Page 62 - ARM_19-1947_01
P. 62
* ք քք/քք
ՆԵՐԳԱՂԹԻ էՈհՒԶ է*հսաւվ ԻաՕճհաՌ մասին : Երբեմն քննա,րատ ո ւթի ւններ կ՚ըլչայիՏ&ա–
մասին ւ
ել կուսակցութեան դործռւնէաւթեան
(ՆԻՇԵՐ ՊԱՏՄԱԿԱՆ ՇՐՋԱՆԷ ՄԸ) €եոր Սերունդ» ի չուր լ կամաց կամաց Հոլոք–
Մեր նախորդ յօդուածով (Ցաո.աջ 18 քունէքլա֊բ) ուեցան թո լոր շնորՀալի գրողները։
յ Է քեց ինք թուրքերու վերա բեր ո ւմր ներգաղթի ԽՄԲ— Վերջերս հաղորդած էինք թ է Շթոսթ– Գաղտնի այգ աշ/սատանքն՚եբուն լծուած ԷԻ&
կարտի մէջ յանկարծամահ հղած է վաստակաւոր
Հանգէպ , որպէսղի միտքերու մէք 1լ ա սկահ չմնայ ուսուցիչ մը , էյոպավ Խաւնսհան, 1946 Յունիս 25. մեր խմբի բոլոր անգամները։
ին : Իր մտերիմներէն ընկեր Գ• էյնաթհան այս
թէ ա յգ գործը գէմ է անոնց շաՀ ե բ՛ուն եւ նպաս աոթիլ հետեւեալ տեզեկութիւննհրը կը հաղորդէ Խոսրովը իրենց տունը տրամադրած էր մեր
ողբացեալ ընկերոջ , ինչպէս եւ պատմական շրջանի
տաւոր Հայկ * ՚իատին ու Հա յ մողովուբգին : Եթէ մը մասին մողովներու եւ թերթի Հրատաակութեան Համար,
«այդպէս չրլլար , $՝ոլբքեբբ երբեք պէտք չունէ ին Հակառակ իր եղբօր՝ Արամի ընդդիմութեան ։
ա յգքան իրար անցնելու , մանաւանգ ար Համ րաւ Այսպէս մենք իբրեւ Գա չնա կցականներ ոգե
շաՀած են իրենց սլաղա ր իւեո ւթ եամ ր եւ ան սլա ա - ւորուած էինք միայն «Նոր Աերունդ»ի Հրատարա
կառութեամբ ; Ի/ոսբովր ծնած Էր Վան, Հայկավանք թաղի կուի/ Լամր եւ գրականութիւն , թերթ , գիրք տա
Մ եբ անելիքը , մ եր աղգային քաղաքականս լ - մԷՀ; Բարեկեցիկ եւ մեծ ՛ընտանիքի զաւակ էր : րածելով մեր շրշանակի մէշ֊.
թիւնբ ճշտելու, ատեն պարտաւոր ենք ստուգապէս 1896/՛ Հայկական կոտորածի մամանակ, երբ 7 Շուտով մեր խմբին յանձնոլեցաւ Գաշնակցոլ
գիտնալ թէ ի^նչ կբ մտածէդ է^նչ կր Հետապնդէ տարեկան էր, իր Հայրենի տունը Հյ՚ոյ ճարակ թեան գաղտնի գրադարանը եւ թերթերոլ բաման–
Թուրքբ, անգիտակցաբար անոր կառքին չլծուելու դարձաւ : կարճ մամանակ վերչ* քՕոսրով կորսըն . ման աշիսատանքը :
Համ ււ ցուց իր Հայրը, որ կը թողուր իրեն 5 եղբայրներ Տարիներ անցան։ Գա լոյ ի դաւաճանութեան ել
Գալով * Մ իաւթեան՝, ան յայտնապէս կր քա - եւ երեք քոյրեր :, Տաճատի կողմէ Գաւոյի վրայ կատարուած տե
քալերէ Հա յաստանի Հոգա յին պաՀանքներբ , որով 1904 թուին էր, երբ Միացեալ Կեդր. վարժա ռորի Հետեւանքով, Հալածանք եւ ձերբակալոլ .
Հետեւ ասոնց իբագործում՚բ կր նշանակէ նաեւ իր րանը Հիմնուեցաւ եւ էԱոսրովի մեծ եղբայրը, Ղ,ե– թիւննեբ եղան նաեւ երիտասարդներու մէէ՝; Բան
սաՀ մանն եր՛ուն՝ րնդա բձակումը ու իր՝ գի բքին ՛լօ֊ ւոնգ Ի/անճետն , Լղմ֊րախտ Աղաս ի ի/անճեանի տարկուեցան իյոսրովը, Հմա յեակր եւ ուրիշներ։
բացում բ ի վնաս թուբքիոյ* Հայաստան վա ի յա՛ - Հայրը) տեսուչ նշանակուեցաւ Հ Օսմանեան Ա աՀմ անադբութ իւնն եկաւ, ել աղատ–
գրելով մեծ ի^՜ի^՚ի Հայեբ * ան կ*ամրապնդէ այգ Այդ մամանակ Ի)ոսրովի Հետ դասընկեր եղանք ուեցանք բոլորս ալ ստոյգ մաՀուընէ :
եբկիբբ եւ թէ իր սաՀմանապաՀ \մէկ շրքանը։ Եր Կեդրոնականի մէ^։ Այսպէս դպրոցական սեղանի քցոսրո՚վր, կեդրոնականն աւարտելով, ուսուց
կու կենսական իսնգիրքւեր, ուր կր միանան Ա՚ովետ– վրայ Հաստատուեցաւ մեր մտերմութիւնը : չական ասպարէզ րնտրեց , անմիջական կերպով
