Page 107 - ARM_19-1947_01
P. 107
.ղէան վկայական,; 139 սովորոյթի, 66՛ ծագուէի կ^ղ Հայերու մօտոաւոբ թիւր Հեաեւե՚ալն է »- Ալփ
Հա; Գաղթ Կե^ զէասհնԽյսկիՌ Կ"մ ազգութեան , 29 ամուսնական վկայագիր , 7 Ա առիթ իմ գ Ավերօն , Պուշ տիւ (հօն, Տ"֊օմ , կառ ,
գոոծոՍԱա թիւՕը իարգմանութեան , 5 զան՛ազան Հ Ժէռ, Հօթ զԱլփ , Հօթ կառօն , Հօթ Փիռէնէ ,Լանա
Փարիզի ե լ Ս՚արսիլիոյ մէչ կարգ մր գիմում– եւ Կառ . 25.000, որոնց \8.0աը Մարսէյլ
/ 9 4 6 ի ը Օթ ա ցքի Ա ն ո են կատարուած– ձեււնՀաս ի շխանո։ թ իւննե րու քաղաքին
, Լիբա՛նա՛նի եւ
մէտ, ի նպաստ տարագիրն երոմւ : Դարձեալ երկու, մէ^Հ Այս շրջանին ֆրանսաՀպատակ
գըասենեակները տուած են զանազան տեղեկու ֊ Աոլրիոյ Հպատակ Հայերուն մօտաւոր թիւն է
հէքք. - Հ տ յ Գաղթ. կեդր– գ.րտ*աաւկԷ6. թրւններ եւ դատական խորհուրդներ՝ բերանացի երկու Հագար :
տոացանք զեկոյց մը որմէ կը քաղենք հետեւեալ /՛է գրաւոր, Հալիլրաւոր գաղթականներու; 9*Հ*/»– Ռօնի , իղէռի եւ Լուառի չրքաՂներՈւ մէՀ բնա
տեդհկոլթիլննւերը.— ո ած են 283 նամակներ Հ կող Հայերու թիւլլ կր գնաՀատուի 16.000, որո՛նց
Գրասենեակշ տուած է 1462 վաւերացուած I ՛հա գթականն եր ո լ իրաւունքներն ու շաՀերը 6.000^ Լիոնի՜ մէչ. Տէսին՝ 2.000, Հիէ՚ն եւ կ,,; օ.
վկայականներ, 593 տեղեկատու, վկայականներ եւ ւ^աշտպանելու նպատակովն Գրասենեակին կատա– պշլ՝ \500ական ։
4.Ղայագէ՛Ր եւ 162 վկայագիր անձնա՛գրի տուրքէն չէած բազմաթիւ դիմումներ ր ընգՀան րապէս յաջո Արձա-նագրոլթիլքլէներր չեն աւարտած– տակա -
աղատ կառուցանելու մասին։ ԸնդՀ . գումար 2217 ղութեամբ պսակոլած են։ ԳոՀունակութեամ՝բ տե լին Փարիզի շրչանին մէչ, ուր Հա յերր ստուար
վաւերագիր ։ ղեկացանք, որ անցեալ տարի Արտաքին Նախարա թիւ ՛էր կը. կազմեն , մօտաւորասլէս 35.000 Հողի։
Մարսէյլի դրա սենեակը էիր կողմ Է տուած– Է րութեան մօտ կատարած մեր խնդրանքը 158 Հաէ(. ։*%^;«*^^
459 վաւերացուած եւ. 281 տեղեկատու վկայագիր– յաղթականներու եւ իրենց ըֆտանիքնեըու «Հպա ԳԱ՚ԼՈԻԹԷ ԳԱղՈՒԹ
՛հեր» Համագումար 740 վաւերագիր հ տակութիւնը ան՛որոշէ բացատրւթեան մասին, ըն–
Տեղեկատու վ1լա յադի բներն^ են* 1655 ծ՚ննդ– գ ո լնուա՛ծ եւ անոնց տրուած Է ծագումով Հայ ԱՍՏՈԻՆՄկ ՎԱԽՑԻՐ^
Օէրակումը^։ ՝՝՝՝՝-
բանաստեղծութեան ֆրանսական վարչութիւնը կը մերմէ բ Հատու-
՚(յեկրասովի մէջ ա՝բմ՜էքա ոում տալ պատերազմ ի Հետեւանքով
նիւթապէս Պոլսռյ ԱաբմարաԱկյւ գրէ (18 8ոՆ(աՆԱ1ր) .—
ւոր են իբ սրտառուչ բանաստեղծս ւթիւններ ը
Բ\ելինս կի ին , էին աս ուած Հայ գաղթականներուն : Յենլով 1933/
նո լիր ուած ռուս մեծ–, մոոովրգավաբ քՒրքաՀայութեան ընգՀ * ՝մ ո զո վին կողմէ պար
կերպար ՀՀոկտ . 28/ պա յմ անցագրին 1 ^էբդ յօդուածին վրա յ՛
Զերնիշեւսկիին, Գօբրօլիւբովին , որոնց սաւանքի քուէ ստացած եւ շաբաթ մր առաջ դա -
նոր Ո*ուսաս– եւ յ ի Լեցնելով այն իրողութիւնը թէ բան սա բ ը ֊
ներուն մէՓ կր ՚ տեսնէք բարձրացող տա կան վճիռով դատապարտուած Գէորգ արք *
նակող Հա յերը զինուորական ծառա յ,ո ւթեան են -.
