Page 72 - ARM_19-1946_02
P. 72
1
ՓԱՏԻՍ ՄԷԿ ԹՈՒԻԲԻԱՆ ԵՐԷԿ ԵՒ ԱՑԱՕՐ Նոոսգէ ՄեաոպեաԱ
Այ՚Ա՛ քան կէս գ ա ր աոյ»<է ծնաւ Մայիս Մէնք, ՀՏառաիէն իմացք յ Նոր այր Ա՝ եսրոպեա/ևի
: Այսինքն
1888—1890 թուականներուն ճիշգ այն մահր։ Այս քանիերո՞րդն է որ կ ՚ ի յ ն ա յ - կ՝իյնան
օրերուն՝ երր ուազմն ա ւոր ո ւե ց ան եւ Հ ր ապա ր ա կ ի– (ՄաււԶասւր թզթ-ակ^ութին-ճ ՅառաԼ^ւ) մէկիկ մէկիկ , իրա1՚"ւ– եաեւէ ւ «€՝&նան , ծնան ,
ԼաԱ մեր յ ե ղ ա փ ո խ ա կ ա ն կուսակց ո ւթի լնները ծնան հայ մայրեր, ու դարձեալ անոնց գիրկերր
Հնչակեան եւ Դ՛աշնակցական ։ թուրքիս յ վ ա ր չ ա պ ե տ ը , մարտին Լրադբողնե– սլարապ մնացին » • (Ա • Ահարոնեան)։ «Փայաէ
Տասնեւիններորգ ղարր մեքենայի եւ ճարաա՛ բու Համ աղում արին , փղոսկրէ աշտարակներ կր խաշերու» շարք մր ճ ա կ ա տ ն ե ր ո ւ վրայ–. Պարզոլ -
ր ա ր ո ւե ս ա ի գարն եղաւ ։Հյ նոբՀիլ գիտութեան զար– շինէր՝ երբ տուն կ ո ւ տ ա ր թուրք Մամուլի ներկա– նակ շիրիմներու շարք մր հոն՝ տէօ\Յւ%ներոլ համայք
դ ա ց մ ան , ն ո ր ան ո ր դիւտեր մ ԷԼտեղ եկան եւ ար - յացուցիչնեբուն , թէ«Թուրք Հայրենակիցները քա նա կան գերեզմանատուներուն մ է չ * ։ Ուրիշներ վե -
ւո ա գ ր ո ւթ ե ան միԼոցներբ, իրենց նախնական վփ - ղ ա ք ա կ ա ն Հասունութեան տ է ր են այսօր , ու թուրք րաղարձի մեծ րաիստին արմանացած՝ բայց , հա
ճակէն դուրս դալովդ դարձան մեքենական ւ Փոքրիկ նոր կո ւս ա կց ո ւթ ի ւ ն ն ե ր ո լ կազմ ո ւթի ւնը փաստ է լումաշ երէկի իրենց չարչարանքներէն ու տառա
արՀեստանոցներու տեղ Հսկայական գործ՛արաններ որ դ ե մ ո կ ր ա տ ո ւթի ւնը ի զօր ու է երկրին մ ԷԼ, ա - պանքէն կ՝ իյնան :
կ ա ռ ո լցո լեց ան ։ ԱֆՀասւական մա%ր ձեռնարկները մեն ա լայն իմ աստով ֆ։ ի՛՛նչ գրել, ոռր մէկի մասին դրել։ Անոնք որ
Հ ե ա գ Հ ե ա է ասպարէզէն քշուեցան եւ ծանր արդիւ– Աաբաճօղյու՝ կ^ակ՜նաբկՀր, անշուշտ , այն ե– չորս - հինգ տարիներու գերութեան ճամբաներր
նա բերութիւնը ե կ ա ւ գրաւել անոնց տեղը , մա - բ ե ք կո ւ ս ա կց ո ւթ ի ւ ն ն եր ո ւ ն , որոնք անուն առին կտրեցին ու ինկան ո ւ մ ա ս ա ա ռ , անոնց իւրաքան
ն ա ւ ա ն գ կւրոպայի եւ Հիւսիսային Ամերիկայի մեծ վերԼին վ ե ց ամիձնեբոլ ընթացքին , «Ազդ • Վե չիւրին մասին մէկ մէկ հատոր կարերի է գրել։ Զէ"
քաղաքներ ուն մ Է Լ ։ րականգնում», «Գեմոկրատ» եւ «Աոցիալ - դեմո որ անոնք զարհուրելի պատմութիւն մր ա պ ր ե ց ա ն
ճաբտարարուեստի զարգացման Հետ ղուգբն - կրատ» պիտակով, եւ, « ճ շ մ ա ր տ ա պ է ս եւ ոչ կարծ ու ճ ա կ ա տ ա գ ր ի ն սեւ բախտին իրենց ոլմէն ու կա
թ ա ց , ՀետզՀետէ պալւպուեցան գԻ՚֊գերը , ուր եօք» , լծուեցան ա զ գ ա յ ի ն - ք ա ղ ա ք ա կ ա ն աշխա՝ - րողութենէն վ ե ր տուրք մր չճարեցին... Բայց ,
դժուար էր կեանքը , ու մարդիկ 1 իճ ասանա րառր ա տանքնե բու ... պէտք է քանի մր տող մրոտել, րնկերական պարտք
Համախմբուեցան մեծ քազաքնեըոլ շուրԼ,ոլր երկ Պատմութիւնը անողոք ու բիրտ է սակայն , եւ մր կ ա ա ա ր ե լ ո ւ համար :
նասլաց ծխնելոյզներով մեծ ու փոքր գործարան - րնկերային թ է Հ ա ւ ա ք ա կ ա ն կեանքի անդրադաբ -
ձումներ՝ յաճախ մոձաւանԼի կբ վերածեն մեր ան– \,որայր Ա ե ս ր ո պ ե ա ն . . . ո՞վ չ ի ճանչնար ^0Ո1–
ներ կառուցուեցան : ա3ոօ1օ 544) 11 ի «Կօլցի» մեր թաբդմանր, Տէտ1&տ XI
Այս ձեւուի է որ մ ԷԼտեղ ե կ ա ւ նոր դասակարգ Հ ա տ ա կ ա ն «բարի» ց անկութիւնն երբ ։
Թուրք նոր կուսակց ութ իւննե րու կազմ ութիւ– Իւի հայկական յարմարցուած նուագախումբի զե -
մբ, բանուոր , ա շ խ ա տ ա ւ ո ր դ ա ս ա կ ա ր գ ը , ո ր լե ւո ա– կավարր, մեր ե ր ի տ ա ս ա ր դ մաթեմաթիկոս լեզ -
գ ա յ ի ն , ընկեբվարական բառարանին մ՝ Է Լ կոչուե ՝- նբ իրողութիւն էր անշուշտ : Ե թ է անոնց գոյու
թիւնը էէ Ր Հ ա մ ա պ ա տ ա ս խ ա ն ե ր րնկերային - քա - ո ւ ա գ է տ ր (կր խօսէր ֆրանսերէն , իտալերէն ել
