Page 18 - \ARM_19-1946_03

1 8 Ա»ԱՋ

ւԳԻԱԽԻՆ ԱՌԹԱԾ ՍԱՐՍԱՓԸ Աքխյաթեաճ ճաէՏրաԱ Մափս 28ը Մ ա է ղ ա ա Օ ի մ կ

Մայիա 2Ցի տօնակատա րութեան զ է մ գրուահ՝ (ի. եւ վերջին մաս) 1918 \9ի զինադադարին , տարաղրոլած եւ

արգելքը , մասնաւորաբար, այգ արգելքը քզ ա ^՚՛ ՛Լ ~ ողշ մնացած Հայեր կ՚աճապարէին Հասնի լ իրենց
Եթէ Ը^նոյգէ °^աո– ըն ալ ունենար , ալ օթտաալ­անուած
էլն Լ լո լ Համար թափուած ստորէն աշխատանքը , կէս փլատակ տուները , օր առաշ^ տե -
րութեան մէջ պիտի չզգար ինքզինք ։ իր կեանքի ղաւորուելոլ,
աւելորդ անգամ մը եւս ը/էաէ"՛է եկան Հաստատե­ նոր բոյներ կազմելու Համար։ Այս
Հասուկ օրերը պանդխտութեան մէջ մաշած, երկ­ բոլորը
լու֊ թէ՝ որքան բարձր է Հմայքր եւ Հեդինակու - կը փնտռեմ , պատանի արիւնս կ՚եռայ, ալ
րին կապուած էր Ը^՚^1ոյգէ ծառի յիշատակով ։
թիւնբ Հ* Տ ՝ ՛դաշնակցութեան , ԸԱայ ազգային չեմ կրնար Համբերել, կհուզեմ օձիքս աղատել
Զուգագիպաբաբ եկած Հոս ինկած էին անոնք, Րի դա պէյի ձեռքէն։
Հայկական շրջանակէն ներս թէ գուբս Հ Այդ օրերուն Թուրքերն ալ
կինն ու գաւակք լեռնէ լեռ, ծովէ ծով, ու ինք Հե­ իրար անցած՜ են, Իզմիրը գրաւուած՜
Մ եր էս ո ր ա թ ա փան ց եւ յստակատես մ ո զո - ռաւոր Ամերիկա յէն , եկած բոյն դրած էին ա յս օ– կողմէ , եւ անոր սուգը կը տօնեն։ է Յոյներուն

*1Ո*–ՐԳԸ Հ - 3 * Դ՛աշնակցութեան Հանգէտ իբ ունե­ Լեււներէն իիսծ
տաբ Հոգին վքայ , ու երջանիկ էին, այնքան երջա­ դասալիք ղինուոբներ Հերոս դարձած են ել կը
ցած Հաւատքին , վստաՀութեան եւ Համակրանքին նիկ ոբ մաքդը Հիւանդութեան ու մաՀուան իսկ շրշիւն քաղաքին մէք^, ամբոխավար
կանչերաբձակե–
ա սլաց ո յօները բազմիցս տուած է՛* Նմ ան Համամո– չէր Հաւատար , ՀԵղեմբ Հոս է» Ը՚՚էր 1
լով։ Միւս կողմ է զ բ ո յ ց ԿԲ լբ1էբ թէ անգլեւՀըն–
գովբգա կան ա բ տ ա յա յա ո ւթ ի ւն մ ը սլիտ ի ՐԷՐ^Բ Ո՞ւր գնաց աս կնիկը, խենթ է, պէ աղբար գիկ ղինուոբները
տեղաւորուած են Աամսոնէն
նաեւ 1լի ր ա կի ի յետաձգուած փառաշուք Հ անգիս ո ւ– ամ՛էն Հիւանդ եթէ մեռնի ես շատոնց ճիվերս եր– մ ինչեւ Մ արզուան :

թիւնը– ԱՀա թէ ինչու մեր մասնաւորաբար կար­ կնցուցած կ՚ըլլայի ։ Իրաւ ալ շատոնց չըներ ոբ

մրակտուց Հակառակորդները, իրենց գլուխը ունե­ ինք Հիւանդանոցէն փախաւ եկաւ «քէծեբբ եռա - Գեռ Թուրքի ծառայ եմ , Հերէկի մէշ (էբ -

