Page 145 - ARM_19-1946_01

0 *««4 3

Պ111<$ ՛Մ ԾԻԾԱ% գրամի վերածեցինք X Տախտակներն ալ ք-^Հելովգ ե– ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ԳՐԱԿԱՆՈՒԹԻՒՆ

ախոռ եւ գոմ շինեցինք մեր անասուններուն Հա­

՛Ի ա ջ եւ գ օ բ ա ւ ա . մար X Եքբ– ձմեռը վ յ ր ա յ Հասաւ , օՀ ^խելքի եկանք որ Դ Ա Ն Ի է Լ Վ.ԱՐՌՒԺԱՆ

սխալած ենք։ կենդանիները Հայերու եկեղեցիները

Լացուցինք, մենք ալ այգ կենդանիներուն ախոռ­

ները ապաստանեցանք •• • Իմ պապերի վսեմ, ճզօր հպարտութեամբ ,

Թուրք լրագրագորձ~ի մը միտքն է ինկեր, որ Հապա՛ Թուրքերուն տուները ի*նշ եգան է ՝ք«ո հեթանոս սրտով, քււ եղեգնեայ գրչով,

իսթանպոլլէն ել Անգարայէն զատ ուրիշ քաղաք­ Ալլահը կեանք տա յ փատիշաՀին , եօթը - Քայլում ես դու ահա— հանհարիդ Կանանչով —

ներ ալ գոյութիւն ունին Թուրքիոյ մէչ՝, ուրեմն ութ տարի կ^ընէ որ երկրաշարմը փէսուց այգ տու­ Մեր կարմիր դպրութեան երկինքներով անամպ :

զ արմէ սանկ այցելութիւն մը տալ այգ տեղուան– ները %

ք ը ։ Եւ աոանց իյնա յե լու գրամին ու ժամանակին , Կառավարութիւնը ին չո* լ չ ի նայիր այս բա– Ատելութեան ահեղ կայ ծակի սաստկութեամբ >
Տարերային՝ բորբոք քո երգերի շաչով՝
փ ո թ ո լ բ մր հագնելով, բեռները կը կապէ եւ ճամ– ներուն ։Հա , Հոս երկաթուղի պիտի կենար ,ո*ւբ է X Անցար դու Աոլւփվւ քաղաքների միջով
Էլ հասար գիւղ, ուր հացն երկնում են պարզու­
Բայ և՝հյսա4 գոմէլի ս ա յ լ ՚ " Լ մը, ո ը ա Է ս զ Է քաջա­ • Երկաթուղի* Հ (յա՛՛ Հունա՛ , վւլատա կնեբուն
լերէ ազգային թեամբ :
աեն կարենայ ճաբթոարարոլեաոր ել միեւնոյն ա– ետեւը կեցած են կառքերը ; Մէ$յշ գաղթականներ

մանրամասն գիաել իր չուր^ը : կը բնակին՝ երկրաշարժէն աո գին :

Կ՚երթա՜յ, կ՚երթա՜յ օրերով։ Ոչ մէկ չու"է — քք ւֆ յ պէաքաբանը ո^ւը է ։

կենգանի .... Նա՛ , ան ժայռին ետ եւը գնա՛ : կառավա­ Գոլ մեգ հետ ես, ըմբո-՚ստ, երիտասարդ վարպետ,
^՝2.ԷՐ տեսնենք , աղա՛ : Գոմշուկները Թէեւ քո շիրիմը անապատում անհետ —
ար­ րութեան էֆէնաիները , սամազՀ-5/ առաջ Հոն կ՚եր­ կորալ ընդ միշտ — անհող, անգիր , անյիշատակ,—
ձակեմ որ Հանգչին : Ես ալ յարգ փնտռելու կ՚եր­
թամ : թան ապսւէսթ– աւրելու . . .