ց ա ւ ընչազուրկ դասակարգ պրոլետարիատ : զերմաներէն) :
1789^ ֆրանսական Մեծ Յեղափոխութեան մ ա՛ ղ ա ք ա կ ա ն ո եւ է պաՀանԼի , կ ^արդարանար՝ առ
նուաղն , իրենց անուններուն գոյութեամբ ։ —- \քնած Ֆիլի՚քէ (Պուլկար իա) , շրթանաւ արտ
մանակ երեք գլխաւոր դ ա ս ա կ ա ր գ ե ր կայ՛ին •— ազ (5* ր ա գի ր ն հր մշակուեցան , կանոն ագրո ւթիւճւնեբ Ա ե վ ո ի Մ • Ռ ա ֆ ա է լ ե ա ն վարմարանէն , "Աորայրր
ն ո ւ ա պ ե տ ա կ ա ն , կղերական ոլ «երրորդ գաս ա կ ա ր – պ ա տ ր ա ս տ ո ւ ե ց ա ն , ա ռ ա Լ ա գ ր ո ւթի ւ ն ն եր Հ րապա - անոնցմէ չէր որ դ պ ր ո ց ի ն մէ9 շ ա տ բան կր սոր -
գֆէՀ , ոչ-տոՀմիկ քաղաքացիներն ու գիւղացի ոլ - բ ա կ ո ւ ե ց ա ն , եւ ա Հ ա արդիւնքը : վին, բայց անկէ դուրս շուտով ա՛մէն բան կր մոռ
թիւնը : Այս ՎերԼին դ ա ս ա կ ա ր գ ն էր մ*գիչ ուժը նան։ Ւնչ նիւթի մասին որ իսօսէիր, ազգային թէ
այն տարերային մեծ շարժումին , որ \ $ ր գ գարուն «թասվիր» (21 Մարտ) առաԼին ԷԼին վրայ% եւ
չորս սիւնակի վրայ Գ Գ յա ա ո ո լ ս ռ խորադիրներով գ ր ա կ ա ն , արհեստի թէ դեզարուեստի , \քորայրր
՚ԼՒՍ^ՒՍԼՀ1 ^.Ազատութեան , Հ ա ւ ա ս ա ր ո ւ թ ե ա ն եւ Եզ՜ բաւականին լայն պ ա շ ա ր ունէր եւ կրնար գիլրու–
բայրութեան» փեՀ նչանախօսքեբբ Հրապարակ նե կբ Հ ա գ ո ր գ է ՝ թէ «՝ի^ա յքայում ի Հ ա լան ա կան ո ւ -
թեան առԼեւ կբ գտնուի նորակազմ Աոգ * Վ ե ր ա - թեամբ բացատրել։ Այն օրերուն մեզի տրուած
տ ե ց , խ ա ն դ ա ւէառե լո վ Հ ոգիներ ը րո լո ր այն ժողո խառն ի խուռն սնունդին հետեւանքով (է՚^է ՈՐ
վուրդներուն՝ , որոնք բռնակալութեան ճիրաննե - կանգնումի կուսակցութիւնը» , որ Հազիւ վ ե ց ամ -
սուան կեանք ունի ։ գտնէինք, հում թէ եփած, կ՚ուտէինք) , շատերուե
բուն մէԼ կր տուայտէին Ատլանտեանի եզերքներէն պ է ս Նորայրն ալ ստամոքսի հիւանդութենէ կր
մ ի ն թ ւ լ Մ ի Լ եբ կրա կան ու Կ ա ս պ ի ց ծ ո փ ։ Իսկ Մ արտ 2Ձ.ի թիւով, ն ո յ ն թերթը Հետեւեալ
մանրամասնոլթիւնները կը Հաղորդէ . տառապէր : Րայց , այդպիսի «մանր» , Հաննշան^
Ա յ դ անն ա խ ընթաց յ ե գա փ ո խո ւթեան ռ ա Հ վ ի– հիւանդութիլններուն , ո՞ր րմիշկր կարեւոբոլ -
րայ դ ա ս ա կ ա ր գ ի ն մ Է Լ Է ն էր որ \ 9 ր գ գարուն ծնաւ -*- Հ Մղդ * Վ ե ր ա կ ա ն գ ն ո ւ մ ի կո ւս ա կց ո ւթ ի ւ ն բ
կազմալուծման վ տ ա ն գ ի մ ա տ ն ո ւ ա ծ է ։ Ն ա իս ՝ կու թիւն կուտար։ ՚կսրայրին հիւանդութիւնր երթա
առանձնա շ ն ո ր Հ եալ քաղքենի ( բուրժուա) գա սա - լով բ ա ր դ ա ց ա ւ , այն ա ս տ ի ճ ա ն որ զինքր \\֊ՕԱ\Ա1 Ո Ա ՜
իր հ ի -
կաբդե7՝ Հ ա ր ս տ ա ց ա ծ , դ ր ա մ ա տ է ր դ ա ր ձ ա ծ եւ ի շ՜ ս ա կ ց ութ են էն Հրաժարած է Հիմնադիր անգամնե– ձօէն Տէ&1տւ8 զրկեցին : Տէ&ւ&ջ/՛ բմիշկներր
խանութիւն ը ձեռք անցուցած ւ Ար դի ւ ն ա բ ե ր ո ւթ ի ւ– բէն էր ղր ում ի նա իսկին ե բ ե ս վ ա խ ա ն Հիւսէ յ ի ն Ավնի
Ուլաշ, այն պ ա տ ճ ա ռ ա բ ա ն ո ւ թ ե ա մ բ , թէ իր ան - ւանդոլթիւնր գ տ ա ն աննշան ե լ իբրեւ շնորհ թուզ–
նբ, ա ր տ ա դ ր ո ւ թ ե ա ն մփԼոցները անոր սեփակա - թին վրայ Հձթեթել ա շ խ ա տ ա ն ք » նշանակեցին ։ք*այց
\)Որայրր շաբաթներ
նութիւնն էին։ Ա ն զ գ ա լ ա բ ա ր , \$րդ գ ա ր ո ւ Համեստ Հատական տեսակէտները չէ կրցած ներդաշնակել իրօք յուր9 հիւանդ
կուսակցութեան ձգտումներ ուն Հետ : Իսկ միւս էր։ Օրեր,
ոլ ար Հ ա մ ա ր ո ւ ա ծ դ ա ս ա կ ա ր գ ը ազն ո ւ ա պետակա
նութեան տ ե գ ը բռնած էր ։՜Նախկին ճորտերուն երկու Հիմնադիրներուն՝ կուսակցապետ ՛Հյուրի
տեղ , ա յ ժ մ բանւորները , ընչազուրկներն էին որ Տէմիբաղի ե լ ճէվաա Րիֆաթի միԼեւ, ծայր ա ը–
ո ւ ա ծ է սուր տարակարծութիւն մը, ու անոնք , սակայն, որ անդունդ կայ երկուքին միշ*ել,ռւ պա-
կր շաՀագործուէին դրամատիրական նոր դասա - ռ ա կա ո ւ ա ծ է Կո ւսա կցոլթ իլն ր : ,^եվատ Րիֆաթ
կարգին կողմ է։ փ ո ի ս ա դ ա ր ձ ա բ ա ր . . . իրար վտարած ՜են կո ւսա կ -
