Page 54 - \ARM_19-1946_03

ԹՈԻՐ՚ԲԻԱ Ափ մը &ող,աա ՆԱՄԱԿՆԵՐ ԹԷՀՐԱ՚Նէ՚ս

Գ1հԱՃ1ԼՆԵ8 ԳԱՇՆԱԿԻ8ՆԵՐՈՒՆ ԱՐԱՄ ՇՏՈ8ԵԱՆԻՆ Մի թաԱկագիԱ կոաւստ

(ի • եւ վերջին մաս) Երկու լեռնաշղթաներ դ բազմաթէւ ուսերով ու
ու մոլորուն, ^երկարին ,
գագաթներովդ ոլորուն Մեր Հանրային կեանքը, դմբախաաբար , Հա­

1939/1՛ Թուբքիոյ Գերմանիոյ տուած նիւթե– կ երթան որքան որ նայուածքը կը զօրէ; է րուստ չէ կին գործիչներով, Հետեւաբար, երբ

ղէնները ծառայեցին Գերմանիոյ յաղթանակնե - Մէկուն վբայէն դ ամէն առտու արշալոյսը կու կորցնում ենք այդ Հազուագիւտ ղէմքեբից մէկին,

րուն , խորտակեցին Ֆրանսան եւ գերման բանակ՛ Գամ 1 կ՚ողքունէ՛ իր զով ու պաղ շաղերովբ : չենք կարոդ չողբայ եւ չարձանագրել Հայ մամու­

ներբ Հասցոլցին մինչեւ Ա թալինկրատ 1941 եւ Երկրոբգէնդ ամէն էրէկոս-ան վեբքալոյսը կբ լի մ Է Ի

\94՚Հին X Հակա ռակ ան որ ոբ Թուրքիա դ անյագօ– գէտուէ անկշտում դ որ իբրեւ Հալած ոսկեգոյն Հե­ Այդպիսի մի կին գործիչ էբ Տիկին Մաբր֊ա

բէն սա ան աչով Հանդերձ վարկդ ռազմամթերքդ եւ ղուկ խիտդ երկար ու նուրբ շողերով լուսամփոփ Դաւթեանը, որ իբ մաՀկանացուն կնքեց Մայիս

դրամ Գաշնակիցներէն դ շարունակած էբ տալ էբ– մը շինած կ^րլլայ անոր ուսերէն մէկուն վրայ։
զօբութեանբ՛ 22ին , կարճատեւ եւ ծանր Հիւանղութիւնից յե–
օժանգակութիւնբ Գերմանիոյ \943էն եւ \944ի ա– Տափարակ ու լայնդ աչքեբուգ
կտ– տո յ : Աո լղար կա ւո ր ո ւթ իւնբ կատարուեցաւ Մայիս
ռտքէն կէսուն , Հայթայթումներ ""ելով անոր։ չափ տարածութիւն Հ Այգիներ ու պարտէզներ
ան– 24ին, մեծ բազմութեամբ, բաղկացած Հայերից,
Երբ Թ ո ւբ ք է ա այգ 1 7 ամիսներուն կ՚օժանդակէբ նանչ ու պա զա լի : Ցորենէ գաշտեբ ու մարգեր
(հուսերից եւ Պարսիկներից : Գագաղբ ծածկուած
Գեբմանիոյ դ ԱմերէկացէՆերը էբենց արէւնը կբ գագար ւ
էբ բազմաթիւ ծաղկեպսակներով եւ ծաղկեփուն­
թափէէն Խաղաղականէ այրեցեալ կղզէնեբուն մէք Գէւգեր ու գէլդակնեբ : Ագարակներ մէնա -
ջերով։ Ան Հո լ ե վշտի էր մատնուած տիկնոջ ամու­
եւ կամ Աթթու կամ ՝Բէսքա սառուցեալ կգգէնե– կուկդ ցրուած ամէն գէ ւ Ապէտակ ու "էր^լէ
սինը, Հանրածանօթ բ՚^իչկ Մարտին Գաւթեանը,
բուն մՀք եւ այ/ վայրեր՝ Թունուզի գա շտ ե ր ո ւն տնակներ կանանչութէւննեբուն մէքը թաղուած ,
որ իր կեանքի անփոխարինելի ընկերոջ մաՀ ով կա֊
մէք, Մտբէթ Գիծին առքել կամ ՝Բասէբէնէ Անցքէ պաՀուըտած ;
տաբելապէս որբացաւ... ՏԼաւակ չունի։
գեբմ ան ծոլղաւկէն մէք ել ապա Աէկէէէոյ –ռլ Հա– Ամէն էն չ ո լ իր սեփականութիւն * տուն ո կ
Գաղափար տալու Համար մեր այդ կորուստի
բա ւա յէն է՛ տա լէ ո յ զանագան մ ասերուն մ էք դ եւ այգէ դ դաշտ ու արօտդ լեռ ու անտառդ գաբ , ու
մասին, արմէ ամփոփել Պ • Յովսէփ Թադէււսեա1նի
\944ի առա քէն կէսուն՝ խաղաղականի կեգրոնա - դարատափ : Ջկայ ծառ մբ դ ճէւղ մբ որ սեփակա­

