Page 137 - ARM_19-1946_01
P. 137
8 ԱԹԱ* 3
համախմբելով իք. Հայաստանէ ել. անոր մեծ ա– Հ Ա Ց Ե Ր Ը ԱՏՐՊԱՏԱԿԱՆԻ ՍԷԶ տուած՛ են Ատրպատականցի Հայուն Հիւրասիրու
թենէն եւ ագգասիրութենէն ։ թաւբիզի եւ Ա ալ
ռա^նորզ ընկեր Ա թալին ի շուրչԴ ։*Տ.
Աղգային եկեղեցական մողովէն ասղին ծաւա մաստի մէջ երկար ատեն գործ՛ած՜ է Դաշնակցու
լած շարժումը Հայութեան մէշ1, ի խնղիբ իբ Հո (Դ– եւ վերջին մաս) թեան ղինադործ՜ արանը, նոր Հրացաններ շինելով
եւ հիները նոր ոգելով ։
ղերու ամբողջացում ին ել տարագիր բազմութեանց ՀՀ ան աղան աստիճանի դպրոցներ ունէին նաեւ,
վերաբնակեցման Հայրենի Հողերու վրա իբ ար Ուրմիա , 1Աոյ, ՛Լար ադա ղի , Ա ար աղա յի եւայչշըր– Աա ր պա տ ա կ ան ի մէջ կազմակերպուած՛ է հ/ ա–
ձագանգը գտած չէ «Պրաւտա»յի մէԼ : ջաննե բու դի*~ոեբը եւ քա ղաքն ե ր ը : նասօրի արշաւանքը, որուն դարձեալ մեծ՝ չափե
Միայն Հետեւեալ սեղմ տողերուն Հանդիպե– Մ ասնաւո րապէս Թաւբիզի դպրոցները սե լ՛ով նպաստած՜ է Աարպատականցին , բէէալով Ի^ՐՐ՜՝
ցանք բացառաբար Ար ո լ թին ո վի յօդուածին մէշ՝– րունդներ Հ ա ս ց ո ւց ած՝ են ^ տալով անուանի գոր քական սաՀմանին մօտիկ : Ատբպատականէն Թրր–
« Հայաստանի աշխատաւորները բերկրանքով ծ՜իչներ , գրագէտներ , ե բաժ ի շան ե ր՚,նկարիչներ , քաՀայասաան աեղա/իո խուած՝ են Կ ո վկա ս էն բեր
կը սպասեն իրենց եղբայրներու վերադարձին ՛օ արուեստագէտներ ւ ուած֊ զէնքերը ։ Անկէ երկիր մեկնած՜ են Հարիւրա
տար երկիրներէ դէպի Հայրենի աշխաըՀը՝ 10որ– Կրթական գո բծին մ Լ ծ ապէ ս զարկ տուած են ւոր Հայդուկներ եւ գործ՜իչներ ։
Հրգային Հայաստան» ։ Կ ո վկա ս ա Հ ա յ մ տաւո բտկաններ , մանկավարժներ , Եւ փոխադարձաբար , իՒրքաՀաստանէն վերա
Եւ ա յսքանր միա յն : ի շարս որոնց Վանէն՝ Արմենական կուսակցու դարձող ղինոլորներ եւ գո րծ՝ի չները Հոն Հանգս
Նոյն ԷԼր ո լ թ ի ն ո վ , անդրադառնալով թեան ղեկավարներէն Աւեաիսեան (Մկբ ՚ Թէրչէ՜ տացած՝ եւ ապա ՚կովկաս անցած՝ են ։
թրքական արշաւին դէպի Հայաստան , կը նկատէ– մէզեան) , կ * Պիօնեան Լուս ո ւց չապետ ) , $ . ք/՚աշ– 1914/1 աշնան, Ազգային մեծանուն Հերոս Անդ
Հ Օգտուելով Հայաստանի անպաշտպան վիճա մաճեան (մանկավարժ) եւ Աամսոն քՕանը, իբրեւ րանիկ Ա ալմ աստի մ էջ առաւ իր Հանգիստը , բա֊
կէն թրքական զօրքերը գրաւեցին Հայկական Հո աջակից ունենալով տեղաց ի դիտակից տարրեր , նա կը կ ա զգուբ ո ւե ց ա լ եւ ապա սկսաւ իբ յարձա–
