Page 51 - ARM_19-1946_04

Ա ԹԱ *

Պատմութեան խաղը ՛սերբ չափ ու սահման չունէին ։ ՀՑԱՌԱՋ»1։ ՊԱՏՄՕՒԱԵ՚ԲՆԵՐԸ ,

•••՚.՝՝<՜ձ,\; ՚» ,- - ՚ — օ -•• •:»- ճիշտ նոյն թուա կտնին (826) Բփւպանդէոնի
(826 ե ւ 19 46)
գա Հր կբ բարձրանա յ իՒէոփի լ կա յս բ բ օգտուե լով ՏԱՆՑԻԿԻ ՃԱԱ ԲԱՆԵՐՈՒՆ Հ(՚Ա8

խուռամ եան շարժում էն յարմար կբ դատէ Հար­

Գժբախ տ է եղեր Հայ ժ ո ղո վո ւր դբ իր ճ ա կա - ուածել արաբական ուժերբ, բայց կայսեր գ°բք^՚բԲ
մօտ, մանաւանդ
տագր ո ւէ Հ Զարմանալի չէ^ք գաներ պատմ ութեան կր պարտուին Ե ՛ի ր աւո ի ափերուն Մասնաւոր պտոյտի մբ Համար չէր որ գացեր

թաղր որ կբ կրկնուի այսօր Հայասաանի եւ. Հա–֊ **ԻւէԿէոյ շքքաննեբբ*. Է1՚ ա յ Գ ՔաԳաՔԲ* &ԲԲ Ռուսերբ ՝Բէօնիկսպէրկբ

յութ եան ճակատագրի ս աոթիւ։ Արղարեւ Համա­ Այս պարտութենէն չվՀատեցաւ $՝էոփէլ պաշաբեցին, Կ^իկբ ԳԲ Ի աղատելու Համար կեանքս

նմա՛ն եզրեր ունի Տ2.եի արաբական գրաւման՛ շր~ կա յս ր ր : Տ37>ին ահ ագին բանակի, մբ գլուխն ան­ պատերազմի աՀալոբ սպանդէն I ք*նծի ի՞սչ ս ա

վանք այսօրուան Հա յասաանի եւ Հայ ժողովուրդի ցած Հ 1լալ եւ աւերեց Հայաստանր : Մելիտինէի իսե լաղաբնեբ ու պատերազմ բ եւ մարդկային վար­

րաիսաին Հետ : Հագար Հարիւր քսան տարիներու ԼԱալաթիա^ կողմէն մտաւ Հանձիթ ԱՏարբերգ^ , դերու տեսարաններք; Թ՛ող փէէս ԲՈԷՈԲԷ\1 մեծ ու

անջրպետ մքլ կք քամն/Է մեղ այգ թուականէն՝ երբ առաւ Աղմոլշատ քաղաքբ*ԼԲալուի շրվան) , անցաւ ասահԿ^ ^է"ԼԾւլ ՈԲ Հասնին մեր վիճակին ան–

ՋաՀապի որ գէն Ա ե Լագան Հա յասաանի ՛իրա յ ար­ Մանձկերտ , խոզան , կարին , Ապեր , Հարկ պա - Հայրենիք ու թափառական , գաղթճ Հոս ու Հոն,

շաւեց եւ գրաւեց Աիւնիքր եւ Ատրպատականր : Ա– Հանվեց քՒէոգո պո լսեց ինեբէն՝ այսինքն կաբնեց>ի– գերի ուրիշներու ; Մարդկային ո^ր արարածն էբ ,

շոտի որդին Ս մբատ որ պատանդ էր արաբ ամի– նեքէն ։ Ապառնագիբ գրկեց Ա եծ Հա յք պաՀանվե– որ պիտի գիմ ան ար ա յն աՀեղ դո յամ արտին , որ

րապետի մօտ, դարձաւ Հայաստան եւ ստանձնեց ԷՈՎ չափազանց մ եծ տուրք ; /* լրումն իր չարու - տեղի կ ունենար <ի րո լս ի ո յ մա յրաքաղաքին շ ո լբ թ ;

