Page 82 - ARM_19-1947_01
P. 82
աաաաա
ուսե՛լ արու համ՛ա՛ր եւ. որմէ ըԼդամէնը ծախսուած է ՚ԲաակաԱ Շա^ժոն^է(^ե^ը
ԱԶ^ԱՀԱՒԱ՚ԲՈԻՄԸ 10 Հազար ոսկի»։
Այս առաջարկութիւնը կ՝ ընդունի եւ տասը (Ե՛ վերջին մազ)
14 Հազար ընտաԼիք,
4 2 0 ասԲՈւաԱ ւ\է՚ւթ\ւ (յքիԱ , Հազար ընտանիքի փոխարէն
100.0ս0 Հոգի խրքատայաստանէն կշ զազթէ իիոլ– ծ. ՀԱՇ11ՒԵ8ԱՐԳԱՐԸ
&արունակ կշ կրկնուի թէ դէպի Հայրե՛նիք սաՀա յաստան : 1925/՛ ապստամբութեան ձախոզումէն վերՀ^
երբեք ներգաղթ աեղի ունեցած չէ, այէ միայն ար– կրզրում ի շրջանէն 7298 ըւ ըտնատանիք ղէնուոլակաւ. գք.ող։.±թիւ1ներուԼ յաիրգեցին
67
սւ ա գաղթ : ԱԼ աա րա կո յս Հա յ ր ե ն ա ս ի ր ա կա\ն Լ պա ~ ԱլտաՀաւէւ »> պատերազմական ատեաններու վճիռները, եւ վա ր–
2467
սւակով է որ այդ մի աքը կ՝ար ձ արծ^ ւի , բայց ան կարսի չրխնէն 4215 Vէէ Հակա* արտակարգ տնօրինութիւԼՀԼեր :
շի Համ ապա տա ս խան եր պա ամ ական իր ողո ւթիւն ** Պայաղլաէ ,, Ապրիլ 2ՅԻ± Տիգրանակեըտի Հրատարակին
ներու, որոնք աեղի ունեցան անցեալ 120 աարինծ* վրայ կախաղան կը բարձրանար Աեւերեկի ցեղա
բոս ընթացքին տ պետն եր էն Շէյխ - Ի-
Գումար՝ 14047 », ԱուՀամէտ խալիտ Պ էն
0 գա ա կա ր է անդրադառնալ թէ ի՛ն չպէս կա - է ր ղր ո ւմ ցիներու մեծ մ ասր կը Հաստատուի էյուպ։ իսկ կայիս 7ին քիԼՐա յայա^Ր մտաւորա
Հա յաս ւո անի մէք ,
տար՛ուեցաւ աղդաՀա լաքումը Հայեր Ախալցիւա եւ Ախալքալաք , կարսեց լնե րլլ Գիւմրի կան Տոքթ. Ֆուատ պէյ : իւրաքանչիւր ղեկավարի
, ինչքան արդի
գլխաւորապէս ո՛ր թուականներուն կազմուեցաւ ՀԱլեքսանդրապոլ) , Արագածի լան քել շ ք Ապարան , կ-ղքրն կսռափնատ կ՚առաէ՝± որգուէին 50-60 Հե -
Հոն Հաստատուեցան ո ւ ինչպէս Թալին, Պայաղիացիսեբշ՝ Աեւանի լ լ ճ ի կողմերը^ Աւելորդներ կամ աշ՚յ րէթակաս երեւելիներ :
միատարր Հայրենիքըւ Տարաչիչէք եւ մասամբ Աուբմալո լի (Ւգգիր) շր– Եւ սակայն քչտական պատմութեան ամէնէն
1826/՛ ռուս –պար սկա կան պատերազմի Հետե - չանը ։ սեւ թուականը կը Համարուի 1925 Մտյիս 29։
ւանքով կը ղրաւուի Երեւանը, էքմրածինը \$Հ7ին։ Երրորդ գաղթը 1853-1856 եր իմ ի պատերադ. Այդ օրն էր որ Տիդրաւ-սւկերտի մեծ֊ մզկիթի
Հայկական զօրագունդ մը \,ե րս ^ ս Աշտարակեցիի մ ին Հետեւանքով տեղի կ՝՛ ունենա յ : 1856 ին Փա Հ՛րապարակին վյայ կախաղան Հանուեցան Ներա »
ղեկավարութեամբ կը մասնակցի կռիւներուն * Նի՛ րիզի մ էք կնքուած դաշին քին Համաձա յն՝ քիուսեբր կուտական Աէյիտ Ապտ իւլ-՚Բատ ե ր էֆէնտի ել մեձ–
քս լա Ա* ցարը խաղաղութիւն կը կնքէ Պարսկաս դարձեալ կը ստի պո լին պարպել գրաւո ւած կարս որդին՝ Աէյիտ ՄուՀամմէտ, ՚Բէմալ Ֆէվղի (քր–
տանի Հետ 1828 Փետը* \Աին - թ՛իւրքս էնչայի դաշ քաղաքն ու րերդը* ինչպէս նաեւ միւս շբքանները։ տերէն Ժբն թերթի խմբագիր), փաստաբանէ Ա՚Էմ–
նագրով : Պայազիտի՝ գաւառէն մօտաւոբապէս տասը Հագար մէտ Թէվֆիք, Հաճի Ախթի, ՚Բէօր Աայիտ եւ Հօ–
Հայեր կնանցն ին քիուսաՀայաստան : ճ>ա Ասքէրի էֆէլտի , նաեւ 85 ցեղապետներ :
Ըստ Տրդ յօդուածի՝ (իո ւսաս տան ի սեփակա - 1877-1,878/1 պատերազմի ատեն ուսերը թէեւ, Դատավարութեան եւ մաՀապատ.իմներու գոր
նո ւթ իւնը կը դառնան Ելեւանի եւ Նախիքեւանի կրկին կը գրաւեն ու կր լքեն կաբինը, Պայազվտը, ծադրութեան ընթացքին, պատեՀոլթենէ մր օգ -
իսաՆութ իլԼնե րը ; Ըստ \2բդ յօդուածի՝ երկու պե բա յց ա յս անգամ Հա յերը ընդՀան րապէս չեզոք տուելով , ձՐ^.ա^Ր ցեզապետներէն Հազարապետ
տութեանց Հպատակները, որոնք Ար աքս ի այս կամ դիրք մը գրաւած էին , եւ /հուսերն ալ չեն աշխա ^իասրմ Պէյ իր Հետեւորդներով կ՚ապստամբի , եւ
ա յն կողմը անշարժ կալուածներ ունին , իլ աւո ւնք տիր գաղթեցնել կաբնոյ Հայութիւնը : ի վերջոյ ձեր բակա լուէ լով կը կախոլի :. իրեն Հետ
կր ստանան երեք տարուան ընթացքին ազատօրէն 1895-18%/ Համիտեան չարգե ր ո լ չբԼան էն է մաՀապատւհի կՀենթարկուին երեսփխան Եուսուֆ
ծախել կամ փոխանակել ըստ լ. ր են ց կամ քին ւ ՛ո ր . կբ պատաՀի չորրորդ ներգաղթը գէաԻ 1հյւսա– Զիա պէյ եւ Րէչիտ պէյ։
Այս գաշինքբ Ն\1քոէա կայսրը \ 6ճ8 Ա արտ 21– Հա յաստան Թ ր ր տ Հ ա յաստան ի զանազան շր քա նն ե - Եւ վերջապէս (քուլիս 7/5», 37 կրօնաւորներու.