ղերու մէկ զգալի մասը՝ կարս, ԱրտաՀան , Աարի– ազգանուէր մի ո ւթ ի ւնն ե ր ը եւ առատաձեռն , խո– կումր Աղբակի վրայ ։
ղամիշ եւ Կաղղուան քաղաքներովդ : նարՀ զանգուած՜ը Տ 908—909 թ ո լականներուն Ատ ր պա տա կանի
Եւ միլ ա յսքաւ թ-րքս սլ ատ կակ՛ան Հ^այաԱ" Ատ ր պա տ ա կան ի մէջ ուսուցիչը ի պատուի ե– մէջ դան ուած՝ Հայ խում բեր ր մեծ՜ դեր կատարե
տանի մասին եւ ո չ մէկ խօսք
ղած՜ է յ եւ Համեմատաբար աւելի լալ– վար ձա– ցին Ի բանի Ա ա Հ մ ան ա գ րա կան եւ մ իա պետա
Միայն «Երեւան»ի նուիրուած՛ բանաստեղծա տ ր ուած՜ ։ Ան ժողովուրդին ս իր ուած՜ զաւակն է : կան կռիւներու ատեն ։ ԱաՀմանագրականներբ
կան կաոբի մբ մէջ, ան ո բ Հեղինակը՝ Աշոտ Դրա– Ապ բուստի Հոդ չունէր եւ տէրն էր իր կոչումին ։ յաւլթեցին , որոնց ի նպաստ եղա՛ծ՜ կռիւներուն զոՀ
շիճ Ո՝այբ ՜՛Հայրենիքը երգելով^ կ՚աւաղէ. Այգ պատճառով, Հոն կը Հաւաքուէին ձեռնՀաս , գացին մեր աննման ՀԼուլում ա թնե ը ը ։
« Մա՛յր Արաքսէն անդին — հո՛ն -— կարօտէդ մասնագէտ ուսուցիչներ եւ մանկավարժնեբ ։ . 91 1 ին , &ՐՐ միապետութիւնը գլուխ բարձրա
չէ^ որ կր տստ֊ապին ՕիսունեւՀինգ տաբի առաջ,– երբ Ուրմիոյ ցուցած՝ էր , Նիկօլ - Դում անի խումրին մ աս կագ–
Հ Երեք օրրաններր հայկական,. . շրջանի եւ Աօուճ ֊ Պուլաղի մէջ, յաճախ Հայ քա– մ ող եւ Վրանէն եկած՝ Հայ կամ աւոբներու Հարիւ
« Թեւաւոր կարսր, Անին, մշուշոտ Վանը» : Հ ան ան Լ ր քրտեբէն երգելով մ եռելը կը տանէին րակներ ը նո յնպէս Հ իւրասի բուեցան Ա տրպա տա
ԸնգՀանուր ակնարկ մբ նետելով Հայութեան թաղելու , Թաւր իզի Հայ կանանց Բարեգործ՜ական կանցի Հայերու կողմ է ։
բազմադարեան անցեալին , մեր սլա ամ ուի/ եան վաղ ընկերութեան մ իջ*1 °նե ր ո վ դպրոցներ բա ց ո լա Շ՜ 1914 եւ \*)\5ին , կովկասեան բտնակներոլ նա–
ուսումն աւա ստած՛
արշալոյսէն մինչեւ \^րգ Դ ա ք (Լ 1 Հայաստանի վա֊ են ։ իւ Թաւբիզի մէջ իրենց Հ ան ջին պատճառաւ Ատ ր պատ ական ի Հայերն ալ
շրջաններ երթալով
րԻէԼՀ Ար ութին ով՝ կը գրէ՛ ս։ ասա րդնեբը այդ (բացի քՒաւրիզէն ) գաղթեցին կ ո վկաս ։Բաղմա թիւ
կրցած՛ են արմ ատա խ ի լ ընել
« Հ ա յ ժողովուրդի աղատագրական սլայքարը ան գր ա գի տ ո ւթ ի ւն ր Հա յեր ալ կոտ ո ր ո ւե ց ան Թուրքերու կողմ է , ո յի
I *)րգ գարու ընթացքին աո ալ աւելի ո ր ո շա կի եւ եւ թրքախօսութիւնը ։ Ատրպատականցի Հայը 80 Ա ալմ աստի եւ Ո է՛ր միո յ մ Էջ ։ Դիւղերն ա յ ր ո ւե ց ան
կազմակերպուած՜ բնոյթ , ճշդուեցան պայքարի եր առ Հ ա ր իւր գրել կարդալ գիտէ ։ Բազմաթիւ էին ել թալան ո լեց ան ։ Թ աւր ի զի Հա յեր ր ենթարկուե