Հօրբ ԳսԲԲ։ թեան «Գերեաց զբաղում ս ի^. Հա յոց Հանդերձ բն– 1945 8 ունուար 27ին ես ձգեցի ՝Բէօնիկսպեբկր

տ անեօք, իւրեանց :» բոցե բոլ մ էթ ու մ ո իւ ր ա կո յա ի սեւ տեսիլներով ;

Սեւագան ՋաՀապք յաւակնոտ եւ ւիառատենչ, Եւ Հա յաս տան՛՛էն անցաւ ք()աղտ իք ոբ դառնա յ
0 այբա քաղաք յաղթո ւթեամ ք պսակուած I
կռուի էր բռն՚ուած Ամրատի Հետ* եւ այս վեբվինր Առանց քնկեբի եւ բարեկամներու՝ մեն֊միեակ բռ­

իսոՀեմ դտնուելաէ ո րպէ սղի երկիրք աւերումէ նեցի գէսլի Պալթիկի եղեբքնեքբ, Հաս՛նելու Հա­

փրկէ՝ Արուսեակ իշխանոլՀին տուած էր Ս ե ւ ա– Այսպէս մեբ դժբախտ Հա յաստ անք կ՝ աւեր ուի մար Փ ի լա ո ւ ; Գ ի ւր ին չէր 55 քի՛ էոմեթր ճամբայ

դանի կնութեան ; ե լ կե՛ռանա կո իսոլի փոխն ՛՛ի փոխ, արաբական եւ կաբել ձիւն ֊ ձմբան , պատերազմի կրակէ գօտին

«Առեալ էր ղԱրուսեակ ի ագրատ ուն ի տանէ բիւզանղ ա կ ան ղին ո ւո րն ե ր ո լ կր ո ւն կն եր ո լ% տ ակ ;. ճեղքելով ; Երբ Փիլաու Հասայ , ուժասպառ էի

* եւ ի ձեռն ա յնո՛ր իկ *էյո էով մ ասն երկրիս բռնա– Մէկ ձբ2ք*՚ՆԲ կբ վճաըէբ 13 միլիոն դրամ, արդէն ; ԼեՀերու բնակած մէկ տաղաւար ին մէ^

կալեալ սեփականաբար իմն տիբէր ;» մ իւս շբ^անբ 4 միէիո^ իր ՀարկաՀաւա^ւե բուն ; նետուեցայ ու ՜24 ժամ պառկած տեղէս <շսէր ժե -

Ամ բատ 1լ ա շիւ ատէր Հայ քաղաքական ումեք ք Երկու ա շխարՀակա լ ոսոխներ իրենց թուղթեր ք կբ ցայ ; Յո գնած էի ու մանաւանդ՝ անօթ ի Հ վ կա—

միացնել, Հարթելովդ խոչբնգոտներբ , կՀոլղէր Հայ խազա յին Հա յասաանի Հողին վրա յ եւ Հայ ժոզո– Բո/Լ էր պատառ մբ Հաց տալ ինծի , երբ ամէն

իշխաններու միացումով կեդրոնական պետութիւն՛ Վոլբգի դլխուն Հ մարդ անօթի էբ ու սովաՀարներուն Հռնդիւններ բ

մը Հ՛իմնել։ \,ոյնբ չէ(ձ պատկեր բ այսօր, երբ Հայ ժոգո– Լսելով էր որ շարունակած էի ճամբաս;

Աակայն Բիւղանդիան եւ Արա բնե րբ երկու վուրդին պապե՛նական Հ ողեբու բախտք Ա. իացեալ Եր կո ւ օր գա գա ր առնելէ վե բվ՝ ֆրանսաց ի

Աղգեբու սեղան ի վրա լ պիտի զա յ * ա յն Ու^իչսքն– է գերի մք գտա յ ու մի ասին ճամ բա յ ինկանք գէպի

սլա ան էշ կանգնած Հայ ղարթօնքին գէմ խո չ բն գոտ եան սահմաններ ր որ ն ո լիր ագո րծո լած են Հայ ժ ո–

Հանդիսացան այս գեղեցիկ ծրաղրի իրագործման։ ղովուբգի ծովածաւալ արիւնով, Անգլեւսաքսոն– Տանցիկ ; Գերման ժողովուրղբ իր ամբող^ոլ ֊