նալով իբ կոչումին եւ գիրքթն ան արմ ան վեղարա­ ցած ջուբով աղիքնեքը մինչեւ Հոգին այրեր էին»։ սլաա)։ ՛Բարութիւն կը պակսի օձիքս ազատելու,

ւոր մբ, ամէն ղուռ բախեցին, ամէն կերպ աղ - Մարգ չե՞նք, կը Հիւանդանանք ալ֊ կ՛՛ապքինք արկը ժամանակը Հասած չեմ տեսներ , տեղացի ե կոլոր

տոտ մի^րցի գիմեցին , զրպարտութիւն , քսու - մեռնինք ալ, նոըէն կեանքր կեանք է, կը տրամա­ Հայեք զիս չեն ճանչնաբ որպէսզի կերպով մը օգ­

թիւն, ահառեկչութ-իւն եւ ստութիւն իրար խառ - բանէ ր Աբդաբ աւելցնելով՝ տակար ըլլան, ճամբայ մը ցոյց տան։ Բայց օրէ

նե լով , որպէսզի խնա յուի իրենց մողովրղական օր Հետաքրքրութիւնս աւելի կ՚արթննայ, շուրթս
• ^"՚Լ^ԼԷ աէս աււ ;ւ զ ջ ՝ւուլայ է* չի խօսիր ե - բաներ մբ կ՛անցնի»
փառալո ք ապտակը , որ ան իւ ո ւս ա փ ե լի օք էն իրենց ղեր, Հարկաւ բան մբ ունի։ Գիտակը բսելով կը դառնայ որուն տեղեակ ըլ­
ատոր լալու Համար պէտք է ականթներս
էր վերա պաՀ ուած ։ Ամէն օր , մամուլի էգերէն եւ կնկանը ձեւին չՀաւնեցայ, կբ յիշես Հարսնութիւ­ Լսեցի թէ Հերեկցի չորս բանամ :

նո յնիսկ պաշտօնական բեր անն եր է Հղի ակ» ի վե - նը , ամէն տեղը կ^եբեւաբ բարակ լաթերուն կառապան Յարութիւնբ որբեր
տա­ կը ժ՜ողվէ , երկար ճամբորդս լթիւն
ր ածա֊ած Հ * Տ * Դա շնա կց ո ւթեան Հանդէպ տեղի կէն , օտար է Հասկցանք, բայց ամէն բան ալ չափ Ս ե բաստ իա կ՛ ե բ թա յ կոլգա յ : կ՝ընէ, մինչեւ

ունենալիք վստաՀութեան փառայեղ ցո յց բ սար - մը ունի։ ՛Բեղի բան մբ բսե^մ, օտարին Հետ կար­

սա փեցուց ած է բ ղիբենք ։ գուողին վիճակբ աս է ։ Զի խօսիր եզեր՝ ինչ կ՛ու­ Պայծառ առաւօտ մը փաիսուստ տուի, այգիէն

իրենց Հատուածական կոլրութիւնբ այս իսկա­ զես որ խօսի , երբ կարգուելէն ի վեր բանտարկ - իջայ քաղաք։ .(Հիշդ խանին ղրան առջեւ կեցած էր

կան մողովրղական կազմակերպութեան Հ անդէպ , եալի կեանք կք վարէ խեղճ տղան , խանութէն Հայ կօշկակար մբ, որ զիս առաջնորդեց ներս։ կա­

նախանձէ դրդուած՝ իրենց ատելութեան մէ9 այն­ դուրս ելած չունի , Հայեքէն Զատկէ քէատիկ միայն ռապան Յա բութիւն իր ձիերուն կեր կուտաբ , կբ

քան առա^ գացին մեր Հակառակոբդնեբբ , որ յար­ կը լսէ : Կ՛Ա ի՛ կը ագռաւ մը եղեր թառեր է կուրծ - խնամէ բ ։ Առանց իմ ով բ լ լալս Հարցնելու , գրպա­

գանքի տարրական տուրք մբ իսկ զլացան տալ բո­ յ2ին , խեոճ տղան մեղի Հետ Հայերէն խօսելու կր նէն Հանեց տետրակ մբ, շուտ մբ գրեց անունս ,