Անգարայէն Հոս, քանի* օրէն կը Հասնի եր­

Հէ՚՚յ քեռի , սա ո՞ւր է Երղնկա պիտի երթա­ կաթուղին ։ Սակայն ժողովրդիդ բաբախուն կրծքի տակ—

յինք։ Հոն Հասնինք, ապա կր Հանգչինք : Մենք Հոնկէ ելանք նէ , ան մենէ առաջ ճամ­ ^ ա ՚ յ շիրերդ—ուհա— կանա՜չ եւ ցօղաթուրմ,
֊ Արգէն մէր ենք։ Աս է նրգնվան...
բայ ելած էր արդէն։ Եթէ քօշՈՆՈի (մեքենավար) 0 ՜ , Դանիէլ Վարուժան,գուսանապետ դու ք ո ՜ ւ ր մ ։

Ի՛նչ կ՚ըսես , քտգա*ք է այս։ Հ^էնք, մարգ Տ է լի Հասանը ճամբան առուտուրի Համար ժամա­ ՍՈ1ՈՄՈՆ ՏԱՐՈՆՑԻ
Հոս ։ նակ չկորսնցնէ
գոյութիւն չունթ X Հիւրանոց , իյա՚ն չկա*յ ,վագը կամ մէկալ օր կը ՀասնիՀոս ;

՝Բ շէ ուղղակի կառա վարութեան շէնքին առ^եւ յ - Ագօ թեց էք ո ր Ալլա Հ ը կառավարութեան

Կենդանիներն աչ սա մօտ ի ախոռը կը կապես : գործը յասողէ ու փո խա ռութ իւն մը կնքելով այս ՀազաաւԱեկ գիշևւևևաւ

Մեղա՛յ րսէ1 յ կառավարական շէնքն է այն։ քաղաքը շինէ - շակէ :

Ջե*ս տեսներ վրայ ի շաթր, մեր պանծա էի ել 1լէԱ(լ|ի Ալքի՜ն, աղա, ամի՛ն : Բայց կ՚ըսեն թէ, կր– պատմաոթիւԱ

դրօշն է ։ Հայերու ձեռքէն Հագիւ աղատեց ինք : մէնիները իրենց երկիրը այնպէ՛ս շիներ - շտկեր

էք , ա յս քաղաքին շէնքերն ու ժողովուրդը են, որ իսթանպռլլէն շատ աղուոր է եղած է՛րի՜

ո* ւր են։ 1Ս ո շո ր , քաղաք մր պէտք է ըԱայ այս X Վանը։ Կիւմրի ԼԼէնինական) քաղաքը , ուր ես գտ­ Վերջին յիսուն տարուան ընթացքին սինէմ ան

Ա եծ Հայրս կ՚ըսէր թէ՝ Երվնկան Թուրքիոյ թագին ցած էի ժամ ան ակին , Երղնկա յէն քանի մբ տաբի նուաճեց աշխարՀը եւ ամէն իրիկուն բիւրաւոր

գոՀ արն երէն մին է՛ առա^, կործանած էր երկրաշարժէն։ Հիմա, Հայե­ սբաՀնելաւ մէջ մարդիկ ճարակ կը գանեն անով ի–

Հ ա ՚ 7 Էբ^Էնի&^"թը կր Հարցնես։ Աոխի պէս ք՛ԼՀ Վերաշիներ են զայն : Լայն փողոցներ , աղուոր րենց Հետաքրքրութեան, եւ կը ճաշակեն Հաճոյք­

կարգեցինք ղանոնք, աղա՛ Հ տուներ , գործարաններ , թէաթբօներ , պարտէզ­ ներն Հ եռաւո բ ճամ բո րդութեան մ ը կամ առօրեայ

— Լաւ էք րրեր։ Ապրի՛ք։ Այգ կնավոՆյւներբ ներ ։ էրմէնիներբ Թուրքերէն Հարո*ւստ են որ՚ • * • կեանքին մոռացութեան ։ Ա ա ո յ գ է որ այս նոր

մեր երկրին թշնամիներն էին ։Բայց անոնց շէնքերը Մենք որմնագիր կամ Հիւսն չենք։ էֆէնտի , կուռքը առիթ ընծու յեց նաեւ քանի մը լայն եւ եգե­