ին վաւերացնելէ ետքը, սենատին կուտայ Հետեւ րէ ն ։ Ա յ դ թիւը մ ին չեւ 50 Հազար ցհ յց կը արուի , Հետ կախաղան կը բարձրանայ ապստամբութեան
եալ րարձրագո յն Հ րամ ան բ * «Պաս կաս տա Լ ի Հետ եւ անոնք որ իբրեւ փախստականներ անցած էին բուն ղեկավարը Շէյխ Սայիտ էֆէնտի յ ՚Բիլրտ
կնքուած գա շի ն քի զօր ո ւթե ամբ՝ Պարսկաստանէն ա յ դ երկիրը » ի շխանա ւթիւննե բո Լ կոզմ է ա րժ՝ անա– սլատմ՚ութևան Համար այլապէս սեւ թուական մր
Ո՛ ո ԼԱ ա ս տ ան ին մ իա ց ուած Երեւան ի խանութիւնը ե֊ ցա՚ն ան բարեացակամ վե րաբերմ ունքի Հ ոբովՀ ետեւ ի նչան ա՛ւ. պա տ ո ւո ւթ ե ան Շէյխին մօրուքը կ՚ած՜ի–
Նախիքեւան՝ի խանութիւնը կըՀլամայենք այսոլՀե– ա յգ օրերուն (հուս իո յ ել Թ ո՚լրքիո յ յւԼբաբե րու - լեն եւ կը նախատեն : .
տեւ ամէն ատեն կոչել Հայկական Հյրքան (Ալ.մեան– թիւնները բարեկամական էին (Տես է* Ակ՚ունիի Տունիս 2$ին , պատերազմական ատեանը 93
սքայեա Օպլասթ) ել մուծանել այն մեր մական «Գէպի կռիւի, էք 585) : պետերէ բազկացեա / խմբակի մը մ ա Հապա տ իմ կը
Հինգերորդ եւ մեծագոյն տնօրինէ , եւ աԼմիԳապէս կշ գորհագբէ :
ուաւ (տիտղոսի) մէքի : Այսպէս ով ի)՚ո ւս իո յ կայ ներգաղթը (Թրքա–
սեր բազմ աթիւ տիտղոսներուն վրա յ կ՚աւելնար Հա յաստան ի Համ ա ր աբաագազթ ) տեգր 1լ ո լնենա յ Ասոնց կր յաջորդէն անմեղ ժողովուրդի զան–
նաեւ «թագա ւո ր Հա յ կա կան Հյրքան իի կո՛չո ւմը : 1914^ առաքին Հ ամ աշխարՀա յին պատել ազմ ի Հե գուահ-ային տ Լ ղաՀ ան ո ւթ իւն՚ձ֊ երն ու աքսորը՛ ձմ
Թիւր քմ էն չա յէ գա շիւ քի գո րձ ագրո ւթե ան Հե տեւանքով , գաղթողներու թիւլշ կը Հաշուուի մին րան սաստկաշունչ եղանակէն , ղէպի անծանօթ
տեւանքով , աււաշին անդամ ըԱալով Հոծ թիւով չեւ 300.ՕՍՕ Հոգի , գլխաւորապէս Վ^ասպո լրականի , վայրեր ։ ԲնաշՊւքման քաղաքականութիւնը գործա
Հա յեր կը վերադառնան նե ր կա յ Հա յա ս տ ան ի սաՀ– Պայաղիաի , Բասէնի եւ Տարօնի շրքանէն * դրութեան կր գրուի ծրագրեալ ձեւով։ Այսպէս,
մաննեբէն ներս* 45.000 Հոգի գնդապետ քԼազարոս ք*ա յց գաղթող*, ե րո լ Հազիւ թէ կէս ը ներկա յ մին չ> պատեր ազմ՛ ական ատեանն երը Հ ա լա քական
Լա զա ր ե ան ց ի Հսկողութեան ներքեւ Պարսկաստան Հայաստանի սաՀ մ անն եր ո ւ,ն մէք կը մնա յ , մնաց մաՀավճիռ կ՚արձակէին՝ անկախութեան կողմնա-ւ
ն էն կո ւգալ եւ կը տեղա լոր ո լին գլխաւորապէս Ե– եալը կը ց րո լի Աւ գր կո վկա ս ի եւ Հիւս * կո վկաս ի Ղ/՚Յ ցեղախումբերու պետերուն ել անՀատներուն
բեւանի ու Նախիքեւանի չրքաննեբը, քանի մը Հա. զանազա՛ն վայրերը I դէմ, միւս կողմէ թնդանօթի , ռումբի եւ գնդացի
րի*–ր ընտան իք կ՝ ե ր ի/ աե ՛Լա ր ա բազ եւ Թիֆլի ս * Վեցերորդ ներգաղթը տեղի կ՚ունենայ Հայաս րի կրակին կշ րոճոլէին մարդկային խմբաւորում–
Երկրորդ եւ աւելի մեծ թիւով ներգաղթ մը տանի Հանրապետո ւթեան ատեն, \9\9 ի եւ 1920^ •ւ եր : Օդա։ աւ՚յրր կը ռմբակոծ՜էին ա՚֊ոնց գիլզերը,
գէաի (հուս աՀա յաստ ան տեղէ կ՚ունենայ երկու տարիներուն : Հայրենիք կբ վերադառնան Հիւս • եւ ողչ մնացած թչուառներր ոչնչացման կ՚ենթար1
տարի ետք , ւս յ ււ անգամ ր քա֊լ ա յաստ անէն , դար կոզկասէն Ա՛րեւմտաՀայեր , ՚նոքնպէս քեմալական կւււէին , յատկապէս այդ շյ,չանէն անցնող զօրա
ձեալ սլատ՚Լ րաղմ ի մ ԷՀ Հ եւոե ւանքո ։Լ : շարժումի Հետեւանքով Բիւթանիոյ շրքանէն : Այդ խումբերու կողմէ։
1827 Գեկտ . \$էլ կը սկսին զինուորական գոր օր եբո լքն ԱբտասաՀման էն Հայրենիք վեր ադարձո զ–
ծողութիւնն^ րը (իուսիոյ եւ թ՛ուրքիոյ միչիեւ ։/իու– Բռնագաղթը բնաշՊշ%Բան տւրիչ մէկ ապահով