կան կղզէնեբուն մէք Հ էսկ Ռուսեըը գետի նման նութիւն եղած չրէէայ 1 գա մ բան ականը* -—

ար էլն կբ թափէ էն Տնեպբբ եւ Տնիեսթբբ գետ ե - ( Մ ենք ալ գեղ ու գեղուանք ունէ էն ք մ եր Հայ­ « Ողբացեալ Տէկէն Աաբթան ամենէց առաք

բուն մ իքել եւ ա յգ արեան Հեղեղին զիմ աց Թուր­ րենիքին մէք : Մ եր լեռներ բ , անտառներն ու ա - օժտուած էր գորովա(յուր– Աքաավ : Ուր որ տես­

քիա քրոմ ոփ եւ նիւթեղէններով 1լ օժանդակէր րօտատեղիներ ր ամ բոզք գիւղին , Համ ա յնքէն կր նում էր վէշտ ու տառապանք եւ թշուառութիւն դ

Գեբմ անի ո յ : պատկանէէն * \,ոյնէսկ պտղատու ծառեր ունէէնք՝ շտապում էր օգնութեան ձեռք կարկառել Թիւ֊թ-ա–

կան ու բարոյական։ Ե*– այգ անում էր անաղմուկ ,
թ՝ուբքէա գաղափար ներ "վ եւ ս բա ով Գաշնա– ր ո լո ր էն պատ կան ող : ք\ւ ամ էն էն շատ դ մ ասնաւո– Համեստութեամբ
ու քեբմութեամբ ; ԱնՀնաբին է
կէցնեբուն Հետ չէր X Գբամէ ումով , աւելի ճիշտբ րապէս դ չունեցողը կ՚ուտէր ու կ օդտուէր այդ
թուել մէկ առ մէկ Տիկ՛ Մաբթայի այս կարգի
կաշառքով 1940, 1941 1ւ \942ին քրոմ չտուաւ Գեր. «ՒէյՐէթ^երէն ...:
առաքինի գործերը դ բայց չեմ կարող չ յ ի չ ե լ մի
մ ան է ո յ եւ յանձնեց ա յգ երեք տարիներու քրոմ բ
Հոս՝ այս եր կր էն մէք, մէկ Հատիկ ծառ ու դէպք դ որին ես եղա յ պա ա աՀ ա կան վկայ ել ոբ
Գաշնակիցներուն ; Ե՛– սակայն դ Թուրքէա ուրիշ ճէւղ կամ թփիկ մը չես կրնար գտնելդ որ սեփա - տեղէ ունեցաւ
վերքերս X
կարեւոր նիւթեղէնն եր ով օգնեց Գեբմ անի ո յ : Ան կանոլթէւն
եղած $Րէէայ՝ կեռներն ու արօտատե­ Մայր Հայբենէք էին մեկնում մէ էսումբ երի­
\939ին եւ անկէ առաք արգէն տուած էր մեծ քա­ ղէն ե^բն ա լ ան Հատ տ էր եր ո լնէն դ Աստ ո ւա ծ իմ : տասարդներ
դ որոնց մէք կար մէկբ , <որ ամենից
նակութեամբ նիւթեղէննեբ ել քրոմ ; 1941 Աեպտ *
Մ եր Հա յըենէքէն դ մեր դեղերուն մէք եր բեմն զրկուածն էր : Ե Լ աՀա՛ Տէկ * Մ աբթան շտապեց
2,9ին անգլիական գես պան Հէւկէսբն ե ամ եբէկեան ե կո ւո բներ 1լ ունենա յէնք , որոնք անտառներ