ի ն չ եղան ։ պէյ ենք։ ՛Բա ջ եւ զօրաւոր ազգ ենք է Կր ջարդենք , րական խաբեբա յ ո ւթ ի ւնն ե բ ո ւ , ստեղծեց փառքի

•—- Հայերուն օրով, քաղաք էր այս տեղր , քա­ կը փլցնենք ու կր քանդենք։ ԱէԼաՀը այսպէս Հրա– տարօրինակ բարձունքներ , եւ վախեց բարքերը :

ղ՛*/ ք ։ Տուներ, շուկաներ ,դպրոցներ ,եկեղեցիներ X մ ա յած է մեզի : Հցէե ղի պէ սնե ր ո ւն խելքր չի Հասնիր Եւ սակայն, կը գտնուին ընդարձակ երկիրներ

կեանք կար, կեա՛նք ,աղաս ։ Այդ մարդիկը քաՐ գե՜­ այգ բանե բուն * * » Դուն գնա՛ , գոմէշներուդ կեր ուր սինէմ ան մուտք գտած չէ տակաւին X Կամ

լէ վեր^գ Լ\էսՔռրն ալ քանդեցինք։ Տուներն ու պա– տուր • « • վտ ա ր ո ւած է բռնութեամբ , Աֆղանի սա ան ի մէջ

տուՀ անները թուրք թ աղե ր ր տա րինք ծա խեց ինք եւ Կ .ՊԵՏՈՒՇ մանաւանգ , ուր մաբգիկ չկրոան Հանդուրժել ա–

նոր սանձարձակ աղատ ո ւթե ան ը ։ ՏասնըՀինգտարի

առաջ, թագաւորը փառաւոր սինէմ ա մը շինել

« Զ ո ւ ֊ ա դ & ո ց » տսՄեզի ք՛իւ սունցի Դաւիթի Հայ դիւցազներգութեան եւ բիւ– տուաւ ի Բ ա պո ւլ : Երբ սրաՀը կազմ ու պատրաստ

զանդական դիւցազն եր գութ ի ւնն եր էն Դ . Ակր իտա­ էր , թաղալո րը Հ ըաւիբեց նախարարները , բարձր­

Պարագաներու բերումով, «Զուարթնոցդ Տա­ յի միջեւ ։ «Տէուարթնոցդի յօգուտծագիրր կբ ծան­ աստիճան պաշտօնատարները եւ մ ա յրաքա զաքին

րեգիրքի Բ * Հատորին Հրատարակուելէն ճիշգ եր­ րանա յ պարսկական գի ւց ա ռներ գութ իւննե բուն մ եծամ եծները րաց մ ան Հանդէսի մը, ուր ներկա­

կու տաի վեբ^ն է ոբ կաբելի կ՚ըլլայ քանի մր տող վրայ , բայց չ ի խօսիր , Դաւիթի դարակից Ակրի– յացուցին ամերիկեան արտագրութիւն մը։ Բտթ–

նուիրել անոր ։ տա յի մ աս ին ։ Դե զա ր ո ւե ս ա ա կան բաժ ին ր ամբող– րին Հէփը ըն էր արդեօք գլխաւոր ՀերոսուՀին թէ

Ան շուշտ՝ Հանրութիւն ր ժամանակ ունեցած է քութեամբ պիտի ուղէի Հոս յիշել^ այնքան Հետա­ Կրէթա Կարպօն կամ թէ ուրիշ երկրորդական

արդէն , անոր լայնօրէն ծանօթանալու եւ իր գնա– քրքրական է , բա յց ստիպուած պիտի գոՀանամ աստղ մը, այդ չէ կաբեւոըը ; Ան կը խաղա ր վճռա­

տակտն կաբծիքր կազմելու։ Ւմ նպատակս , գիրքր մ ատնանշելով «Զուարթնոց եկեղեցիդին , որա յո կան դեր մը, եւ ինչպէս որ սինէմային պաՀանջքն