նեբու եւ թէ Հայերու շտՀերը։ Կեդրոնակա՛նի բարձրագոյն կարգն էինք։ Մեր օգտակար ըլլալու Համար իր մօրը ել քր՚՚^ը :
ք՝այց ա յ ս երկու գործերը կատարուած ատեն դասընկերներն էին Հմայեակ Մանուկեան , Բարու Առածին տարին ան պաշտօնավարեց Ա . Գրի
Համ ա յնավաբ կո լսա կցո ւթի ւնը , ինչպէս իր մ ե - նակ կապուտիկեան, Արամ Աաֆրաստեան , Աբրա– գոր ԱղչՊլս/ւց Վարժարանի մէ9 իթրեւ այցելու
թոտն է , կբ դիմէ արտակարգ քա բո չո ւթեան։ Ա– Համ Բրուտեան եւ ուրիշներ : Բոլորս ալ չավւաՀաս ուսուցիչ–. Ապա՝ կարմրուոր վանքի մէ^ Հաստատ
լ ն լ ի րնդարձակ ծբագիրն՚եբ Հետապնդելով, ամէն* էինք եւ աչխարՀի չարն ու բարին կրնայինք իրար– ուած որբանոցի մէԸ Բարունակ կապուտ իկեանի
խնդիր կր կապէ պ բո լե տ ա բ ա կան յ ե ղավա իս ո ւ - մ է զանազանել : Շատ անգամ կր ղԴճէինք քտզա - Հետ միասին։
թեան % քական կուսակցութիւնն եբ ո ւ շՈէ֊բք ՚ 1Սոսով կը սիրէր ուսուցչական ասպարէզը :
Ե*– ոբովՀ ետեւ \,եբգաղթի ծրագրի ամենայա– ԱբբաՀամ ք*բուաեան Հնչակետններու Հետ մօ– Աշակերտները իրեն Հետ շատ շուտով կընտելա -
ք՚ող գործագ բ ո ւթեան պա բա գա յ ին ալ ա րտասաՀ– աիկ յարաբերութիւն ունէր եւ կ՛՚աշխատէր Հնչակ– նային, որո՛վՀետեւ կատակասէր , Համբերատար
մանի մէք պիտի մնայ կարեւոր թիլով Հայութիւն , եան գաղափարներ մ եբ մ էք տարածել * Ա ակա յն , եւ ը՛նկերական էր իր վերաբերմունքը։
մեն» պարտաւոր ենք Հեռատես րլլալ * Այս տեսա մե ծամ ասն ո ւթիւն կազմ ող նն բս ՛իա շնա կց ո ւթե ան I)՝ աՀմանադրութենէն վերչ*, Խոս րով ուսուց .
կէտէն մ,ա սնաւո րապէս մեր եկեղեցականն երբ ի– Համակիր էինք, որովՀետեւ այգ չրքանին, 1904 - չական պաչտօն վարեց նաեւ Հեռաւոր Աղբ ակ գա
բենց ելոյթնեբուն մէք կրնան քիչ մր չափ գնել % 1905, րաշնակցութեան գործուն էութիւնք մեծ. ծա֊ ւառի Ա. Բարթուղիմէոս վանքին մէչ*։
()տար. մամուլն ալ սկսաւ գբաղի լ մեղմովդ տեղ ւ֊ալ ստացած էր Վանի՜ մէք , եւ ՀետղՀետէ Վան կր ՀամաշխարՀային՛ Ա* պատերազմ ր սկսած էրէ
տալով զանազան յայտարաբալթիւններու ։ *(յեբ ֊ Հասնէին կոմսր, Արամբ, Իշվսանբ, Աաբգիս Բաբ– 1915^ Վանի Հերոսամարտէն վեր^, ընգՀանուր նա–
գաղթի շուբք օտարները ինչքան քի Լ Հ ետաքրք - սեզեան՚բ, նաեւ էքմիածնական Բաղէշցետնր, ՛Լ՛ ՀանչԴ Հետ 1"ոսրով անցաւ կովկաս , Բագու; Բոլ–՛
բենք, այնքան մենք շա Հ ա ւո ր ենք ւ Մ ելոյեանբ ; շեւիկնե րու տիրապետութեան շրշեան ին մ եկնեց՚ալ
էյեբգաղթի Գ"Բ°~ով անտարակոյս ՚Աովետնեբալ Եր իտասարգո ւթիւն բ կր սիրէր կենդանի գործ։ Պաթում , անկէ Պ՛ոլիս եւ ապա Հաստատուեցաւ
վաբկբ կր բարձրանայ Հիւր բնկալ երկիրներու մէք, ՏակաԼին դպրոց չաւարտած՝ մենք որոշեցինք Յ՚ունաստանի մէշՀ, Աելանիկ։
երբ կր տեսնուի թէ թշուառ , գաղթական նկատ– մտնեք Գաշնակցոլթեան շարքերու մէք։ Այդ ոլգ -
\ուած բազմութ իլններուն՝ տէր կանգնեցաւ քիուսա՛– ղոլթեամբ գիմում կատարեցինք։ Աակայն , մեղի Երկար մամանակ իրմէ լուր չունէի։ 1923/5՛,
տան, մ՝ինչ ուրիշ պետութիւննեբ ղանոնք լքած կարեւորութիւն չտուին ։ Բազմաթիւ դիմումներէ երբ Ամերիկա եկայ , իրմէ նամակներ կը ստանայի
էին.. ՚Լ^՚բք) մեղ գրկեցին մշեցի Տիգռա՝Տ|ի մօտ , զինուած Աելանիկէն ՛յ Ազգային վա րմարանի մէ^է կը պա չ–