ու օդն ո ւթեան եւ թէ էր անձնական առատաձեռն
գես պան ,2$ան Տ* Ն* Մէք Մրբ է (ղեսպան Շ թայն՜ թուփեր
քանդելով այգէդ արտեր ու տունկբշինէին նուիրատուութեամբ եւ թէ էր մօտէք կ ծանօթ -
Հաբտթէ նա խո ր գր) , ամէն քանք թափեցին որ առանց Հ ատ ո լցո ւմ ի ւԿբ դառնային
այգ գեղացի ու ՛բա րեկամնե բ էց մ է քանիսի օժանդակութեամբ ճա՝~
Թուրքիա քրոմ չտար Գեբմանէոյ եւ \^ԷԱս1–Հ\ւ\Լով դ Համայնքին
ալ անգամ բ Հ Հաւասար իրաւունք կ՚ու­ նապաբՀ գրեց այգ շնոըՀալի երիտասարդը դ էիուլի
անոնք ԼԳաչնակիցնեբր^ զէնք տուին Թո*֊րքիոյ : նենային
Հաւաքական բոլոր ստացուածքներէն ապաՀ ովելով անՀբաժեշտ կարիքները :
Ըստ Զբբչիլի 1944 Մ ա յ էս 25ի յայտարարութեան,
արօտատեղիներէն ու անտառներէն : Տիկին Մարթ ան Հաս կա նում էբ մ ան,ո ւկներէ
, Բրէտ ան իա եւ Ամերիկա միմիայն \943էն Թուր­
ծէծազն ու քրքէքբ * երեխաների աշվսոյժ ու կայ–
քիս յ յանձնած են 2 0 միլիոն անգլ* ոսկիէ ( 1 0 0 X
այս տառ խաղերն ո լ որոյցըx Տիկնոք քեբմ դուբգու -
մէլէոն տոլարէ զէնքեր • ծ*–, Հակառակ ատոր սա– Երեք օր էդ որ կբ չբքինքդ կբ դառնանք
վբայ է Գեղէ գեղ ու ագարա­ րանքնեբըդ խառնուելով իրար ու ներդաշնակուե–
կա յն դ Թուրքէա \ 943 ին Գեբմ ան,էո ք յանձնած էբ լայն տարածութեան
ծածքի՝ լով դ ստեղծում է ին մի նախանձելի մթնոլորտ :
65.000 թոն քրոմ, Գեբմանէոյ ամբողք ւղէտքէն կէ ագարակ : Ափ մը Հողի դ «մաղ մբ աեգթ
Ամենէց առաք նրա մէք վառ էբ ԱՄւեւ) ծա զոր.
3 0 0/0/. : X ՀիլԳակի մբ կարօտովդ Գեղի ու Հողի զաւակ ,
ծութ֊եան ոգին, գրական-գեղարուեսաակաւն տա -
տար էն եր շա բունակ անՀ ար աղատ դո բծաբանա յին
ճիչդ է, որ 1940, 1941, 1 9 4 2 / & Թուրքիաներ–
կեանքբ տարէ ու մաշեցայ մեքենաներուն տակ ; ւլանդր : Այս մարզում է լ նա դուրս չեկաւ էր բնա­
մ անիոյ քրոմ չտուաւ դ բայց մէայն 1939ին տուած
Գոբծատէբբ քանէ* - քանի մեքենաներ փոխեց տուր Համ ես տ ո ւթեան սաՀմ անն երէց եւ մնաց ինք­
էր 103.606 թոն քրոմ որ պիտի բաւէր 1940, 1 9 4 1 "
