստին մէք իր անմեղս ւթեամր կր փայլէր։ ցած էր մուտքս ապաՀովել Համաժողովին մէք, : ՛Բանի մը նախադասութենէ
(իողովին Մարք ՇաՀինեան
Այղ օրր Պոլ""յ գրեթէ ամբողք Հա յոլթիլնբ վերքին սլա Հ ուն երեսբ պաՀեց ինձմէ։
Հո յակապ պան դո­ վերք /ո՛ ղում ր սաստկացաւ , կր պատրաստուէր
իրարանցումի մր մէք էր։ Ամէն դասակարգի մար­ °ր՝ը * Դա$է ու–ոԳա^ւ1՛ էսթօբիա
բաղ — յարձակիլ մեզի դէմ, բայց ձայնը խեղդուեցաւ։
դիկ Լացուցեր էին սրաՀ֊ը , իմ անալոլ «ա ր գ արա - կը , եւ խառնուեցայ Հարիւրաւոր մարդոց
։ Հե ո աձա յն ի սլա շս ւ օն ե ա յին Հ ար ցուց ի Բացատրեց Համագումարին նպատակները ե լ չմոռ
դատ՝» Թուրքին Վճիռք ։ Ղ՝ատասրաՀին գոլրսր , մ ո ւթեան

մուտքին ամ քողք ե ր կա ր ո ւթեամ րք մեծ տարածու­ թէ Հայկական Համաժողովր ո՞ւր կր գումարուի : ցաւ բամբասել Թուրքիան ;Ըսալթէ Թուբքիո յ Հա­

թեան մր վրայ Հոծ բազմութիւն մբ խռնուած էր։ Պատասխանեց թէ դիւաններու յա ր կա բաժ ին բ յերը փճացան տուրքերու տակ, Թուրքերը ամէն

Ներկաներ ու խանդա վա ռո ւթ իւն ր աննկարագրելի պէտք է դիմել , Հոնկէ կարելի է տեղեկութիւն առթիւ բնաքն քեցին Հա յերր, քսան տարիէ ի վեր

էր ,երբ եօթր դատաւորները ներս մտան։ Ատեա– .ստանա լ : Ա կսա լ բարձրանալ ա յս պերճաշուք թուրք կառավարութիւնն ու թուրք ժողովուբգր

նր բացուե լով , գատաւո ր բ Հաբցուց ճիւաղին * պանդոկին սանդուղնե րէն , ուր թ ա գա լորն ե ր , զոլլու մնեբով խոշտանգեցին Հայերր ։

Ղ՚իտէ^ք որ դուք ամ բա ս տ ան ո ւած էք թէ արատա– Հան բա պեա ո ւթեան նա խագաՀնե ր եւ աշխարՀ ի ա– Այսպիսի սուտեր դէորեց աՀաւասիկ , եւ ինքն

ւոբտծ էք *Իիւլիղաբի պատ իւք : մէնէն ն շանաւո ր Հա բուսաներ ր իքեւանածեն ։Լայն ալ Հաւատալով իր յերիւրանքին , ըսաւ* /՚ Հե -

Հյս այգսլիսի արարքի մր մէք չեմ գտնուած ու շքեղ սրաՀնե բու թան կարժ էք գորգե քուն՛ վրա– ճուկս ամ էն բանի , Հա յկ * Գատը պիտի յա քողի ։

այգ աղք կան Հետ Հ յէն յառաքացայ ։Անցայ վարչութեան սրաՀէն , ուր Տետոյ բեմ բարձրացաւ Փրոֆ– Տ

Նիւ Եոբքի սակարանի գինեբուն Հետեւելու Հա - աս՛ուր եան , եւ

Աինչդեռ անգին , Գիւլիղար դառն արցունք - մար Հաստափոր մարդիկ նստած էին եւ կը գիտէ­ ներկա յա ցուց ա ր ա ա ս աՀ մ ան էն եկած պատուիրակ–

ներ կբ թափէր . երբ վայրկեան մր իր Համբերու– ին պատին վրայ փսխուող թուանշանները։ Հասայ նեբը ։ Պելժիո յ պատգամ ա ւո ր Տոքթ * Պետրոս Նօ–