Բայց այգքան ով բաւականանալու են Աավետ– խմբով ։ Ան քննութեան ենթարկեց մեղ եւ , զորս տօնավարէր։ Ամ՛ուսնացած էր եւ ունէր ղալա կներ ։
՚ներբ եւ պէտք չէ մղեն մեր Հայրենակիցն՛երը դու պատուիբեցեբ , յանդիմանեց , որ տակաւին Ոգեւորուած էր՛ իր աշխատանքով, եբքանիկ իր
Հ իւրքն կա լ եր կիրն եբ ո լ ներքին՝ քաղաքական րւ - դպրոցական սեղանի վբայ կբ մտածէ ինք յեղափո^ գաւակներով եւ նոլիբուած էր ան՛ոնց դաստ իա -
թեան մ ի քամուիս բլլալոլ ։ խական գործի մասին ։ Աենք վիրաւորուեցանք ,ի բտկութեան :
Այգ տեսակէտէն կբ բաւէ յ է շ ե լ Տ՛ուն աստանի Հարկէ, բայց ստիպուեցանք Համակերպիլ * Աելանւիկէն կան ոն ա ւո բ կե բ պո վ 1լ ա շխ ա տ ակ–
Հայ գաղութի պարագան։ Հելլէն ազատագրական 1907/՚5> աւարտեցինք կեդրոնականը ։ Այլեւս ցէբ <ձՀայրեն իք» ամսագրին* Հյնո րՀ ալի ՚ գբ ի չ ու
պայքարին՝ Հոն լա յնօրէն մասնակցեցան Հայերր , աղատ էինք* Մեր խումբբ պատրաստ էր։ քԱոսրովր նէր, սուր յիշողութիւն*. Ւբ դրուածքնեբբ մեծա
տեղ գրաւելով էամի մէք։ Բայց Գեբմաննեբոլ Հե մեր խմբի ամենաեռանդուն անդամներէն էր , կա գոյն մասով նա լի րուած էին Վասպուրականի ՛անց
ռացումէն ետք սկսած ներքին քաղաքացիական տակասէր գ զուարթ եւ ամէն աշիսատանք տանելու եալ յ ի շատ ակներ ուն Վասպուրականի Հ ին սո -
կռիւներուն ^էք ալ Հայ Համ ա յեավարնեբբ բերին պատրաստակամ ։ վոր ո ւթ ի ւձննե բուն , բարբառին ։ Իբ գր ածն ե բո ւն
մ ա սնա կց ո ւթ ի ւն • ՀակաՀամ ա յնավաբ ի շխանոլ - Ս ենք ա յլեւս պաշտօնապէս Դաշնակցական է- մէք շատ անգամ կը խառնէբ Վանի բարբառ եւ
թիւն Հաստատուելէ ետք, այգ երեւոյթք մեծ էա– էնք։ Մեզ կարղին կարեւորութիւն կուտային գոր ասացուածքներ ։ Հակառակ որ երկար տարիներ
փով շաՀ ագո բծուեցաւ ալ այսօր Հակակբան,/* մը, ծիչները , որոնց մօտ աղատ մուտք ունէինք ։ հա կտրուած էր Հայրենի Հողէն, սակայն Հոգեպէս
եթէ ոչ Հալածանք մր, կվարտա յա յտուի մեր մո– մերով կը խօսէինք Աբամի, Աարգիսի. Հետ։ կապուած էր անոր։
գովուրգին դէմ ; Համայնավարներր մեղմէ աւելի Մեր սկ զբն ա կ ան Հ ետաքրքր ութ ի ւնը գէպի ՀամաշխարՀավին Բ* պատերազմը եկաւ եւ
լաւ գիտեն որ քաղքենի կառավար ո ւթիւննեըը ՛լի– Դաշնակցութեան գրականութիւնն էր, որ ա յգ շ բ ֊ խորտակեց շատերու, ինչպէս ն՛աեւ հ) ո սրովի
տակցա բաբ աւելի 1լօգտագա բծեն օա արն եր ո լ մաս քանին առատ մ ուտք կը գո րծ է բ Վան ։ կեանքն ու ընտտնեկան եբքանկութիւնը * Դ՛արձեալ
նակցութեան բ խնդիրը ^տպաւորութիւն ձգելու Հա Մեր խումբը ՀետղՀետէ շատցաւ։ Մեղ միա ան տ՛ա բաղի ր դարձաւ ել Գերմանի ո յ մէք պար –Հ
մար տեղացի ազգութեան ՚իբայ : ցան կեդրոնականի ուսանողներ , նաեւ Ե րեմ եան ի տա գիր աշխ ատանքի դառն ճակատա՛գիր .վիճակ -
Կբ բաւէ ինչքան մեր մոգովուբգբ իր տուրքը դպրոցէն * կազմուեցաւ Ուսանողական Մ իո ւթիւ^յ : ուեաւ իրեն յ, Գործարանի ժխորին , քիմիական կա֊
տուաւ բոլոր ռազմադաշտերուն վրայ եւ այսօր Կ^ունենա յինք դա ս ա իսօ ս ա կան , վիճաբանական մո– զեբ՛ու շնչումով 14 ժամ մաշեցնող աշխատանքին
կո Վկաս եան մոգովո ւրգնե բու մէք կր ն կատուի իշ– ղովնեբ ։Աեծ թիւով ուսանողներ ներկայ կ^բլէայէն՝ էՂՐՅ""– աոկալ եւ քայքայուեցաւ իր առողջութիւ
խանռւթիւննե բու ամէ\1էն\ վստաՀելի տարրը • մեր Հաւաքոյթնեբուն ; նը..