զո բծէն ու բա զո ւկն ե բ է ս մաշելէ ետք , ա յս քսան բ– նամփոփ իր ապրումներէդ էր մտածումներէ մէքդ
եւ \ 942>է պողպատէ ա բ տ ա գր ո ւթ ե ան ց : Ատկէ ղատ
երեք տարուան ՛բնթացքին Հ Ա ա կա յն ես՝ «ետ նետ­ որ ար ա ա յ այտում էր էբ բանաս տեղծութիւննե -
արգէն 1941 եւ \942էնդ Գերմաննեբբ ձեռքի տակ
ուածք չեմ տակաւին դ բո լո բովէն անգործածելի րովւ Մտերիմների սաՀմանափակ շբ քանակում էբ,
առած էէն Եուկօսլավիան դ մ ասնաւո րապէս Պ օ ս՛­
դառնալով դ ինչպէս մեքենաները ; որ նա երբեմն Հանդէս էր գալէս ու կարդում կամ
նի ան եւ Տունաստանբ , որոնք ունէին քրոմէ Հան­
Ոչ գործաբանին աշխատանքբ լրացաւ եւ, ոչ արտասանում էր բանաստեղծսւթէւննեբը : Ես
քեր % Կ ար եւոր էէն Եուկօսլ ավէոյ Ա քո փլէ է է
Բայց երբ Գեր­ ալ գործատիբոք դրամբ* * * : Համոզուած եմ Հիմա դ մէկն եմ եղել դրանց ի ց դ որ բախտ եմ ունեցել լսե­
ԼԱկէւպ՝) շրքանի քրոմէ Հանքեբբ։
նախօրեակէն, ոբ աս է կա վերք չունէ : Հա յ բեն իքին ճամ բան աք լու ու կարդալու նրա մի շարք բանաստեղծ ո լ -
մանիա Ա թալէնկբատ է պարտութեան
մէք էր, Հեռու է տակաւին դ որուն նայելով աչքերս քուր թ իւննե րը դ որոնք այնքա՛ն յո՚֊զէչ են իրենց խոր
՚ 1942 Աեպտ .–Նոյեմբերէն նեղութեան
Հասաւ քրոմ ով կարեցան : ե լ անկեղծ զդացումներով եւ ապրումներովդ այն–
Թուրքէա Գեբմ անէո յ օգնութեան
յայ ՛ն Հարուստ իրենց բովանդակութեամբ : ՚1յբա
1943/5,, ամբողք տարին եւ \944է առա քէն Հէնգ ու­ Ո Լ Հիմակդ վճռած եմ գէթ քանի մբ տարուան
քնարբ խօսում էր ո՛չ միայն Հեղինակի ներքին աչ–
մէ սնե բու՛ն , մէնչեւ Տունէս 1 9 4 4 , Զ<>բ^ ԱյզբնՀա - Համ ար դ մ ինչեւ Հա յրենիքին ճամ բուն ե րեւնալբ ,
խարՀից , այլ եւ արձանագրում էբ ընկերային
ուբրի ՛մեծ յարձակումը , այսէնքն երբ անգլեւա– մ եր պապենական արդար ու մ ա քո ւբ աբՀ եստին
կեանքի այն բոլոր ՜ երեւոյթները , որոնք յուղում
մեր՜իկեան, բանակներբ ոտք կոխեցէն լէ) ր ա ն ս ա ել վեբագառնալx Իյնալ Հոզէն գէբկբ՛ Օտարութեան