Հ ան բո ւթեան ներկա յացնել չէ , այլ յայտնել այն ճարտարապետական դոՀարին շուրջ գրուած ու է միշտ ,ի վերջոյ իր սիրաՀարը կը ծծէր անորշրթ–

ուրտխոլթիւնբ զոր կը պատճառէ այս տարեգիր­ ըսուած բանա ս ի ր ա կան աշխատութիւննե բուն մէկ ներուն վրա յ երկար Համ բո յբ մը ։ ճիշդ ա յգ վա յր–

քին երեւումը։ Արդարեւ՝ Հակառակ աշխարՀասա– ամփոփումն է շաՀեկան , թէեւ կը պակսի անոր կե ան ին , Հանդիսատեսներուն մ էկ մ ասը ոտքի

սան վերիվայրումնեբու , Հակառակ Տ էօնքէրքի բուն ճարտարապետական նիւթը (շինարուեստ) : ցատկեց բուռն ոռնոցներ ա ր ձա կե լո վ , խորտակեց

ճակատամարտին մասնակցած բլլալուն, տաբե– Արեւմ տա Հա յ՝ ԻսՔգԻսՔ(Լ յաՐԳ"Ղ. ° %ա ս ս գրա­ թիկնաթոռները, պատռեց բեմին կտաւը, եւ կրա­

գիրքիս խմբագիրը՝ Հ • Բա լո ւեան՝ կը պաՀԷ իր կան Հ անգէս ի կամ տարեգիրքի նմ ան , «Զուարթ– կի տուաւ ամբողջ սրաՀը ։ Ցաջորդ առտու, ած­

նաիսապատերաղմեան տենդը : Եւ ինչ որ աւելի նոցդն ալ չուսեր շեղի լ ըն դո ւն ո ւած կանոնէ մը : խացած եւ ծխացող պատեր միայն կբ տեսնուէին

նշանակալից է , կը շարունակէ «Զ"լ արթնոցդ ի Այս կանոնը կուզէ որ անպատճառ Եզիայի եւ կամ իրրեւ մնացորդ Կրէթա կարպոի սիրաբանութեան ;

գրական եւ գեդա րուեստական ուղին % Ինտրայի մասին բան մը գրուած ըէէայ : ինտրա Անշուշտ ամ օթ իւ ած ո ւթ ե ան ղաղափաբը չէ որ

« Յզուարթնոց դ տարեգիրքի 350 էջերուն մէջ եւ Եզիա կր կազմեն տեսակ մը թ16Շ6 ք6տ1ՏէՑՈՇ6|^ րռնկեցուցած էբ այդ գայրոյթը, այլ ՀեբոսուՀիին

չենք գտներ ոբ եւ է Հ ետք մարգկութեան անցու–՝ Հայ գրական Հ անգէսներու : Եւ մ իշա ալ կը գըտ– բաց երեսբ։ Աֆղանիս տան բ իսլամական աւանդու­

ցած մեծ փորձութենէն ։ Այո գիրքր տեսակ մը ո - նուի մէկը որ նոր ըոելիք մր կը գտնէ այս երկու­ թեանց կեդրոնբ կրնայ սեպուիլ , եւ Աֆղանները

վասիս է ընթերցողին միտքին , Հ եռու աղէտէն ել քէն մ էկուն կամ մ իւս ին մ աս ին ։ «Զո ւա րթնո ցԴ ր , իրենց խիստ կրօնապաՀութեամբ չեն կրցած Հան–

անոր Հետեւանքներէն ։ առանց մոռնալու «Ինտրայի մ՚իս թիքա կանո ւթ իւ՜ ^ղորժել որ կին մը ցոյց աաբ իր դէմքը այդչափ

հյմբագիրը իր այլանիւթ գրութիւննեբուն մէջ^ նդբ , Եզիա Տէմիբճիպաշեանին կր յատկացնէ 19 բաց , մինչ անդին իրենց կիները կը պատէին փակ–

կը պաՀԷ միեւնոյն մ տաՀոգութիւնը։ Դիտէ , միեւ­ էջեր եւ Հաւանաբար նոյնքան մրն ալ կը վերա՛ պա­ ուած տեսակ մը տոպրակի մէջ, չարշաֆ , որուն