Գի տեն քթէ Հ ամայնա վաբնեբր գր ա մա տ ի բա - Մ եր ընկերներէն Համ յեակր , \$ոսբո\վը, Բա - հ/ոսրով, որ 35 տարուան մտքի մչակ էր եւ
կան կարգեր ո ւ եւ պրոլետարական յեգափոխոլ - րունակը, Արամբ ուսուցիչներ էին թաղային վաբ– դաստիարակա՛ծ էր ամ բողք սեր՛ունդ մը, ստիպ–
թեան մասին իրենց Համոզումներովդ չեն բամնեբ մաբաննեբոլ մէք ,Հ ետեւաբար *կբ Հ ետաքրքր ուէին ուած էր ֆիղէքական ծանր ա չխտտա՛նք կատարել
Սփիւռքի մասին մեր մ տ աՀո գո ւթ ի ւննե րը • գրական աշխ ատ ան քն Լրով ։ Անո՛նք գրելու ալ մեծ իր Հ ար ազատներու ապրուստը ապաՀովելու Հա -
Անոնք իրենց բոլոր գործերը կբ վարեն Համ*. ըն դո ւնա կութ իւն՛ ունէին։ Աակայն, մի քոց չկար մ ար յ
աշխաբՀային չափանիշով, տարուած են մեծ կն^ աբտա յա յտոլելոլ Գերմանիդ յ պարտութենէն ան մ ի շտապէս վեր^-ւ
ճիռնեբու լուծումով, պայքարելու Համար՝ իրենց* Մեր խւմբը փր մբ որոշեց Հրատարակեւ խմՈ– երբ Գաշնակիցներալ յաղթական բանակը Գերմա
մ է աւելի աՀտրկոլ եւ ղօբաւոբ դրամատիրութեան բատիպ թերթ մ բ՝ Հքյոր Ա եբոլնդդ անունով։ Այգ նիա մտաւ,ամ՛ եր իկեան զինուորի մը միի ցաւ Խոս–
գէմ ։ Չյայտարարուած պատերազմ մբ արդէն կայ թերթին երեւումը երիտասարդութիւնը մեծ խան– րովէն ստացայ նամակ մը, նաեւ ներփակ յօդուած
զանազան եկիրներոլ մէշ, ուր Հայեր կր գտնուին : գավառութեամբ ընդունեց եւ անակնկալ մ ը եղա Լ մը, «էչեր իմ Տուչերէն», որ Հ րատա բ ա՛կո ւե ց ա ւ
Մենք յայտնապէս զգոյշ պէտք է ըԱանք տեղ աւելի իսոՀ եմներոլ եւ պ ա Հ պանողականնե բու Հա «Հայրենիք» ամսագրի 1946 Մարտ
–Ապրիլ
չգրաւելու այգ պայքարներուն մէշ՛. \ մար : Թեբթր բա ւա կան յա րձա կողա կան էր եւ եր Համա -
Աովետներու կուսակցական նպատակներէն կր բեմն կհ՜ու աբտա յա յտութիւննե ր ու խիստ քննա– րին մէշ, իէոսրով ՎանՀոլր անունով։
բի՚ի նաեւ Գա չնակցո ւթեան Հանգէպ ՛ունեցած քա ղատութիւննեբ կ*բնէր մասնալորապէս դսլոո$ Խոսրով կարծես նախազգացեր էր, որ երկա՛ր
ղաքական՛ութի մեր , .որ արտայայտուեցաւ Հրաժա նե չպիտի ապրի; իր կրած տառապանքները եւ Հոգե
րականներու աղմկալի պատմոլթեամբ : րու մէք տիրող ռէմիմի ել դաստիարակութեան կան ամրողչ ապրումները խտաց՛ուցած էր իր այԳ
Ս՛եզի Համար տարօրինակ չէ այգ վերաբե - գրութեան մէշ, որ իր իսկ
Ան կ՝ըսէր այդ գրութեան ապրած՝
րումը, որովՀետեւ Գա շնա կց ո ւթ ի լնր ՛ուրիշներու րեացակամ վերաբերումներ կան որ էլԱելու կը կեանքն էր •
մէշ.
նման լքած չէ իր գաղափարական դիրքերը , քա - զարնենք, կարեւորութիւն չենք տար ,՜ չաբիքԸ
«Ութ անգամ տուն ու տեղ եղած բո՛յն կազ -
ղաքական Համոզումները : Մեղի գէմ ցոյց տրուած՝ չբաղմ ատակելու Համ ար ։ ՜կո յնը ընելու ենք նաեւ
մ ած եւ ութ անգամ ալ տնաքանդ ու բնալեր եղած,
այգ վերաբերում ր մեր զօր՛ութեան նշանն է եւ ՛ոք ւս յս պատմ ական օրե բո ւն *
կատուի նման ձագերուս ճիտէն խածած մէկ երկ–
թէ տ կա բո ւթեան . ՚իաչնակցութիւնը գիտցած է Հայրենիքէն գուբս ^
րէն միւս երկիրը ապալիֆած եմ, Թուրքիայէն
ՐայՅ Ներգաղթի կենսական ի՚նգիրր նկատի օտարութեան մէք ալ զօրաւոր մնալ, որովՀետեւ
Կովկաս, Կովկասէն Հիւսիսային՛ կովկաս, Պոլի" »
առնելով , մենս ստ իւղուած չենք պա յքաբին մաս միշտ իր Հետ ունեցած է վստաՀ ութիւն ը մեր մ ո -
Աելանիկ եւ Գերմանիա , դեռ մէկ ձագուկս ա1
նակցելու : ղովուբդին։ Այո պարագան մեզ կը ստիպէ որ ճա
Մ՚իչերկրականի միւս ափը ձգած, աՀա ամ բողք