ց ա կ ա ն շարքերէն ; կ՜՚ընդգծէ , թէ «Նուրի Տէմիրաղ չափազանց բռնա
Ընկե ր վ ա բ ա կան կուսակց ո ւթեան ց Հբ ա պ ա ր ա կ «Լյուրի Տէմիրաղ ե լ ^եվաա Րիֆաթ, նամակ պետական ու մենատիրական ընթացք ռոյց կուտայ
գալբ նորատեսակ յեղափոխութիւն մ ը ն էր, ո Հ սա–, ներ ուղղած են խ մ բ ա գ ր ո ւ թ ե ա ն ս , թիւրիմացոլ - անդամներու թէ վ ա ր չ ա կ ա ն խոբՀուբգի անգամ -
կայն տարերային ինչպէս մեծ յ եղա փ ո խութ ի ւնը ։ թիւններբ փ ա ր ա տ ե լ ո ւ Համա ր ւի բոզութիւնն այն է ներու Հ ա ն դ է պ , եւ պատճառ կբ դ ա ռ ն ա յ , որ վաս
Ը ն կե բ վ ա բ ա կաննե ր բ կբ ձգտէին արղէէեէ մարդուն տ ա կ ա ւ ո ր դէմքեր , գիտնականներ թէ մ տ ա ւ ո բ ա -
շաՀ ագո րծո ւ մ ը իր նմ աններ ուն կողմ է ։ Գա՛սակար կաննե բ , դ ա ռ ն ա ն ա ն եւ Հեռանան : Մ իւԱ ԿՈԴ,^Է
դա յ ի ն պ ա յ ք ա ր յայտարարելով, կ^ուզէին ՚Լ^՚Ր^ տեղի ունեցաւ 1890 Մայիս \ ի Հինգշաբթի օրը Ա - յարգանքի պակաս ցոյց կուտայ նաեւ Ազգ. Պետին
ր ո ւ բռնատի Ե՚րոպայի մէԼ եւ Պրիւսէլէ Ընկերվա
տ ա լ քաղքենի դ ր ա մ ատէ րնե ր ո ւթեան ։ մերիկայի եւ (ինէօնիւի) հանդէպ։ Ահա թէ ինչու, կուսակցու
ՀյաՀագոըծումը չ ա փ ու սաՀման չունէր ։ Գոր ր ա կ ա ն միԼագգայինի Հ ամագումաբՀ^(16 23 Օ գ ո ս * թեան պ ա տ ո ւ ո յ Ատեանր, Ա՝արտ Յ ի իր նիստին
ծարանի տ ա ժ ա ն ա կ ի ր աշխատանքնեբուն ենթակա ք 1 89 1 ) վերԼնական կերպով նոկի բ ա գ ո բծեց այ դ մէշ^, որոշած է վ տ ա ր ե լ զինքր»։ ՚
էին նոյնիսկ երկսեռ ա ն չ ա փ ա Հ ա ս ն ե բ ։ $՝ամի սաՀ— թուականբ ։ Անկէ ի վեր «Մայիս մէկ»ը գարձաւաշ- «Կուսակցութեան վ ա ր չ ա կ ա ն մռղովն ալ, կր
մանափակում չկար ։ 12 14 եւ աւելի ժամեր աշ իյ ա ա ա ւո ր ա կ ա ն տօն ։ Ա յ գ օըը բանուորները չէին շարունակէ խորհրդածել գԹասվիր» , կր պաշտ
խ ա տ ո ղ բանուորներ կա յ ի ն ։ Աշխատաւորներու եւ ա շ խ ա տ ե ր , ա յքյ խաղաղ ցո յցերոՎ , Հ ր ա պա ր ա կա՛ պ ա ն է Նուրի Տէմիրաղր, ե լ մերմելով ՊատւոյԱա–
իրենց ընտանիքներս ւ բնակարանները յաճախ օգ է յ ի ն Հաւաքսյթներով կը սլաՀանԼէին իշվոանու - ե անիւն որոշում ր, զայն կ՚րնգոլնի իբրեւ կուսակ -
ու լոյսէ զուրկ աղտոտ խրճիթներ ՜ է ի ն ։ Ապրուս - թիլններէն օրէնքներ քուէարկել, բարւոքելու Հա– ցապետ , կր դատապարտէ ,Լ$եվատ Րիֆաթն ու իր
վերԼին ծայր
տի պայմաններր խեղճ։ մ ար իրենց կեանքի պա յ մ աննե բլէ ։ համախոհներր, ե լ կրէ վտարէ զանոնք կուսակցու
թ ե ա ն շարքերէն »:
Ընկերվարական կո ւս ա կց ո ւթ հ ւններն ու աշ - Օ սմ ան եան Ա աՀմ ան աղբ ութ եան Հռչակում Էն
խաաաւո րական ս էն տ ի քան ե ր բ նո ւ ի ր ո ւ ա ծ էին՝ ա յ ս յ մ Է Լ ա ն գ ա մ ծանօթ տօն մը դար՛
վերԼ, Թուրքիս կատարեալ Ար շա կա լան , ուրեմն : հՈ՚ուն ր–
ընչազուրկ գ ա ս ա կա ր գի կեանքի պայմ անները բա ձած Էր «Մայիս մէկ»բ ։ I՛ՒV ՚ ^ Ս Ը.Բէ^՝է պատմութիւն : Րայց՝ /՚՞^ՀՀ ԼՀրՒ^^
րելաւելու գործին։ \Տե0ական թուականներէն՛ էթնո րՀ ի ւ ընկերվարական կուսակց ութե անց ինչո^լ , ե՞րբ այսքան գզուրտելոլ կրակ . . • : «Վար
սկսեալ գ ո ր ծա գ ո ւ լ ն եր ո վ , ց ո ֆւլ եր ո ւէ եւ ա ք՝Լ սպառ*– մ գած սլա յ ք ա րնե բ ո ւ ն , տարիներու բն թ ա ց քին աշ– չ ա կ ա ն մոզով»ր , որ կր կանգնի \,ոլրի Տէմիբաղի
նա կան
միԼոցներով կ^աշխատէ ին մարդավայել խատաւորներոլ շաՀերը սլա շտ պ ա ն ո լեց ան Հետ - կողքին , պ ո չ մր կր ձ գ է դուրս • <ձճեվատ Րիֆաթ
կեանք մը ա պ ա Հ ո վ ե լ աշխատոգ բազուկներուն։ զՀետէ ։ Ե ր կ ա ր ատենէ ի վեր Ամերիկայի մէԼ բ ա ն եւ իր երկու րնկերներր չ ա ր ա չ ա ր կր գործածէին
«Երեք ութ»ե րու նշանախօսքն էր Հ ր ա պ ա ր ա կ ուորները շատ մը իրաւունքներ ել Հ ա ն գ ս տ ա ւ է տ կուսակցութեան վ ա ր կ ր ե լ ազդեցութիւնր , ու ան
ն ե ա ո ւ ա ծ իբրեւ իտէալ* ո ւթ ժամ ա շ խ ա տ ա ն ք , կեանք կը վայելեն ։ քիուսիո յ մէԼ բանուոր գա սա վայել յա յտա ր ա րո ւթ իւննե ր կ^րնէին կուսակցու -