սերը կր յառաջանան ու կը գրաւեն Արտահանը, ներու թիւր քսան Հազարէն պակաս պիտի չոԼԼայ * ճելն էր; Այս գործողութիւնը տեղէ կ՚ունենար
կարսր՝, Ախալքալակը, Ախալցխան , Պայաղիտը, տակարգ էսանդավառո ւթ իլն կար ամ բողք Հա - Գեկտեմբեր , Յունուար ել Փետրուար ամիսներուն
էրզրումը, Բաբերգը եւ կ՛ր Հսւսնին մինչեւ Կիւ - յո ւթե ան մէք* թէեւ տն տեսական նեղ պա յմ ա՛նն եր ընգՀանրապէս ։ Լեռնային եւ ցուրտ շյ,լաններու
մէւ֊չխանէ ու Տրապիզոնւ Հայերու Համակրանքր՛ գո յո ւթիւն ունէին Հ ա յրե ն իքի մէք , բա յց Հա յաս բնակիչւեբը, առանց սեռի ել տարիքի խարու -
Ռուսերու կողմէն է ։ Պայաղիաի գրաւումին կըմաս– տան ի Հան ր ա պետաւթի ւնը ամէն կերպ քաքալերեց թեան, իրենց բոյներէն խրուելով, ձիւնի եւ սառ–
նաեսհ Հա,կական վաչտ մր, որու զին ո ւո րնե րո ւն Հայրենադարձը, երկու տարուան կարճ ժամանա. նամանիքի վրայէն ամիսներով քալելու կր Հ ււր -
ԼՕ Լ մ Լ Լ ւ • *֊- *- լ * կադրոլէին,
կամի քո ց ի մբ ընթացքին երկու տասնեակ Հազար բոկոտն ու անօթի, Հասնելու Համար
մասին զօր– Պոպով կը գրէ– «Անոնք կը կռուէին եւ Հա յ վերադարձան Հա յաստան ։ Անատօլուի միւս ծայրը; Այսպէս , Պայազիտէն
կր մեռնէին որպէս հերոսներ ,անոնց պետերը միշտ Հա յաստան ի . խո րՀ րդա յ1 ացմ ան ՜23ամեակի ըն– ճամբայ Հան՚ուած՝ կարաւան մը իզմիր կը Հ՚աւսնէր
յառաջ կ ՚ հ բ թ ֊ ա յ ի 1 հ գ ր ե թ է բոլւուբն ալվիրաւոըուհ.
թացիին (1920—1945) ներգաղթ տեղի ունեցաւ Ի– իր Համրած քին 95 առ Հարիւրը կո ր սն ցո լցա՛ծ :
ցա'1»։ (Ազեքսա։նգր Ե՚րէցեանց «Ամենայն Հայոց րաքէն , Տտլնասաանէն , 3)րանսայէն , Պոլսէն շուըք Ո՚մբակ՚ոծո ւթ իւնն երէ փրկուելով, ալերակնե–
կաթողիկոսութիւնը եւ կովկասի Հայք \ Դրղ գա քսան Հազար Հոգի ( 8Ա1ւլաջ . կր կարծենք թէ ա– լ նՀ եւրոլ եււ քարայրն * ե•ր ու մէշ-^ ապաստանած՜
ր՛"–» լ1 ու մանուկները
րում», Ա– Հատոր) : ( * ) լելի էր, 25—30.000)։ ի վերջոյ կ՚իյնային որս–
1829 Աեպտւ 2ին կը կնքուի (հուսաս տա նի եւ Անտարակոյս > Հայաստանի տնտեսական պայ կիներնզօրամասերու ձեռքը; Գեղեցիկները, լլկուելէ
Թուրքիոյ միք եւ. Ադրիանուպոլիսի գաչինքըւ Եւրո մանները աւելի ձեռնտու էին , ո րպէ սգի խազազու— կան զՕՀ րներւ
պական պետութ\իւննե բը մի քամ տեր էին ի նպաստ թեան այգ տարիներուն՝ եօթներորդ ներգաղթը քյւ ղին՚ուո րնե րուն անասնական կիրքին գոՀացում
Օսմ * կա յս րութեան : (հուսեր ը կը պարպեն Պալքա– կատարուէր Հարիւր Հազա֊երով, ինչպէս ո՛ր հ) * տալէ վերշ^, կր քշուէին Անատօլուի թրքական տ՛ոլ–
նի մէք իրենց գրաւած Հողերը,իսկ ասիական բամ– Հա յաստան էն արտասաՀմ ան եկող պատուք. րակնեբ նեյ՛ը, իբՐ^լ աղախին կամ ստրուկ;
նին մէք Թուրքերուն կը վերադարձո լին Արտահա յա յտարարած էի ն բազմ աթիւ առիթներով : քԱ\ո ս ֊ Պայաղիաի շրջանին մէ9, կիներէ, մանուկնե
նը , Կ ա ր ո՛ր , Պա յազիտլլ , կրզրում ը , քի ուս ե ր ո ւն կր տումները մնացին թուղթ ի վրա յ ,անտարակո յսքա– րէ եւ ծերերէ բաղկացած - երկու Հազար Հ՛ոգինոց
մնանԱնապան , Փոթի, Ախալցխան և Ախալքալաք։ ղաքականւ Հաշիւներով, ոբովՀետել նոլոգուած խումբ մ՛ը ոզշ^-ոզք կը թաղեն մե& փոսի մր մէշ^։
Գաշնագր ի յօդ * \3ի Համ աձա յն՝ երկու պետա- էր ՚1 927 Գե կտ • 1 7 ի ռո ւս թ ր քա կան բարեկամ ո Լ - Վա1այ լճին Հիւսիսային կողմը 27 Համբաւա
թիւնները ներում կը շնորՀեն իրենց այն Հպատակ թեան գաշինքբ։ ւոր ընւտան իքն երու այրերը գլխատելով, գիակնե–
ներուն ,–՛ ՚ոՀէոնք պատերազմի ատեն աեՀաւատար - Մեր կարծիքով, 1945 Մարտ 19/1 իյ* Միու– րր կ՛այրեն եւ գլուխները ձիերու վրայ բեռցոլցած՜