լոր ա քն պաշտելի Հ եր ո սնե ր ո ւն , առանց որոնց քաշուէր։ Հայրբ ատանկ մարդ չէր*, աս տզան ո - մականունս , որ տեղացի ըլլալս ու պատուիբեց որ
մ՛՜ը
գո յ ո ւթ ի ւն չէր ունենար ք(ք * Հա յա ս տ ան ր , ո բուն բո՞ւ ելաւ ։ Կնոջբ փէշեբուն տակէն գուբս չելլեր ։ լուռ մնամ , զինքը տեսած էըէլամ , այլ քիչիկ

անունով , մասնաւորաբար մակդիրով կը սիրեն Պիաի բսեմ ալ որ՝ կնիկէն կբ վաիւնայ , քսենք որ եւս Համբերեմ ։

ե րգռ լքննա լ միշտ ; Հյաբաթնեբէ ի վեր , իրենց մա­ խանութին դրամբ կնկանն է , իբ Հոգին ալ կնիկբ &աբաթ մը չանցած , ջորեպաններ բ զիս յանձ–

մ՛ ուլի էջերը , մեր ազատ աղբ ո ւթ եան իսկական չը տուաւ ետ ։ &օ խէբն եմ անիծեր աշխաբՀին , նեց՚ին Մ արզուան ի Ամ երիկեան գոլէճի որբանոցի

կերտի չնե բուն Հանդէպ անարգական աբտա յա յ - ղարի լի՛ , լօ՛ , լօ՛ , լօ՛ , տանտիկինին կլլեցուցինք տեսչութեան՛. է,ւսխ մաղերս կա ր ե ցին ,վբա յ ի քուր­

տութիւննեբով եւ ՀայՀոյութիւննեբով լի է ին X Ու՜ լօ , լօ ։ Երդէ պէ * սիրտս կբ քեքուի , չերգեմ նէ ։ ջերս եւ «նու ււիւ ա» ււ Հանեցին ,ազուոր լողանք մբ,

բանալով\9\$ի եբկունքբ, անգիտանալով մաՀու եւ Որո՞ւ սիրտբ չի քե բո լի ր ոբ , ա* խ սա Հառօբ— նոր գգեստներ : Դարձայ դո լնտ ուլի կ տղեկ մը ներ­

կենաց Հ երակլեան ա յն պա յքարը * ոբ տարաւ մեր եայ Հողերէն» , ա՛՜խ տամուկ անձրեւբ, ա՜՛խ սա կայանալի * Հիմա կը գտնուէի Տոքթ* Ֆապլոբխ

^/ւզովուրգբ Ա՝ ա յ ի ս 2,$ի նախօրեակին եւ անկէ կիզիչ աքեւք* Հապա կատուին թափած կաթը, գքա սենեակը ուր ենթաբկուեցա յ կենսագրական

Վռրջ, փշրելու Համար մեր դարաւոր կապանքները տա՛ն եռամսեայ վարձքը, կօշիկիս Հինցած կրունկբ Հարցաքննութեան մը։ ,

գերութեան եւ Հիմը դնելու ազատ եւ անկախ Հայ­ ու գբաց ի ին առանց բա րեւի անցնի լբ ։ Եքէկուան Տուրի մը վերջ որբանոցի յ առա ջաղէ մ ա շա -

կական պետութեան , անոնք ուրացան իրենց Հայու անլի ապուրը , ա*խ երկրին պաղ ա զբիւր ը , վար­ կեբտնեբէն տասնըՀինգ Հոդի բն դո ւն ո լե ց անք Ա ար­

Հանզամանքբ : ժապետին քսան տաբի առաջոլան ապւոակբ, առա–~ գո լան ի Անաթօլիա Գոլէճը* ՊոլսաՀայ բարերարի

Ա ենք , ա յս Հա յանուն ս բ բապիղծնե րէն , ապազ­ ջին սէրը 1 պառաւին ման զ ոտ մպիտը , քիչ մնացեք մբ կողմէ գումար մբ տբամաղրուած էբ չքաւոր

գայնացածն ե րէն կբ սպասէ ինք ՛ամէն կարգի ստոր­ էր ինքևաշարմին տակ իյնային, ինտոր ալ պատե— քետանիքեերոլ Համար , ըայց գոլէճին տեսուչը