ԱնՀ բամեշտ չէ որ մեզի Հանգէպ ցոյց տրուա՛ծ կատագրական սա օր եր ո ւն գիտնանք ամէն\ գնով
կէս գար , 50 երկար տարիներ անցած են իմ ման
ան բարեացակամ վեբաբերմ ուն քբ աւե քի շատ ար արգելք շլլալ ներքին վէճերու, որոնցմէ միայն
կական Հասակէս, \Տ96էն, երբ դեռ 7 տարեկա՛ն
ծարծենք • * . այս կամ այն պատուիրակին մեզի իՒուբքր շաՀ ունի ^ Հայկ +*\՝ատի պաշտպանութեան
էի, մինչեւ այսօր դեռ Հաւատալս չի գար, *Ր եւ՛
դէմ բրած թշնամական ի՚օսքք մեծ տառեր՛ով ար շուբք պառակտ՛ում ստեղծելու Համար։
այսքան տարիներ ապրած եմ»։
ձանագրենք։ Ոէ-բէշ&եբու կողմէ ինչքա՛ն ան բա - Գ– ԼԱԶԵԱՆ
Իր տառապանքներու եւ Հոգեկան ցաւի մէշ,
Fonds A.R.A.M
ՆԵՐԳԱՂԹԻ էՈհՒԶ է*հսաւվ ԻաՕճհաՌ մասին : Երբեմն քննա,րատ ո ւթի ւններ կ՚ըլչայիՏ&ա–
մասին ւ
ել կուսակցութեան դործռւնէաւթեան
(ՆԻՇԵՐ ՊԱՏՄԱԿԱՆ ՇՐՋԱՆԷ ՄԸ) €եոր Սերունդ» ի չուր լ կամաց կամաց Հոլոք–
Մեր նախորդ յօդուածով (Ցաո.աջ 18 քունէքլա֊բ) ուեցան թո լոր շնորՀալի գրողները։
յ Է քեց ինք թուրքերու վերա բեր ո ւմր ներգաղթի ԽՄԲ— Վերջերս հաղորդած էինք թ է Շթոսթ– Գաղտնի այգ աշ/սատանքն՚եբուն լծուած ԷԻ&
կարտի մէջ յանկարծամահ հղած է վաստակաւոր
Հանգէպ , որպէսղի միտքերու մէք 1լ ա սկահ չմնայ ուսուցիչ մը , էյոպավ Խաւնսհան, 1946 Յունիս 25. մեր խմբի բոլոր անգամները։
ին : Իր մտերիմներէն ընկեր Գ• էյնաթհան այս
թէ ա յգ գործը գէմ է անոնց շաՀ ե բ՛ուն եւ նպաս աոթիլ հետեւեալ տեզեկութիւննհրը կը հաղորդէ Խոսրովը իրենց տունը տրամադրած էր մեր
ողբացեալ ընկերոջ , ինչպէս եւ պատմական շրջանի
տաւոր Հայկ * ՚իատին ու Հա յ մողովուբգին : Եթէ մը մասին մողովներու եւ թերթի Հրատաակութեան Համար,
«այդպէս չրլլար , $՝ոլբքեբբ երբեք պէտք չունէ ին Հակառակ իր եղբօր՝ Արամի ընդդիմութեան ։
ա յգքան իրար անցնելու , մանաւանգ ար Համ րաւ Այսպէս մենք իբրեւ Գա չնա կցականներ ոգե
շաՀած են իրենց սլաղա ր իւեո ւթ եամ ր եւ ան սլա ա - ւորուած էինք միայն «Նոր Աերունդ»ի Հրատարա
կառութեամբ ; Ի/ոսբովր ծնած Էր Վան, Հայկավանք թաղի կուի/ Լամր եւ գրականութիւն , թերթ , գիրք տա
Մ եբ անելիքը , մ եր աղգային քաղաքականս լ - մԷՀ; Բարեկեցիկ եւ մեծ ՛ընտանիքի զաւակ էր : րածելով մեր շրշանակի մէշ֊.
թիւնբ ճշտելու, ատեն պարտաւոր ենք ստուգապէս 1896/՛ Հայկական կոտորածի մամանակ, երբ 7 Շուտով մեր խմբին յանձնոլեցաւ Գաշնակցոլ
գիտնալ թէ ի^նչ կբ մտածէդ է^նչ կր Հետապնդէ տարեկան էր, իր Հայրենի տունը Հյ՚ոյ ճարակ թեան գաղտնի գրադարանը եւ թերթերոլ բաման–
Թուրքբ, անգիտակցաբար անոր կառքին չլծուելու դարձաւ : կարճ մամանակ վերչ* քՕոսրով կորսըն . ման աշիսատանքը :
Համ ււ ցուց իր Հայրը, որ կը թողուր իրեն 5 եղբայրներ Տարիներ անցան։ Գա լոյ ի դաւաճանութեան ել
Գալով * Մ իաւթեան՝, ան յայտնապէս կր քա - եւ երեք քոյրեր :, Տաճատի կողմէ Գաւոյի վրայ կատարուած տե
քալերէ Հա յաստանի Հոգա յին պաՀանքներբ , որով 1904 թուին էր, երբ Միացեալ Կեդր. վարժա ռորի Հետեւանքով, Հալածանք եւ ձերբակալոլ .
Հետեւ ասոնց իբագործում՚բ կր նշանակէ նաեւ իր րանը Հիմնուեցաւ եւ էԱոսրովի մեծ եղբայրը, Ղ,ե– թիւննեբ եղան նաեւ երիտասարդներու մէէ՝; Բան
սաՀ մանն եր՛ուն՝ րնդա բձակումը ու իր՝ գի բքին ՛լօ֊ ւոնգ Ի/անճետն , Լղմ֊րախտ Աղաս ի ի/անճեանի տարկուեցան իյոսրովը, Հմա յեակր եւ ուրիշներ։
բացում բ ի վնաս թուբքիոյ* Հայաստան վա ի յա՛ - Հայրը) տեսուչ նշանակուեցաւ Հ Օսմանեան Ա աՀմ անադբութ իւնն եկաւ, ել աղատ–