նոյն Հատորին մէջ Եղիային տեղ մը ապաՀովել, հէ Դ– Հատորին։ Եզիայի Հետ \905եան Հով մբ կբ բանալիները կը պաՀ էին իրենց գրպանը ։ կարելի

Հայկական ճարտարապետս ւթենէ , ե րաժշտո ւթե– մտնէ Հատորէն ներս։ Զեմ գիտեր թէ որքան տե­ չէ նո յնիսկ տեսնել իրենց ա\չքերը ։

նէ, նկարչութենէ եւ պարէ խօսիլ այնպիսի շնորՀ– գին է «վտանգաւոր ապրումդներոլ փառտրանու–՝ Թագաւորը , թէեւ արդիացման սիրաՀաբ ,

քով մբ որ բնթերցողր իրեն կր կապէ ։ Ան գտած, է թե ան այս շրջանին՝, չափէն աւելի ծանրանալ Հի­ բա յց խոՀեմ ութիւն սեպեց կարճ կապել Հ Այսու–

իբ տարեգիրքին զանաղտն մասերը ճշգրտօրէն ւանդագին ՐԼ/ալու աստիճան զգայնոտ է ո ւթե ան Հանդերձ , եթէ վարձեր իսկ նոր սինէմա մը ^Լա"
որ ղործր
ըաշխելու տարազը (քօՈ11ս1շ)( այնպէս մր վրայ։ Վեց տարի շարունակ աներեւակայելի ռուցանել, պիտի չկրնար ի կատար ածել շինու­

Հ ալտս արա կշռութիւն մը կր ներկա յա ցնէ թէ բաներ կարդալէ , իմանալէ եւ տեսնելէ վերջ , թիւն բ , զի շատ չանցած ս պանն ո ւե ց ա լ ուսանողի

գրողներու ճշգրիտ ընտ րութեամբը , թէ նիւթն բոլ քանինե* ր պիտի Հասկնան Եղիա յի Հ ոդեկան տա– մը ձեռքով, որուն Հայրն ալ իբ կարգին սպան­

ճարտար բաժ ան ո ւմ ո վ ր : ւլապանքները ել ո*վ ըսաւ թէ ուրիշներ աւելի չեն նուած էր տարի մը առաջ \, - ՎեՀափառութեան

Հ Զո * ա ր թնոցդ ի այս Հատորին մէջ^ Հայ գրա­ տառապած , թէեւ լուռ, քան Եղիան։ Զարմանալի կողմէ X Այղ ուսանողը որ իր Հօրը վրէ^՜ը կը լու–

կանութեան յատկացուած են 82 էջեր , բաժնուած է որ երբ Եգիան եւ Ինտրան տարուէ տարի կբ յա­ ճէր , Հետեւելով Դուրանի պատուէրին ,ձերբտկալ–

23 գրողներու միջել ; Դրա կան ուսումնաս իրու– ւերժացնենք , ոչ ոք կբ փորձուի մեզ ներկայաց նե, ուեցաւ եւ ամիս մը բանտային տանջանքի ենթար­

թետնց բաժ ին ը կր գրաւէ 84 յ 9 գրողներով ։ Վարուժանի ել կամ Աիամանթոյի Հոգեկան աշ– կուեցաւ դատարան Հանուելէ առաջ։ Ան կրեց այդ

Դեոարուեստական մասը \ 19 էջերու մէջ 1լ ամփո­ խարՀներբ X տանջանքներ ր ստոյիկեան վեՀութեամբ եւ քաջու–

փէ 1 3 ԳՐ ո գէւ եբու գր ո ւթ ի ւնն ե ր բ եւ վերջապէս Անկարելի է որ «ԶուարթնոցԴը կարդալէ վերջ թեամբ , որուն ականատես եղան արքունիքի բաբ–

39 էջերու մէջ կուտա յ քրոնիկր , ուր րսթերցոզր րնթերցողբ նոր բան մ ր չսորվի , դեղարուեստա– ձըր պաշտօնատարները , դեսպաններ , ինչպէս նա—

