Page 14 - \ARM_19-1946_03

ՄԱՅԻՍ 2 8 Ը ԱՌԱՆՑ ՀԻՐ՝ԲԻ կանի :

( 3 Ո Ւ Շ Ե Ր ԺԱՄԱՆԱԿԱԿԻՑ ՊԱՏՄՈՒԹԵՆԷՆ) \340ին Գարագօյունլուներր իրենց կեգրոնա֊

(Գ– եւ վերջին ս1սա) տեղին կր դարձնեն Վանը։ Լէնկթիմուր )388ին

ԽՄԲ Չէզոք եւ սւկանասւես հայրենակից մըն Գագիկ Ամ բատ Ա՚ի գերութենէն յետոյ ըն - Վանր գրաւելով , րերդաաաՀները քարավէժ կ՝ընէ -

է որ կը իօոի թացքը կը փոիյէ , եւ ան յ ա ջո գո ւթեան կը մատնէ Ոստանի, Բադէչի, Հատախի եւ Ամիւկի մէչ ո ր ֊

Տ ո ւսո ւփի 2 արշաւանքները Հ Կը գրաւէ Գատիւն– չացահ ֊Բրտեր կ՝աւերեն ՚Ծղակը , Արճէչը ե լ ուր ի լ

Ա՛ ա յէս 28/՛ տ օն ա կա տ ա ր ո ւթ ե ան ո Հանդէսին , քի , Մակայի եւ Ո ՚ ֊ ղ է ո յ բերդերը։ Կ՚առնէ կոտոմր շրջաններ։ \405ին Գարա–Եսւ""^ֆ Վ"՚ն վերադառ­

ի Մարսէյլ , ըսուեցաւ * յ-րուն բնակիչնեբր քԼուբաբեկնե՚բը կբ բնաջնջէ ։ Կբ նալով կր յաղթէ Լէնկթիմուր ի յաջորդներուն , ո–

« Ա արդար ապա ախ , Գարաքիլիսէի , Բաշ - յագթէ Տուսուփի փոխանորդին Գինոյ բլրան վը– րոնցմէ մին իսլամացուցաօ֊ էր Մակոլի Հայ րեր–

Ապաբանի , եւն * կռիւներու ընթացքին , մենք մեբ րայ ։ Ե ՛ո կը մզէ Գելմուկները որոնք Ագբակ ար­ գատէրը։Գարա֊Եուսուֆի ո յ՛ղին Ականատ ր (1421–

թշնամին ֊ Թուբքբ «ծունկի բերինք» ։ շաւած էին , Հաւ ա ն օր էն Գուբդէն մաբզպանիՄ գույ­ 1438) կր սպաննէ Ոստանի տէր ԱՀմատ Աուլթանր,

Կը ի1՛ ո բ Հ իմ , ոբ ա յս յա յաա բա բո ւթիւնբ նիս ի մէջ մղած ան յա ջուլ կռիւէն յետոյ ։ 1421 ին կ՝առնէ Վանը. Ա ալմաստի մօտ կր յաղթուի

ծունկի բեբինք մը չափազանց էր ։ թուբքբ 3 ո ւս ո լփ ի զօ բ ավա րն ե ր էն Ա բո լկ կ ՝՝աւ եր է Լէնկթիմուրի որդի ՇաՀ ՌուՀԷ , որ Աղղօյունլոլ

մեբ ո էէն չին գէմ ա ո ա ւե լա գո յնը , կազմ ակեր - \<Հուաշը , 3\ո ւս ո լփ կրկին անձամ բ կուգա յ *Լաս - Գար ո, Օսմանի ընկերակցութեամբ կ՝ աւեր է Վաս–

ոլու ած պետութիւն մը եւ բանակ մը ունէբ ութերի պո լրական , եւ Գագիկ թագաւորի ու Ատոմ Անձե– պուրականր : Ականտար Արձկէի մօտ կր յաղթէ

կազմ ով Հա յ ուն առջեւ «ծ ունկի գարուկ աստիճա­ ւացիի Հետ Հաշտուելով կը մեկնի ։ ՇաՀ Ռուհի որդի Ջօնկայի ,\43\նի կ՝առնէԱրձ֊կէն :