ութ ժամ Հանգիստ ե լ ութ ժամ քուն ։ Այն նշանա կս/ ր զ ր իշխանութեան գլուխ ա ն ց ա ծ ՝ կը կառավա թեան դէմ : Պարզ խաղալիկ էին մարդոց ձեռքը,
խօսքին շուրԼ տարիներով պ ա յ ք ա ր մղուած էր– րէ աշխաբՀի մէկ վ ե ց ե ր ո ր դ մ ասր ։ \9\4ի պատե - որոնք վ ս տ ա հ ելի չեն մեզի համար» :
« Աւոյիս Մէկ^Լ* ա յ գ աայՔաՍԼՀ խորՀբգանշոգ րագմէն ասդին Եւբոպայի կարգ մը երկիրներուն «թ՝ասվիր» , «ամօթ» մր կ՚որակէ կատակեր -
օրն է ։ Անոր տօնբ ։ մ Է Լ ի շվսանո ւթ ի ւ ն ը ընկերվարական կուսակց ու — գ ո ւ թ իւնր , ե լ կր շեշտէ Մ արտ 2ճի խմ բագրակա–
ԱռաԼին անգամ «Աշխատանքի Ամ երիկեան իմ հանց ձեռքն անցած է, ա ռ ա ն ց Հաշուելու Հայաս Ջխ ւղանք հ նրա յ ի ն վստահութեան
տանն սկըս–
Գ ա շնա կզութիւնէն էր որ իր 1 888 Գեկտեմ բերի ու Վ ր ա ս տ ա ն ը , ոբոնք 1918/՛ մայիսէն հե կուսակցութիւն կազմել, անդամակցիլ ո եւ
Աէյնթ Լոլիզի Համագումարին մէԼ որոշեց Աայիս եալ մինչեւ խորՀրդայնացումը ընկերվարական է կուսակցութեան, համազօր է րամին ստանձնելու
1 ի ն միԼագգային մեծ " ո յ ց մ Ա կ ա տ ա ր ե լ , գործա կառավարութիւն ունէին ։ երկրի գործերոլն մ է չ Հ ։ Հ ե տ ե ւ ա բ ա ր , կուսակցու -
դուլի ձեւին տակ , սլաՀ անԼե լո լ Համ ա բ օրական \Ց)անսա յ ի մէԼ ալ բն կե ր վարա կան գագափաբ ֊ թ ե ա ն ո եւ է ա ն դ ա մ , պատասխանատու է ազգին
ութժամեա յ ա շ խ ա տ ա ն ք ի գ ո ր ծ ա դ ր ո ւ թ ի ւ ն բ ։ Մ ի ՜ ները առաԼին իսկ վայրկեանէն լայն ծաւալ գտած ու պ ե տ ո ւ թ ե ա ն առ^եւ։ Նուրի Տէմիբաղի կուսակ
Լազդային բանուորական մեծ շարժումի մբ դագա– \ է ի ն * 1 ՉՅեին բն կե ր վա ր ա կան կո ւս ա կց ո ւթ ի ւ ն բ Հ ա– ցութեան մէչ^ պատահած դ է պ ք ե ր , կր նուազեցնեն
փարր արծարծուած էր նաեւ ն ո յ ն տարին ֆրան ֊ սաւ ա յնպիսի աստիճանի մ բ , որ կոչուեցաւ կա - մոդովուրդին վստահոլթիլնր հանդէպ «դեմոկրա
ս ա կ ա ն «Աէնտիքաներու Ագգային Գաշնակցու - ռավարական ղեկը ձեռք առնելու : Այսօր գարձեաք տ ա կ ա ն ա ց մ ա ն » ո ե լ է չարմում ի : Տ ա ր ա կ ո յ ս չ կ ա յ ,
թ ե ա ն » Գ* Ազգային Համագումարին մէԼ ,որ տ ե գ ի րնկերվարական ել Համայնավար կուսակցութիւն - թէ մէկ կողմն ու միւսը հաւասարապէս յանցաւոր
ունեցաւ Պորաոյի մ Է Լ 28 Հոկտեմբեր * 9 \ոյեմ • ներն են ա շ խ ա տ ա ւ ո ր դասակարգի պաշտպան - են։ Զենք ուզեր մեր ճամ բուն վրայ փ ո ս ու փլու -
կազ - ներբ որ կր կ ա ռ ա վ ա ր ե ն ա յ ս երկիրը ։
1 888/ք^ : Հոն որոշուեցալ որ բանուորական զում տեսնել երբ տակտվ,ն ծայրն֊ ենք ծրս
մ ակե րպութիւննե ր բ բոլոր երկիրներու մէԼ 1889 «Մայիս մէկ»ի ժոդովրգականութիւնը այնքան ու ա զ ա տ ո ւ թ ե ա ն աւելի լայն հորիզոններու
ու Մ"ւ~ Կ"
Փ ե տ ր ո ւ ա ր \ Օին պէտք է ցոյցեր կատարեն ա իժ - ՀամաշխարՀային էր, որ նոյնիսկ Հէթէէր կտինք։ Ա ն դ ա մ մը որ կորսնցնենք
Հռչակե զորսսցսենք հնարաւոր
ժամ ե ա յ ա շ իււստա նո եւ Կ ո ւա զասդոայլ ՚յշխւ սոլին ի ա յ դ օրը ա շ խ ա տ ա ւ ո ր ն ե ր ո ւ տօն հնարաւորու–
ե լ մինչեւ
վարձ պ ա Հ անԼե լու Համար փետրուար 24 ցին , իրենց Հասկացոգութեամբ Հ թիւնր ք ա ղ ա ք ա կ ա ն հասունութեան կորիզներ ըս–
պա յ մ անաժամ տան կառա վարութեանց՝ դոՀացում ի զ ո ւ ր չանցան «Մայիս մէկ»ի նշանախօսքեբը ։ տեզծելու ,միանգամ ընդ միշտ կը ցնդի ամէն յոյո՝
Ֆր ՜
ստանալու Համար։ Այս ռ ո յ ° Ը տ ե գ ի ունեցաւ նանայն ամէն կողմ ընկերվարական գաղափա րնե ր ր մողովրղապետութիւնր փութացնելու »:
Այսօր Աարաճօզլուի վստահութեան դէմ աոաջին
բանսայի կարգ մը մեծ քաղաքնեըհւե մէԼ, ի պատուի են, ի շաՀ ընչազուրկ , բանուոր մարգ յ հարուածը կուգայ Նուրի Տէմիրազէն : Ապահովա
ս պ ա ս ո ւ ա ծ արդիւնքը չտուաւ յ կութեան ։ բ ա ր , միւս ա շ տ ա ր ա կ ն ե ր ո ւ չէնքերն աչ խ ա ւ ա ք ա ր ս »
Հ Մ՛"յէ" Մէկ»ի մէԼառդայէն առաԼին &ո/ջը ՀՐԱՆՏ ԾԱՄՈՒԷԼ ու կիր են միայն.». Ա՝ ,