աանի Հերոսական դիծերը ։ Ար ս լան ե ան երէկ իր բեզնաւո ր ՛կենսագրութեան
բոն ակտ– թարկուեցան ,խնդրեցինք պատկան ՛ի շիան ո ւթ իւն
քաղքենիէ ստրկութիւնք եւ ցարական վրայ աւելցուց ՜ խարան մը, որ յաւիտեան ան^ն -
լութ ի ւնբ , կր կաշկանդէին մո ղո՚վո լրգին սա եղ ֊ նե բէն , արպէսղի պատերազմ ի պատճառով վնաս– ջելի պիտի մնայ :
•ծ ագոբծական թաիչքը եւ կապարի ծանրութեամբ ուած գաղթականներ բ Ց) չ՛ան ս ա ց ին եր ո լ նմ ան Հ ա–, Տեսնելով ոբ պիտ ի չկարենա յ օձիքը ագատե /
արդարութեան
կբ ճնշէին անոր ընդերքին մէջ պաՀ ուած տաղանդ տուցում ստանան իրեն ց կրած վնասնե բուն ; * ան պա ր տ ե՜լի ձ եռքէն , Աբսլանեան
ներուն վրայ , թ ո յ լ Հաալով անոնց յո յս աշխարՀ Ուրախ ենք Հաստատելու որ կառավաբութիւ— ա բ քեպիս կո պո ս -,. երէկ ՛յդգն եց դիմեք
գալ. նր նպաստաւոր լուծում մըն է տուա՛ծ մեր խնդ ՛ի ս թան պոլլի Հ իմ հական 9րդ դատարանին , պա
•֊ իսկ այն եզակի խիզլախնեիը, որոնք իրենց րանքին : Ն՛ո յնպէս նպաստաւոր ընդունելութիւն Հ անջելո-վ որ ջնջուի լուսաՀռռի Նարոյեան պատ -
բացառիկ կամքի եւ Հզօր միտքի շնորՀիւ, ճ՛եղք գտած է մեր գիմ ումը նախկին՝ պատերագմ իկնե– բ իա բքին կտակը •
էին բացած նեխած՜ ոստիկանական վարչաձեւի րու եւ պատերազմի ղոՀերու նախարարութեան Մ ոռնա լ՚ով որ այգ կտակը արդէն իսկ վաւե -
վրայ մաՀուան սպառնալիքն
մէջ , անոնց կեանքին կարգին կր պատկան էր նաեւ պատերազմի քաղաքային ղոՀեբու մօտաւոր ազգա բացուած եւ ն ո լի ր ագո բծուած է , Ար ս լան ե ան
էր կա խո լած ։ Ատոնց կաններուն կենսաթոշակ տրուելու մաոին ։Այմմ կր արք * դատարանին յանձնած է իր սա ո րագբութ իւ–
ՆէԴբասով X սպասենք ելմտա կան նախարարի Հաւանութեան ։ նր կրող աղերսագիր մը, ուր կը Համարձակի գրեք
•.Լեն ինը կբ սէրէր ո լ կր գնաՀատէր Ն ի կրասովի, Հայ գաղթականներու^ արտասաՀմանի մէջ \ու– թէ լուսաՀոգի Նարո յեան ^ատ * ին կտակբ
ստեղծագործութիւները :
.նեցած կալուածներուն գրաւումին վերջ տրուած է
Ն իկրաս ով փր (ք՜ամ ան ակ ին բսած է (հուսաս՛՝ - շնորՀիլմեր դիմումներուն, Գաղթականաց Վերա Ա՛ Անճփշգ է**— 2.'Այդ տեսակ կտակ մը գո֊>
տանի մասին* • տեսչին եւ Արտաքին նախարարին բաբե Հ՛ա՛ճ կար յութիւն չո՛ւնի* 3. Այգ կտակը շինծու է \\\
Դ՝ո/ւ եւ խզ-սա֊կ , դո՛ւ եւ. աււատ, գագրութեամբ։ հի ջանքերու չնոբՀիլ Հ^Գաղթա - Այնքան անլուր , այնքան ապշեցուցիչ եւ ւա յն.
Գււ՚Ն եւ հզօր, դո՛ւ ել ա)1ա.ւժ
Մայր Ռռլսիա : կաննեբու Օգնութեան Ընկե բային Ապասաբկոլ - աստիճան աՀաւոր է դէպքը, որ մեր ԳոԻէՏ^ հ.Լ\
կարկամի
թիւն^էն ՚(Տշողշ© Տօշա1 յ՚Յււճշ տւ^ Ըւատաոէտ) 16 եւ բառ չենք գտներ մեր զգացումներն ու
(յախա յեղափո՛խական Ո՚ուսաստանը նկարւս - սն տո ւկ ն ո ր Հագուստ տ րռւած է Հա յ բարեգործա մտած՛ո՛ւմները արտայայտելու :
գրած ատեն, մեծ առաջնորդներ Լենիսն ու Աթա– կան մ արմ իններուն , գաղթականներուն բաշխուե Գմուար չէ ըմբռնեք մեր կացութիւնը, երբ կր
էինր իրենց ելոյթներուն մէջ օգտագոբծած են. բա լու Համ ար ։ Ա յս Հագուստներ բ նոլիրուած էին տեսնենք բարձրաստիճան Հայ եկեղեցական մը ,
նաստեղծին այդ յայտնի տողերը ։ Ն իկրաս . Ամեբիկեան կարմիր 1Ա ա չին կողմէ ։ ւ; ր վ։ ո խան ակ պաշտպան կանգնելու լուսաՀոգի