Գերմանիոյ պարտութէւնբ որոշ կ՚երեւէր Հ մէք թուլցած դ մաշած ու տկարացած բազուկներով –ա֊աաաաաաա–աաա^^աաաէաւ^աաա–^աաաաաաաաաաաա

1 9 4 3 Օգոստոս էն գեբմ ան բ ան ա կբ կբ նաՀան– ափ մբ Հող Հերկելդ փբթուճ մբ Հ աց ճարելու դ Տե՛ս , պարտէզը խեղդուած է խոտերէն : Անոնց
կեանքբ քտրշ տալու Համար :
քէբ եւ ռուսական յարձակող ա կ ա ն բ կբ շար ո ւ նա կ– ու չկտ յ ափ բարձրութիւնը գետնայարկին գուռները նոյնիսկ
Աակայն զո՛՛ ւբ վւնտռտուք * Ջ կա յ Համար :
.ուէբ։ Թոք֊բքէա կբ շաբունակէր օգնել Գերմանէս / մբ պարապ Հող էնծէ տրամադրուելոլ Գ՛՛ոած է ։ Գտիր այս տանը տէրը ու վարձէ ինծի

նեղ օրերուն քրոմ ով ել նիւթեգէննե բով դ մ ինչեւ Համար : Ես կ՝աշխատիմ ու կը շէնցնեմ Հոս՝ մէկ

ոբէ վեբքապէս Անգլէո յ Հլ (հուս էո յ Համբե բո ւթ ԷԼ– * Կ բ կենամ գէւդեբո ւն եզերքները ; կանգ կ՛առ­ ՛տարին չլրացած։ Հոս լալ է, Արթին, այս մինա -

նբ Հատաւ եւ (հ ո ւս ի ա ագգաբար եց Թուբքիոյ 1944 նեմ մինակուկ տուներուն առքեւբ : Կբ նայէմ ու կբ կուկ տունն ու պարտէզը կը բաւէ ինծի՝ պաՀ ելու

Ապրիլ 21 է" * Մնգլիոյ ԽոբՀրգաբանին մէք նա յէմ սրտի ճմլում ով ու մորմ ոքով % Կբ յէշեմ Համար Հալ, բադ ու ճագար։ Զեռմ կրնար պաՀե,

Տնտեսական նախարարութեան ներկա յա ց ո ւց է չ մեր երէկբ * Հարէւբութսուն լծվար Հոգ : ՝իա - նաեւ մէկ - երկու այծ՝ թանիս ու թացանիս Հա -

Տինկբք Ա * 3)ութ յայանեց , ոբ Թուրքիա աւելցու­ ռասուն «մագտեգֆ տունդ որ ամբողք թաղ մը կբ մար։ կը ցանեմ պարտէզը՝ ս լիկ (կանանչ լուբիա)

ցած է քրոմի առաքում բ գէպի Գե բ ման էյ ա դ քանի կազմէր^ Հաբէւբաւոբ մեծ ու փոքր եղքիւբաւոր Ո Լ ԼոԺՂ ՝• Գետնախնձոր ու զանազան բանջարեղէն­

որ ան ստաց՛ած էր արգէն 47.000 թոն քրոմ։ անաս՝ ո ւններ ՈԼ դեռ էնչեբ ու էնչեր : Այսօր տյգ ներ : կը գտնեմ ոլրիչ կտոր մըն ալ Հող։ Կբ ցա -

1 9 4 4 / առաքին երկու ամիսնեբուն Գերմանիա բոլորէն զուրկ եմ ու բան մ բ չունիմ: Ոչ ծառ մբ նեմ կորի մը ցորեն ու գաըի ինծի Համար։ Նոյն -

ստացած էր 14.000 թոն քրոմդ մինչ Միացեալ Ազ­ եւ ոչ ալ ճիւղ մրx Ոչ ափ մը Հող ու ոչ ալ «խըն– քան մըն ալ Հաճար ու վարսակ՝ Հալերուս ու բա­

գեր բ ( Գա շն ա կի ցն եր բ ) Թուրքիա յէն ստացած էէն ճէկֆ մը (գոմ ին Հովիւն ե րուն բնակած բտմինբ) : դերուս։ ճագարներուս առատ խոտ կայ։ ԱՀա ամ–

մէայն 1.870 թոն քրոմ : Աինչգեռ այգ ամիսներուն Գաբձած եմ կատարեալ բնչազոլրկ * ** : Րոու\ ծրագիրս ;

ճիշդ Հակառակն Րէէալով Անգլէա եւ Ամերիկա գ ե ռ Տ ես դ Ար թին դ 1լ բսեմ բն կե ր ո քս դ նա յէ ՚ սա Հաւատա , Հոս ինծի կը բաւէ : Փնտռէ ու գտիր

1լ ա1լնկա լէ էն որ 1944 Փետրուար կամ Ա արտէն պզտիկ տնակէն X Ան՝ ամայի ու լքուած էլերեւէ ; այս լքուած, մինակուկ տան տէրը։ Աշնան կը

Թուրքէա պատերաղմ պէտէ յայտարարէր Գեբմա– գաղթեմ կուգամ։ Գարնան երգելով կը փորեմ։ Կբ

ս Ի ո յ դէմ * Ի^է "Ր 1ԸԲալ ։ նոր ո բ ամ եբէկեան դեսպան Շ թայն Հ աբ տթ կամ ցանեմ ու կը քաղՀանեմ ուրախութեամբ :