նութիւն , դաւաճանութիւն իսկ I Նոյնպէս՝ իբ գե­ բազմ էն ազատեց անք , Հացին ա ո ու ^ռւ ա ն Համ բ , ես լաբմար դատեց յատկացնել ուսման, որուն ծարա­

րին մ էջն է թուրք դեսպանք ։ Հարստութեան աչք չունիմ ոբ , այսպէս անթիւ ւը ունէինք , ապագա յ վառ յո յսերով լեցուն • • •

Մեզի աւելի անհաւատալի կը թուի սովիէթ մ անբուք Հա շիւն եք ու օրը ուրիշ օրերու պէս իր՜ Գոլէճի Հ այ ուսանողութիւնը կը Հաշուէր

զեսսլանին միջամտութիւնը ւ Ան լալ պէտք է գիտ­ զուն չըլլար։ 120 մանչեր, 160 իմօտ աղջիկներ, Յոյները 100^

նա յ որ, 1918^ Հա յ կա կան ազատագրութեան տօ - Եըը ՛է՚– ՚ԼՈ3հ ֊ * ա յ բ է ս ֊–րեւռաւ քՒագու֊կ Հար - մօտ մանչ եւ ազքիկ , իսկ Թուրքերը Հազիւ մէկ

նակատա բութիւնբ չէր կրնար ցո յց մբ ըլլալ Սո­ սան ֊քէ^քԸ ֊–ըկո֊Ք սզաՀք անխօս ու. չոսարուՆ , տասնեակ։ Մեր ուսանողական։ միութիւնը կը կոչ­

վիէթ Միութեան դէմ, որովՀեաեւ "՛յգ թուականի կուր&քը հ^եօ՜հ լով եըը աան սեմէն ներս ինկաւ ուէր աւար շան» , որուն ծրադիբ կանոնտգիբբ

Դէաքերը) եթէ քննէր իբ խորքին մէջ, պիտի զր՛ո՜ աայթելոլ Համար՝ ճառագայթ մր արեւի սսլասոզ, զուտ մշակութային էր։ Այս Միութեան աշակեր -

նէր ոք նպաստած են Աուիիէթ Միութեան վերա - րամ սլա կի խճէճի կը նմանէր։ Պարզ Հարւլում մը տ ո ւթեան ոգեւորութեան աղբիւրն էր ամէնէն սիր–

կազմութեան ։ Ա՝ ան ո լկի մասին, եւ եզերամայրր բացաւ արցուն­ ուած Թագէ ո ս (իա՚մկոչեան :

իսկապէս , երբ Հոկտեմբերետն յեգտփոխու ** քի Հքոբակր , լուսէ ղոլլանեբու սլէս փրվւրոտ :

թեամբ ռուսական ոչ մէկ զօրք չէր մնացած Կով - Չորնայի աշնան փուշերուն պէս ֊ սեւ իքնէր Թագուկ Հ ար սան իզուր Լուսաւորչի սուրբե -

կասի մ էջ , մի ա յն Հայ տ ար րն էր որ առան ձինն աչքեբուս ու չտեսնէի քեզ Մանոլկ : բուն կ աղա չէ բ •

ճակատեցալ թ ո լը քեւգե ր մ ան յ ա ռա ջա ց ո զ ումե - կոլրնան քու աչքերդ ալ , Զարդար , չխնդաս գա­ ՈտՔԳ պագնեմ , Ս . Մարգիս , քառասուն

րո ւն դէմ , որոնք իրենց պարտութենէն վեց ամ իս զած աշխարՀղ , ինտոր թողուցիր մէկ Հատիկդ ու տարի պագդ բռներ եմ , ետ դարձոլր քովդ տար ,՛

առաջ կովկաս եւ քա^ոլ Հասած պիտի րյլա յին : գացիր էնդին , շան ու կատուին կեր եղաւ։ Մե՛ղք •ի՞նչ կ՝ ըլլայ, անոր մայրը Զարգարը չե՞ս ճան չ -

Այո, եթէ Հայ կանոնաւոր բանակն ու կամա– մեր դեղին, մե՛ղք մեր որբերուն : Ա՝ եղա՜ յ Ասա ֊ նար, միասին ուիստի կոլգա յինք քեղի ,տարիներով