սւսուցիչներոլքւ Հոս։ միասին , էլ ե րաւլէ ր աեէէ– ո ր ՜ ՚ • Հայերս՛֊ . Հ,յՅՀփադՀ^*(ֆղւ՝ա%էւասյի ֊մ՚Է^֊՝ աէԽկՀէրաէԽար* ՚<,է հհ, ար ի ա ր քքւ մը կտակին , ըե գՀակառա կն կը
Հայրենիքս՝ ազատագրուած քաղքենի ստրկութե մր Հիմն՛ելու մասին, Ղ*րասենեակս ծրագիր մր յանգգնի ուրանալ զայն, որպէսղի Ադգ * Հի լան -
նէն եւ ցարական բռնակալութ՛ենէն , ան կր ձգտէր պատրաստած եւ յան ձնած Էր Գաղթ* Վերատես՛ու գանոցը զրկ"ւի կարեւոր կտակէ մ ը եւ ինքնակո ք
որպէսղի մայր քի ուս ի ան դառնայ Հզօր , առատ ո՛ւ չին ։ Ասոր Համ ար նախատես ուած Էր չոըս միլիոն տեզապաՀի մը գրպանը մտնեն լուսաՀոգի պատ -
աղատ երկիր։ Անոր երազը իրականացաւ միայն ֆրաֆք։ Վեբատեսուչբ իր տրամադրութեան տակ Ր իա լ՛քին խնայած լումաները *
իոբՀբգային կարգերուն մէջ ։ Նիկբասովի մեծ այդքան կարեւոր գումար չունենալով՝ Փարիզի ինքեա խարանո ւմ ի. այս դատը յետաձգուեղաւ
կտակարարներու
Հայրենիքը՝՝ Լենին - Ա թալին ի կուսակցութեան Հա լ Աղքատախնամը ձեռնարկած– Է պատսպարան՛ Փետրուար \ 7՝ին , լսելու Համար ::
ղեկավարութեամբ ազաաագբ ո ւե լո վ ցարական մը մարգարեՀ 25 ծերունիի Համար։ /փոխանորդներուն առարկութիւննեբը բան չի մնար
արք*ին*
բռնակալութեան ծ ան ր շղթանե բէն , դարձեր է ի - Ջ՛եռն՛ա րկա՚ծ ենք չ։ անսայ ի Հայերու մարդա–
վախցի՛ր ։
րօք ազատ , առատ ու Հզօր երկիր եւ անդուլ կը ՛կո Համարին , սակայն վերջնական արդիւն՛քը չունինք Ա յս պա յմ աննե րո ւ ն մ էջ Ուրիշ
վէ է .իր եւ Համ այն մ արգկո ւթե ան լուսաւո ր ճամ - տակաւին ; - մեղի , բայց եթէ յիշեցնել ուրացող
ոան , ԱՐՏ • ՈՍԿԵՐԻՋԵԱՆ Ֆրանսայի զանազան նաՀանգն՚եբու մէջ բնա– Արբազա՚նց , գոնէ Աստուծմէ
<ՅԱՌԱՋ»Ի ՊԱՏՄՈՒԱԾՆԵՐԸ ցայ ամբողջ մարմինովս ։ վ է արդեօք , ո®ր կոդ. տասխանեց րրած Հարց՛ումներուս , աւելցնելով
ԻԱչպհս ագատեթսլ
մերէն , եւ կամ ռբ գիւղացի • Այսպիսի մտաաան– թէ՝ ան Հայ չէ այլեւս : ՛Բիւրտր ինքն ալ չէր դի -
ջութիւենեբով ա յգ դի Լե ր մ ինչեւ ուշ մամ ան ակ տեր թէ ո"ր գիւղէն կամ որ երկրէն է • իր պատ
արթուն մնացի : մելով գեղեցիկ Այշէն ուրիշ ՛քիւրտերու ձեոքէն էր
գեղադ ՎառվաոհԱ Յաջորդ օրը ուղղակի դիմեցի քիւրտ Հանըմիս առած, որոնք– զայն պիտի սպաննեն եզեր։
Հասկնալու Համ ար թէ ,ոբքառն ճ ի շտ էր սպասու– Աուանց Հայերէն բառ մր խօսելու իմ գիտցած՛
1915/՛ Համատարած ջարդի օրերուն , Հազարա Հիին ըսած բ ։ Եւ իրօք , Հանըմս ալ կրկնեց նոյն կիսէլաաար Հայերէն՛ովս , ու նաեւ առանց ստուգե
խօսքերը ։ ինծի կր մնար օր առաջ տեսնեք Հայ աո– լու Այչէիս ո"րտեղացի յէլլալր, կոտրուած սրտով
ւոր Հայ որբերու կարգին , խեղճ Վառվառէն աք ջիկբ։ Խնդրեցի Հաձ>ըմէս որ ՛եթէ կարելի է գ1՚ս դուրս եկայ "Բիւրտին տունէն : Բ՚էել ես ալ փոքր
խլուած էր իբ մօրը գրկէն ու ինկած ՛Քիւրտերու տանի ու ծանօթաց՜ւ. է ան ո ր Հետ ։ իմ Հաւատարիմ ՛էի տարիքով, երբ բաժ՜ն ուեցա յ՛՛ծնողքէս ^ Հազիւ
ձեռքը ։ Հաղիլ ՜ինը տարեկան , շուտով կյէ մոռնաք աշխատանքիս շեորՀիւ չափաղանգ սիբուած էի թէ՛ 10 տարեկան , բայց Հայկական ոգին միշտ վառ էր
մայրենի լեզուն եւ կը դառնայ կատարեալ ՝ի՝րտոլ— Հանըմէս եւ թէ բոլոր տնեցին եր էն ։ Ազնիւ քիւրտ մնացեր մէչս։ Տարագրութենէն՝ չորս տարի վերչ