Ջբբչէլ յանգէմանեց Թուրքիան եւ բսալ դ թէ «Եա֊նայթըա Քինկաըմ փոմէբշըլ Քռրփռյւէյշըն»^, Թէեւ Հոս ալ օտար ու պանդուխտ պիտի մը -

«զէնք պէտի չուղարկուի այլեւս Թուրքէս^» : Եւ կամ բր էտանակտն դես պան բ դ կամ առեւտրական նամ, բայց Հոս լալ է ։ Հողին գիրկը, էն շատ սի­

Լոնտոնէ գե ս պան ՀհէթՀ է պէ յբ անարգուած ետ եւ զէնուորական պատոլէրակոլթէւնեբբ դրամէ րած սիրոլՀիիս գիրկը պիտի ըԱամ ու աշխատիմ,

գնաց : իսկ Անգարայփ անգլիական դեսպան Հէւ - ումով շատ քան ա ցին ոբ դագբե ցնել տան Թուր - որուն երկար տարիներէ ի վեր կարօտը կը քաշեմ։

կէսբն 1944 Ապրէ է \4էն Հետեւեալ ծանր բառերով քէո յ օման գակութէ ւն բ Գեբմ անէո յ 1 բա յց ձախո­ Ու տակաւին , կ՝ աւելցնեմ յ աղուած ամէն

ղիտողութիւն բբաւ • ղեցան 1943 \944էն X Թուրքէան էր կրցածբ բբաւ "Ր 9այԳաԲացէն շաղերով ու զովերով բացուող

« Թուրքիա այմմ պէտք է բնտբէ թէ Գաշ­ Գեբմ ան էո յ Համար*. Ա յմմ Հա շուե յարդար է մամ բ արշալոյս ր կը դիտեմ ու կը թարմանամ : Ամէն առ­

նակիցներուն բարեկազմ է թէ թշնամէ ե. այզ նկա­ մօտեցած է : Պէտք է տեսնուէ Թուբքիոյ Հ ա շիլը դ տու , Հեռու երելցող լեռնաշղթային վրա յէն ծա -

տի պէտի առնուի Հաշտութիւն կնքուած ժամա– եթէ պե տ ո լ թ է ւնն ե րը իրենց սլա շտ սլան ած սկըզ– գող արեգակին Հայրենի գեղս կը Հարցնեմ... : Ր՛­

նակ » : բունքներուն Հաւատարիմ են X ամէն իրիկուն ալ , երբ յոգնած ու դադրած կր

Այս անդամ կատակ չէր % Գաշնակիցնեբբ կ՚ա­ «Գաշնակիցնեբբ պատերազմ բ շաՀած են՝՜ ա - նստիմ որթերով Հիւսուած սա արիշին տակ, կը

ւերէին Գեբմ անիան դ կարող էէն աւերել նաեւ ռանց Թուրքէս յ օժանդակութեան » դ քան է որ դիտեմ վերջալոյսը աղուոր։ կը նայիմ իրեն, կը

Թուրքիան : Եթէ ա յ ս զօրաւոր ճնշումները չրլլա– Թուրքիա գրմած էր էր զէնակցութէւեբ , ինչպէս նայիմ իր շողերուն կարմիր ու դեղիս : կը դիտեմ

յէՀ՛ յ Թուրքիա տակալէն Գեբմ անէո յ պէտէ յանձ– որ Զբբչէլ յայտարարեց եւ աւելցուց ոբ « խաղա­ Հրեղէն զունգին մ արմ բիլն ու խեղղոլիլը , անՀե •

՚նէր 180.000 թոն քրոմ, եւ Գեբմաններբ վճարած ղութեան սեզանէն առքեւ Թուրքէոյ գէբքԱ զօրա - տանալր սա դիմացի լեր ան , ու երկինքին միացած

էին ապրանքով 170.000 թոն քրոմի Համար։ Թուր­ ւոր պէտի չըլլայ » : կէտին վբայէն. . . :

քիա \940էն 1945 օգնեց Գերմանիոյ , Հակառակ ա– ՀԱՅԿԱԶ՛Ն Գ– ՂԱԶԱՐ ԵԱՆ Ն– ՇԻՆԱԿԱՆ

Fonds A.R.A.M