բացա րձակ բռնութեան եւ գա ւե բ ո ւ դաշտ դարձաւ նեբբ չեն ուղեր այս Հողերուն կցում բ ներկայ Հա­ թ եամ բ ա յգ շրջանին բռնած էբ Գաոթի ճամբան ,

Հայ երկիրր : Բիւզանգիոնբ իր ետեւէն կք քաշէք յաստանին , ուր ափ մր Հայութիւն Հանգիստ շուն շ զէպի Փոմերանիա եւ աւելի խորեբք ; 1Լախի ՛ու

Ապեբ ի եւ Տա յքի նորա կագք՝ իշխան ութի ւններր , առաւ ե լ բարգաւանեցաւ տնտեսապէս * սարսափի ա յգ օր եբուն գերմ ան կինն ու երախան

Արա բնե ր բ կբ ձղտէին Հ ան ե լ^Տ ա բ օնն ու 1Լ ա ս սլ ո ւ՛՛ՀՀ | Աեզի կր մնայ խոՀեմ Բէէա է ՜սլ ւՍ*Ր՚ո՛յք՚ ձի՝ա՛է մէկ բան կբ մտածէին. Իվսւն քօԱ՞ Լիվանք-Ո՚ուսբ
մեր
ր ա կանք Ամ բատի աղդե ց ո՛ւթեան շրթանէն : պատմութենէն գաս առնելով, Համախմբել Համար, կուգա: Ու մարդկային պատմութեան մէ^

Աղան դա ւո ր Բա րա կր կ՝աղմկէր Ատրպատակա­ ՛ուժ երք, գէթ այս անգամ զո Հ չդառնալու տեգի ունեցած աՀալոբ գաղթն էր ոբ կբ կրկնուէր

նր եւ Աղուտներ բ ։ Ա իւնեաց \ի շիւ ան ական տ ո ւն ր օտարն ե րու շահասիրութեան : Մ ի աՀ ամ ուռ պա - այնքան եղերական մ անր ամ ասնութ իւննե բ ո վ; Ամ–

լա րուած էր Մի՚Հ բանական կո շո ւած Հ ին տոՀմի Հանձել մեր Հողերու կցումբ * Հայաստանի Հ Այս> բողվ Արեւելեան Փբուսիոյ ժողովուբգբ իօելակո–

դէմ ։ Բ սւ է՛ակր կ՝ աւերէր , կր սպաննէր, կբ կողոպ­ է փ ր կո ւթ ի ւն ք : րոյս կք նաՀանվէբ գէպի «Արեւմուտք» , չիյնալու

տէր ուր որ ոտք կբ կոխէր ։Բա բակի իս ս ո վո ւթ ի ւն - ՄԻՍԱՔ ԽՐԱԼԵԱՆ Համ աք քիուսերուն ձեռքբ ; կար եւ վրէժէսնդբու—

թե ան սար սափ բ , ղո ր Գերմ աններ բ ունէ ին իրենց

սրտին մէվ, նկատի ունենալո՛վ իբենց բանակնեբու

ԿիԱԱոռ թշւռսէոուբքռՕը ան Ֆրանսացի է , ոբովՀետել գիտեն թէ Ֆրանսա­ գործած աւերն երբ ռս ւո սւ կան Հ ո զեր ուն վրա յ ։

ցիները ՛ո1 չ գլանիկ ունին, ոչ օճառ, ոչ շոքոլա։ Լեզուի նման բարակ ու երկայն Հողաշերտ մըն

ԳԽՎաԱիպ Ակ Բան ալ չեն մերժեր բնականաբար* կեանքր այն­ էբ \ոբ կր սկսէր Փ ի լ ա ո ւ ի ծովափէն մինչեւ Տան­

քան դժուար է որ՛*. Աակայն՝ բոլորն ալ ինծի ը ֊ ցիկ : Կար աւելի կա բուկ ճամբան, եթէ ուդէինք

՚՚՛՝ փ ՝•՝••••«* սին թէէերա\նսաց\ինեբբ կը գնաՀատեն անոնցքադց– քալել : Այգ ճամ բան ուրիշ բան– չէր , եթէ ոչ սա­