^ Հ ի մը, Այշէ անունով ։ Ամբողջ դիւ֊ղբ կր Կ.ոէէր կինը սիրով ըԼ ղունեց խնդրանքս , ու անմիջապէս գտած էի Հրաշքով ազատուած երկու եգբայրներս ,
«ԱյԼէ ոյըն» (գեղեցիկ Այշէ) ։ Ս՚օրբ գրկէն ղինքր մ իա սին գաց ինք Վառվառէ ին բնակած տունը ։ ծանօթացած էի ՚ ո լ ր ի չ Հա՛յ բեկորներու , որոնք ցիր
խլող ՝քՀիլրտը զաւակ չունենալով՝ Անշէն կը կնքէ Նախապէս Հանըմըս յայտնեց մեր գալու նպատա ու ցան ինկած էին ասդին անգի՛ն է Ե ր րեմնքԱ ար բերդ
իրեն Համար իբրեւ Հոգեզաւակ ։ Ամբողջ տնեցին կը եւ ապա դառնա քով ինձ ըսաւ, ԱՀաւասիկ, ՚քազաքր գացած ատենս տեսած էի Հայեր, որոնեք
նեբը կը գուրգուրան գեղեցիկ Այչէին վրայ ։ Ոչ քու ուզ՛ած Հ այ աղջիկը X այլեւս ա.ղատ էին ու կր զբազէ ին իրենց սեփական
միայն Այ շէն կը մոռնայ իր Հայ բԱալը, այլ ամ– Ամօթխած Վառվառէն կասկարմիր կարեցաւ գործերով։ Կր մտածէի այլեւս առիթով.՝մր փա
րողջ ԼՐջա<սԻ ^իւրտեբը ղա յն կ՚անուանէին Հիւ - քիւրտ կնոջ յայտնութեան վրայ * նախ չՀասկցաւ խիլ ե լ աղատոլիլ վեց տարուան գերութենէն ու
սէյնին ագջիհ.11՚՛ մէկ ատելութիւն իր Հասա - թէ ի^ն՚չտ ըսել էլ.ո լզէր՝ Հտնբմս ; ԸնդՀանոլբ խօ Հաստատուիլ ծննդավայրս (Բազմաչէն՝) , մանա -
կա կից քի ւրտ աղջիկն եր ու միջեւ ։ Լաւ Հ աղուա՛ծ , սակց՛ութիւն մը սկսաւ բո քորիս մէջx Հ՛ոս միջան ւանդ որ բաւական թիլով գիւղացիներ , որոնք
լաւ խնամուած, Վառվառէն ամէնէն գեղեցիկն էր՚Հ կեալ ըսեմ , որ ա յս Քիւրտերը ե րբեք պէտք չէ նոյնպէս Հրաշքով ազատուած ,եկած Հաստատուած
Իր խնձորի նման կարմիր այտերը, շէկ եւ ե ր կա բաղդատել մեր գիտցած սովորական վա յբագ էին գիւղշ։
լ՛ ւսՀ իւս մազերը, գրաւած էին բոլորին ուշադրու քիւրտերուն Հետ ։ Ասոնք ֆյարբեբդի արեւմտեանք ք ՝ ա յ Յ երթալէս առաք կ՝ուղէի որ Վառվառէն
թիւնը X շրջանի մէջ ապրող կՈՆՈմանք>ի Քիւրտևբն է ի% , ա/ ազատոլի այդ կեանքէ՛ն , մանաւանդ որ ամուս
Քիւրտ Հիւսէ յին Հպարտ էր որ երեսունտննոց ո բ՛ո նք իրենց վա բք ո լ բա բքո վ յար եւ նման էին նացնելու խոսքեր ալ կ՚ըըային իր մասին։ Ո՞ր
գիւղին մէջ ամէնէն գեղեցիկ աղջիկը իրն էր։ Հայերու., Հազուագէպ են այնսլի ս ին ե ր , որ Հայեր քիւրտ տղան պիտի չոլզէր Վառվառէ ին պէս գե ղԼ -
1921/ գարնան ես ինկայ այն դիւղբ , "ւբ 1լապ֊ սսլաննած ըլլա յին ։ ցիկ կիս ունենալ; Յաճախ կր Հետապնդէի ղինքր
րէր գեղեցիկ Վառվառէն վեց տարիէ ի վեր, կտ առա նձին տեսնելու Համար։ կարծես ՚ք՚իւրար՝ կռա–
րուած աշիարՀէն • Տակաւին անծանօթ գէ՚֊ղէ Մեր րնգՀանուր խօսակցութեան միչոցին, իմ
բնակիչներուն, երբեք մտքէս չէր անցներ թէ Հայ կարգիս քանի մբ Հարցումներ րբի Այշէք,ն , քրտե– Հած էր միտքս, մէկ քանի անգամ անուղղակի րս–
կայ գիւղին մէջ՛. Իմ բնակած տան մէջ կար քիւրտ րէն, Հասկնալու Համար թէ ո՞ր տեղացի եւ ինչ պառԼալիքներ ըրաւ ինծի , խստիւ կր Հսկէին նաեւ
սպա սո ւ** ի մր : Ջեմ գիտեր ինչպէս ե զալ օր մր , պէս ազատուած է, բայց ոչ մէկ պատասխան կր ֊Վառվառէին վրայ։ Այլեւս բաւական Հասուն աղ
իւօսակցութեան մր րնթացքին , ՛Գիտե՞ս , ծ"«–– ցայ ստանալ։ Ըն դ Հ ա կ ա ո ա կն երեսր դաբձուց եւ ջիկ էր., առանձին չէէն ձգեր որ դաշտ երթայ։ Ես
սոլֆ , ըսաւ, այս գիւղին ամէնէն գեղեցիկ ազ^ի^
տեսակ մր ղմ-գոՀութիւե յայտնեց որ ես իր Հա ք ալ չափազանց զգոյշ էի իմ քայլերուս մէչ. գիւ