Fonds A.R.A.M
ՓԱՏԻՍ ՄԷԿ ԹՈՒԻԲԻԱՆ ԵՐԷԿ ԵՒ ԱՑԱՕՐ Նոոսգէ ՄեաոպեաԱ
Այ՚Ա՛ քան կէս գ ա ր աոյ»<է ծնաւ Մայիս Մէնք, ՀՏառաիէն իմացք յ Նոր այր Ա՝ եսրոպեա/ևի
: Այսինքն
1888—1890 թուականներուն ճիշգ այն մահր։ Այս քանիերո՞րդն է որ կ ՚ ի յ ն ա յ - կ՝իյնան
օրերուն՝ երր ուազմն ա ւոր ո ւե ց ան եւ Հ ր ապա ր ա կ ի– (ՄաււԶասւր թզթ-ակ^ութին-ճ ՅառաԼ^ւ) մէկիկ մէկիկ , իրա1՚"ւ– եաեւէ ւ «€՝&նան , ծնան ,
ԼաԱ մեր յ ե ղ ա փ ո խ ա կ ա ն կուսակց ո ւթի լնները ծնան հայ մայրեր, ու դարձեալ անոնց գիրկերր
Հնչակեան եւ Դ՛աշնակցական ։ թուրքիս յ վ ա ր չ ա պ ե տ ը , մարտին Լրադբողնե– սլարապ մնացին » • (Ա • Ահարոնեան)։ «Փայաէ
Տասնեւիններորգ ղարր մեքենայի եւ ճարաա՛ բու Համ աղում արին , փղոսկրէ աշտարակներ կր խաշերու» շարք մր ճ ա կ ա տ ն ե ր ո ւ վրայ–. Պարզոլ -
ր ա ր ո ւե ս ա ի գարն եղաւ ։Հյ նոբՀիլ գիտութեան զար– շինէր՝ երբ տուն կ ո ւ տ ա ր թուրք Մամուլի ներկա– նակ շիրիմներու շարք մր հոն՝ տէօ\Յւ%ներոլ համայք
դ ա ց մ ան , ն ո ր ան ո ր դիւտեր մ ԷԼտեղ եկան եւ ար - յացուցիչնեբուն , թէ«Թուրք Հայրենակիցները քա նա կան գերեզմանատուներուն մ է չ * ։ Ուրիշներ վե -
ւո ա գ ր ո ւթ ե ան միԼոցներբ, իրենց նախնական վփ - ղ ա ք ա կ ա ն Հասունութեան տ է ր են այսօր , ու թուրք րաղարձի մեծ րաիստին արմանացած՝ բայց , հա
ճակէն դուրս դալովդ դարձան մեքենական ւ Փոքրիկ նոր կո ւս ա կց ո ւթ ի ւ ն ն ե ր ո լ կազմ ո ւթի ւնը փաստ է լումաշ երէկի իրենց չարչարանքներէն ու տառա
արՀեստանոցներու տեղ Հսկայական գործ՛արաններ որ դ ե մ ո կ ր ա տ ո ւթի ւնը ի զօր ու է երկրին մ ԷԼ, ա - պանքէն կ՝ իյնան :
կ ա ռ ո լցո լեց ան ։ ԱֆՀասւական մա%ր ձեռնարկները մեն ա լայն իմ աստով ֆ։ ի՛՛նչ գրել, ոռր մէկի մասին դրել։ Անոնք որ
Հ ե ա գ Հ ե ա է ասպարէզէն քշուեցան եւ ծանր արդիւ– Աաբաճօղյու՝ կ^ակ՜նաբկՀր, անշուշտ , այն ե– չորս - հինգ տարիներու գերութեան ճամբաներր
նա բերութիւնը ե կ ա ւ գրաւել անոնց տեղը , մա - բ ե ք կո ւ ս ա կց ո ւթ ի ւ ն ն եր ո ւ ն , որոնք անուն առին կտրեցին ու ինկան ո ւ մ ա ս ա ա ռ , անոնց իւրաքան
ն ա ւ ա ն գ կւրոպայի եւ Հիւսիսային Ամերիկայի մեծ վերԼին վ ե ց ամիձնեբոլ ընթացքին , «Ազդ • Վե չիւրին մասին մէկ մէկ հատոր կարերի է գրել։ Զէ"
քաղաքներ ուն մ Է Լ ։ րականգնում», «Գեմոկրատ» եւ «Աոցիալ - դեմո որ անոնք զարհուրելի պատմութիւն մր ա պ ր ե ց ա ն
ճաբտարարուեստի զարգացման Հետ ղուգբն - կրատ» պիտակով, եւ, « ճ շ մ ա ր տ ա պ է ս եւ ոչ կարծ ու ճ ա կ ա տ ա գ ր ի ն սեւ բախտին իրենց ոլմէն ու կա
թ ա ց , ՀետզՀետէ պալւպուեցան գԻ՚֊գերը , ուր եօք» , լծուեցան ա զ գ ա յ ի ն - ք ա ղ ա ք ա կ ա ն աշխա՝ - րողութենէն վ ե ր տուրք մր չճարեցին... Բայց ,
դժուար էր կեանքը , ու մարդիկ 1 իճ ասանա րառր ա տանքնե բու ... պէտք է քանի մր տող մրոտել, րնկերական պարտք
Համախմբուեցան մեծ քազաքնեըոլ շուրԼ,ոլր երկ Պատմութիւնը անողոք ու բիրտ է սակայն , եւ մր կ ա ա ա ր ե լ ո ւ համար :
նասլաց ծխնելոյզներով մեծ ու փոքր գործարան - րնկերային թ է Հ ա ւ ա ք ա կ ա ն կեանքի անդրադաբ -
ձումներ՝ յաճախ մոձաւանԼի կբ վերածեն մեր ան– \,որայր Ա ե ս ր ո պ ե ա ն . . . ո՞վ չ ի ճանչնար ^0Ո1–
ներ կառուցուեցան : ա3ոօ1օ 544) 11 ի «Կօլցի» մեր թաբդմանր, Տէտ1&տ XI
Այս ձեւուի է որ մ ԷԼտեղ ե կ ա ւ նոր դասակարգ Հ ա տ ա կ ա ն «բարի» ց անկութիւնն երբ ։
Թուրք նոր կուսակց ութ իւննե րու կազմ ութիւ– Իւի հայկական յարմարցուած նուագախումբի զե -
մբ, բանուոր , ա շ խ ա տ ա ւ ո ր դ ա ս ա կ ա ր գ ը , ո ր լե ւո ա– կավարր, մեր ե ր ի տ ա ս ա ր դ մաթեմաթիկոս լեզ -
գ ա յ ի ն , ընկեբվարական բառարանին մ՝ Է Լ կոչուե ՝- նբ իրողութիւն էր անշուշտ : Ե թ է անոնց գոյու
թիւնը էէ Ր Հ ա մ ա պ ա տ ա ս խ ա ն ե ր րնկերային - քա - ո ւ ա գ է տ ր (կր խօսէր ֆրանսերէն , իտալերէն ել