նին չէր Հասած գեռ , ինչպէս յեաագայ դէաքեբբ լք՝ . գարու վերջերը \^ազկոտան թոնտրակա - Ջօնկա 80.000 Հոգիով վերադառնալով Ականտար ր
կը փախցնէ Փոքր Հայք։ ՋիՀանչաՀի
ոոյց տուին ։ Ապա ուրեմն , կաբելի էր յա յաա բա­ լան ին մէջ, երեւան կուգա յ կրօնաւորներու եւ նա— (1437-1467)

բե լ ո՛չ թէ «ծունկի բեբինք», ա յ ± ^"՚՜ՀՔէ Բռ՜ խաբարներու գէմ ուզգուած- թոնտրակեան Համայ­ որդին Ալվանտ կ՝ աւերէ Արճէչը։ 1460/5/ Աղթա -

րինք» , թէ՝ Հայր ուժ֊ մ բն էր֊ թէ կրնար իր քա­ նավար շարժում՛ը ։ մարի Զաքար իա կաթողիկոսը ՋիՀանչաՀի ներկա­

նի մ բ կբամ ի, ծան բ ո ւթ ե ամբը ազգել նժարին վը– Գագիկի. յաջորդները չունին իր քաղաքական յանալով, Հրաման կր ստանայ վերանորոգել էչ -

Բայ ) թէ Հաքշ Կր^ար իր (Թ՝ո֊–ՐՔ.ին) յառաջխա– տաբողոլթիւնբ * Գեբենիկ թէեւ կբ յաղթէ Հերի միահ-նի կաթողիկոսութիւնր :

ոաՅՔ(Լ ղանգազեցնեչ .**։ է՛միրին, սակայն Ա՛՛լ զ"՛ րի ՛՛լ ի դաւաճանութեամբ 1470/<5# Վասպուրականր կ՝անցնի Ագղօյունլոլ–

թուբքբ օր առա^ 1լ ոլզէր ք՛ա զու Հասնի լ , ի– գերի կ՚իյնայ եւ կ1 ա գա ա ո ւ ի այս վերջնոյն՝ կոզմէ։ ներոլ ձեռքը։ 1502ք5, Շահ իսմայիլ Աաֆէվի որ

բակ անաց լու Համա բ Համ ա թո ւբանականո ւթեան . Գոզթանի էմիրը Ապհւալուփ Բակեարի մէջ կբ Աղթամար սլատանգ մնացած էր, վեր^ կուտայ

իր ծբագիբները ֊ եւ ՝Բայզէրը կբ քա^ալեբէբ զայն, ղերէ Ապլգարիպը ։ Ագգօյունլու Հարստութեան : \5\4ին կր պարսաւ ի
ԱբըլՀ՚աճ իիովտա յ Ատ ր պտտականի Զալտրանի մէՀ։
տիրելու Համար Բագուի նաւթաՀ ո րե բո ւն ։ Որով՝ է.միրը կր ավո ւղ Աոլլթան Աէլիմէ՝
ու գերմււ Համ աձայնեռ աո մ ա -
թուրք \533ին Թուրքերը կր գրաւեն Վանր։ \534ին
մ ապէս Հ՛" յը գոՀացնել : ,լՀ ան չն ա լ Հա յաստանի մանէ Վասպոլրական ,կը մեռնի եւ ղօրքբ կըցրուի ։

անկախութիւնը : Անցնիլ Ոա գո ւ ։ Շրջապատուած 1 000^5> Գաւիթ կուրապաղատ \Բմբայի մէջ կը ՇաՀ թ՝աՀմաղ ղայն կը պա չար է , \535ին Թուրքեւ -

պաՀել Հայաստանը, օրին մ է կբ զայն խեգգեշոլ յաղթէ Ատբպատականի էմիր Մալմլանի , եւ զայն պարսիկ դաշնագրով Վասպուրականր կր մնայ

Համարւ կը Հալածէ մինչեւ Նիբճէշ։ Թուրքիոյ:

Այսպէս կբ պատմեն Ա՛այիս 2.Տի տօնին Հակա­ Ա ենեքեբիմ Արծ բ ո ւն ի ի օրովԱ է լճուքեան \603ին ՇաՀ Արաս կը վերսկսի պատերազմը,

ռակորդները եւ Հայաստանի ան կա իւ ո լթիւնը թուր­ րոսնեբբ կր մտնեն Վ^ասպուրական , կը յաղթեն՝ որու ընթացքին Վասպուրականր կ՚աւերուի :