թիւնր շկր^ալ ղսպել, Հեկեկալով պոռաց անոր ե— վերքապէս լայն նրբանցք մք , ուր երկու սպասեակ– րւս՚ոԼան Հայերէն բաներ մր ըսաւ։ Ո՝ ում անի ա յէն

ր ե սին * ներ վիթխարի Հ այ ելին եր ո լ փ ո շիներ ր կ՚առնէ ին ։ եկած Արթին՝ Պ ո՛ Հ եան պոռաց ՛ու պոռաց , ի վեր­

Անպիտան Հրէ՛ չ*, ՛դուն աղարտեցիբ իմ պա­ Մ էկուն Հարցուցի թէ Հա յկական Համ աժ ո զո ւի ր քս յ ծափաՀարուեցաւ ։

տիլս , ղաղա՛ն , վայ բեն ի՛ * * • ո°ւբ կը գումարուի ։ Ատիս Ապեպայէն եկած էր Ա ամոլէ լ Պեսնիլ–

• Ան շո՛ւշտ, զ
նոյնիսկ վկաներ գնտուէին , քիւրտին կոզմնակից— ներ մը ըսաւ։ Ես ալ ընգՀակառակն Հարցուցի թէ թ ա գա ւո ր ին դովքը Հ 1"~Աեց եւ անոր Հավան ո ց ին

ներբ պիտի բլչային ե լ անոնք երբեք չէին վկայեր Հայերէն գիտէ® արդեօք ՚, Մտմտաց* « Հ ^ ՛ » քսաւ տակէն խօսեցաւ ։ *իով աբանեց Նեկիւսին Հ այտ սի­

իրենց պէկին գէմ , մ անաւանդ երբ ղոՀ բ կեավոլր եւ յետո յ գրպանէն թուզթ մ ր Հանելով , ճամբան րո ւթ իւնր եւ ողք ո յնները Հաղորդեց ։

աղքիկ մ րն էր, անկարեւոր իրենց Համ ար ։ կետ– բացատ րե ց \ Տետո լ ներկա լացուեցան լՀէրեան, Ապտալ -

՛Լուրի մր վկայութիւն՚ր կարեւորութիւն չունէր : • Ուբկէ^ կուզ աս , Հաբցուց ։ եան եւ Պասլօեան , որոնք նոյն օրր Ա ուր իա յէն ե–

հատաւորներ բ սովորական քանի մք Հարցում­ իսթանպուլէն , պատասխանեցի , ե լ իսկոյն կած էին օդանաւով * եւ որոնք ոոյց արու ե ո ան նա­

ներէն վերքր * խո րՀ րդակցութեանքա շուե ցան՝ ։Ա օտ եւ իբր Թուբքիո լ Հայեքու ներկայացոլցիչ ։

կէս մամ վերք վերադարձան եւ բազմեցան իրենց րսի որ իՒոլրք եմ , ո րպէ սղի զիս Հա յկական սլաա– Կարգբ եկաւ ծերակուտական Զարլս Թօպի ի ,

տեղեբր ւ ՛՜Ա*ինչդեռ ամրա ս տ ան ե ա լ ՀրէէՐ*. կար - գամաւոբ չկարծէ ։ Ելայ ձորրորդ յարկ ուր դրան որ ճիշտ Հ. շՀաՀիտ Եալչընի կը նմանի։ Այնքան

ծես կանխւ *Հ իր կպարւ արձակուելու ա ռքեւ սի բո ւն ու գրաւիչ ա ղքի կ մբ նս տ ա ծ է ր • կը նմանի որ երբ ղինքը տեսայ պատւա յ ս եգանին

վճռին ։ ժպիտներ կր սփռէ ր իր շուրքր ։ Ղ՛րան վբայ կա իս ո ւա ծ էր Հա յկական կոմ ի տ–է՛ին առքեւ, զարմացումէս շուարեցայ ։ Թօպի իր կուռ

Հա յ Հ ա ս ա ր ա կո ւթ ի ւն բ ա լդ րոպէին իրարան­ ցուցատախտակր ։ Ես Հաճելի ասուլիս մը ունեցա / ձայնով խօսիլ սկսաւ, այսինքն ի ք դերը կտտա -

ցումի մր մէք) կր սպասէբ անՀամբեր թէ ի՛նք աղք կան Հետ , եւ կրնար ը/Լալ որ ներս մտնելէ րեց , եւ իբր վարձատրութիւն՝ աշխարՀի Հայե -