մ ութիւն ցոյց տուած Էին , եւ մ Է կո լկէս տա ր՛ո ւան թեան արտաքին գործավար պ * Մ Ո լո թո վի կողմէ ցեզախում՛րե րուն կը ցուցադրեն : իսկ սպանն՚ոլաՆ–
ընթացքին ամէն ոք պիտի կրնայ որ՛ոշել իր բնա– Մ ոսկուա յի թուրք դեսպան պ * Ա ե ր պե ր ին եղած Հա յաստան ի ՚մէշ^ , ի վնաս քՒրքաՀայաստանի , ար -
կութեան վայրը , ծախել իր կալուածնհբը եւ գաղ յայտարարութիւն՛ը, թէ 1925 Գեկտ* \1 ի Համա - տաքքն ազդակներու Հարկադրանքին ներքեւ։
թել միւս պետութեան երկի, րը ւ ձայնութիւնը «այլեւս չի համապատասխաներ Թոր Եւ վերջապէս պէտք է եզրակացնել, ֊որ փոքր
Թուրքիոյ Հայերուն Համար ստեղծուած էր կացտւթ-եան ե՚Ն կը կարօտի լոսյյջ բարեփոխումի», ազդի ճակատագրին մէ^ մեծ պետոլթիւններ կ՛ու–
ան տան ե լի վիճակ * ըն դՀ *Հ րամ ան ա տար զօր • Պ –ա ս կարելիաւթիւն ընծա յեց Հա յաստան ին կաղմ ակեր– նւենան երբեմն գրական , երբեմն բացասական ազ
կեվիչ կ^առաքարկէ ցարին գաղթեցնել Հայերը եւ պելու Ութերորդ ներղաղթի Հաբժումրւ 1946^ ա - դեց ո լիէ) ի ւ՛ն ե ր . այդպէս եղա՛ծ է (հոլսաստանը մե
զանոնք լ/ն ակեցնել վրա ս ա ան ել Հայկ* րքանը մառուան ամիսներուն Հաայ՜՜ւաստա ն "չվերադարձան ղի Համար։
20.943, Իրանէն 17.994, Տու–
(ԵբեւաՂ ի գաւառը) ։ Լիբանան-Սիւրիայէն Բայց փոքր ազգերն ալ գիտցած են մաքառիք
Գազթականն երու զետեղման ՛ծախք կը Հաշուէ նասաանէն 6.000, Պուլկարիայէն 4.000 ե լ Ռումա– մեծերու բացասական վերաբերմունքին դէմ եւ
յճտանիք գլուխ 23 արծաթ րուբլի, ըւդամէնր 250 նիայէն քանի մր Հազար • ընգՀ . թիլը 50.761։ օգտում լ անո՝ ց նպաստաւոր տրամադրութիւնն^ -
Հազար արծաթ րՈէ–Րէէ կամ մէկ միլիոն թզթաա ՜Ա՚ենք ցոյց տուինք այն գլխաւոր թուականնե րէ1 է Կէ* ա1Դ ներկայացած՛ Է մէշաղգայէն կացու
դրամ : «Եթէ ներկայ առա քար կութ ի ւ%ը - զօր» րը, երբ կատար՛ուած՛ է մեր ազգաՀալա քումը : թեան մը Հետեւանքով :
Պասկեւիչ կը գրէ ցարին կ՚արժանանայ Աեբ Ղ՝մսւար չէ այլեւս Հանել որոշ եզրակացութիւն ; Պարագան նոյնն է այմմ Հայութեան Համար։
ՎեՀ ափառո ւթեան Հաւանութեան , ա յե ատեն բաա ա • Արտագաղթէ րու նման մեր ներգաղթ - իյ . Ա՝իոլթիւնը իր ներկայ քաղաքական շաՀերուն
րեՀաճեցէք ինձ իրաւասութիւն տալ՝ այդ բարե ներն այ կատարուած են՛ պատերազմներու Հետե - Համապատաււխան գտաւ քաջալերել Հայերու ներ
սիրական գործին յատկացնե ւ այն Հարիւր Հազար ւանքո վ :
ոսկին , որ ինձ տուած էիք ՝&իԼՐաերը մեր կողմը գաղթ ր։ Մե՛ւք ազգովին պէտք է գիտնան ք օգտոլիք
բ. քիուսաստանր աջակցած է Հայերու ազ– աքդ պատ՚ւՀութենէն , որ միչտ չի ներկայանար։
գաՀալաքումին , Համաձայնելով երկր՛որդ պետու Զօրաւոր Հայրենիք ունենալը ամէնէն առաքի թէւի
( * ) Տես .գ Լագեանի «Հայաստան եւ Հ ա յ թեան մը Հետ։ խնդիր է ։
Դատը - վաւեըագյւհր՛* էյ 34, 1946։
դ–~ Ազգա Հաւաք ում կատարուած է /հուսա՛– Գ– ԼԱԶեԱՆ
Fonds A.R.A.M
ուսե՛լ արու համ՛ա՛ր եւ. որմէ ըԼդամէնը ծախսուած է ՚ԲաակաԱ Շա^ժոն^է(^ե^ը
ԱԶ^ԱՀԱՒԱ՚ԲՈԻՄԸ 10 Հազար ոսկի»։
Այս առաջարկութիւնը կ՝ ընդունի եւ տասը (Ե՛ վերջին մազ)
14 Հազար ընտաԼիք,
4 2 0 ասԲՈւաԱ ւ\է՚ւթ\ւ (յքիԱ , Հազար ընտանիքի փոխարէն
100.0ս0 Հոգի խրքատայաստանէն կշ զազթէ իիոլ– ծ. ՀԱՇ11ՒԵ8ԱՐԳԱՐԸ
&արունակ կշ կրկնուի թէ դէպի Հայրե՛նիք սաՀա յաստան : 1925/՛ ապստամբութեան ձախոզումէն վերՀ^
երբեք ներգաղթ աեղի ունեցած չէ, այէ միայն ար– կրզրում ի շրջանէն 7298 ըւ ըտնատանիք ղէնուոլակաւ. գք.ող։.±թիւ1ներուԼ յաիրգեցին
67