1*8 քօթս1է1ե*6 Հետեւեայ կերպով կբ պաակե– բոլթեան եւ բնական ազնուութեանը Համար* ռած Լիճ մբ՝ 1 1 քիէոմեթր երկարութեամբ : Հյա–
տեբ այդ լճին , առանց
,Րաց՚ևէ Գերմանիա ք կիներուն թշուառութիւնն ու Գերմանիս յ մէ^ կիներբ չարաչար կաշխատին» նկատի առնելու վք՛այէս էբ ՝որ կ՚անցնէին
միացանք այն Մ ենք
Հոգեկան փիճակբ* • գիւղերուն մէ^ երկիր բ մշակելու, քաղաքներուե՝ ճամբան , թէեւ Հաւանական վտանգներ; ցամաքի

շո ւա ռո ւթ ի ւնբ մ ի շա եւ ամ էն տեղ իր Հետ մէչ՝ ւպբելոլ, հագնելու ե լ տաքՈալոլ ՀՀամ*աւ1սար խումբին, որ բռնած էր

կբ բերէ բարքեքոլ անկում մր; Տագնապր շատ ՏուՆին ն՚երսր կարգ ու սարք կայ, կո կի կ ո ՚– մա­ քիչ մբ աւելի երկար *

ծանր է եւ յառավ կոլզայ մասնաւոբարաբ օրինա­ քուր * մին չեւ իսկ կիսով փլած տ\ուևե բու մ է^ , Զիւն - ձմրան այգ օրերուն՝ անտանելի էք մեր

ւոր ամուսիններու բացակայութենէն : անշուշտ ի գին մեծ գժո ւա բութ իւննեբու : ճամ բո բգութիւե՚բ , մանաւանդ որ , գիշերելու Հա­

Վչիճակագր ութ իւե ներու Համ աձա յն տաս ր այր ւ ԱռանձնաշնոբՀեալներ են այն կիներբ ՛որոնք մար ստիպուած էինք սառած ձիւնին վբայ քնա ֊

մարդու գէմ տասներեք կին կայ; Պակսողներ ր Դաշնակիցներու գբ աս են եա կն եր ո ւն մէ^ կ^աշխ-ա - նալ* * « Եթէ անտառներու մէվ չգտնուէին փտտած

սակայն 20—–50 տ՛արեկան այրերն են , ինչ որ աչ­ ափն իբրեւ քարտուղար , մեքենագիր՚ , խոՀաբարու- փայտի կտորներ ե լ չորցած ծառեբու ճիւղեր, շա­

քի կր զարնէ Գերմանիս ք մէվ պտտած միջոցիդ ։ Հի , եւն * ; Անոնք գոնէ կ՚ուտեն ; - տոնց սառած պիտի ԲլԼայինք այսօր։

Առ նուաղն եօթր միլի՛ոն այբ մարդիկ կբ պակսին՝ (կողովուրդին մանկամարդ աղջիկներ բ կր յա— Ա յգ ճամ բոբ դո լթեան Բսի^ա&քի՚ս ականատես
մեռած կամ գերի :
ճաիւեն Հասարակաց մեծ պա րաՀ անգէսն եբր ^ Ո Ո Ր եղանք մ աբգկային տառապանքի զար Հ ոլրելի տե­

Կիներբ քաշ առոգչի են, յաճախ գեղեցիկ եւ եր­ ամէն թագի մէ^ կարելի է գտնել; սարանն եր ո ւ՝; Ո՛ վ որ տկար էր եւ չէր կբսսյ Ր վ>ա–

բեմն մինչեւ անգամ պերճաշուք : Աւելի շաա այ– Գիշերային կապելաներն, ալ այցելես ի : Զք*ս - էել, յուսահատ կ՚իյնար գետին; 1Լայ անոր որ, ե -

րերուն ախուր ու գալկաՀա բ դէմքեբէն կբ ղգաս ոլորներուն Համար արգիլուած են անոնք եւ դաշ - տեւ կր մնար , իր ծոծրակէն վնդակ մբ, եւ անթաղ

*ո չ—բա լա ր ա ր սն՛ունդի ՜ պակաս ր թէ՛ քանակուէ եւ Լակի ց ե լ տեղացի ոստիկաններ՛ու կոզմէ խիստ կք փռուէր գետին ; ՛Բանի քանի գիակնեբ , ռուս