ց ա ւ ընչազուրկ դասակարգ պրոլետարիատ : զերմաներէն) :
1789^ ֆրանսական Մեծ Յեղափոխութեան մ ա՛ ղ ա ք ա կ ա ն ո եւ է պաՀանԼի , կ ^արդարանար՝ առ
նուաղն , իրենց անուններուն գոյութեամբ ։ —- \քնած Ֆիլի՚քէ (Պուլկար իա) , շրթանաւ արտ
մանակ երեք գլխաւոր դ ա ս ա կ ա ր գ ե ր կայ՛ին •— ազ (5* ր ա գի ր ն հր մշակուեցան , կանոն ագրո ւթիւճւնեբ Ա ե վ ո ի Մ • Ռ ա ֆ ա է լ ե ա ն վարմարանէն , "Աորայրր
ն ո ւ ա պ ե տ ա կ ա ն , կղերական ոլ «երրորդ գաս ա կ ա ր – պ ա տ ր ա ս տ ո ւ ե ց ա ն , ա ռ ա Լ ա գ ր ո ւթի ւ ն ն եր Հ րապա - անոնցմէ չէր որ դ պ ր ո ց ի ն մէ9 շ ա տ բան կր սոր -
գֆէՀ , ոչ-տոՀմիկ քաղաքացիներն ու գիւղացի ոլ - բ ա կ ո ւ ե ց ա ն , եւ ա Հ ա արդիւնքը : վին, բայց անկէ դուրս շուտով ա՛մէն բան կր մոռ
թիւնը : Այս ՎերԼին դ ա ս ա կ ա ր գ ն էր մ*գիչ ուժը նան։ Ւնչ նիւթի մասին որ իսօսէիր, ազգային թէ
այն տարերային մեծ շարժումին , որ \ $ ր գ գարուն «թասվիր» (21 Մարտ) առաԼին ԷԼին վրայ% եւ
չորս սիւնակի վրայ Գ Գ յա ա ո ո լ ս ռ խորադիրներով գ ր ա կ ա ն , արհեստի թէ դեզարուեստի , \քորայրր
՚ԼՒՍ^ՒՍԼՀ1 ^.Ազատութեան , Հ ա ւ ա ս ա ր ո ւ թ ե ա ն եւ Եզ՜ բաւականին լայն պ ա շ ա ր ունէր եւ կրնար գիլրու–
բայրութեան» փեՀ նչանախօսքեբբ Հրապարակ նե կբ Հ ա գ ո ր գ է ՝ թէ «՝ի^ա յքայում ի Հ ա լան ա կան ո ւ -
թեան առԼեւ կբ գտնուի նորակազմ Աոգ * Վ ե ր ա - թեամբ բացատրել։ Այն օրերուն մեզի տրուած
տ ե ց , խ ա ն դ ա ւէառե լո վ Հ ոգիներ ը րո լո ր այն ժողո խառն ի խուռն սնունդին հետեւանքով (է՚^է ՈՐ
վուրդներուն՝ , որոնք բռնակալութեան ճիրաննե - կանգնումի կուսակցութիւնը» , որ Հազիւ վ ե ց ամ -
սուան կեանք ունի ։ գտնէինք, հում թէ եփած, կ՚ուտէինք) , շատերուե
բուն մէԼ կր տուայտէին Ատլանտեանի եզերքներէն պ է ս Նորայրն ալ ստամոքսի հիւանդութենէ կր
մ ի ն թ ւ լ Մ ի Լ եբ կրա կան ու Կ ա ս պ ի ց ծ ո փ ։ Իսկ Մ արտ 2Ձ.ի թիւով, ն ո յ ն թերթը Հետեւեալ
մանրամասնոլթիւնները կը Հաղորդէ . տառապէր : Րայց , այդպիսի «մանր» , Հաննշան^
Ա յ դ անն ա խ ընթաց յ ե գա փ ո խո ւթեան ռ ա Հ վ ի– հիւանդութիլններուն , ո՞ր րմիշկր կարեւոբոլ -
րայ դ ա ս ա կ ա ր գ ի ն մ Է Լ Է ն էր որ \ 9 ր գ գարուն ծնաւ -*- Հ Մղդ * Վ ե ր ա կ ա ն գ ն ո ւ մ ի կո ւս ա կց ո ւթ ի ւ ն բ
կազմալուծման վ տ ա ն գ ի մ ա տ ն ո ւ ա ծ է ։ Ն ա իս ՝ կու թիւն կուտար։ ՚կսրայրին հիւանդութիւնր երթա
առանձնա շ ն ո ր Հ եալ քաղքենի ( բուրժուա) գա սա - լով բ ա ր դ ա ց ա ւ , այն ա ս տ ի ճ ա ն որ զինքր \\֊ՕԱ\Ա1 Ո Ա ՜
իր հ ի -
կաբդե7՝ Հ ա ր ս տ ա ց ա ծ , դ ր ա մ ա տ է ր դ ա ր ձ ա ծ եւ ի շ՜ ս ա կ ց ութ են էն Հրաժարած է Հիմնադիր անգամնե– ձօէն Տէ&1տւ8 զրկեցին : Տէ&ւ&ջ/՛ բմիշկներր
խանութիւն ը ձեռք անցուցած ւ Ար դի ւ ն ա բ ե ր ո ւթ ի ւ– բէն էր ղր ում ի նա իսկին ե բ ե ս վ ա խ ա ն Հիւսէ յ ի ն Ավնի
Ուլաշ, այն պ ա տ ճ ա ռ ա բ ա ն ո ւ թ ե ա մ բ , թէ իր ան - ւանդոլթիւնր գ տ ա ն աննշան ե լ իբրեւ շնորհ թուզ–
նբ, ա ր տ ա դ ր ո ւ թ ե ա ն մփԼոցները անոր սեփակա - թին վրայ Հձթեթել ա շ խ ա տ ա ն ք » նշանակեցին ։ք*այց
\)Որայրր շաբաթներ
նութիւնն էին։ Ա ն զ գ ա լ ա բ ա ր , \$րդ գ ա ր ո ւ Համեստ Հատական տեսակէտները չէ կրցած ներդաշնակել իրօք յուր9 հիւանդ
կուսակցութեան ձգտումներ ուն Հետ : Իսկ միւս էր։ Օրեր,
ոլ ար Հ ա մ ա ր ո ւ ա ծ դ ա ս ա կ ա ր գ ը ազն ո ւ ա պետակա
նութեան տ ե գ ը բռնած էր ։՜Նախկին ճորտերուն երկու Հիմնադիրներուն՝ կուսակցապետ ՛Հյուրի
տեղ , ա յ ժ մ բանւորները , ընչազուրկներն էին որ Տէմիբաղի ե լ ճէվաա Րիֆաթի միԼեւ, ծայր ա ը–
ո ւ ա ծ է սուր տարակարծութիւն մը, ու անոնք , սակայն, որ անդունդ կայ երկուքին միշ*ել,ռւ պա-
կր շաՀագործուէին դրամատիրական նոր դասա - ռ ա կա ո ւ ա ծ է Կո ւսա կցոլթ իլն ր : ,^եվատ Րիֆաթ
կարգին կողմ է։ փ ո ի ս ա դ ա ր ձ ա բ ա ր . . . իրար վտարած ՜են կո ւսա կ -