սւ ա գաղթ : ԱԼ աա րա կո յս Հա յ ր ե ն ա ս ի ր ա կա\ն Լ պա ~ ԱլտաՀաւէւ »> պատերազմական ատեաններու վճիռները, եւ վա ր–
2467
սւակով է որ այդ մի աքը կ՝ար ձ արծ^ ւի , բայց ան կարսի չրխնէն 4215 Vէէ Հակա* արտակարգ տնօրինութիւԼՀԼեր :
շի Համ ապա տա ս խան եր պա ամ ական իր ողո ւթիւն ** Պայաղլաէ ,, Ապրիլ 2ՅԻ± Տիգրանակեըտի Հրատարակին
ներու, որոնք աեղի ունեցան անցեալ 120 աարինծ* վրայ կախաղան կը բարձրանար Աեւերեկի ցեղա
բոս ընթացքին տ պետն եր էն Շէյխ - Ի-
Գումար՝ 14047 », ԱուՀամէտ խալիտ Պ էն
0 գա ա կա ր է անդրադառնալ թէ ի՛ն չպէս կա - է ր ղր ո ւմ ցիներու մեծ մ ասր կը Հաստատուի էյուպ։ իսկ կայիս 7ին քիԼՐա յայա^Ր մտաւորա
Հա յաս ւո անի մէք ,
տար՛ուեցաւ աղդաՀա լաքումը Հայեր Ախալցիւա եւ Ախալքալաք , կարսեց լնե րլլ Գիւմրի կան Տոքթ. Ֆուատ պէյ : իւրաքանչիւր ղեկավարի
, ինչքան արդի
գլխաւորապէս ո՛ր թուականներուն կազմուեցաւ ՀԱլեքսանդրապոլ) , Արագածի լան քել շ ք Ապարան , կ-ղքրն կսռափնատ կ՚առաէ՝± որգուէին 50-60 Հե -
Հոն Հաստատուեցան ո ւ ինչպէս Թալին, Պայաղիացիսեբշ՝ Աեւանի լ լ ճ ի կողմերը^ Աւելորդներ կամ աշ՚յ րէթակաս երեւելիներ :
միատարր Հայրենիքըւ Տարաչիչէք եւ մասամբ Աուբմալո լի (Ւգգիր) շր– Եւ սակայն քչտական պատմութեան ամէնէն
1826/՛ ռուս –պար սկա կան պատերազմի Հետե - չանը ։ սեւ թուականը կը Համարուի 1925 Մտյիս 29։
ւանքով կը ղրաւուի Երեւանը, էքմրածինը \$Հ7ին։ Երրորդ գաղթը 1853-1856 եր իմ ի պատերադ. Այդ օրն էր որ Տիդրաւ-սւկերտի մեծ֊ մզկիթի
Հայկական զօրագունդ մը \,ե րս ^ ս Աշտարակեցիի մ ին Հետեւանքով տեղի կ՝՛ ունենա յ : 1856 ին Փա Հ՛րապարակին վյայ կախաղան Հանուեցան Ներա »
ղեկավարութեամբ կը մասնակցի կռիւներուն * Նի՛ րիզի մ էք կնքուած դաշին քին Համաձա յն՝ քիուսեբր կուտական Աէյիտ Ապտ իւլ-՚Բատ ե ր էֆէնտի ել մեձ–
քս լա Ա* ցարը խաղաղութիւն կը կնքէ Պարսկաս դարձեալ կը ստի պո լին պարպել գրաւո ւած կարս որդին՝ Աէյիտ ՄուՀամմէտ, ՚Բէմալ Ֆէվղի (քր–
տանի Հետ 1828 Փետը* \Աին - թ՛իւրքս էնչայի դաշ քաղաքն ու րերդը* ինչպէս նաեւ միւս շբքանները։ տերէն Ժբն թերթի խմբագիր), փաստաբանէ Ա՚Էմ–
նագրով : Պայազիտի՝ գաւառէն մօտաւոբապէս տասը Հագար մէտ Թէվֆիք, Հաճի Ախթի, ՚Բէօր Աայիտ եւ Հօ–
Հայեր կնանցն ին քիուսաՀայաստան : ճ>ա Ասքէրի էֆէլտի , նաեւ 85 ցեղապետներ :
Ըստ Տրդ յօդուածի՝ (իո ւսաս տան ի սեփակա - 1877-1,878/1 պատերազմի ատեն ուսերը թէեւ, Դատավարութեան եւ մաՀապատ.իմներու գոր
նո ւթ իւնը կը դառնան Ելեւանի եւ Նախիքեւանի կրկին կը գրաւեն ու կր լքեն կաբինը, Պայազվտը, ծադրութեան ընթացքին, պատեՀոլթենէ մր օգ -
իսաՆութ իլԼնե րը ; Ըստ \2բդ յօդուածի՝ երկու պե բա յց ա յս անգամ Հա յերը ընդՀան րապէս չեզոք տուելով , ձՐ^.ա^Ր ցեզապետներէն Հազարապետ
տութեանց Հպատակները, որոնք Ար աքս ի այս կամ դիրք մը գրաւած էին , եւ /հուսերն ալ չեն աշխա ^իասրմ Պէյ իր Հետեւորդներով կ՚ապստամբի , եւ
ա յն կողմը անշարժ կալուածներ ունին , իլ աւո ւնք տիր գաղթեցնել կաբնոյ Հայութիւնը : ի վերջոյ ձեր բակա լուէ լով կը կախոլի :. իրեն Հետ
կր ստանան երեք տարուան ընթացքին ազատօրէն 1895-18%/ Համիտեան չարգե ր ո լ չբԼան էն է մաՀապատւհի կՀենթարկուին երեսփխան Եուսուֆ
ծախել կամ փոխանակել ըստ լ. ր են ց կամ քին ւ ՛ո ր . կբ պատաՀի չորրորդ ներգաղթը գէաԻ 1հյւսա– Զիա պէյ եւ Րէչիտ պէյ։
Այս գաշինքբ Ն\1քոէա կայսրը \ 6ճ8 Ա արտ 21– Հա յաստան Թ ր ր տ Հ ա յաստան ի զանազան շր քա նն ե - Եւ վերջապէս (քուլիս 7/5», 37 կրօնաւորներու.