պատիժ պիտի տա յին ամբա սա ան ե ա լի ն : Եւ աՀ ա վերք ողք գուբս չելլէի ։ Ապակեպատ դրան ե տե­ բուն ՚պաաուակա լ նա խաղ աՀ Հռչակուեցաւ։ Հայ­

լսեցին խայտառակ, անարդար Հոգեբանութեան ւէն , ո ւրուադիծե բ կբ պատէ ին , դուռր բացի եւ րենազուրկ պետութիւններու նա խագաՀնե ր ո ւն 1ԷԸ~
ք աղացքին վրայ յարձակող Տօն Փիշօթի մբ պէս բա յ Հատ մբն ալ աւելցաւ
մր վրայ Հիմնուած վճիռր–—• «փս^Թի որ ա յ գ ՄէԱ.– ա յսպէս ։

սա սլէկը ամբաստանե լոլ հիմնաւոր, պատսաո. մը ներս մտայ։ Ես Թուրք եմ, թուրք լրագրող մըն Ուշադրութիւն Աք՛է* ԳՐ՚^թէ բոլորին աչոկր–

չկայ , եւ վկաները կը պակսին, Մուսա պէկ աս - եմ, քսի՛. Անմիքապէս լռեցին ե լ քանի մը Հոդի ներր կարմիր կր տեսնէին աշխաբՀբ • Մ ա գթենք

պարա կ՚արձակովի» : Այս էր վճիռք։ թ րքե րէն բառե ր մ ռմ ո ա լո ւի քովս եկան : Ակամ ա ք որ ժամ տնակի րնթացքին վարդագո յն տեսնեն ։
Ն եր կան երր սկսան բողոքի ՝^ա յներ բարձ րաց– ընդունեցին եւ ի բ ի կո լան 1ին Հրաւիրեցին զիս։ Գիտէիք թէ Թուբքիո յ Հայերր ինչպիսի
թերթեր

ցնել ամէն կ ո գմէն ։ք* րա րանց ո ւմ էպոռա լ^շշոլկ այն Այսպէս ուրեմն , պիտի լսէի չարախօսութիւն– ղրկեն այստեղ։ Կր ղրկեն մեր այն թերթերը,

աստիճան որ պաՀապասներր սկսան բռնի Հեռաց­ ն ե ր,ղբ պա բա ո ւթ ի ւնն ե ր՝$՝ո ւրքի ո յ Հասցէ ին ե լ ճա– որոնք գէպի ձախ Հակող նաւակներու պէս առա–

նել բազմութիւնք Հ Փ ո զո ց ին մէք ալ փոքրի կ խմ­ ր ա Հ ա ա պիտի Հանզոլքժէի անոնց ։ Ւրիկունր զաստ կը բանան Հովին գէմ , ւե լ երգիծանքի փո­

բակներ կր վիճէին , երբ ոստիկաններն ալ ցբուե– գարձեալ պանդոկ գացի ։ք*ո/ոբ վերելակներր \7րդ խարէն ծիծաղելի բաներ կը գրեն, Հայերր այս­

ցին ամբո խ ր ։ յարկր կր բանէ ին ։ Հաւաք ո յթր պիտի սկսէր մեօ՜ պիսի թերթեր կը ղրկեն աՀաւասիկ , իբր նախա–

Այ գ էր որ աոձիթ տուաւ Պոլսոյ մէք ալ արթն– Հացկերոյթով մբ , ՀետղՀետէ կուդային տիկին - նիւթ իրենց կործանարար գործունէութիւննե -

ՑնեԼ ու յեղափոխական միտքր ։ ներ, փ սա ւա ո ր Հայեր, որոնք ոսելի շղթաներ 1լր բուն։ Անոնց յերիւբանքնե ր ր մատի փաթթոց բրին
, ազնիւ
Շ ատ չանցած , ոճուսաՀայ ազգասէր կրէին։ Լրագրողներ ո ս Համար պատուոյ սեղան մր այստեղ եւ իմ երեսիս տուին իբր վաւերաթուղթ *

մր, Վյսբգ Պատբիկեան, քանի մր ընկերներու Հետ ղրահ՜ էին, ղէս Հոն նստեսուցվւն , տասր Հոգի է– ինչո՞ւ մեր լաւագոյն դոր&երր ա ր տ ա ս աՀ մ ան չենք