թէ մանաւանդ կենսանիւթի տեսակէտով; Հսկողութեան ենթարկուած; ^Ըստ օբինի պէտք է կամ լեՀ այգ ճամբաներուն ՛էրայ *

Աոանձին կիներբ այբ մբ.կր փնտռեն, երե - որ անոնք ժամբ 1 Օին փակս լին , բմպելին՝ ողոր մե– ինչպէ՞ս չյիշել Տէր Զօրք մեր*** Մեռած

ւակա յեցէք ինչ պատճառ ո ր կ՝ուղէք գտնել։ Ա՝ իւս– լի դա բեղլու ր մր եւ գէշ տեսակի ալքօլ ; ձիու մ արմին բ կբ բղկտէ ինք , քի չ մ ք միս ճարելու

նեբբ րնգՀանուբ առումով Հձլաւ կ՚ապրին» : Ա եր բմ բռնսւծ իմ աստով ո՛ չ թատրոն կա յ , ոք Համ ար , ո բպէսզի անօթի չմնա յինք ու ճամբան

Մայթերու վրայ կամ վաղոռներու անկիւննեբբ սինէմա, ոչ րնթեբցարան; կեանքր ծանր է ու չիյնայինք; ԱաՀբ քանի ս/նգամնեք կուլ կուտա ֊

սպասող քանփ մբ Հաղ^իկ»ներ միայն տեսայ –.Բայս տիսոլր ; Հազարէն մէկ կին չես էլաներ ոբ պարա ֊ յինք ու յետոյ կեանքի կո ւդա յինք գերմ արզ կա Հ

ոչ, անբաղդատելի կերպով նուազ քան Փարիզի Հանդէս երթայ : յին ճիգերով , փրկելով մեր երեր ուն Հոդին ; Ու

մէչ1, Ա՝ ատ քէնի շրջակայքը կամ օրինակ, Լոնտոնի Կիներուն Համար ճիչգ պիաի ԷԲ1Լայ քսել թէ ամ էն անդամ որ գիակի մք քովէն կ՚անցնէինք

Փիքատէլլի՚Ա սլկտացողնեբը : պոռնկութիւն 1լ րէւեն , բայց առածին դիմաց բ ել - մ իտքս կք չար չրկէի սա Հ ա բց ո լմնեբովս * Ո^վ է

Մեզ Հետաքրքրողր սակայն ցնձ՜ոլՀ ինե բ՛՛ուն լողին կբ յանձն ուին , պաշտպան մբ գտած րչ՛լալու այս մեռեալբ, "° ր ռ Բ Կ" էս > *լ՝ ԼոլԲ ա ի ՚ տ ի "՛աք

կամ արկածախնդիրն եր ուն կենցաղբ չէ–, այլ ժո­ բնազդական պաՀանՓով մք, րԼէայ դերմանացի թէ իր ծնողքի՛ն , իր մօրք կամ Հօրբ , եղբօբբ կամ քքո­

ղովուրդի կիներբ , որոնց– ամուսինները սպան - օտարական : Աւելորդ է քսել թէ այս իրողոլթիւեբ վք է Պատեբա^զմ Հ 0* , մի՛ խօսիք, մի՛ ա բ ա ա սան Էք

նուաձ֊ են կամ գերի մնացած։ ճիշտ ասոնք են տեղի տուած է զանաղտն ախտերու ; Առող^ապա - ա յգ ղեՀենՀոտող բառք , վասնզի ա յգ անունին

սակայն որ երբ մութը կբ կոխէ, օդ առնելու կամ Հական վիճակր շատ ծանր է; կապուած դիակներու շարանք տեսանք, ձիլնա -

պտտելու Համար Հգոլբս կ՚ելլեն» , շփոթ փորձու­ Պատերազմ բ որ զարկաւ զաւկին , կնո^ն այ մրրիկներո՛ւ մէվ մարդկային Հռնդիւններու վերվին

թիւնով մբ իրենց միսին եւ տարտամ յոյս մը փ– չխնայեց ;