կու ճամբաներ, ասոնցմէ մէկը կը Հակէր գէաԻ նաեւ ,լՀեմարան աւարտողներ , «Նեբսէսեան»ա– ցան մ՚եծ՜ագում ար տ ո ւգանքն ե ր ո ւ եւ. երկու Հա յեր
մերձե ցումը ռուս ժ ո ղո վո լր գ ի ան որ յեղափո խա– ւար ան եր , գիմնիազիա աւարտողներ եւ Համա– կախ ո լեց ան թուրք փաշաներ ո լ կոզմէ ։ \9\3ին
կան-ժողովրղավա ր շր^անակներու Հետ ։ Այս Հո լսարականականներ , բժիսկներ , եւայլն : թրքական բանակն երր նորէն ոտնատակ տուին Ա–
սանքը , գլխաւորութեամբը մեծ՜ լուսաւորիչ ժողո– Ատ ր պա տա կան ի Հայոց դպրոցն եր ո լ մ էջ կը տրպատականը։ հ)՛ո յ ի Հա յերբ կոտո բուեցան։ Աալ–
>վր գավարներ ո լ՝ քՏաչ* Աբովեանի եւ Միք՛ Ղյալ– դասաւանդէին միայն մանկավա րժօրէն պատրաս մ աստի եւ ք)ւբմիո յ Հաջանի տեղացի եւ Թուրքիա–
բանգեանի , կը յենուր Հայաստանի յառաջադէմ տուած՝ գասաղվւրքերով : կբ ջանա յին ո ւս ո ւց ի չն ե– յէն գաղթած՝ 75.000 Հայ եւ ասորի տարրեր ինք
մ տաւո րա կանո լթեան ել աշխատաւո ր գի ւղաց ի ո ւ– բու Հետ պայմանաւորուիլ 5 ՜6 ել .աւելի տարի– նապաշտպան փոքրաթիւ խումբեր կազմելով , վեց
թե ան վրայ՛, կապուած՝ է\ԼԼաէոՎ անմիջօբէն ռուս ներու Համար ։ Կը սլաՀանջուէր վկայական : Ամէն ամիս դիմադրեցին Ալի Ւ՚Հստն փաշայի բազմաՀա–
յեղափոխական ժոդռվր դավա բներ ուն՝ ա յս Հ ո– շրջազգեստ Հագնողը վարժուՀ ի եւ ամ էն վ/ողկապ գար զօրքերուն ել ի վերջո յ , Հարկադրաբար բըռ–
սանքը մերձեցում կը քարոզէր Ռուսիոյ Հետ % կապոզր ուսուցիչ չէր րնդունուեբ , ոչ ալ ո ւս ո ւց– նեցին նաՀանջի ճամբան ;
« Հայ ժ՜ողովուրդի աղգային աղատագրական չի ռոճիկին Համար շուկայիկ սակարկութիւններ Զին ա գա գա բ էն երկու տարի վե րջ , ա յ դ գաղ
պայքարի երկրորդ ուղին կ՛ընթանար արեւմտա - կ*Բելա յին ՚ Ղ՝ պր ո ցն ե ր բ կը ղեկավարուէ ին յատուկ թականներէն մ աս մ ր վերադարձաւ Ատբպատա–
եւրոպական քաղքենիութեան (պոլրժուաղի) Հետ ուսումնական ծ՛րագրով : Փորձնական դասեր եւ կան , լծուելով շինարար աշխատանքի ։ Փոքրաթիւ
մերձեցման դի&ով՝ իրեն իբր կռուան ունենալով մ ան կավաբժա կան գասա խօս ո ւթի ւննե ր տեղի կ ու Ատ ր պա տ ա կան ց ինե ր ալ Համ ատան - ՝Բի րմ անշաՀ
Հայկական պոլբժուաղին» ։ նենա յին յաճախ ։ Թաւրիղը ունեցած՜ է նաեւ բազ– Ապա տան գծով անցան Պ աղտ ատ ու Պաս րա ,
մանդամ նուագախումբեր
Այս երկու ուղղութիւները մատնանշելով՝ եւ եբգչախումրեր , Վանի վերջին նաՀանջին գաղթողներու Հետ։
յօդուած^ին Հեղինակը կ՚եւլրակացնէ ձեռնՀ աս ղեկավարներով ։ Ա– ՏԱՐԱԳԻՐ .