դիմեց Գում - Գափուի Հայոց պատ բ իա ր քա բան ր, ինք, մին ՚Բաչիֆօրնիայէն եկա^– Հայ սլա սւ ո ամ ու– ղրկեր, եւ թոյլ կ ուտ անք որ այսպիսի գրգուիք

Աշրգեան պատ բ իա բքին ւեւ ստիպեց անոր որ ի - ւորր, միւսներն ալ Համայնաւիար լրագրողներ ։Հոն Հրատարակութիւններ եբկրէն դուրս ելլեն։

րենց առքեւն անցնի, միասին երթալու Համար ուր արքեպիսկոպոսը նստած էր , ետեւի պատին Ժոզովին երկրորդ օրր նոբէն գացի ե լ նոբէն

Համ իա ի պա լա տ ք ե լ քողոքելոլ թրքական Հա յա փրայ քարտէս մր կար, որ ՚յոլւյ կուտար հրղրոլ– յաձակում մեզի գէմ ։ Մ ուտ եւ զրպարտութիւն։

Հալած արարքներուն գէմ, որոնց մ ասին լուրեր մր, Տրապղոնլչ, կարսր, ԱրտաՀանն ու ՊփթլիսրՀ Ալ աներեսութեան վարժուեբ էի եւ իրենք ալ քովս

կր Հասնէին Հայաստանի խորերէն ։

Երբ Աշքդեան մերժեց այս առաքարկր , այն

Համոզումր գոյացաւ թէ այդ թրքասէր պատբիար– Պէտք է իսոստովանիմ որ ես իմ ազատութիւնս մէք երթայի օտար երկիր մը*, ցարական քք՝ուսաս–

քր անտարբեր էր Ժողովուրդին ցաւերուն ։
որ քանի մր անձնուէր Հա­ անս բ կր պարտիմ , ա յ դ մ ատն ի չ կղերականին ։ տանը , բայց նկատելով որ սեւ ամպեր կբ սպառ­
Այս էր պատճառր
ա յգ անարժան Զիս ալ օր մը, առանց որեւէ պատճառի ոստիկա­ նան Հայերուն , միեւնոյն ժամանակ գիտնալով իմ
յեր , մաՀափոբձ մ բ կատարեցին
նատուն տարին , անկէ ուզղակի վերատեսչութիւն\ կրակոտ բնաւորութիւնս
եկեղեցականին վրայ, բայց ան յա քող, ; , Հաւանեցաւ Հ

Արզ, 90 ա կան թուականի տարին էր որ ծնունդ չնայելով որ զեռ պատանի մր, Հյեղափոխոլ - Այդ ժամանակները մասնաւոր իս ս տ ո ւթ ի ւննե ր

առին յեգափոխական կազմ ա կե ր պո ւթ ի ւնն ե րր ո– թիւն՝^ բառին նշանակութիւնն իսկ լՀգէտէէ * Զիս չկային անցագիր Հանելու՛. Բացի քիուսիայէն , աշ­

բոնց մէք էր նաեւ Հ * 3 * Ղ*ա շնա կց ո ւթ ի ւն ր ։ պիտի գա տ ա պա բ տ է ին իբրեւ յեղափոխական եւ խարՀ իս բոլոր եբկիբնեբր կարելի էր այցելել ա–

Ամէն կողմ բանտ երր կր լե ցուէին ամ էն դա­ խ ռո վա ր ա ր մ ր ։ ււանց .որեւէ ձեւակերպութեան ։ ք^այց քանի որ իմ

սակարգի պատկանող Հայ անդատներով , բալա — Մօտաւորապէս երկու ամիս բանտարկուած նշանակէտս (հուսիան էր , կողմնակի տեղեկու -

կան էր որ իր անունր Ն՜ԱձԱով վեբքանար ։ մնացի , մ ինչեւ ո ր իմ կաբզս զար Հ ար ցաքնն ո լ - թիւններ առած էի։ Գիտէի որ մեր ռուսաՀայ եղ–

Ոստիկւ էն մ ր, ճւ մ բան քալած մամ տնակդ կբ թեան : Հթնոզներս մի քոց մքկր փնտռէին զիս ազա­ ԲայՐ^երր սկսեր էին Հետաքրքրուիլ ՏաճկաՀա -