ին վաւերացնելէ ետքը, սենատին կուտայ Հետեւ րէ ն ։ Ա յ դ թիւը մ ին չեւ 50 Հազար ցհ յց կը արուի , Հետ կախաղան կը բարձրանայ ապստամբութեան
եալ րարձրագո յն Հ րամ ան բ * «Պաս կաս տա Լ ի Հետ եւ անոնք որ իբրեւ փախստականներ անցած էին բուն ղեկավարը Շէյխ Սայիտ էֆէնտի յ ՚Բիլրտ
կնքուած գա շի ն քի զօր ո ւթե ամբ՝ Պարսկաստանէն ա յ դ երկիրը » ի շխանա ւթիւննե բո Լ կոզմ է ա րժ՝ անա– սլատմ՚ութևան Համար այլապէս սեւ թուական մր
Ո՛ ո ԼԱ ա ս տ ան ին մ իա ց ուած Երեւան ի խանութիւնը ե֊ ցա՚ն ան բարեացակամ վե րաբերմ ունքի Հ ոբովՀ ետեւ ի նչան ա՛ւ. պա տ ո ւո ւթ ե ան Շէյխին մօրուքը կ՚ած՜ի–
Նախիքեւան՝ի խանութիւնը կըՀլամայենք այսոլՀե– ա յգ օրերուն (հուս իո յ ել Թ ո՚լրքիո յ յւԼբաբե րու - լեն եւ կը նախատեն : .
տեւ ամէն ատեն կոչել Հայկական Հյրքան (Ալ.մեան– թիւնները բարեկամական էին (Տես է* Ակ՚ունիի Տունիս 2$ին , պատերազմական ատեանը 93
սքայեա Օպլասթ) ել մուծանել այն մեր մական «Գէպի կռիւի, էք 585) : պետերէ բազկացեա / խմբակի մը մ ա Հապա տ իմ կը
Հինգերորդ եւ մեծագոյն տնօրինէ , եւ աԼմիԳապէս կշ գորհագբէ :
ուաւ (տիտղոսի) մէքի : Այսպէս ով ի)՚ո ւս իո յ կայ ներգաղթը (Թրքա–
սեր բազմ աթիւ տիտղոսներուն վրա յ կ՚աւելնար Հա յաստան ի Համ ա ր աբաագազթ ) տեգր 1լ ո լնենա յ Ասոնց կր յաջորդէն անմեղ ժողովուրդի զան–
նաեւ «թագա ւո ր Հա յ կա կան Հյրքան իի կո՛չո ւմը : 1914^ առաքին Հ ամ աշխարՀա յին պատել ազմ ի Հե գուահ-ային տ Լ ղաՀ ան ո ւթ իւն՚ձ֊ երն ու աքսորը՛ ձմ
Թիւր քմ էն չա յէ գա շիւ քի գո րձ ագրո ւթե ան Հե տեւանքով , գաղթողներու թիւլշ կը Հաշուուի մին րան սաստկաշունչ եղանակէն , ղէպի անծանօթ
տեւանքով , աււաշին անդամ ըԱալով Հոծ թիւով չեւ 300.ՕՍՕ Հոգի , գլխաւորապէս Վ^ասպո լրականի , վայրեր ։ ԲնաշՊւքման քաղաքականութիւնը գործա
Հա յեր կը վերադառնան նե ր կա յ Հա յա ս տ ան ի սաՀ– Պայաղիաի , Բասէնի եւ Տարօնի շրքանէն * դրութեան կր գրուի ծրագրեալ ձեւով։ Այսպէս,
մաննեբէն ներս* 45.000 Հոգի գնդապետ քԼազարոս ք*ա յց գաղթող*, ե րո լ Հազիւ թէ կէս ը ներկա յ մին չ> պատեր ազմ՛ ական ատեանն երը Հ ա լա քական
Լա զա ր ե ան ց ի Հսկողութեան ներքեւ Պարսկաստան Հայաստանի սաՀ մ անն եր ո ւ,ն մէք կը մնա յ , մնաց մաՀավճիռ կ՚արձակէին՝ անկախութեան կողմնա-ւ
ն էն կո ւգալ եւ կը տեղա լոր ո լին գլխաւորապէս Ե– եալը կը ց րո լի Աւ գր կո վկա ս ի եւ Հիւս * կո վկաս ի Ղ/՚Յ ցեղախումբերու պետերուն ել անՀատներուն
բեւանի ու Նախիքեւանի չրքաննեբը, քանի մը Հա. զանազա՛ն վայրերը I դէմ, միւս կողմէ թնդանօթի , ռումբի եւ գնդացի
րի*–ր ընտան իք կ՝ ե ր ի/ աե ՛Լա ր ա բազ եւ Թիֆլի ս * Վեցերորդ ներգաղթը տեղի կ՚ունենայ Հայաս րի կրակին կշ րոճոլէին մարդկային խմբաւորում–
Երկրորդ եւ աւելի մեծ թիւով ներգաղթ մը տանի Հանրապետո ւթեան ատեն, \9\9 ի եւ 1920^ •ւ եր : Օդա։ աւ՚յրր կը ռմբակոծ՜էին ա՚֊ոնց գիլզերը,
գէաի (հուս աՀա յաստ ան տեղէ կ՚ունենայ երկու տարիներուն : Հայրենիք կբ վերադառնան Հիւս • եւ ողչ մնացած թչուառներր ոչնչացման կ՚ենթար1
տարի ետք , ւս յ ււ անգամ ր քա֊լ ա յաստ անէն , դար կոզկասէն Ա՛րեւմտաՀայեր , ՚նոքնպէս քեմալական կւււէին , յատկապէս այդ շյ,չանէն անցնող զօրա
ձեալ սլատ՚Լ րաղմ ի մ ԷՀ Հ եւոե ւանքո ։Լ : շարժումի Հետեւանքով Բիւթանիոյ շրքանէն : Այդ խումբերու կողմէ։