«Անցեալ գարու վախճանին , երբ Անդրկովկա Թատերական տեսակէտով ալ Ատ ր պա տա կա
սի մէջ ծ՜նունդ կ՚առնէր սոցիալ դեմոկրատական նի Հայը շատ կանուխ էն նախանձախնդիր եղած՜ է ։ Ա– ՇԱՀՄՈՒՐԱՏԵԱՆԻ ԺԱՄԱՑՈՅՑ Ը ԵՒ––
բանուորական շարժումը , ա յ դ օրերուն , ղեկավա Ա յն թուականներուն երբ ԹբքաՀաատա յ ւասւոա «Ի
րութիւնը առաջին Հոսանքին մ էջ , որմ եբձեցմ ան Հայաբնակ շատ մը քաղաքն ե բու մէջ թատրոնի Հրէշ ա յին պատեբա ղմի վեց երկար տ արինե
կը ձգտէր Բ" ո ւս ո։ ս ա ան ի Հետ , իր ձեռքն առաւ մասին գաղափար իսկ չունէին , Թաւբիզի մէջ Հայ րու ընթացքին բնաւ առիթ չէի ունեցած՛ տեսնելու
սոցիա լ - դեմոկրատական բանուորական կուսակ քաՀանայ մբ կը Հիմնէ Հայկ* թատրոնը ։ ողբացեալ Շ աՀ մուրատեանի ընտանիքը։
ցութիւնը (բո լշեւիկնեբու) ։ Սկղբնական շրջանին , տգէտ եւ կամակոր թա Շաբաթ չէր անցներ որ Աբմենակը 2 3 անդամ
« Այո շաբժմ ան անմիջա կան կազմ ակերպիչն ղականներէն Հալածոս լելով , խո շտանղո լելով եւ մեր տունը չգար, պատմելու Համար դրուագ նեռ
ու ղեկավարը Հ անդիս տցաւ խոբՀբդա յին ժողո նոյնիսկ բանտաբկուելով, ան չի յուսաՀատիր եւ Տարօնէն , իր կեանքէն , եւ անզուգական կոմիտաս
վուրդի առաջնորդը եւ ուսոլցիչբ՝ րնկ * Ա թալին ի վերջոյ կբ յաջողի իր աղջկան օժանդակութեամբ վարդապետէն , բարեբար Մ ան թա շեանէն ել
: ՀՀաՀելով միայն
իրեն իբր մերձ աւոբ գործակիցներ ունենալով բեմ աղբել թս երգութիւն մր տակաւին ինչեր
աւելորդ տէրտէր»
Ա ուր էն Ապանգարեանը , Ատեվւան ՀթաՀումեանը եւ անուն մը՝ «Օյինճի Վերջերս Պէյրութէն Պ՛ Գրանեան նամակ մր
Ան աստաս Մ ի կո յեանը : Անկէ վերջ կազմուած՜ են թատերախում՛բե րՀ ո՚֊դդելով «Տ–առաջ»ի , կը յայանէր թէ Արմենակի
զո ր -
Հ իսկ երկրորդ Հոսանքբ, որ կը Հակէր դէպի ՀետզՀետէ աւելի զարգացնելով թատերական ոսկի ժամացոյցր \ 940ին \\ձշւձ&1ՈՇ Ոշօէ/ք միջոցաւ
Արեւմ ուտք, նոյֆպէս ձեւաւո րուեցտլ իբրեւ կու ^՜ը, մուտք գործելով նաեւ գաւառներ ր : գրկած^ էր Փարիզ եւ կ՚ուզէր իմ ան ալ թէ աւանգբ
սակցութիւն, յանձին պուրժուազական աղգա քն • Մինչեւ 1897 նոյեմբեր ներկայացուած^ են ազ տիրոջ ձեռքը Հասած՜ էր :
«Դաշնակցութեան» , որու առաջնորդներն ու գա գա յին կեանքէ եւ թարգմ ան ուած թատեբզ ւ Տառաջ»էն պարտականութիւն ստացա ք նա–