Հարցնէր * Անունդ ի^նչ է ։ Ան կանխաւ դիտէր որ տելու այդ քաոսէն ։ Ես գեռ 17 տարեկան , անվարձ յա սա ան ի մէք գո րծ ո ւած վայրագս ւթի ւններո վ եւ
Քոմիսէբ պ է յ եւ անվարժ , ինկած էի Հազարաւոր բանտարկեալ— ուսումնաս ի բութ իւննեբ կը կատարէին ։
Հարցումր Հայու մբ կ՚ուղղէր։ եւ անկէ ներոլ մէք ուր կային անմեղներ ինչպէսել Թուրք,

սիզի իսաէօբ : Ուղղակի "ոստիկանատուն Տոյն ե լ ուքիշ ազգի ոճրագործներ ։ ծրագիրս իրականանալու մօտ էր , երբ ծնոգքս

ալ կեդրոնական բանար կ^առաքնորդուէր I պատ բաս տե ց իմ ճամ բորդո ւթեան անց ազի րս եւ

Ամէն կողմ ղազանի ոստիկաններ, ծպտեալ Հայրս առիթ մը գտած էր ներկայանալու այգ "րսշեց որ երկու օր վերքբ մեկնիմ Օտեոա , իբ -

լրտեսներ։ Ղ*մ բաքստաբա ր Հայեր ալ զանուեցան , դաւաճան Մ ամբրէին ,եւ իրեն խոստացած էք՛ որո * րել ուսանող ։ Հետեւեալ օրր ռո ւս ականՀէձիգա՚չեւ»

դաւաճան , ստոր անՀատներ ,որոնք Թ՛ուրքէն դրամ վաբձատ բութիւն մը , եթէ զիս ագատ է ր բանտէն : նաւը զիս պիտի տանէր երեք օրէն այդ քագաքր՛.

շորթեյոլ նպատակով , մտանեցին իրենց ազգակից– ՀՀ աա չանցած ա լգ Համ էն ակար ող» Մ ամ բբէն ղիս Այդ Ժամանակները գեռ գոյութիւն չունէին ա -
գրեթէ կանչեց իր քովր ե լ աղատել տուաւ ան մ իքապէս ,
ներբ , նոյն իսկ մտեբիմ րն կ ե րներր : ի* այց թէեւ ինձ Համար գաղտնիք մնաց անոր խօսակ - բագընթաց նաւեր ։

ամէնքն ալ պատժուեցան վբիժառու գնդակով ։ գլխաւոր տեսչին Այգ երեք օրր անընդՀաա ալեկոծութեան մէք
Այդ օրերն էր որ երեւան եկաւ Ա ամ բբէ ա~ ցութիւնբ ոստիկանական Հետ։

նուն Հայատեաց վարդապետ մր , որ կր փայլէր Այժմ ես ազատ էի» բայց իմ ներքին , Հոգե - էր հ-ովը : Կեանքիս մէք առաքին անգամն էր

իր սաս րնութ իւննե բով , Պոլսոյ ոստիկանական կան խռովքս Հանգիստ չէր ձգեր զիս ։ Համ իա ե ան որ ծովային երկար ճամբոբգութիւն մք կ՚ընէի ։

վարչութեան մէ9 ։ Առան ամչնալու իր վեղարէն , ստոր քագաքականութիւնր , Հալածանքը Հայ տար­ Նաւա՛ստիները Հիւանդացած էին, իսկ ես առան­

իր դա ւաճանոլթ իւննե րով ամէնակարեւոր զերի մր րին Հանդէպ կր տտնքէին միտքս։ Այլեւս չէի կր­ ձին Հրճուանքով ե լ անտարբեր կը գիտէի ալիք­

մէք էր։ ք* ր որոշումները անժխտելի էին եւ այգ նար շնչել ա յգ մթն ո լորտին մէք, եւ վճռեցի Հե­ ներու աՀաւոր պայքարը։

առիթ մըն էր իրեն , անմեղ անՀատներէն դրամ ռանալ ։ (Մնացեալը յաջորդով) ԽԱՆԱՍՈՐ8Ի

չոր թե լու Համար ; Հայրս Համամիտ չէր ՛որ պատանի տարիքիս

Fonds A.R.A.M