քի տուրք նկատելով, այգ գոբծր կբ դաւանին ՇապուՀ զօրավարի եւ Գաւիթ արքայորդուն։ քՒուրքեւպարսիկ կռիւներուն կր յաջորդ են

պաաեհապւսշաութ֊իւն : Ա ենեքեբիմ սարսափելով \ 021 ին Վյռսիլի կբ Զա լա լիներ ու ապստամ բութ իւննե բ ր ;

֊ճթչա է՛. ղիջի Վ^ասպոլրականբ , 12 բերդ, 4400 աւաս , ու Օսմանեան տ ի բա պետ ո ւթ ի ւն ր ջարդի , թալան ի

փոխարէն կը ստանայ Աեբաստիան : ՄիմիայնԱմիւկ եւ Հ ա ր ս տ ա Հ ա ր ո ւթ ե ան դարագլուխ մը կը բանա յ

Բայց՝ Իռ"1 ընէին Հայերը, երբ թուբքբ կաբ– եւ Ագթամաբ կբ մնան մինչեւ <իԳ *. գար Հայ իշ­ Հա յեր ուն , Հեքաբիի Նեստորական եւ Եղիտի

սը, Աբ տ ա Հտ աան/ Պաթ ում ր գրաւելէ 1էեբջ 1 խաններու ձեռքը , որոնցմէ նշանաւոր են Մ ո կաց բնակիչներուն Համար Լայս վեբջիններբ Պետրխա–
՚Ատիճանս
յրէս թ– Լ ի թո վոքի գա շնա գի բը պաառեչով , կը յա - գիւղի մօտ Հերոսական մա Հ ստացած նիներու ապստամրութեան բ1ւթացքի%^ ;

ոա Փան ար գեր, թոռնիկը , Ալոլղին որ ա զա տ ա խ ո ւ\մ բ Հեծելազօրք Արմենական Հնչակեան , Գաշնակցական եւ
Ե^նչ ընէին ունէբ եւ հյետենիկը ։
Հայեբը , երբ աշխարՀքէն կղգիա– Ո՚ամկ ավա բ կու սակ ցու թի.ւնն երբ կը ս կսին ի ր ենց

ցած , գա տա պար տուած էին վւշյբուելու թ՜ուրքին Բիւղանգական շրջանի գլխաւոր դէպքերն են , քաղաքական գո րծո լնէ ութ իւն ը , Հա յդուկային

սմբակնեբուն տակ : *Լասի լի պա ր տ ո լ թ ի ւն ը Հերի առջեւ ,. Արճ է շի ա– խումբեր կը կռուին թուրք կանոնաւոր ուժերու

Ւ^ն չ բնէին Հայերը, երբ բոլոր կովկասեան ռումը կոմնենոսէ, Բերկրիի էմիր Հքարիկի յաղ­ դէմ :

գբացի ազգեր բ Հասկացողութեան եկած թուրքին թանակը Գանձի ի վրա յ , բա յց Յո յները կը յաջողին 1896/՛ կոտորածներու ատեն Վ^անը ե լ &1111/1 ՚ " ՜

Հետ , լքեր էին Հայը իր գառն ու դժխեմ ճակա­ Բերկրին Հպատակեցնել։ Վ^աս պո լրական ի 1Ս ա - խբ կբ գիմադբեն ջարդարար խուժանին ։ Բայց

տագիր ին.֊* . : չիկ ի շիսանր եւ որդին ք1 շխանիկ կը ս պանն ո լին 800 Հայ մա՛րտիկներ Պարսկաստանի ճամբան ,

Ի՞նչ ընէին Հայերը, երր Պրէսթ֊Լիթովսքի կռուելով թ՛ոսն աւան ի մէջ, Հերի էմիրէն։ Խաչի– ԳարաՀիսաբ լեբան վր՚ոյ , եւ Ա * Բաբթուգեմէոսի

գա շն ագրին սա որա գրոգ Հիւս իս ը կոյր ու խուլ կի որդինեբբ Հասան եւ ճնճղուկ իր վրէմը կբ լու­ մօտ Հերոսական մաՀ կր ստանան ։