ց ա կ ա ն շարքերէն ; կ՜՚ընդգծէ , թէ «Նուրի Տէմիրաղ չափազանց բռնա
Ընկե ր վ ա բ ա կան կուսակց ո ւթեան ց Հբ ա պ ա ր ա կ «Լյուրի Տէմիրաղ ե լ ^եվաա Րիֆաթ, նամակ պետական ու մենատիրական ընթացք ռոյց կուտայ
գալբ նորատեսակ յեղափոխութիւն մ ը ն էր, ո Հ սա–, ներ ուղղած են խ մ բ ա գ ր ո ւ թ ե ա ն ս , թիւրիմացոլ - անդամներու թէ վ ա ր չ ա կ ա ն խոբՀուբգի անգամ -
կայն տարերային ինչպէս մեծ յ եղա փ ո խութ ի ւնը ։ թիւններբ փ ա ր ա տ ե լ ո ւ Համա ր ւի բոզութիւնն այն է ներու Հ ա ն դ է պ , եւ պատճառ կբ դ ա ռ ն ա յ , որ վաս
Ը ն կե բ վ ա բ ա կաննե ր բ կբ ձգտէին արղէէեէ մարդուն տ ա կ ա ւ ո ր դէմքեր , գիտնականներ թէ մ տ ա ւ ո բ ա -
շաՀ ագո րծո ւ մ ը իր նմ աններ ուն կողմ է ։ Գա՛սակար կաննե բ , դ ա ռ ն ա ն ա ն եւ Հեռանան : Մ իւԱ ԿՈԴ,^Է
դա յ ի ն պ ա յ ք ա ր յայտարարելով, կ^ուզէին ՚Լ^՚Ր^ տեղի ունեցաւ 1890 Մայիս \ ի Հինգշաբթի օրը Ա - յարգանքի պակաս ցոյց կուտայ նաեւ Ազգ. Պետին
ր ո ւ բռնատի Ե՚րոպայի մէԼ եւ Պրիւսէլէ Ընկերվա
տ ա լ քաղքենի դ ր ա մ ատէ րնե ր ո ւթեան ։ մերիկայի եւ (ինէօնիւի) հանդէպ։ Ահա թէ ինչու, կուսակցու
ՀյաՀագոըծումը չ ա փ ու սաՀման չունէր ։ Գոր ր ա կ ա ն միԼագգայինի Հ ամագումաբՀ^(16 23 Օ գ ո ս * թեան պ ա տ ո ւ ո յ Ատեանր, Ա՝արտ Յ ի իր նիստին
ծարանի տ ա ժ ա ն ա կ ի ր աշխատանքնեբուն ենթակա ք 1 89 1 ) վերԼնական կերպով նոկի բ ա գ ո բծեց այ դ մէշ^, որոշած է վ տ ա ր ե լ զինքր»։ ՚
էին նոյնիսկ երկսեռ ա ն չ ա փ ա Հ ա ս ն ե բ ։ $՝ամի սաՀ— թուականբ ։ Անկէ ի վեր «Մայիս մէկ»ը գարձաւաշ- «Կուսակցութեան վ ա ր չ ա կ ա ն մռղովն ալ, կր
մանափակում չկար ։ 12 14 եւ աւելի ժամեր աշ իյ ա ա ա ւո ր ա կ ա ն տօն ։ Ա յ գ օըը բանուորները չէին շարունակէ խորհրդածել գԹասվիր» , կր պաշտ
խ ա տ ո ղ բանուորներ կա յ ի ն ։ Աշխատաւորներու եւ ա շ խ ա տ ե ր , ա յքյ խաղաղ ցո յցերոՎ , Հ ր ա պա ր ա կա՛ պ ա ն է Նուրի Տէմիրաղր, ե լ մերմելով ՊատւոյԱա–
իրենց ընտանիքներս ւ բնակարանները յաճախ օգ է յ ի ն Հաւաքսյթներով կը սլաՀանԼէին իշվոանու - ե անիւն որոշում ր, զայն կ՚րնգոլնի իբրեւ կուսակ -
ու լոյսէ զուրկ աղտոտ խրճիթներ ՜ է ի ն ։ Ապրուս - թիլններէն օրէնքներ քուէարկել, բարւոքելու Հա– ցապետ , կր դատապարտէ ,Լ$եվատ Րիֆաթն ու իր
վերԼին ծայր
տի պայմաններր խեղճ։ մ ար իրենց կեանքի պա յ մ աննե բլէ ։ համախոհներր, ե լ կրէ վտարէ զանոնք կուսակցու
թ ե ա ն շարքերէն »:
Ընկերվարական կո ւս ա կց ո ւթ հ ւններն ու աշ - Օ սմ ան եան Ա աՀմ ան աղբ ութ եան Հռչակում Էն
խաաաւո րական ս էն տ ի քան ե ր բ նո ւ ի ր ո ւ ա ծ էին՝ ա յ ս յ մ Է Լ ա ն գ ա մ ծանօթ տօն մը դար՛
վերԼ, Թուրքիս կատարեալ Ար շա կա լան , ուրեմն : հՈ՚ուն ր–
ընչազուրկ գ ա ս ա կա ր գի կեանքի պայմ անները բա ձած Էր «Մայիս մէկ»բ ։ I՛ՒV ՚ ^ Ս Ը.Բէ^՝է պատմութիւն : Րայց՝ /՚՞^ՀՀ ԼՀրՒ^^
րելաւելու գործին։ \Տե0ական թուականներէն՛ էթնո րՀ ի ւ ընկերվարական կուսակց ութե անց ինչո^լ , ե՞րբ այսքան գզուրտելոլ կրակ . . • : «Վար
սկսեալ գ ո ր ծա գ ո ւ լ ն եր ո վ , ց ո ֆւլ եր ո ւէ եւ ա ք՝Լ սպառ*– մ գած սլա յ ք ա րնե բ ո ւ ն , տարիներու բն թ ա ց քին աշ– չ ա կ ա ն մոզով»ր , որ կր կանգնի \,ոլրի Տէմիբաղի
նա կան
միԼոցներով կ^աշխատէ ին մարդավայել խատաւորներոլ շաՀերը սլա շտ պ ա ն ո լեց ան Հետ - կողքին , պ ո չ մր կր ձ գ է դուրս • <ձճեվատ Րիֆաթ
կեանք մը ա պ ա Հ ո վ ե լ աշխատոգ բազուկներուն։ զՀետէ ։ Ե ր կ ա ր ատենէ ի վեր Ամերիկայի մէԼ բ ա ն եւ իր երկու րնկերներր չ ա ր ա չ ա ր կր գործածէին
«Երեք ութ»ե րու նշանախօսքն էր Հ ր ա պ ա ր ա կ ուորները շատ մը իրաւունքներ ել Հ ա ն գ ս տ ա ւ է տ կուսակցութեան վ ա ր կ ր ե լ ազդեցութիւնր , ու ան
ն ե ա ո ւ ա ծ իբրեւ իտէալ* ո ւթ ժամ ա շ խ ա տ ա ն ք , կեանք կը վայելեն ։ քիուսիո յ մէԼ բանուոր գա սա վայել յա յտա ր ա րո ւթ իւննե ր կ^րնէին կուսակցու -