կր Հայ մը՚ն է; Հա՞՛յ , կրկնեցի ես, Հոս Հայ ալ ՝ՌԼԼա՝ԼոՎյԼ Կր Հետաքքէքրուիմ. նախ ուզեց րսել թէ ղին մէչ երբեք չէի ուզեր մօտենալ իրեն;
կա՞յ : ֊ Այո , Այչէ կ՝շսեն իրեն : ինք Հայ չէ, Հետեւաբար աւելորդ են իմ Հարցում պետրոս ՄւաւԻԿԵԱ՚ն
Երկար ատեն է ի վեր Հայ տեսած չէի , ցանցուե ներս : Իրեն փոխարէն քիւրտ Հիւսէյինն էր որ պա. (0
Fonds A.R.A.M
Հա; Գաղթ Կե^ զէասհնԽյսկիՌ Կ"մ ազգութեան , 29 ամուսնական վկայագիր , 7 Ա առիթ իմ գ Ավերօն , Պուշ տիւ (հօն, Տ"֊օմ , կառ ,
գոոծոՍԱա թիւՕը իարգմանութեան , 5 զան՛ազան Հ Ժէռ, Հօթ զԱլփ , Հօթ կառօն , Հօթ Փիռէնէ ,Լանա
Փարիզի ե լ Ս՚արսիլիոյ մէչ կարգ մր գիմում– եւ Կառ . 25.000, որոնց \8.0աը Մարսէյլ
/ 9 4 6 ի ը Օթ ա ցքի Ա ն ո են կատարուած– ձեււնՀաս ի շխանո։ թ իւննե րու քաղաքին
, Լիբա՛նա՛նի եւ
մէտ, ի նպաստ տարագիրն երոմւ : Դարձեալ երկու, մէ^Հ Այս շրջանին ֆրանսաՀպատակ
գըասենեակները տուած են զանազան տեղեկու ֊ Աոլրիոյ Հպատակ Հայերուն մօտաւոր թիւն է
հէքք. - Հ տ յ Գաղթ. կեդր– գ.րտ*աաւկԷ6. թրւններ եւ դատական խորհուրդներ՝ բերանացի երկու Հագար :
տոացանք զեկոյց մը որմէ կը քաղենք հետեւեալ /՛է գրաւոր, Հալիլրաւոր գաղթականներու; 9*Հ*/»– Ռօնի , իղէռի եւ Լուառի չրքաՂներՈւ մէՀ բնա
տեդհկոլթիլննւերը.— ո ած են 283 նամակներ Հ կող Հայերու թիւլլ կր գնաՀատուի 16.000, որո՛նց
Գրասենեակշ տուած է 1462 վաւերացուած I ՛հա գթականն եր ո լ իրաւունքներն ու շաՀերը 6.000^ Լիոնի՜ մէչ. Տէսին՝ 2.000, Հիէ՚ն եւ կ,,; օ.
վկայականներ, 593 տեղեկատու, վկայականներ եւ ւ^աշտպանելու նպատակովն Գրասենեակին կատա– պշլ՝ \500ական ։
4.Ղայագէ՛Ր եւ 162 վկայագիր անձնա՛գրի տուրքէն չէած բազմաթիւ դիմումներ ր ընգՀան րապէս յաջո Արձա-նագրոլթիլքլէներր չեն աւարտած– տակա -
աղատ կառուցանելու մասին։ ԸնդՀ . գումար 2217 ղութեամբ պսակոլած են։ ԳոՀունակութեամ՝բ տե լին Փարիզի շրչանին մէչ, ուր Հա յերր ստուար
վաւերագիր ։ ղեկացանք, որ անցեալ տարի Արտաքին Նախարա թիւ ՛էր կը. կազմեն , մօտաւորասլէս 35.000 Հողի։
Մարսէյլի դրա սենեակը էիր կողմ Է տուած– Է րութեան մօտ կատարած մեր խնդրանքը 158 Հաէ(. ։*%^;«*^^
459 վաւերացուած եւ. 281 տեղեկատու վկայագիր– յաղթականներու եւ իրենց ըֆտանիքնեըու «Հպա ԳԱ՚ԼՈԻԹԷ ԳԱղՈՒԹ
՛հեր» Համագումար 740 վաւերագիր հ տակութիւնը ան՛որոշէ բացատրւթեան մասին, ըն–
Տեղեկատու վ1լա յադի բներն^ են* 1655 ծ՚ննդ– գ ո լնուա՛ծ եւ անոնց տրուած Է ծագումով Հայ ԱՍՏՈԻՆՄկ ՎԱԽՑԻՐ^
Օէրակումը^։ ՝՝՝՝՝-
բանաստեղծութեան ֆրանսական վարչութիւնը կը մերմէ բ Հատու-
՚(յեկրասովի մէջ ա՝բմ՜էքա ոում տալ պատերազմ ի Հետեւանքով
նիւթապէս Պոլսռյ ԱաբմարաԱկյւ գրէ (18 8ոՆ(աՆԱ1ր) .—
ւոր են իբ սրտառուչ բանաստեղծս ւթիւններ ը
Բ\ելինս կի ին , էին աս ուած Հայ գաղթականներուն : Յենլով 1933/
նո լիր ուած ռուս մեծ–, մոոովրգավաբ քՒրքաՀայութեան ընգՀ * ՝մ ո զո վին կողմէ պար
կերպար ՀՀոկտ . 28/ պա յմ անցագրին 1 ^էբդ յօդուածին վրա յ՛
Զերնիշեւսկիին, Գօբրօլիւբովին , որոնց սաւանքի քուէ ստացած եւ շաբաթ մր առաջ դա -
նոր Ո*ուսաս– եւ յ ի Լեցնելով այն իրողութիւնը թէ բան սա բ ը ֊
ներուն մէՓ կր ՚ տեսնէք բարձրացող տա կան վճիռով դատապարտուած Գէորգ արք *
նակող Հա յերը զինուորական ծառա յ,ո ւթեան են -.