ըենզ սրտին մէշ\,. Երբ Դբի կ՚առնեմ այո տողեր ք եբ ելա կա յոլ–

Կը բաւէ որ անոնց Հետ Հասարակ խօսակցոլ– Հ. Մ– Ը՛ ՄԸ ՄԱՐԱԷՅԼԻ ՄԷՋ թիւնս դարձեալ կ՚երթայ Հոն, *ԲէօնիկսպԷրկԷն

թեանմը բռնռլիք, իրենց ընկերանաք։ Անոնք ի դէպի Տանցիկ երկարող ճամբան , մէկիկ - մէկիկ

վերջոյ ձեզ պիտի առաջնորդեն իրենց բնակարա– ՄԱՐԱկՅԼ— 1946 ֊ ֊ 1947 աաեշքքանէ ք>ք0 - յէ՚Լ^Լ փչբոէ֊ած ղանկեբ ու արիւնաթաթաւ դիակ­

նբ, մինչեւ անգամ եթէ Հոն երախաներ գտնուին, ներ։ ճիշդ Է որ Հայեր չէին անոնք, բայց մաբգ–

ե լ կան յա-ճախ : աօէւՕՈ <Ո՜1օՈՈ611)։/՛ աիայենական առածին խաղր տե­ կա յին խի՚ղճբ քար պիտի դառնար՝ եթէ էյի չէ իսք

Հետեւեալ առտւոլն անոնք արդէն կը ղրաղին ղի ունեցաւ Միութեանս առածին խումբի եւ Տծհո այն ողքեբգութիւններբ , զորս տեսանք մեք ճամ–

ձեր ճեբմակեղէննեբով , կօշիկներով , իբրեւ թէ 0ՄՁ.ԱՀ1/՛ առածին իսումբին մի^եւ, Հոծ բազմու­ բաներուն վրայ, վայրագօրէն բղկտուած մարդ­

իբենց ամուսինը ըլլայիք։՛ թեամբ X ֆրանսացի խում բբ ամեն ա զօրաւոր իաւմ– կային մարմիններ զանազան աղգեբու ^ մէվն բլլա–

ԳերմանոլՀիին Համար սէրը բնական բան մ բն բեբէն մին է Յօսշհշ <^Ա ա10Ո6/՛ ե ւ գեռ շաբաթ մր լով նոյնիսկ ԳերմանուՀինեբ՝ օղային ուժի կրա­

է : Ան ողբերգութեան չի վերածեր զայն : առա շ չախչախի չ պարտութեան մատնած էր Փօռթ կէն բոն ո ւած I

Մեր գերիները գիտեն այս պարագան։ Աէն Լուի տիւ Ռօնի առաջին խումբբ, 8—2 : ՝Բանի ազգեր խառնուած էին այդ «նաՀանվ^ին,
աւելորդ է յիշել
Բայց այն ԳերմանուՀինեբը որոնք ժամանա– քՍաղին անմիջական, սկզբնաւորութեան մեր կային գժբաիստ մէկիկ - մէկիկ ; կարեւորբ մարդ­
քի եւ մաՀուան
«լոլրի էին, գէթ ամուսնութենէ վեբ1, Հի­ տղաքր ցոյց տուին ա յնպիսի մ աքոլբ եւ ճարպիկ նե ր ո վ * երթն էր , անօթի ու ծարաւ , կեան­

մակ առաշին իսկ Հանղիսլողին Հետ կր կա պո լին , խաղարկութիւն մբ որ ապշութեան մատնեց Հ ա կ ա - (Օ միվեւ մղուած գեբաղոյն պայքարՀ.

•քիչ մր ատենի, կամ գիչերուան մը, քանի մր շաբ– ռակորգ խում բբ եւ 20 վայրկեանի րնթացքին յա­

թուան Համար, կամ այրը որչափ ատեն որ փա­ թս ՛լեց ան ի բեն ց դեղեց ի կ խաղա ր կո ւթե ամբ շահ իլ

փաքի : երկու նշանակէտ : Աակայն թշնամի խումբք չու– Թ– ՀԵՐՈՅԵԱՆ

Փոխարէն ր բան չեն սպասեր, մանաւանդ երբ (օտրռւՐւակԹԼթ֊իւԹո կարդալ Էջ Ա. սիլքլակ)

Fonds A.R.A.M