ութ ժամ Հանգիստ ե լ ութ ժամ քուն ։ Այն նշանա կս/ ր զ ր իշխանութեան գլուխ ա ն ց ա ծ ՝ կը կառավա թեան դէմ : Պարզ խաղալիկ էին մարդոց ձեռքը,
խօսքին շուրԼ տարիներով պ ա յ ք ա ր մղուած էր– րէ աշխաբՀի մէկ վ ե ց ե ր ո ր դ մ ասր ։ \9\4ի պատե - որոնք վ ս տ ա հ ելի չեն մեզի համար» :
« Աւոյիս Մէկ^Լ* ա յ գ աայՔաՍԼՀ խորՀբգանշոգ րագմէն ասդին Եւբոպայի կարգ մը երկիրներուն «թ՝ասվիր» , «ամօթ» մր կ՚որակէ կատակեր -
օրն է ։ Անոր տօնբ ։ մ Է Լ ի շվսանո ւթ ի ւ ն ը ընկերվարական կուսակց ու — գ ո ւ թ իւնր , ե լ կր շեշտէ Մ արտ 2ճի խմ բագրակա–
ԱռաԼին անգամ «Աշխատանքի Ամ երիկեան իմ հանց ձեռքն անցած է, ա ռ ա ն ց Հաշուելու Հայաս Ջխ ւղանք հ նրա յ ի ն վստահութեան
տանն սկըս–
Գ ա շնա կզութիւնէն էր որ իր 1 888 Գեկտեմ բերի ու Վ ր ա ս տ ա ն ը , ոբոնք 1918/՛ մայիսէն հե կուսակցութիւն կազմել, անդամակցիլ ո եւ
Աէյնթ Լոլիզի Համագումարին մէԼ որոշեց Աայիս եալ մինչեւ խորՀրդայնացումը ընկերվարական է կուսակցութեան, համազօր է րամին ստանձնելու
1 ի ն միԼագգային մեծ " ո յ ց մ Ա կ ա տ ա ր ե լ , գործա կառավարութիւն ունէին ։ երկրի գործերոլն մ է չ Հ ։ Հ ե տ ե ւ ա բ ա ր , կուսակցու -
դուլի ձեւին տակ , սլաՀ անԼե լո լ Համ ա բ օրական \Ց)անսա յ ի մէԼ ալ բն կե ր վարա կան գագափաբ ֊ թ ե ա ն ո եւ է ա ն դ ա մ , պատասխանատու է ազգին
ութժամեա յ ա շ խ ա տ ա ն ք ի գ ո ր ծ ա դ ր ո ւ թ ի ւ ն բ ։ Մ ի ՜ ները առաԼին իսկ վայրկեանէն լայն ծաւալ գտած ու պ ե տ ո ւ թ ե ա ն առ^եւ։ Նուրի Տէմիբաղի կուսակ
Լազդային բանուորական մեծ շարժումի մբ դագա– \ է ի ն * 1 ՉՅեին բն կե ր վա ր ա կան կո ւս ա կց ո ւթ ի ւ ն բ Հ ա– ցութեան մէչ^ պատահած դ է պ ք ե ր , կր նուազեցնեն
փարր արծարծուած էր նաեւ ն ո յ ն տարին ֆրան ֊ սաւ ա յնպիսի աստիճանի մ բ , որ կոչուեցաւ կա - մոդովուրդին վստահոլթիլնր հանդէպ «դեմոկրա
ս ա կ ա ն «Աէնտիքաներու Ագգային Գաշնակցու - ռավարական ղեկը ձեռք առնելու : Այսօր գարձեաք տ ա կ ա ն ա ց մ ա ն » ո ե լ է չարմում ի : Տ ա ր ա կ ո յ ս չ կ ա յ ,
թ ե ա ն » Գ* Ազգային Համագումարին մէԼ ,որ տ ե գ ի րնկերվարական ել Համայնավար կուսակցութիւն - թէ մէկ կողմն ու միւսը հաւասարապէս յանցաւոր
ունեցաւ Պորաոյի մ Է Լ 28 Հոկտեմբեր * 9 \ոյեմ • ներն են ա շ խ ա տ ա ւ ո ր դասակարգի պաշտպան - են։ Զենք ուզեր մեր ճամ բուն վրայ փ ո ս ու փլու -
կազ - ներբ որ կր կ ա ռ ա վ ա ր ե ն ա յ ս երկիրը ։
1 888/ք^ : Հոն որոշուեցալ որ բանուորական զում տեսնել երբ տակտվ,ն ծայրն֊ ենք ծրս
մ ակե րպութիւննե ր բ բոլոր երկիրներու մէԼ 1889 «Մայիս մէկ»ի ժոդովրգականութիւնը այնքան ու ա զ ա տ ո ւ թ ե ա ն աւելի լայն հորիզոններու
ու Մ"ւ~ Կ"
Փ ե տ ր ո ւ ա ր \ Օին պէտք է ցոյցեր կատարեն ա իժ - ՀամաշխարՀային էր, որ նոյնիսկ Հէթէէր կտինք։ Ա ն դ ա մ մը որ կորսնցնենք
Հռչակե զորսսցսենք հնարաւոր
ժամ ե ա յ ա շ իււստա նո եւ Կ ո ւա զասդոայլ ՚յշխւ սոլին ի ա յ դ օրը ա շ խ ա տ ա ւ ո ր ն ե ր ո ւ տօն հնարաւորու–
ե լ մինչեւ
վարձ պ ա Հ անԼե լու Համար փետրուար 24 ցին , իրենց Հասկացոգութեամբ Հ թիւնր ք ա ղ ա ք ա կ ա ն հասունութեան կորիզներ ըս–
պա յ մ անաժամ տան կառա վարութեանց՝ դոՀացում ի զ ո ւ ր չանցան «Մայիս մէկ»ի նշանախօսքեբը ։ տեզծելու ,միանգամ ընդ միշտ կը ցնդի ամէն յոյո՝
Ֆր ՜
ստանալու Համար։ Այս ռ ո յ ° Ը տ ե գ ի ունեցաւ նանայն ամէն կողմ ընկերվարական գաղափա րնե ր ր մողովրղապետութիւնր փութացնելու »:
Այսօր Աարաճօզլուի վստահութեան դէմ աոաջին
բանսայի կարգ մը մեծ քաղաքնեըհւե մէԼ, ի պատուի են, ի շաՀ ընչազուրկ , բանուոր մարգ յ հարուածը կուգայ Նուրի Տէմիրազէն : Ապահովա
ս պ ա ս ո ւ ա ծ արդիւնքը չտուաւ յ կութեան ։ բ ա ր , միւս ա շ տ ա ր ա կ ն ե ր ո ւ չէնքերն աչ խ ա ւ ա ք ա ր ս »
Հ Մ՛"յէ" Մէկ»ի մէԼառդայէն առաԼին &ո/ջը ՀՐԱՆՏ ԾԱՄՈՒԷԼ ու կիր են միայն.». Ա՝ ,
Fonds A.R.A.M