գրելով մեծ ի^՜ի^՚ի Հայեբ * ան կ*ամրապնդէ այգ Այդ մամանակ Ի)ոսրովի Հետ դասընկեր եղանք ուեցանք բոլորս ալ ստոյգ մաՀուընէ :
եբկիբբ եւ թէ իր սաՀմանապաՀ \մէկ շրքանը։ Եր Կեդրոնականի մէ^։ Այսպէս դպրոցական սեղանի քցոսրո՚վր, կեդրոնականն աւարտելով, ուսուց
կու կենսական իսնգիրքւեր, ուր կր միանան Ա՚ովետ– վրայ Հաստատուեցաւ մեր մտերմութիւնը : չական ասպարէզ րնտրեց , անմիջական կերպով
նեբու եւ թէ Հայերու շտՀերը։ Կեդրոնակա՛նի բարձրագոյն կարգն էինք։ Մեր օգտակար ըլլալու Համար իր մօրը ել քր՚՚^ը :
ք՝այց ա յ ս երկու գործերը կատարուած ատեն դասընկերներն էին Հմայեակ Մանուկեան , Բարու Առածին տարին ան պաշտօնավարեց Ա . Գրի
Համ ա յնավաբ կո լսա կցո ւթի ւնը , ինչպէս իր մ ե - նակ կապուտիկեան, Արամ Աաֆրաստեան , Աբրա– գոր ԱղչՊլս/ւց Վարժարանի մէ9 իթրեւ այցելու
թոտն է , կբ դիմէ արտակարգ քա բո չո ւթեան։ Ա– Համ Բրուտեան եւ ուրիշներ : Բոլորս ալ չավւաՀաս ուսուցիչ–. Ապա՝ կարմրուոր վանքի մէ^ Հաստատ
լ ն լ ի րնդարձակ ծբագիրն՚եբ Հետապնդելով, ամէն* էինք եւ աչխարՀի չարն ու բարին կրնայինք իրար– ուած որբանոցի մէԸ Բարունակ կապուտ իկեանի
խնդիր կր կապէ պ բո լե տ ա բ ա կան յ ե ղավա իս ո ւ - մ է զանազանել : Շատ անգամ կր ղԴճէինք քտզա - Հետ միասին։
թեան % քական կուսակցութիւնն եբ ո ւ շՈէ֊բք ՚ 1Սոսով կը սիրէր ուսուցչական ասպարէզը :
Ե*– ոբովՀ ետեւ \,եբգաղթի ծրագրի ամենայա– ԱբբաՀամ ք*բուաեան Հնչակետններու Հետ մօ– Աշակերտները իրեն Հետ շատ շուտով կընտելա -
ք՚ող գործագ բ ո ւթեան պա բա գա յ ին ալ ա րտասաՀ– աիկ յարաբերութիւն ունէր եւ կ՛՚աշխատէր Հնչակ– նային, որո՛վՀետեւ կատակասէր , Համբերատար
մանի մէք պիտի մնայ կարեւոր թիլով Հայութիւն , եան գաղափարներ մ եբ մ էք տարածել * Ա ակա յն , եւ ը՛նկերական էր իր վերաբերմունքը։
մեն» պարտաւոր ենք Հեռատես րլլալ * Այս տեսա մե ծամ ասն ո ւթիւն կազմ ող նն բս ՛իա շնա կց ո ւթե ան I)՝ աՀմանադրութենէն վերչ*, Խոս րով ուսուց .
կէտէն մ,ա սնաւո րապէս մեր եկեղեցականն երբ ի– Համակիր էինք, որովՀետեւ այգ չրքանին, 1904 - չական պաչտօն վարեց նաեւ Հեռաւոր Աղբ ակ գա
բենց ելոյթնեբուն մէք կրնան քիչ մր չափ գնել % 1905, րաշնակցութեան գործուն էութիւնք մեծ. ծա֊ ւառի Ա. Բարթուղիմէոս վանքին մէչ*։
()տար. մամուլն ալ սկսաւ գբաղի լ մեղմովդ տեղ ւ֊ալ ստացած էր Վանի՜ մէք , եւ ՀետղՀետէ Վան կր ՀամաշխարՀային՛ Ա* պատերազմ ր սկսած էրէ
տալով զանազան յայտարաբալթիւններու ։ *(յեբ ֊ Հասնէին կոմսր, Արամբ, Իշվսանբ, Աաբգիս Բաբ– 1915^ Վանի Հերոսամարտէն վեր^, ընգՀանուր նա–
գաղթի շուբք օտարները ինչքան քի Լ Հ ետաքրք - սեզեան՚բ, նաեւ էքմիածնական Բաղէշցետնր, ՛Լ՛ ՀանչԴ Հետ 1"ոսրով անցաւ կովկաս , Բագու; Բոլ–՛
բենք, այնքան մենք շա Հ ա ւո ր ենք ւ Մ ելոյեանբ ; շեւիկնե րու տիրապետութեան շրշեան ին մ եկնեց՚ալ
էյեբգաղթի Գ"Բ°~ով անտարակոյս ՚Աովետնեբալ Եր իտասարգո ւթիւն բ կր սիրէր կենդանի գործ։ Պաթում , անկէ Պ՛ոլիս եւ ապա Հաստատուեցաւ
վաբկբ կր բարձրանայ Հիւր բնկալ երկիրներու մէք, ՏակաԼին դպրոց չաւարտած՝ մենք որոշեցինք Յ՚ունաստանի մէշՀ, Աելանիկ։
երբ կր տեսնուի թէ թշուառ , գաղթական նկատ– մտնեք Գաշնակցոլթեան շարքերու մէք։ Այդ ոլգ -
\ուած բազմութ իլններուն՝ տէր կանգնեցաւ քիուսա՛– ղոլթեամբ գիմում կատարեցինք։ Աակայն , մեղի Երկար մամանակ իրմէ լուր չունէի։ 1923/5՛,
տան, մ՝ինչ ուրիշ պետութիւննեբ ղանոնք լքած կարեւորութիւն չտուին ։ Բազմաթիւ դիմումներէ երբ Ամերիկա եկայ , իրմէ նամակներ կը ստանայի