ւ ո բա կան գունդերը , մէկ կողմէն կովկաս ի իծ՝ա - ուած խենթեցեր ես, մեղք մամ ու Ա. Ա՚եռոնիգ , ծունկ մաշեցուց ՚Բառասուն Մ ան կան ց ճամբան

թարնեբուն , միւս կողմ է Թուրքիա յէն յառաջացող մեր պապերու Հաւատքին : մինչեւ ունեցաւ ատ տղան, տարին երկու մատաղ

թ ոլրք ել ղերման ումե բուն դէմ կռուած ել անոնց Եվէ՚Ք մայրԻ՜Կ. նստինք ու լանք, դա­ կ՚ընէր, մեղքը չէ՞ր անմեղ դառներուն։

մասնաւորաբար՝ Երեւան, Թ^իֆլիզ եւ Բագոլ լար կանանչ արելին • ինչ սիրտ ըրաւ Հողը մտաւ Լուս իրէ ձեր վբայ ՝Բառսոլն Մ՛անկունք (զին­

մ ուտքը արգի լած կամ յապաղեց ո լցած չ Ր//ա ձԻ^՛ » մառանդ չունի իր ետին : ուոր) ձեր կէձէկէ սուրերով դուք Հասնիք, ի՞նչ

առաջին պատերազմ ի վախճանը թերեւս բոլորովին Զարգար , դլուխդ վեր առնէիր տեսնէիր որ­ կ բլլայ , ո՞ւր տեսնուած է Լուսաւորչի որդին

տարբեր ըլլար , մանաւանդ Սովիէթներու կո՛վկաս դիդ , մուխդ մարի , որ չչքէիր օտար անապատ - ՋՀուտի գերեզմանը մտնէ, արքայոլթենէ զրկոլփ :

եւ (մ ո ւր քե ս տան վեբադարձբ անկարելի ։ ՈբովՀե– ները, չՀանգչիս տեղդ ոսկորներդ մնան արե - Ու Հոգերով կարկտնուած խայտաբղէտ վարա–

տել Բ՝ոլրքիոյ , կովկաս ի եւ քՒիւբքեստանի ^թ՝աշ– լուն ինտո՞ր տէր չեղար մէկ Հատիկիդ ... ՂռյԲԲ ա՝յԴ օրուան վբայ ալ իշ\սլ ;

կէնտ-Պ ո ւխարա-իյ իվա) մի լիոնաւո բ թ՝ոլրքերը Իսկոլկը բանգազուշակի մր պէս մաղերը Գեռ այդ տարին շատ տխուր անցքեր սլա տա -

միացած, տ Հ ա ւո ր ում մը պիտի ներկայացնէին եւ փետտելով մրմուռ կը թափէր չո֊րքյը եւ ներկանե­ Հեցան մեր բնակած այղ տան մէշ, բայց ամէնէն

զոր նա աճել դրեթէ անկարելի պիտի ըլլար Հետա­ րը լուռ կր Հեկեկային : ցաւալին Արդարի վիճակն էր, իր Հին Հիւանդու­

գա յին Ո՚ուսիոյ կողմէ : Որո՞ւ մտքէն կ՚անցնէր թէ Մանուկ իրապէս թեան իմը գլուխը ցցեց ու ան զգաստ Հոգեվար -

ԱՀա Դաշնակիցներու եւ Սովիէթ Միութեան պիտի մեռնէր , մինչդեռ ան երկու անգամ մեռած֊ քով Հոգին աւանդեց խունկով ու իւ աչով ու զոյգ

դատին մեծազոյն ծառա յոլթիլնբ բերած յա ս Հե­ էք ••• > տէրտէրով։ Լեզուն սրտին Հետ կապուած անոր

րոսական զիմագրութեան եւ անկէ յառաֆ եկած Մեր մխիթարական յորդորներբ զոլր էիս Հետ ալ դադրեցաւ , բսելով դանդաղ ելեւէջներով.