աանի Հերոսական դիծերը ։ Ար ս լան ե ան երէկ իր բեզնաւո ր ՛կենսագրութեան
բոն ակտ– թարկուեցան ,խնդրեցինք պատկան ՛ի շիան ո ւթ իւն
քաղքենիէ ստրկութիւնք եւ ցարական վրայ աւելցուց ՜ խարան մը, որ յաւիտեան ան^ն -
լութ ի ւնբ , կր կաշկանդէին մո ղո՚վո լրգին սա եղ ֊ նե բէն , արպէսղի պատերազմ ի պատճառով վնաս– ջելի պիտի մնայ :
•ծ ագոբծական թաիչքը եւ կապարի ծանրութեամբ ուած գաղթականներ բ Ց) չ՛ան ս ա ց ին եր ո լ նմ ան Հ ա–, Տեսնելով ոբ պիտ ի չկարենա յ օձիքը ագատե /
արդարութեան
կբ ճնշէին անոր ընդերքին մէջ պաՀ ուած տաղանդ տուցում ստանան իրեն ց կրած վնասնե բուն ; * ան պա ր տ ե՜լի ձ եռքէն , Աբսլանեան
ներուն վրայ , թ ո յ լ Հաալով անոնց յո յս աշխարՀ Ուրախ ենք Հաստատելու որ կառավաբութիւ— ա բ քեպիս կո պո ս -,. երէկ ՛յդգն եց դիմեք
գալ. նր նպաստաւոր լուծում մըն է տուա՛ծ մեր խնդ ՛ի ս թան պոլլի Հ իմ հական 9րդ դատարանին , պա
•֊ իսկ այն եզակի խիզլախնեիը, որոնք իրենց րանքին : Ն՛ո յնպէս նպաստաւոր ընդունելութիւն Հ անջելո-վ որ ջնջուի լուսաՀռռի Նարոյեան պատ -
բացառիկ կամքի եւ Հզօր միտքի շնորՀիւ, ճ՛եղք գտած է մեր գիմ ումը նախկին՝ պատերագմ իկնե– բ իա բքին կտակը •
էին բացած նեխած՜ ոստիկանական վարչաձեւի րու եւ պատերազմի ղոՀերու նախարարութեան Մ ոռնա լ՚ով որ այգ կտակը արդէն իսկ վաւե -
վրայ մաՀուան սպառնալիքն
մէջ , անոնց կեանքին կարգին կր պատկան էր նաեւ պատերազմի քաղաքային ղոՀեբու մօտաւոր ազգա բացուած եւ ն ո լի ր ագո բծուած է , Ար ս լան ե ան
էր կա խո լած ։ Ատոնց կաններուն կենսաթոշակ տրուելու մաոին ։Այմմ կր արք * դատարանին յանձնած է իր սա ո րագբութ իւ–
ՆէԴբասով X սպասենք ելմտա կան նախարարի Հաւանութեան ։ նր կրող աղերսագիր մը, ուր կը Համարձակի գրեք
•.Լեն ինը կբ սէրէր ո լ կր գնաՀատէր Ն ի կրասովի, Հայ գաղթականներու^ արտասաՀմանի մէջ \ու– թէ լուսաՀոգի Նարո յեան ^ատ * ին կտակբ
ստեղծագործութիւները :
.նեցած կալուածներուն գրաւումին վերջ տրուած է
Ն իկրաս ով փր (ք՜ամ ան ակ ին բսած է (հուսաս՛՝ - շնորՀիլմեր դիմումներուն, Գաղթականաց Վերա Ա՛ Անճփշգ է**— 2.'Այդ տեսակ կտակ մը գո֊>
տանի մասին* • տեսչին եւ Արտաքին նախարարին բաբե Հ՛ա՛ճ կար յութիւն չո՛ւնի* 3. Այգ կտակը շինծու է \\\
Դ՝ո/ւ եւ խզ-սա֊կ , դո՛ւ եւ. աււատ, գագրութեամբ։ հի ջանքերու չնոբՀիլ Հ^Գաղթա - Այնքան անլուր , այնքան ապշեցուցիչ եւ ւա յն.
Գււ՚Ն եւ հզօր, դո՛ւ ել ա)1ա.ւժ
Մայր Ռռլսիա : կաննեբու Օգնութեան Ընկե բային Ապասաբկոլ - աստիճան աՀաւոր է դէպքը, որ մեր ԳոԻէՏ^ հ.Լ\
կարկամի
թիւն^էն ՚(Տշողշ© Տօշա1 յ՚Յււճշ տւ^ Ըւատաոէտ) 16 եւ բառ չենք գտներ մեր զգացումներն ու
(յախա յեղափո՛խական Ո՚ուսաստանը նկարւս - սն տո ւկ ն ո ր Հագուստ տ րռւած է Հա յ բարեգործա մտած՛ո՛ւմները արտայայտելու :
գրած ատեն, մեծ առաջնորդներ Լենիսն ու Աթա– կան մ արմ իններուն , գաղթականներուն բաշխուե Գմուար չէ ըմբռնեք մեր կացութիւնը, երբ կր
էինր իրենց ելոյթներուն մէջ օգտագոբծած են. բա լու Համ ար ։ Ա յս Հագուստներ բ նոլիրուած էին տեսնենք բարձրաստիճան Հայ եկեղեցական մը ,
նաստեղծին այդ յայտնի տողերը ։ Ն իկրաս . Ամեբիկեան կարմիր 1Ա ա չին կողմէ ։ ւ; ր վ։ ո խան ակ պաշտպան կանգնելու լուսաՀոգի
սւսուցիչներոլքւ Հոս։ միասին , էլ ե րաւլէ ր աեէէ– ո ր ՜ ՚ • Հայերս՛֊ . Հ,յՅՀփադՀ^*(ֆղւ՝ա%էւասյի ֊մ՚Է^֊՝ աէԽկՀէրաէԽար* ՚<,է հհ, ար ի ա ր քքւ մը կտակին , ըե գՀակառա կն կը