էին.. ՚Լ^՚բք) մեղ գրկեցին մշեցի Տիգռա՝Տ|ի մօտ , զինուած Աելանիկէն ՛յ Ազգային վա րմարանի մէ^է կը պա չ–
Բայց այգքան ով բաւականանալու են Աավետ– խմբով ։ Ան քննութեան ենթարկեց մեղ եւ , զորս տօնավարէր։ Ամ՛ուսնացած էր եւ ունէր ղալա կներ ։
՚ներբ եւ պէտք չէ մղեն մեր Հայրենակիցն՛երը դու պատուիբեցեբ , յանդիմանեց , որ տակաւին Ոգեւորուած էր՛ իր աշխատանքով, եբքանիկ իր
Հ իւրքն կա լ եր կիրն եբ ո լ ներքին՝ քաղաքական րւ - դպրոցական սեղանի վբայ կբ մտածէ ինք յեղափո^ գաւակներով եւ նոլիբուած էր ան՛ոնց դաստ իա -
թեան մ ի քամուիս բլլալոլ ։ խական գործի մասին ։ Աենք վիրաւորուեցանք ,ի բտկութեան :
Այգ տեսակէտէն կբ բաւէ յ է շ ե լ Տ՛ուն աստանի Հարկէ, բայց ստիպուեցանք Համակերպիլ * Աելանւիկէն կան ոն ա ւո բ կե բ պո վ 1լ ա շխ ա տ ակ–
Հայ գաղութի պարագան։ Հելլէն ազատագրական 1907/՚5> աւարտեցինք կեդրոնականը ։ Այլեւս ցէբ <ձՀայրեն իք» ամսագրին* Հյնո րՀ ալի ՚ գբ ի չ ու
պայքարին՝ Հոն լա յնօրէն մասնակցեցան Հայերր , աղատ էինք* Մեր խումբբ պատրաստ էր։ քԱոսրովր նէր, սուր յիշողութիւն*. Ւբ դրուածքնեբբ մեծա
տեղ գրաւելով էամի մէք։ Բայց Գեբմաննեբոլ Հե մեր խմբի ամենաեռանդուն անդամներէն էր , կա գոյն մասով նա լի րուած էին Վասպուրականի ՛անց
ռացումէն ետք սկսած ներքին քաղաքացիական տակասէր գ զուարթ եւ ամէն աշիսատանք տանելու եալ յ ի շատ ակներ ուն Վասպուրականի Հ ին սո -
կռիւներուն ^էք ալ Հայ Համ ա յեավարնեբբ բերին պատրաստակամ ։ վոր ո ւթ ի ւձննե բուն , բարբառին ։ Իբ գր ածն ե բո ւն
մ ա սնա կց ո ւթ ի ւն • ՀակաՀամ ա յնավաբ ի շխանոլ - Ս ենք ա յլեւս պաշտօնապէս Դաշնակցական է- մէք շատ անգամ կը խառնէբ Վանի բարբառ եւ
թիւն Հաստատուելէ ետք, այգ երեւոյթք մեծ էա– էնք։ Մեզ կարղին կարեւորութիւն կուտային գոր ասացուածքներ ։ Հակառակ որ երկար տարիներ
փով շաՀ ագո բծուեցաւ ալ այսօր Հակակբան,/* մը, ծիչները , որոնց մօտ աղատ մուտք ունէինք ։ հա կտրուած էր Հայրենի Հողէն, սակայն Հոգեպէս
եթէ ոչ Հալածանք մր, կվարտա յա յտուի մեր մո– մերով կը խօսէինք Աբամի, Աարգիսի. Հետ։ կապուած էր անոր։
գովուրգին դէմ ; Համայնավարներր մեղմէ աւելի Մեր սկ զբն ա կ ան Հ ետաքրքր ութ ի ւնը գէպի ՀամաշխարՀավին Բ* պատերազմը եկաւ եւ
լաւ գիտեն որ քաղքենի կառավար ո ւթիւննեըը ՛լի– Դաշնակցութեան գրականութիւնն էր, որ ա յգ շ բ ֊ խորտակեց շատերու, ինչպէս ն՛աեւ հ) ո սրովի
տակցա բաբ աւելի 1լօգտագա բծեն օա արն եր ո լ մաս քանին առատ մ ուտք կը գո րծ է բ Վան ։ կեանքն ու ընտտնեկան եբքանկութիւնը * Դ՛արձեալ
նակցութեան բ խնդիրը ^տպաւորութիւն ձգելու Հա Մեր խումբը ՀետղՀետէ շատցաւ։ Մեղ միա ան տ՛ա բաղի ր դարձաւ ել Գերմանի ո յ մէք պար –Հ
մար տեղացի ազգութեան ՚իբայ : ցան կեդրոնականի ուսանողներ , նաեւ Ե րեմ եան ի տա գիր աշխ ատանքի դառն ճակատա՛գիր .վիճակ -
Կբ բաւէ ինչքան մեր մոգովուբգբ իր տուրքը դպրոցէն * կազմուեցաւ Ուսանողական Մ իո ւթիւ^յ : ուեաւ իրեն յ, Գործարանի ժխորին , քիմիական կա֊
տուաւ բոլոր ռազմադաշտերուն վրայ եւ այսօր Կ^ունենա յինք դա ս ա իսօ ս ա կան , վիճաբանական մո– զեբ՛ու շնչումով 14 ժամ մաշեցնող աշխատանքին
կո Վկաս եան մոգովո ւրգնե բու մէք կր ն կատուի իշ– ղովնեբ ։Աեծ թիւով ուսանողներ ներկայ կ^բլէայէն՝ էՂՐՅ""– աոկալ եւ քայքայուեցաւ իր առողջութիւ
խանռւթիւննե բու ամէ\1էն\ վստաՀելի տարրը • մեր Հաւաքոյթնեբուն ; նը..