ղափարաբանն եբն էին Զաւարեան եւ ԱՀաբոնեան» ։ թիւններ , ի շարս որոնց նաեւ Աունդուկետնցի«\շլի մակը Հասցնել Տիկին ՇաՀմ՚ուրատեանի : ՛Բանի
Անցողակի մատնանշենք, որ, Դաշնակցութեան մէկ զոՀ» , «Օրթաճալու քէֆ»Բ) «Ակամայ բ՚^՜իչկ», մր անգամ Հսւնդիպեցայ հ \ Հ \ \ Հ \ \ ի իրենց բնակարա–
դէմ յարձակելով Հանդերձ, Խ * Հայաստանի վարի– «Բե՜ իւ աւոբ կին» ել «Վարդանանց պատերազմ» : նբ , բա յց մ ի շա գուռը գոց գտա յ եւ Վերջապէս
չր իր կուսակցութեան կեդրոնական օր կան ի էջե ՝Այս ներկայացումներուն կբ յաճախէին նաեւ գրաց ինե րէն ստուգեց ի թէ Տիկինը կր բնակի ք^ԱՇ
րէն , այեուամենայեիւ, 1լ ընդունի , որ նոյն Դաշ գաՀաժառանգն ու նաՀ ան գա պետն եր , պարսիկ Տէ. \\ո&յ1\1\ի վրայ։
նակցութիւնը աարած՜ է «Հայ ժողովուրդի ազգա խաներ եւ սլաշտօնեաներ , ռուսա կան Հ խ .պատ ո ս– Անբախտ այրին, ոբ 68 տարեկան է, աքսորէն
ներ իրենց բնտանիքներով :
յին ազատագրական պայքար»։ ժառանգած՛ է ոտքեբու տկարութիւն մբ եւ ինկած՝
Այնքան վարժ ուած՝ ենք անարդար յարձակում– 1897^ կազմակերպուած՜ են նաեւ Լսարանա անկողին : Երբ ղի" տեսաւ, վիզ** փաթթուեցաւ
նե բու , որ այսքան Համեստ խոստովանս ւթիւնն կան միութիւններ ։ կարեւոր դասախօսներէն կր փղձկելով.
իսկ ուշագրաւ կը դառնայ մեր աչքին։ յ իշուին Տօքթ * Կ* Փաշա յեան , «Մշակ»ի խմբագիր Ա՛Հ , ներեցէք մեր անտարբերութեանը, ե–
Մեր յիշատակտծ՝ ընդարձակ Հատուած՜էն ի Հ . Առաքելեան եւ ուրիշներ , Թաւբիզի երկու թա թէ գիտնայիք մեր կրած՛ տառապանքներ բ -••
յայտ կուգա յ այն նոր «դի րքաւո ր ում» ը , որ հ) • ղերու ուսուց չական խումբե ր ը եւն • : Հանգուցեալ ամուսինս ամեբիկեան Հպատակ ըլ
Հայաստանի մէջ կր ձեւ աւոբուի դէպի մեր վերջին Թաւրիզը միայն մէկ տպարան ունենալով (Աար– լալով , աքսորեց ին ղիս , աղջիկս ալ Աբքէօյի մեր
Հարի լր ամ եակի ու ղ ա տ ա գր ականսն շւ պատականի թեմ • տպարան) Հրատաբակուած՝ են բնակաբանբ տեսակ մբ «դեւտուն» կը նկատէ Հօրը
Ուրեմն , ալդ շարժման մէջ այն Հոսան՛ըք–ը
, որ զանազան անուններով եռօրեա յկամ շա բա թ ա թ ե ր– մա Հը Հոն տեսնելէն ի վեր ։ (կարգ մը մանրա
կոլդայ բոլշելիկներէն , ինքղինքր ժառանգսրդ կը իժեր , ե ր բեմն նաեւ օրաթերթեր , կարճատեւ շրր՜ մասնուի) իւննե րէ վերջ) - հյնդբեմ , սրտագին ե–
Հռչակէ Խ՛ Աբովեանի եւ Մ * Նալրանգեանի զ ու ջանի մը Համար միայն ։ Թեմ * տպարանը կր Հրա– բախտագիտութիւնս ու յարգանքս յայտնել «Տա–