Հայրենիքս՝ ազատագրուած քաղքենի ստրկութե մր Հիմն՛ելու մասին, Ղ*րասենեակս ծրագիր մր յանգգնի ուրանալ զայն, որպէսղի Ադգ * Հի լան -
նէն եւ ցարական բռնակալութ՛ենէն , ան կր ձգտէր պատրաստած եւ յան ձնած Էր Գաղթ* Վերատես՛ու գանոցը զրկ"ւի կարեւոր կտակէ մ ը եւ ինքնակո ք
որպէսղի մայր քի ուս ի ան դառնայ Հզօր , առատ ո՛ւ չին ։ Ասոր Համ ար նախատես ուած Էր չոըս միլիոն տեզապաՀի մը գրպանը մտնեն լուսաՀոգի պատ -
աղատ երկիր։ Անոր երազը իրականացաւ միայն ֆրաֆք։ Վեբատեսուչբ իր տրամադրութեան տակ Ր իա լ՛քին խնայած լումաները *
իոբՀբգային կարգերուն մէջ ։ Նիկբասովի մեծ այդքան կարեւոր գումար չունենալով՝ Փարիզի ինքեա խարանո ւմ ի. այս դատը յետաձգուեղաւ
կտակարարներու
Հայրենիքը՝՝ Լենին - Ա թալին ի կուսակցութեան Հա լ Աղքատախնամը ձեռնարկած– Է պատսպարան՛ Փետրուար \ 7՝ին , լսելու Համար ::
ղեկավարութեամբ ազաաագբ ո ւե լո վ ցարական մը մարգարեՀ 25 ծերունիի Համար։ /փոխանորդներուն առարկութիւննեբը բան չի մնար
արք*ին*
բռնակալութեան ծ ան ր շղթանե բէն , դարձեր է ի - Ջ՛եռն՛ա րկա՚ծ ենք չ։ անսայ ի Հայերու մարդա–
վախցի՛ր ։
րօք ազատ , առատ ու Հզօր երկիր եւ անդուլ կը ՛կո Համարին , սակայն վերջնական արդիւն՛քը չունինք Ա յս պա յմ աննե րո ւ ն մ էջ Ուրիշ
վէ է .իր եւ Համ այն մ արգկո ւթե ան լուսաւո ր ճամ - տակաւին ; - մեղի , բայց եթէ յիշեցնել ուրացող
ոան , ԱՐՏ • ՈՍԿԵՐԻՋԵԱՆ Ֆրանսայի զանազան նաՀանգն՚եբու մէջ բնա– Արբազա՚նց , գոնէ Աստուծմէ
<ՅԱՌԱՋ»Ի ՊԱՏՄՈՒԱԾՆԵՐԸ ցայ ամբողջ մարմինովս ։ վ է արդեօք , ո®ր կոդ. տասխանեց րրած Հարց՛ումներուս , աւելցնելով
ԻԱչպհս ագատեթսլ
մերէն , եւ կամ ռբ գիւղացի • Այսպիսի մտաաան– թէ՝ ան Հայ չէ այլեւս : ՛Բիւրտր ինքն ալ չէր դի -
ջութիւենեբով ա յգ դի Լե ր մ ինչեւ ուշ մամ ան ակ տեր թէ ո"ր գիւղէն կամ որ երկրէն է • իր պատ
արթուն մնացի : մելով գեղեցիկ Այշէն ուրիշ ՛քիւրտերու ձեոքէն էր
գեղադ ՎառվաոհԱ Յաջորդ օրը ուղղակի դիմեցի քիւրտ Հանըմիս առած, որոնք– զայն պիտի սպաննեն եզեր։
Հասկնալու Համ ար թէ ,ոբքառն ճ ի շտ էր սպասու– Աուանց Հայերէն բառ մր խօսելու իմ գիտցած՛
1915/՛ Համատարած ջարդի օրերուն , Հազարա Հիին ըսած բ ։ Եւ իրօք , Հանըմս ալ կրկնեց նոյն կիսէլաաար Հայերէն՛ովս , ու նաեւ առանց ստուգե
խօսքերը ։ ինծի կր մնար օր առաջ տեսնեք Հայ աո– լու Այչէիս ո"րտեղացի յէլլալր, կոտրուած սրտով
ւոր Հայ որբերու կարգին , խեղճ Վառվառէն աք ջիկբ։ Խնդրեցի Հաձ>ըմէս որ ՛եթէ կարելի է գ1՚ս դուրս եկայ "Բիւրտին տունէն : Բ՚էել ես ալ փոքր
խլուած էր իբ մօրը գրկէն ու ինկած ՛Քիւրտերու տանի ու ծանօթաց՜ւ. է ան ո ր Հետ ։ իմ Հաւատարիմ ՛էի տարիքով, երբ բաժ՜ն ուեցա յ՛՛ծնողքէս ^ Հազիւ
ձեռքը ։ Հաղիլ ՜ինը տարեկան , շուտով կյէ մոռնաք աշխատանքիս շեորՀիւ չափաղանգ սիբուած էի թէ՛ 10 տարեկան , բայց Հայկական ոգին միշտ վառ էր
մայրենի լեզուն եւ կը դառնայ կատարեալ ՝ի՝րտոլ— Հանըմէս եւ թէ բոլոր տնեցին եր էն ։ Ազնիւ քիւրտ մնացեր մէչս։ Տարագրութենէն՝ չորս տարի վերչ
^ Հ ի մը, Այշէ անունով ։ Ամբողջ դիւ֊ղբ կր Կ.ոէէր կինը սիրով ըԼ ղունեց խնդրանքս , ու անմիջապէս գտած էի Հրաշքով ազատուած երկու եգբայրներս ,
«ԱյԼէ ոյըն» (գեղեցիկ Այշէ) ։ Ս՚օրբ գրկէն ղինքր մ իա սին գաց ինք Վառվառէ ին բնակած տունը ։ ծանօթացած էի ՚ ո լ ր ի չ Հա՛յ բեկորներու , որոնք ցիր