Գի տեն քթէ Հ ամայնա վաբնեբր գր ա մա տ ի բա - Մ եր ընկերներէն Համ յեակր , \$ոսբո\վը, Բա - հ/ոսրով, որ 35 տարուան մտքի մչակ էր եւ
կան կարգեր ո ւ եւ պրոլետարական յեգափոխոլ - րունակը, Արամբ ուսուցիչներ էին թաղային վաբ– դաստիարակա՛ծ էր ամ բողք սեր՛ունդ մը, ստիպ–
թեան մասին իրենց Համոզումներովդ չեն բամնեբ մաբաննեբոլ մէք ,Հ ետեւաբար *կբ Հ ետաքրքր ուէին ուած էր ֆիղէքական ծանր ա չխտտա՛նք կատարել
Սփիւռքի մասին մեր մ տ աՀո գո ւթ ի ւննե րը • գրական աշխ ատ ան քն Լրով ։ Անո՛նք գրելու ալ մեծ իր Հ ար ազատներու ապրուստը ապաՀովելու Հա -
Անոնք իրենց բոլոր գործերը կբ վարեն Համ*. ըն դո ւնա կութ իւն՛ ունէին։ Աակայն, մի քոց չկար մ ար յ
աշխաբՀային չափանիշով, տարուած են մեծ կն^ աբտա յա յտոլելոլ Գերմանիդ յ պարտութենէն ան մ ի շտապէս վեր^-ւ
ճիռնեբու լուծումով, պայքարելու Համար՝ իրենց* Մեր խւմբը փր մբ որոշեց Հրատարակեւ խմՈ– երբ Գաշնակիցներալ յաղթական բանակը Գերմա
մ է աւելի աՀտրկոլ եւ ղօբաւոբ դրամատիրութեան բատիպ թերթ մ բ՝ Հքյոր Ա եբոլնդդ անունով։ Այգ նիա մտաւ,ամ՛ եր իկեան զինուորի մը միի ցաւ Խոս–
գէմ ։ Չյայտարարուած պատերազմ մբ արդէն կայ թերթին երեւումը երիտասարդութիւնը մեծ խան– րովէն ստացայ նամակ մը, նաեւ ներփակ յօդուած
զանազան եկիրներոլ մէշ, ուր Հայեր կր գտնուին : գավառութեամբ ընդունեց եւ անակնկալ մ ը եղա Լ մը, «էչեր իմ Տուչերէն», որ Հ րատա բ ա՛կո ւե ց ա ւ
Մենք յայտնապէս զգոյշ պէտք է ըԱանք տեղ աւելի իսոՀ եմներոլ եւ պ ա Հ պանողականնե բու Հա «Հայրենիք» ամսագրի 1946 Մարտ
–Ապրիլ
չգրաւելու այգ պայքարներուն մէշ՛. \ մար : Թեբթր բա ւա կան յա րձա կողա կան էր եւ եր Համա -
Աովետներու կուսակցական նպատակներէն կր բեմն կհ՜ու աբտա յա յտութիւննե ր ու խիստ քննա– րին մէշ, իէոսրով ՎանՀոլր անունով։
բի՚ի նաեւ Գա չնակցո ւթեան Հանգէպ ՛ունեցած քա ղատութիւննեբ կ*բնէր մասնալորապէս դսլոո$ Խոսրով կարծես նախազգացեր էր, որ երկա՛ր
ղաքական՛ութի մեր , .որ արտայայտուեցաւ Հրաժա նե չպիտի ապրի; իր կրած տառապանքները եւ Հոգե
րականներու աղմկալի պատմոլթեամբ : րու մէք տիրող ռէմիմի ել դաստիարակութեան կան ամրողչ ապրումները խտաց՛ուցած էր իր այԳ
Ս՛եզի Համար տարօրինակ չէ այգ վերաբե - գրութեան մէշ, որ իր իսկ
Ան կ՝ըսէր այդ գրութեան ապրած՝
րումը, որովՀետեւ Գա շնա կց ո ւթ ի լնր ՛ուրիշներու րեացակամ վերաբերումներ կան որ էլԱելու կը կեանքն էր •
մէշ.
նման լքած չէ իր գաղափարական դիրքերը , քա - զարնենք, կարեւորութիւն չենք տար ,՜ չաբիքԸ
«Ութ անգամ տուն ու տեղ եղած բո՛յն կազ -
ղաքական Համոզումները : Մեղի գէմ ցոյց տրուած՝ չբաղմ ատակելու Համ ար ։ ՜կո յնը ընելու ենք նաեւ
մ ած եւ ութ անգամ ալ տնաքանդ ու բնալեր եղած,
այգ վերաբերում ր մեր զօր՛ութեան նշանն է եւ ՛ոք ւս յս պատմ ական օրե բո ւն *
կատուի նման ձագերուս ճիտէն խածած մէկ երկ–
թէ տ կա բո ւթեան . ՚իաչնակցութիւնը գիտցած է Հայրենիքէն գուբս ^
րէն միւս երկիրը ապալիֆած եմ, Թուրքիայէն
ՐայՅ Ներգաղթի կենսական ի՚նգիրր նկատի օտարութեան մէք ալ զօրաւոր մնալ, որովՀետեւ
Կովկաս, Կովկասէն Հիւսիսային՛ կովկաս, Պոլի" »
առնելով , մենս ստ իւղուած չենք պա յքաբին մաս միշտ իր Հետ ունեցած է վստաՀ ութիւն ը մեր մ ո -
Աելանիկ եւ Գերմանիա , դեռ մէկ ձագուկս ա1
նակցելու : ղովուբդին։ Այո պարագան մեզ կը ստիպէ որ ճա
Մ՚իչերկրականի միւս ափը ձգած, աՀա ամ բողք
ԱնՀ բամեշտ չէ որ մեզի Հանգէպ ցոյց տրուա՛ծ կատագրական սա օր եր ո ւն գիտնանք ամէն\ գնով
կէս գար , 50 երկար տարիներ անցած են իմ ման
ան բարեացակամ վեբաբերմ ուն քբ աւե քի շատ ար արգելք շլլալ ներքին վէճերու, որոնցմէ միայն
կական Հասակէս, \Տ96էն, երբ դեռ 7 տարեկա՛ն
ծարծենք • * . այս կամ այն պատուիրակին մեզի իՒուբքր շաՀ ունի ^ Հայկ +*\՝ատի պաշտպանութեան
էի, մինչեւ այսօր դեռ Հաւատալս չի գար, *Ր եւ՛
դէմ բրած թշնամական ի՚օսքք մեծ տառեր՛ով ար շուբք պառակտ՛ում ստեղծելու Համար։
այսքան տարիներ ապրած եմ»։
ձանագրենք։ Ոէ-բէշ&եբու կողմէ ինչքա՛ն ան բա - Գ– ԼԱԶԵԱՆ
Իր տառապանքներու եւ Հոգեկան ցաւի մէշ,
Fonds A.R.A.M