Հ ա ք կական անկախութեան թուականի տօնախմբու­ մանաւանդ երբ իմացանք եղելութիւն ր, այլեւս Թագուկ, Հոգ մի ըներ, ես կբ Հասնիմ Մա­

թիւնն է որ կ^աքգիլուի . * * առ ի վարձատրութիւն : մենք մխիթարուելու պէտքն զգացինք : նուկ ին , ՛երկնքի ո՛ր յարկն ալ ըլլայ , ես կ՛ ազատ իմ

Տեգին է նշել նաեւ որ , այն տա են ո լան (հոլ - • . • Թագուկր ուշ Հւսսւսծ էր : Մ ան ո լկի ֆրան– Հոլտինեբուն ձեռքէն եւ առօք փառօք կը տանիմ

սիոք նոր պետերու, Լէնինի եւ Սթալէնի ՀրաՀան– սուՀի կարծուած կրՀ՚բ , Յուդայի ազ^իկ անոր Հազարցինեբուն արքայութիւնը : Հարկաւ ճամբայ

գովն իսկ, Հայեր բ կատարեալ իրաւունք ստացած տանն ու տեղին «օրէնքի գրքով» տիրանալէ վեր^, ցուցնող մր կ՝ըԱայ։ ԱշխարՀ թափառեցայ ճամ -

էին իքենց ճակատագրին աէր ք լ լ ա լ ո լ – * Հետեւաբար մերմած էր թ՝ադուկի տաբած խաչն ու նշխարքը։ բաս չկորսնցուցի , Հոն ալ կը գտնենք իրար ,

եւ յա յտաբարելոլ իրենց ան կա խ ո ւթ ի ւնը , որ ոչ Հրէից Խազնը տասներկու սաղմ ո ս եր դո ւնե - դուն ալ չուշանաս , իրական պարր Հոն է որ պիտի

մէկ կերպով ուզզուած կրնար ըլլալ քիուսիոյ դէմ ։ Բ"վ , իբր -1 ս բայէ լի տասներկու ցեղերու ներկա - պարենք , գեղի ընկոյզին տակը զո . . . ու Հոդին ա–

Պ * քիոտիոնով գոՀբ եգալ Հա յանուն զ ա ւա - յացուցիչ Մ ան ո լկի Հոգին կՀովայի կալուած ֊ ւելի շուտ աւանդեց ,քան իր Հնարածերգը ,1։ ո րա՛ւ, որ
ճաններու , որոնք եթէ ի ս կա կան Հա յեր ըլլա յին , կեդրոն բ ;
ներ ուն մէջ ղրկած էր , արքայութեան «օրուան Հոգերոլ» բեռը Հոգւոյ շալակէն ՛Լար

իրենք իրենց թ ո յ լ չոլիտի տային ավւ առնելու թըր՜ չառաւ :

քական եւ սովիէթական դեսպանատանս դռները, նակատարութիւնը, Հայ ժողովուրդը զրկել Հա - Թագուկը այլեւս անվստաՀոլթեան նոպայով

Հայ մոզովուրգի աղատաղրո ւթեան պանծալի տօ­ նալով իր աննման Հերոսներու, իր ազատութեան կը տառապէր , օր մ րն ալ թողուց տունն ու տեղը,

նակատարութիւն բ ներկա յա ցն ելով իբրեւ Հակա - վեՀողի կերտիչներուն Հետ Հաղորդուելու Հաճոյ­ բռնեց իր թոռներուն ձեռքերէն , ու առածին կա­

թուրք կամ Հակառուս ցոյց ։ քէն, մեր սեւսիրտ ո լղեկո րո յսներ ր աւելի խո բա - րաւանով մեկնեցալ Հայաստան, գոնէ իր Հոգին

կաբելի չէ երեւակայել որ մարդիկ կրնան այս ց ո լց ին ազատ ո ւթեան ել անկախութեան տենչըանոր փրկելու Համար օտարներոլ ձեռքէն, ոբովՀետել
Հա -
աստիճան ստորնանալ, անբարոյանալ իրենց տօ - Հոգիէն ներս , անարգութեան սիւնին գամել տալով արքայութեան ճս/մբան Հոն կբ սկսի եւ Հոն կր

կա դա շե ա կց ա կան մոլուցքին մէջ% Արգիլելով զիրենք։ (Ազատ Օր, Աթէնք , 4 Ցա֊նիս) : վերշանայ . . . :

ԽՈFՍoՐՈnՀds A.RՎԾՏ.ՈAՒՆ.MԻ