խլող ՝քՀիլրտը զաւակ չունենալով՝ Անշէն կը կնքէ Նախապէս Հանըմըս յայտնեց մեր գալու նպատա ու ցան ինկած էին ասդին անգի՛ն է Ե ր րեմնքԱ ար բերդ
իրեն Համար իբրեւ Հոգեզաւակ ։ Ամբողջ տնեցին կը եւ ապա դառնա քով ինձ ըսաւ, ԱՀաւասիկ, ՚քազաքր գացած ատենս տեսած էի Հայեր, որոնեք
նեբը կը գուրգուրան գեղեցիկ Այչէին վրայ ։ Ոչ քու ուզ՛ած Հ այ աղջիկը X այլեւս ա.ղատ էին ու կր զբազէ ին իրենց սեփական
միայն Այ շէն կը մոռնայ իր Հայ բԱալը, այլ ամ– Ամօթխած Վառվառէն կասկարմիր կարեցաւ գործերով։ Կր մտածէի այլեւս առիթով.՝մր փա
րողջ ԼՐջա<սԻ ^իւրտեբը ղա յն կ՚անուանէին Հիւ - քիւրտ կնոջ յայտնութեան վրայ * նախ չՀասկցաւ խիլ ե լ աղատոլիլ վեց տարուան գերութենէն ու
սէյնին ագջիհ.11՚՛ մէկ ատելութիւն իր Հասա - թէ ի^ն՚չտ ըսել էլ.ո լզէր՝ Հտնբմս ; ԸնդՀանոլբ խօ Հաստատուիլ ծննդավայրս (Բազմաչէն՝) , մանա -
կա կից քի ւրտ աղջիկն եր ու միջեւ ։ Լաւ Հ աղուա՛ծ , սակց՛ութիւն մը սկսաւ բո քորիս մէջx Հ՛ոս միջան ւանդ որ բաւական թիլով գիւղացիներ , որոնք
լաւ խնամուած, Վառվառէն ամէնէն գեղեցիկն էր՚Հ կեալ ըսեմ , որ ա յս Քիւրտերը ե րբեք պէտք չէ նոյնպէս Հրաշքով ազատուած ,եկած Հաստատուած
Իր խնձորի նման կարմիր այտերը, շէկ եւ ե ր կա բաղդատել մեր գիտցած սովորական վա յբագ էին գիւղշ։
լ՛ ւսՀ իւս մազերը, գրաւած էին բոլորին ուշադրու քիւրտերուն Հետ ։ Ասոնք ֆյարբեբդի արեւմտեանք ք ՝ ա յ Յ երթալէս առաք կ՝ուղէի որ Վառվառէն
թիւնը X շրջանի մէջ ապրող կՈՆՈմանք>ի Քիւրտևբն է ի% , ա/ ազատոլի այդ կեանքէ՛ն , մանաւանդ որ ամուս
Քիւրտ Հիւսէ յին Հպարտ էր որ երեսունտննոց ո բ՛ո նք իրենց վա բք ո լ բա բքո վ յար եւ նման էին նացնելու խոսքեր ալ կ՚ըըային իր մասին։ Ո՞ր
գիւղին մէջ ամէնէն գեղեցիկ աղջիկը իրն էր։ Հայերու., Հազուագէպ են այնսլի ս ին ե ր , որ Հայեր քիւրտ տղան պիտի չոլզէր Վառվառէ ին պէս գե ղԼ -
1921/ գարնան ես ինկայ այն դիւղբ , "ւբ 1լապ֊ սսլաննած ըլլա յին ։ ցիկ կիս ունենալ; Յաճախ կր Հետապնդէի ղինքր
րէր գեղեցիկ Վառվառէն վեց տարիէ ի վեր, կտ առա նձին տեսնելու Համար։ կարծես ՚ք՚իւրար՝ կռա–
րուած աշիարՀէն • Տակաւին անծանօթ գէ՚֊ղէ Մեր րնգՀանուր խօսակցութեան միչոցին, իմ
բնակիչներուն, երբեք մտքէս չէր անցներ թէ Հայ կարգիս քանի մբ Հարցումներ րբի Այշէք,ն , քրտե– Հած էր միտքս, մէկ քանի անգամ անուղղակի րս–
կայ գիւղին մէջ՛. Իմ բնակած տան մէջ կար քիւրտ րէն, Հասկնալու Համար թէ ո՞ր տեղացի եւ ինչ պառԼալիքներ ըրաւ ինծի , խստիւ կր Հսկէին նաեւ
սպա սո ւ** ի մր : Ջեմ գիտեր ինչպէս ե զալ օր մր , պէս ազատուած է, բայց ոչ մէկ պատասխան կր ֊Վառվառէին վրայ։ Այլեւս բաւական Հասուն աղ
իւօսակցութեան մր րնթացքին , ՛Գիտե՞ս , ծ"«–– ցայ ստանալ։ Ըն դ Հ ա կ ա ո ա կն երեսր դաբձուց եւ ջիկ էր., առանձին չէէն ձգեր որ դաշտ երթայ։ Ես
սոլֆ , ըսաւ, այս գիւղին ամէնէն գեղեցիկ ազ^ի^
տեսակ մր ղմ-գոՀութիւե յայտնեց որ ես իր Հա ք ալ չափազանց զգոյշ էի իմ քայլերուս մէչ. գիւ
կր Հայ մը՚ն է; Հա՞՛յ , կրկնեցի ես, Հոս Հայ ալ ՝ՌԼԼա՝ԼոՎյԼ Կր Հետաքքէքրուիմ. նախ ուզեց րսել թէ ղին մէչ երբեք չէի ուզեր մօտենալ իրեն;
կա՞յ : ֊ Այո , Այչէ կ՝շսեն իրեն : ինք Հայ չէ, Հետեւաբար աւելորդ են իմ Հարցում պետրոս ՄւաւԻԿԵԱ՚ն
Երկար ատեն է ի վեր Հայ տեսած չէի , ցանցուե ներս : Իրեն փոխարէն քիւրտ Հիւսէյինն էր որ պա. (0
Fonds A.R.A.M