ձեւացած , չըսելու Համար ան կա բ ալ , Հ եռաց եր էր ծեն ։ Գրիգոր Մագիստբոս վերջնական կերպով կբ 1915^ Շատախր, Վանը Լքագաքամէչ եւ Այ՜

Կ ո վկաս էն , իր սեւ բախտին ձգելով մինուճար ջախջախէ թոնգբակեցիներբ։ 1048^5/ Աէլճուքներբ դեստանի կը կերտեն իրենց փառաւս ր Հերոսամարտ

Հ այ տարրը • • • ; Վ^ա ս պո ւր ա կան ի վրա՛ յով կը մ անեն Հա յա ս տ ան ։ ար , որու րնթացքին կատաղի կռիւներու թատր կը

Մ ենք լքեցինք կովկասր , բայց , օր մր 1054^3> Բերկրիի եւ Արճէշի վրա յՈէէ կուդան Մ ա– դառնան նաեւ Անավագի, Աւանց, Հայոց Աոր ,
նազկերտ , ո բուն Անդ­
գաբձեալ կր վերագրաւենք զայն : ան յաջող պաշարմ ան վ րէմբ կբ Կարճկան , թիմար չր9անները ե լ Վարագր։
վերԼ ,
լոլ.օ֊են Արձ/լէէ։ 1070—71 Ալփ Ասլան Աանաղկեր– րանիկ Այսոլրլոլի եւ Ա արայի կռիւներէն

— Ւա–1Հ ե*ԲԲ * * • տի մօտ կր յաղթէ Յունաց : (ԻԲ * դա բո ւն ՀԱլաթի իր փառաւոր մա սնակց ութիւնր կր բերէ Տիլմանի

Մինչ այգ՝ Հայը, եւ բացառապէս Հա՛յն էր, ՀթաՀի Արմ էննեբ բ Հ ետզՀետէ զօրանալով Հ իւս ի ւտա ~ ճակատամարտին : քիոլսերը եւ Հայ կամ աւո բներ ր

որ կր Փարգուէ բ Գանձակի , Ն՚՚՚-խիի , Շ ամա/սիի , լ ին Վ^ա ս պո ւբա կան բ կ՝ ենթա ր կեն իրենց : էքլա կուզ թափարիգի եւ Կօթոլրի վրա յով կը միանան Վաս–

եւայլն շրջաններու մէջ եւ միայն Բագուն էբ , որ Աթաբէկը կբ Հպատակեցնէ Ամիլկբ : Աէլճուքներու պուրականի ժողովրդական ուժերու՛ս : Վ՛անը Հլր

առժամապէս կ^ազատուէր շն որ Հ իւ. բուռ մբ Հա­ տկարացման ՀետեւանքովԼաշա վրացի եւ Հայ զօր­ դառնայ Հայկական անկախ, ինքնօրէն նաՀանգա–

յս բգինե րու եւ որոնց անջատ կազմակերպութիւն բ քով կ՝ ա ս պա տ տ՛կէ Արճէ շի ե լ 1Լ՚ա՛բագի շրջանները ։ պետութիւն։ Աակայն Աանազկերտի ուղղութեամբ

գեռ մամ անակ մ ը կը գանգազեցնէ բ թուրքին լա– \2,30ին Զա լա լատին կ՝՛ առնէ ի$լաթը։ թրքական յարձակողական մր, կը պարտաւորէ
Ռուսերր եւ Վասպոլրականի \ 50.000 • < ա յո ւթ իւն ր
ռաջխազացքը :

Բագուի եւ Երեւանի Հայութեան գէբքերը ի՜ նաՀանշել Ա լրարատ :

բաբմէ բոլորովին տւսրբեբ էին : Երեւան չեղոքաց– պատ ի ե ւ Գ ար աքի լիս է ի իր կրած ձ ախ ո գանք է ն Ռուսերր կը վերագրաւեն Վանը , 25.000 Հա­

ւած է՛ր , մինչ Բագու Կասպից ծովուն միջոցաւ վերջ^ կրնար ուժեզ եւ կազմակերպուած նոր զրո– յեր կր վերադառնան Վասսլոլրական։ Հայ ժողո­

կրնար յարաբերութիւնն ու Հա զոր գա կցուիք իւնը Հով մը Երեւանի նաՀանգր մոխիրի վերածել եւ վրդական ուժեր եւ կամալոբական գնդեր յաքող