ղտ Վճարներ ուն : տաակէր նաեւ դիրքեր ։ Ա ալմաստ ի , Խոյի եւ Ուր– ռաջ»ի խմբագիրին, Պ՛Շ՛ Միոաքեանի , Պ՛ Ա՚Զօ–
Աւելին , Աբովեանի ու Նալբանտեանի ալս գա մ իո յ մ էջ Հ ր ա տ ա ր ա կո ւած՝ են մ իա յն խմ որատիպ պտնեանի ամուսինիս յիշատտկր յարգող բոլոր
: Հայ բարեկամներուս
ղափարներուն բուն ղարբինր, ղանոնք Հայ կեանքի շաբաթաթերթ , ամսաթերթ եւ թռուցիկներ ու մանաւանդ ^Ա\ Օօաթշէէ ՜
մէջ ձեւաւո բուլն ու ծ՜աւալողը , րստ Արութինովի , Իբրեւ Հայ յեղափոխութեան կարեւոր մէկ ոօէշտ շ1օ 1\^օսշհտ • • • •
կը Հանդիսանա յ հք • Մ իո ւ թե ան առ ւ9ն, ՚ բ դ ը Ի՛ Հանգոյց - օրրանը, Ատրպատականը իր պատուա Ազգիկն ալ, քշւլին , շատ խնդրեց Հօրը էտիս֊
Ա թալին , գործ՜ակց ու թեամբը երեք Հայ
սնօթ ւոր ա եզ ը գրաւած՜ է մեր ազատագրական շարժ՜ ք՜^երէն ճարել, Հայերէն կամ ֆրանսերէն : Իսկ
բոլշեւիկնեբու :
ման պատմութեան մէջ։ մայրր արցունքր աչքերուն կ՚ըսէր* Գիտէիք, Պ*
Մենք տուինք «Պրաւտա»յի բացառիկ բովան
Հայ գա զթ ականներ եւ փա խստականնե ր բ Տօնիկեան , բարեկամուՀիս՝ Տիկին Րւօօէ ւ իր ըն
դակութեան էական մասեբր ։
Թ րքաՀա յաս տանէն թէ Բ՛ուս աՀա յաս տանէն , Ատր– տանիքի վեց անգամներում Հետ , անիծեալ ռումբի
պատականի Հայերու կոզմէ վայելած՜ են Հարա մը ղոՀ գնաց : Հանգուցեալը մամացոյցր ժ՛ամա
ԱՏԱՑԱՆ-Բ զատն եր ու յաաուկ ընդունելութիւն եւ Հ իւրաււի- նակին բերած յանձնտծ էր : Ըսէք ֆրանսաբնակ
րութ իւն ։ Ինչ որ յաճախ շատ թանկ ա րժ ած է տե մեր Հայ բարեկաւէներուն ու գրեցէք Ամերիկայի
ԿԵԱՆ՚Բ ԵՒ ԳԻՐ, գիրք - յիշատակարան Հայ ղացիներուն եւ մեծ՜ամեծ՝ ղսՀ ուլոլթեանց ու նեՏարօնցի Հայրենակիցներուն , թէ որչափ երախ
եբիաասարզ.ութեան : Հրատարակիչ՝ Գաւիթ &ւոՀ– ղութեանց պատճառ դարձած՝ է տապարտ պիտի ըլլայի , եթէ մեզի օգնէին, Արմե–
լամեան, թ՝ • եւ ժ • պրակ։ Հասցէ.— 14 ճհօւէ «I Մ եր կ ո՚Լ սա՛ կցո Լ թ իւսն երէն Արմենականը 1 նակի գերեզմանին վրայ շիրիմ ՛մը կանգնելու;
^օսհյք Տէ. ՇտՄՕ 0 Լ § ո * 0 ։ Հնչակեան ու Դւս շնակց՚ութիլքւր չէս յ՛ն՛օբ՚էն օգ– Լհան Տօսիկհաււ
Fonds A.R.A.M
համախմբելով իք. Հայաստանէ ել. անոր մեծ ա– Հ Ա Ց Ե Ր Ը ԱՏՐՊԱՏԱԿԱՆԻ ՍԷԶ տուած՛ են Ատրպատականցի Հայուն Հիւրասիրու
թենէն եւ ագգասիրութենէն ։ թաւբիզի եւ Ա ալ
ռա^նորզ ընկեր Ա թալին ի շուրչԴ ։*Տ.