կբ գտնէ ամ փոփ տեզեկո ւթի ւննեբ եւ նշմ արներ կան վայելքէն զատ։ ե ւ քաղաքին մեծամեծները, որոնք Հրաւիրուած

արուեստի , մշակոյթի , գիրքերու, յոբելեաններու, Պիտի մաղթէ ինք որ Բալուեան շարուն նաակէր ԷԻ՚ե ոեբկայ ըլլալու այս երիտասարդին տան ջ ան
ա յս ուղ ին եւ ամ էն տարի ո ւն են անք նոր տարե­
մ իջա զգա յին գրական եւ ղե զա րուեստական շար­ ներուն, ինչսլէս առաջ ալ Հրաւիրուած էին սինէ­

ժումներու մասին X գիրք «Զուարթնոցդ մր, անկախ Հրատարակելի մայի բացման Հանդէսին X Հրաւիրադրին վրա յ

& ատ երկար պիտի ըլլար մի աո մի յիշել բո­ Հ անգէսէն ։ Մ իեւնո յն ատեն պիտի մաղթէ ինք որ գրուած էր որ այդ արարողութեան ներկայ ըլլա­

լոր գրուլներոլ անունները եւ յօդուածները ու մէկ թուղթի տադնապը շուտով վերջանար , լաւաղ ո յն լու Համար ան Հրաժեշտ էր կրել պօնժոլր ; Արքա­

երկու բառ ըԱել իւրաքանչիւրին Համար։ Թէեւ տպագրութիւն մը ապաՀովելու Համար X յասպանին մարմինը ծակած էին եւ մէկ կողմէն

կ՛՛արժ էր նման յիշատակս ւթիւն մը, տարեգիրքին ՊԵՐՃ միւսը աբեթի թել մբ անցուցած , ճարպով ու մեղ–

ա Ր Է՚ՏԼՀ ^ԼԳ^ԼՈԼ՜ Համար, սակայն ես պիտի գոՀա–. բով ծեփելէ վերջ զա յն բոն կե ցուց ած

նամ, անցողակի մտտնանշելով քանի մը գրու­ ԵՐԱԺՇՏԱԳԷՏ ԲԱՐՍԵ՛Լ ԿԱՆԱՋԵԱՆԻ Գ (ործու– էին այդ թ ե լ ը ։ Երիտասարգը կ՚այրէր դանդաղ

թիւնն եր : Դրական բաժինէն՝ Ջիբրալտարը, Ուր– նէ ո ւթե ան քառասնամեակբ պիտի տօնուի Պէյրու օրէն, առանց Հօ՜օ^իւն մ՛արձակելու : Ամէնքը կու

րաթախօսր՚, Սպարապետ Հայոց Մեծացր։ Դրա­ թի մէջ^ նախաձեռնութեամբ Համազգային րնկե– Դ ա յ 1 ՚ ՚ ս Դ.աՏ՚ե տեսնելու ել Հետքրքրութեամր մօտ էն

կան սււէումնասիրութիէ-ննեբու բաժինէն՝ (Աաս– բութ եան ։ Կը յուսանք թէ ձեռնարկը պիտի սլԱակ– գիտելու, ղի եթէ Աֆղանները չեն կրնար Հան­

մայ Ծռերի Հաղարամեակըդ Հ Այս առթիւ կարժէ ուի վւայլուն յաջողութեամբ , որուն ամէն կերպով դուրժել որ րաց երեսով կին մր Համ բո ՚ ր ո ւ ի իրենց

բանասէրերա. նկաւոՈղութեա՚նը յանձնել ուս* ֊մ - արժանի է Կոմիաաս վարդապետի տա՚գանգա–– աչքին առչեւ, րնզ Հակառակն իրենց կր՛օնքը Լս՚ր–

Հէաէէիւ՚ելի կէոյ մլՀ,—՚ աղԽբօնե^ կան Աա– ւոբ աշակեբս*ը ւ

Fonds A.R.A.M