պաՀել Հիւսիսի Հետ : կո վկաս աՀա յութիւնը իսպառ բնաջնջել ; կերպով կր կատարեն Աոկսի ե լ Զիլանի զսպողա­

Բագու կը մնար կովկասի լիազօր ՛՛լ ատուի ր ա - թուրքեր բ Բագուի մ օտեբբ ( Գայլի Գ բունք՝) կան գորձոգոլթիւններր; Անդրանիկ կ՝առնէ /՚՚"~

կբ , Ատեվ՜ան ՇաՀումեան , որուն գլխաւորու­ նոյնպէս ձախողանք մը ունեցան (15 օդոստ. 1918) ղէչյլ •• Ռուսեւթոլրք պատերազմը կը տեղափոխուի

թեամբ - Հ ա յ ը Մ ոսկուայի Հ բաՀանղնե բուն Հաւա­ եւ ամիս մը վերջը միայն նոր եւ ուժգին դրոՀով Տարօն :

տարիմ կբ մնար , ունենալով կա րե ւո բ զինուորա­ մբ յաջոզեցան գրաւել Բագուն։ Այո տողերը ստո–

կան ուժ մբ , բացառապէս Հա յեր է կազմ ուած ֊ ր ագր ողբ կենդան ի վկան է ա յգ կրկնակ Հերոսա– \9)7ին ռուսական յեղափոխոլթենէն օգաուե–

Զօրավար Բագրատունի ի գերագոյն Հրամանաաա– մ արտերուն : լով, Թուրքերը Արճէ չի ու Ոստանի յամառ կռիւ­

րութեամբ : Եթէ Բագուն 30.000 դոՀ տուաւ , անյիշատակ ներէն վեր1, կը վերագրաւեն Վասպուրականր։

0՛ , եթէ Բագուի Հայոց Ազգ* /ՍորՀուրգբ ան­ ւլ ո Հ եր , Մ եծամ ամնական Ո՛ ո ւս ա ս ա ան ի Համ ար ժողովուրդը եւ մարտիկները կ ո սա ի ի ղեկավարու­

սար Նուրի փաշայի լորդ՚ոբներուն * մոռցուած * աբժա^նի էր պաՀանջել, որ Երեւանի թեամբ , կր դաղթե^ևԱալմաստ-Ուրմիա-Ա՝իչագետք :

՚ « Գոլք անկախ Հայաստանբ ունիք, ազատ նաՀանգին ալ վիճակոլէբ նոյն սեւ ճակատագիր բ ։ Հայերը կր միանան Հեքիարիէ գաղթաօ֊ Նեստորա­

կբ ձգենք ճեզ ձեր ղինուո բներով ու սպառազինու– ինչո^լ ջարդուէինք ։ կաններուն եւ միասին կը կերտեն Ատբպատականի

թեամ բ անցնի լ Հա յաստան : Մ եղի արգելք մ ի ըլ­ Ապա ուրեմն ժամանակաւս ր խաղաղութեան Հերոսամարտր։ Կ՝իյնան կոստին ե լ Աարչիմունր

լաք եւ մեր ճամբան մի՛ խափանէք , այլապէս , շրջան մը անՀ րաժեշտ էբ աբարատեան աշխարՀին՛ (Ասորիներու պատրիարքը) , բ ա յ ց Հայերը եւ Ա–

Հետեւանքբ եւ պատ ա ս/սանատ ո ւո ւթ իւն ը ձեզի պ ի՜ Համար ։ Պէաք էր առ-իթը օգտագոբծել ե լ ընթացք սորիները կբ ճեղքեն օսմանեան գիժերը , կ՝ ազատ ր

տ ի մնա յ • • • ՝ֆ ; ատ լ թուրքերէ առաջարկուած Հաշտութեան դաշ­ ժողովուրդը եւ կը միանա յ Մ իգագետ քի անդլիա–

Ու ա յգ սպառնալիքը իրականացաւ : Բագուն նադիրին ։ կան բանա կին :

ինկաւ ու 30.000 Հայեր ջաբգուեցան : ՛Աս/ ր ի * լ , Ժամ անակ շաՀ իլ ։ Անդին, Այրարատեան Դաշտին մէչ ապստամ­