Աղգային եկեղեցական մողովէն ասղին ծաւա մաստի մէջ երկար ատեն գործ՛ած՜ է Դաշնակցու
լած շարժումը Հայութեան մէշ1, ի խնղիբ իբ Հո (Դ– եւ վերջին մաս) թեան ղինադործ՜ արանը, նոր Հրացաններ շինելով
եւ հիները նոր ոգելով ։
ղերու ամբողջացում ին ել տարագիր բազմութեանց ՀՀ ան աղան աստիճանի դպրոցներ ունէին նաեւ,
վերաբնակեցման Հայրենի Հողերու վրա իբ ար Ուրմիա , 1Աոյ, ՛Լար ադա ղի , Ա ար աղա յի եւայչշըր– Աա ր պա տ ա կ ան ի մէջ կազմակերպուած՛ է հ/ ա–
ձագանգը գտած չէ «Պրաւտա»յի մէԼ : ջաննե բու դի*~ոեբը եւ քա ղաքն ե ր ը : նասօրի արշաւանքը, որուն դարձեալ մեծ՝ չափե
Միայն Հետեւեալ սեղմ տողերուն Հանդիպե– Մ ասնաւո րապէս Թաւբիզի դպրոցները սե լ՛ով նպաստած՜ է Աարպատականցին , բէէալով Ի^ՐՐ՜՝
ցանք բացառաբար Ար ո լ թին ո վի յօդուածին մէշ՝– րունդներ Հ ա ս ց ո ւց ած՝ են ^ տալով անուանի գոր քական սաՀմանին մօտիկ : Ատբպատականէն Թրր–
« Հայաստանի աշխատաւորները բերկրանքով ծ՜իչներ , գրագէտներ , ե բաժ ի շան ե ր՚,նկարիչներ , քաՀայասաան աեղա/իո խուած՝ են Կ ո վկա ս էն բեր
կը սպասեն իրենց եղբայրներու վերադարձին ՛օ արուեստագէտներ ւ ուած֊ զէնքերը ։ Անկէ երկիր մեկնած՜ են Հարիւրա
տար երկիրներէ դէպի Հայրենի աշխաըՀը՝ 10որ– Կրթական գո բծին մ Լ ծ ապէ ս զարկ տուած են ւոր Հայդուկներ եւ գործ՜իչներ ։
Հրգային Հայաստան» ։ Կ ո վկա ս ա Հ ա յ մ տաւո բտկաններ , մանկավարժներ , Եւ փոխադարձաբար , իՒրքաՀաստանէն վերա
Եւ ա յսքանր միա յն : ի շարս որոնց Վանէն՝ Արմենական կուսակցու դարձող ղինոլորներ եւ գո րծ՝ի չները Հոն Հանգս
Նոյն ԷԼր ո լ թ ի ն ո վ , անդրադառնալով թեան ղեկավարներէն Աւեաիսեան (Մկբ ՚ Թէրչէ՜ տացած՝ եւ ապա ՚կովկաս անցած՝ են ։
թրքական արշաւին դէպի Հայաստան , կը նկատէ– մէզեան) , կ * Պիօնեան Լուս ո ւց չապետ ) , $ . ք/՚աշ– 1914/1 աշնան, Ազգային մեծանուն Հերոս Անդ
Հ Օգտուելով Հայաստանի անպաշտպան վիճա մաճեան (մանկավարժ) եւ Աամսոն քՕանը, իբրեւ րանիկ Ա ալմ աստի մ էջ առաւ իր Հանգիստը , բա֊
կէն թրքական զօրքերը գրաւեցին Հայկական Հո աջակից ունենալով տեղաց ի դիտակից տարրեր , նա կը կ ա զգուբ ո ւե ց ա լ եւ ապա սկսաւ իբ յարձա–
ղերու մէկ զգալի մասը՝ կարս, ԱրտաՀան , Աարի– ազգանուէր մի ո ւթ ի ւնն ե ր ը եւ առատաձեռն , խո– կումր Աղբակի վրայ ։
ղամիշ եւ Կաղղուան քաղաքներովդ : նարՀ զանգուած՜ը Տ 908—909 թ ո լականներուն Ատ ր պա տա կանի
Եւ միլ ա յսքաւ թ-րքս սլ ատ կակ՛ան Հ^այաԱ" Ատ ր պա տ ա կան ի մէջ ուսուցիչը ի պատուի ե– մէջ դան ուած՝ Հայ խում բեր ր մեծ՜ դեր կատարե
տանի մասին եւ ո չ մէկ խօսք
ղած՜ է յ եւ Համեմատաբար աւելի լալ– վար ձա– ցին Ի բանի Ա ա Հ մ ան ա գ րա կան եւ մ իա պետա
Միայն «Երեւան»ի նուիրուած՛ բանաստեղծա տ ր ուած՜ ։ Ան ժողովուրդին ս իր ուած՜ զաւակն է : կան կռիւներու ատեն ։ ԱաՀմանագրականներբ