1827 Գեկտ . \$էլ կը սկսին զինուորական գոր օր եբո լքն ԱբտասաՀման էն Հայրենիք վեր ադարձո զ–
ծողութիւնն^ րը (իուսիոյ եւ թ՛ուրքիոյ միչիեւ ։/իու– Բռնագաղթը բնաշՊշ%Բան տւրիչ մէկ ապահով
սերը կր յառաջանան ու կը գրաւեն Արտահանը, ներու թիւր քսան Հազարէն պակաս պիտի չոԼԼայ * ճելն էր; Այս գործողութիւնը տեղէ կ՚ունենար
կարսր՝, Ախալքալակը, Ախալցխան , Պայաղիտը, տակարգ էսանդավառո ւթ իլն կար ամ բողք Հա - Գեկտեմբեր , Յունուար ել Փետրուար ամիսներուն
էրզրումը, Բաբերգը եւ կ՛ր Հսւսնին մինչեւ Կիւ - յո ւթե ան մէք* թէեւ տն տեսական նեղ պա յմ ա՛նն եր ընգՀանրապէս ։ Լեռնային եւ ցուրտ շյ,լաններու
մէւ֊չխանէ ու Տրապիզոնւ Հայերու Համակրանքր՛ գո յո ւթիւն ունէին Հ ա յրե ն իքի մէք , բա յց Հա յաս բնակիչւեբը, առանց սեռի ել տարիքի խարու -
Ռուսերու կողմէն է ։ Պայաղիաի գրաւումին կըմաս– տան ի Հան ր ա պետաւթի ւնը ամէն կերպ քաքալերեց թեան, իրենց բոյներէն խրուելով, ձիւնի եւ սառ–
նաեսհ Հա,կական վաչտ մր, որու զին ո ւո րնե րո ւն Հայրենադարձը, երկու տարուան կարճ ժամանա. նամանիքի վրայէն ամիսներով քալելու կր Հ ււր -
ԼՕ Լ մ Լ Լ ւ • *֊- *- լ * կադրոլէին,
կամի քո ց ի մբ ընթացքին երկու տասնեակ Հազար բոկոտն ու անօթի, Հասնելու Համար
մասին զօր– Պոպով կը գրէ– «Անոնք կը կռուէին եւ Հա յ վերադարձան Հա յաստան ։ Անատօլուի միւս ծայրը; Այսպէս , Պայազիտէն
կր մեռնէին որպէս հերոսներ ,անոնց պետերը միշտ Հա յաստան ի . խո րՀ րդա յ1 ացմ ան ՜23ամեակի ըն– ճամբայ Հան՚ուած՝ կարաւան մը իզմիր կը Հ՚աւսնէր
յառաջ կ ՚ հ բ թ ֊ ա յ ի 1 հ գ ր ե թ է բոլւուբն ալվիրաւոըուհ.
թացիին (1920—1945) ներգաղթ տեղի ունեցաւ Ի– իր Համրած քին 95 առ Հարիւրը կո ր սն ցո լցա՛ծ :
ցա'1»։ (Ազեքսա։նգր Ե՚րէցեանց «Ամենայն Հայոց րաքէն , Տտլնասաանէն , 3)րանսայէն , Պոլսէն շուըք Ո՚մբակ՚ոծո ւթ իւնն երէ փրկուելով, ալերակնե–
կաթողիկոսութիւնը եւ կովկասի Հայք \ Դրղ գա քսան Հազար Հոգի ( 8Ա1ւլաջ . կր կարծենք թէ ա– լ նՀ եւրոլ եււ քարայրն * ե•ր ու մէշ-^ ապաստանած՜
ր՛"–» լ1 ու մանուկները
րում», Ա– Հատոր) : ( * ) լելի էր, 25—30.000)։ ի վերջոյ կ՚իյնային որս–
1829 Աեպտւ 2ին կը կնքուի (հուսաս տա նի եւ Անտարակոյս > Հայաստանի տնտեսական պայ կիներնզօրամասերու ձեռքը; Գեղեցիկները, լլկուելէ
Թուրքիոյ միք եւ. Ադրիանուպոլիսի գաչինքըւ Եւրո մանները աւելի ձեռնտու էին , ո րպէ սգի խազազու— կան զՕՀ րներւ
պական պետութ\իւննե բը մի քամ տեր էին ի նպաստ թեան այգ տարիներուն՝ եօթներորդ ներգաղթը քյւ ղին՚ուո րնե րուն անասնական կիրքին գոՀացում
Օսմ * կա յս րութեան : (հուսեր ը կը պարպեն Պալքա– կատարուէր Հարիւր Հազա֊երով, ինչպէս ո՛ր հ) * տալէ վերշ^, կր քշուէին Անատօլուի թրքական տ՛ոլ–
նի մէք իրենց գրաւած Հողերը,իսկ ասիական բամ– Հա յաստան էն արտասաՀմ ան եկող պատուք. րակնեբ նեյ՛ը, իբՐ^լ աղախին կամ ստրուկ;
նին մէք Թուրքերուն կը վերադարձո լին Արտահա յա յտարարած էի ն բազմ աթիւ առիթներով : քԱ\ո ս ֊ Պայաղիաի շրջանին մէ9, կիներէ, մանուկնե
նը , Կ ա ր ո՛ր , Պա յազիտլլ , կրզրում ը , քի ուս ե ր ո ւն կր տումները մնացին թուղթ ի վրա յ ,անտարակո յսքա– րէ եւ ծերերէ բաղկացած - երկու Հազար Հ՛ոգինոց
մնանԱնապան , Փոթի, Ախալցխան և Ախալքալաք։ ղաքականւ Հաշիւներով, ոբովՀետել նոլոգուած խումբ մ՛ը ոզշ^-ոզք կը թաղեն մե& փոսի մր մէշ^։