Չ գի ա եմ , ա յս վեբ յիշումր սարս ո* ւռ% թէ խա յ– 0* ժամանակ , յղի նո՛՛ր յո՚– լսեր ով ու ն ո՛ բ ա– բած֊ Վ,ասպոլրականցիներր, Աոլրմալոլի կռիւնե­

տանք էլ առթէ Հանգոլցեա չ Ա տեփան ՀյաՀ ում եան ի նակն կա լներ ով * * * ։ րէն վերչ խիստ կարեւոր դեր մը կը կատարեն

ոսկորներուն եւ այժմ կենդանի իսորՀրգային իշ– 1Լյ ս մ տաՀ ո դո ւթեամ ր առաջնորդս ւած Հալ Սարդարապատի յաղթանակի ընթացքին։

խանաւո րնե ր ուն * ** : ժողովուրդին առա^նո բդող տար ր բ չէր ս խա լած ։ ԱՐՏԱԻԱԶԴ ԱՆՏՈՆԵԱՆ
Անցնելով
Հայաստան, Հոն գէպքեբն ու գիր" Հյնո րՀ իւ ան կա իս ո լ թ ե ան յա յաա բաք ո ւթեան 1ւ 1) Կոստի սպաննուեցաւ Աաին Գալէ • 2) Աար
քերբ բոլորովին
Կասպից ծովուն Հակոանեայ էին ՚, Ա ինչ Բագուն , թո ւր քի ո յ Հ ետ կնքուած իս ա զա ւլ ո ւ թ ե ւս ն դաշին– Շիմոն սպաննուեցաւ Ամ կոյի մաբդոցմէն, անոր
Հէբ ^ էլս11"ըճ մօտ Հրաւիրուելէ վերջ։
միջոցաւ յարաբերութիւն կը պա– րին, 800.000 ՀԱՅԵՐ ՓՐԿՈՒԵՑԱՆ, ՀԱՄԱԽԸՄ–
(հուս ի ո յ Հետ եւ ՐՈԻԵՑԱՆ ԵԻ ՋԵԻԱՑՈԻՑԻՆ ՀԱՅԱՍՏԱՆԸ։
մ եծամ ասն ական Եթէ Ապրի/ 11 24^ սուգի տօնն է անխտիր

Հարաւը ի՛րանին եւ Հոն Հասած անգլիական բա­ ՌՈՄԱՆ, (յապաղած).– կապոյտ Խաչի վար՛
օժանգակու– ամէն Հայոլ, Աայիս 28հ* " ՛ ՛ յ " սնհ՜ատօնն է, երր
նակին Հետ, որոնցմէ կրնար որ ո շ
թ իւններ ստանալ , ո՛ չ իսկ *էռց ամիս կրցաւ գի" մաՀու եւ կենաս ՛է՛I, ^ տատամսոգ Հայ տարրր վերս­ չութիւնը ստացաւ 5000 ֆբ ի
չնորՀակալոլթեամր

մանալ (1918 Մայիս ֊ ֊ Աեպա* 16)։ տին հ՛նա՛ւ Արարատի չանթերուն տակ ու ՂՈՐԻԳԼՀ նուէր մը Պ– Պ– Լուսեղէնեանէն , իր ամուսնու -

իսկ , Հայաստան՝ իր ճզճիմ միջոցներով , ա– կաղմեգ ա՛յն Հայաստանին , որ այսօր իսորՀրգա­ թեան առթիւ սանոլՀիներու կողմէն տրուած– ձաղ–

ռանց արտաքին օժ ան գա կութ եան իՊնչպէս կրնար յին մակգիրր կր կրէ ։ կեփոլնը մր փոխան : Ամուսնութիւնը տեղի ունե­

գիմագբաւել Թուրքիս յ Լայն ատեն Օսմանեան պե­ ՄԱՅԻՍ 28Ը ՀԱՅՈԻՆ ՅԱՐՈՒԹԵԱՆ ՏՕՆՆ է ։ ցաւ 22 Յունիս 1946/4, 0Ր . Հ . Սիմիթճեանի Հետ

տութեան՝) կանոնաւոր բանակին , որ Ս արգ արա - Մարսէյւ Խ-Ն– ՀԱԼԱՃԵԱՆ (Մարսէյլէն)։ Երչանկոլթիւն կը մաղթենք։

Fonds A.R.A.M