Գաշնագր ի յօդ * \3ի Համ աձա յն՝ երկու պետա- էր ՚1 927 Գե կտ • 1 7 ի ռո ւս թ ր քա կան բարեկամ ո Լ - Վա1այ լճին Հիւսիսային կողմը 27 Համբաւա
թիւնները ներում կը շնորՀեն իրենց այն Հպատակ թեան գաշինքբ։ ւոր ընւտան իքն երու այրերը գլխատելով, գիակնե–
ներուն ,–՛ ՚ոՀէոնք պատերազմի ատեն աեՀաւատար - Մեր կարծիքով, 1945 Մարտ 19/1 իյ* Միու– րր կ՛այրեն եւ գլուխները ձիերու վրայ բեռցոլցած՜
մ ութիւն ցոյց տուած Էին , եւ մ Է կո լկէս տա ր՛ո ւան թեան արտաքին գործավար պ * Մ Ո լո թո վի կողմէ ցեզախում՛րե րուն կը ցուցադրեն : իսկ սպանն՚ոլաՆ–
ընթացքին ամէն ոք պիտի կրնայ որ՛ոշել իր բնա– Մ ոսկուա յի թուրք դեսպան պ * Ա ե ր պե ր ին եղած Հա յաստան ի ՚մէշ^ , ի վնաս քՒրքաՀայաստանի , ար -
կութեան վայրը , ծախել իր կալուածնհբը եւ գաղ յայտարարութիւն՛ը, թէ 1925 Գեկտ* \1 ի Համա - տաքքն ազդակներու Հարկադրանքին ներքեւ։
թել միւս պետութեան երկի, րը ւ ձայնութիւնը «այլեւս չի համապատասխաներ Թոր Եւ վերջապէս պէտք է եզրակացնել, ֊որ փոքր
Թուրքիոյ Հայերուն Համար ստեղծուած էր կացտւթ-եան ե՚Ն կը կարօտի լոսյյջ բարեփոխումի», ազդի ճակատագրին մէ^ մեծ պետոլթիւններ կ՛ու–
ան տան ե լի վիճակ * ըն դՀ *Հ րամ ան ա տար զօր • Պ –ա ս կարելիաւթիւն ընծա յեց Հա յաստան ին կաղմ ակեր– նւենան երբեմն գրական , երբեմն բացասական ազ
կեվիչ կ^առաքարկէ ցարին գաղթեցնել Հայերը եւ պելու Ութերորդ ներղաղթի Հաբժումրւ 1946^ ա - դեց ո լիէ) ի ւ՛ն ե ր . այդպէս եղա՛ծ է (հոլսաստանը մե
զանոնք լ/ն ակեցնել վրա ս ա ան ել Հայկ* րքանը մառուան ամիսներուն Հաայ՜՜ւաստա ն "չվերադարձան ղի Համար։
20.943, Իրանէն 17.994, Տու–
(ԵբեւաՂ ի գաւառը) ։ Լիբանան-Սիւրիայէն Բայց փոքր ազգերն ալ գիտցած են մաքառիք
Գազթականն երու զետեղման ՛ծախք կը Հաշուէ նասաանէն 6.000, Պուլկարիայէն 4.000 ե լ Ռումա– մեծերու բացասական վերաբերմունքին դէմ եւ
յճտանիք գլուխ 23 արծաթ րուբլի, ըւդամէնր 250 նիայէն քանի մր Հազար • ընգՀ . թիլը 50.761։ օգտում լ անո՝ ց նպաստաւոր տրամադրութիւնն^ -
Հազար արծաթ րՈէ–Րէէ կամ մէկ միլիոն թզթաա ՜Ա՚ենք ցոյց տուինք այն գլխաւոր թուականնե րէ1 է Կէ* ա1Դ ներկայացած՛ Է մէշաղգայէն կացու
դրամ : «Եթէ ներկայ առա քար կութ ի ւ%ը - զօր» րը, երբ կատար՛ուած՛ է մեր ազգաՀալա քումը : թեան մը Հետեւանքով :
Պասկեւիչ կը գրէ ցարին կ՚արժանանայ Աեբ Ղ՝մսւար չէ այլեւս Հանել որոշ եզրակացութիւն ; Պարագան նոյնն է այմմ Հայութեան Համար։
ՎեՀ ափառո ւթեան Հաւանութեան , ա յե ատեն բաա ա • Արտագաղթէ րու նման մեր ներգաղթ - իյ . Ա՝իոլթիւնը իր ներկայ քաղաքական շաՀերուն
րեՀաճեցէք ինձ իրաւասութիւն տալ՝ այդ բարե ներն այ կատարուած են՛ պատերազմներու Հետե - Համապատաււխան գտաւ քաջալերել Հայերու ներ
սիրական գործին յատկացնե ւ այն Հարիւր Հազար ւանքո վ :
ոսկին , որ ինձ տուած էիք ՝&իԼՐաերը մեր կողմը գաղթ ր։ Մե՛ւք ազգովին պէտք է գիտնան ք օգտոլիք
բ. քիուսաստանր աջակցած է Հայերու ազ– աքդ պատ՚ւՀութենէն , որ միչտ չի ներկայանար։
գաՀալաքումին , Համաձայնելով երկր՛որդ պետու Զօրաւոր Հայրենիք ունենալը ամէնէն առաքի թէւի
( * ) Տես .գ Լագեանի «Հայաստան եւ Հ ա յ թեան մը Հետ։ խնդիր է ։
Դատը - վաւեըագյւհր՛* էյ 34, 1946։
դ–~ Ազգա Հաւաք ում կատարուած է /հուսա՛– Գ– ԼԱԶեԱՆ
Fonds A.R.A.M