կան կաոբի մբ մէջ, ան ո բ Հեղինակը՝ Աշոտ Դրա– Ապ բուստի Հոդ չունէր եւ տէրն էր իր կոչումին ։ յաւլթեցին , որոնց ի նպաստ եղա՛ծ՜ կռիւներուն զոՀ
շիճ Ո՝այբ ՜՛Հայրենիքը երգելով^ կ՚աւաղէ. Այգ պատճառով, Հոն կը Հաւաքուէին ձեռնՀաս , գացին մեր աննման ՀԼուլում ա թնե ը ը ։
« Մա՛յր Արաքսէն անդին — հո՛ն -— կարօտէդ մասնագէտ ուսուցիչներ եւ մանկավարժնեբ ։ . 91 1 ին , &ՐՐ միապետութիւնը գլուխ բարձրա
չէ^ որ կր տստ֊ապին ՕիսունեւՀինգ տաբի առաջ,– երբ Ուրմիոյ ցուցած՝ էր , Նիկօլ - Դում անի խումրին մ աս կագ–
Հ Երեք օրրաններր հայկական,. . շրջանի եւ Աօուճ ֊ Պուլաղի մէջ, յաճախ Հայ քա– մ ող եւ Վրանէն եկած՝ Հայ կամ աւոբներու Հարիւ
« Թեւաւոր կարսր, Անին, մշուշոտ Վանը» : Հ ան ան Լ ր քրտեբէն երգելով մ եռելը կը տանէին րակներ ը նո յնպէս Հ իւրասի բուեցան Ա տրպա տա
ԸնգՀանուր ակնարկ մբ նետելով Հայութեան թաղելու , Թաւր իզի Հայ կանանց Բարեգործ՜ական կանցի Հայերու կողմ է ։
բազմադարեան անցեալին , մեր սլա ամ ուի/ եան վաղ ընկերութեան մ իջ*1 °նե ր ո վ դպրոցներ բա ց ո լա Շ՜ 1914 եւ \*)\5ին , կովկասեան բտնակներոլ նա–
ուսումն աւա ստած՛
արշալոյսէն մինչեւ \^րգ Դ ա ք (Լ 1 Հայաստանի վա֊ են ։ իւ Թաւբիզի մէջ իրենց Հ ան ջին պատճառաւ Ատ ր պատ ական ի Հայերն ալ
շրջաններ երթալով
րԻէԼՀ Ար ութին ով՝ կը գրէ՛ ս։ ասա րդնեբը այդ (բացի քՒաւրիզէն ) գաղթեցին կ ո վկաս ։Բաղմա թիւ
կրցած՛ են արմ ատա խ ի լ ընել
« Հ ա յ ժողովուրդի աղատագրական սլայքարը ան գր ա գի տ ո ւթ ի ւն ր Հա յեր ալ կոտ ո ր ո ւե ց ան Թուրքերու կողմ է , ո յի
I *)րգ գարու ընթացքին աո ալ աւելի ո ր ո շա կի եւ եւ թրքախօսութիւնը ։ Ատրպատականցի Հայը 80 Ա ալմ աստի եւ Ո է՛ր միո յ մ Էջ ։ Դիւղերն ա յ ր ո ւե ց ան
կազմակերպուած՜ բնոյթ , ճշդուեցան պայքարի եր առ Հ ա ր իւր գրել կարդալ գիտէ ։ Բազմաթիւ էին ել թալան ո լեց ան ։ Թ աւր ի զի Հա յեր ր ենթարկուե
կու ճամբաներ, ասոնցմէ մէկը կը Հակէր գէաԻ նաեւ ,լՀեմարան աւարտողներ , «Նեբսէսեան»ա– ցան մ՚եծ՜ագում ար տ ո ւգանքն ե ր ո ւ եւ. երկու Հա յեր
մերձե ցումը ռուս ժ ո ղո վո լր գ ի ան որ յեղափո խա– ւար ան եր , գիմնիազիա աւարտողներ եւ Համա– կախ ո լեց ան թուրք փաշաներ ո լ կոզմէ ։ \9\3ին
կան-ժողովրղավա ր շր^անակներու Հետ ։ Այս Հո լսարականականներ , բժիսկներ , եւայլն : թրքական բանակն երր նորէն ոտնատակ տուին Ա–
սանքը , գլխաւորութեամբը մեծ՜ լուսաւորիչ ժողո– Ատ ր պա տա կան ի Հայոց դպրոցն եր ո լ մ էջ կը տրպատականը։ հ)՛ո յ ի Հա յերբ կոտո բուեցան։ Աալ–
>վր գավարներ ո լ՝ քՏաչ* Աբովեանի եւ Միք՛ Ղյալ– դասաւանդէին միայն մանկավա րժօրէն պատրաս մ աստի եւ ք)ւբմիո յ Հաջանի տեղացի եւ Թուրքիա–
բանգեանի , կը յենուր Հայաստանի յառաջադէմ տուած՝ գասաղվւրքերով : կբ ջանա յին ո ւս ո ւց ի չն ե– յէն գաղթած՝ 75.000 Հայ եւ ասորի տարրեր ինք
մ տաւո րա կանո լթեան ել աշխատաւո ր գի ւղաց ի ո ւ– բու Հետ պայմանաւորուիլ 5 ՜6 ել .աւելի տարի– նապաշտպան փոքրաթիւ խումբեր կազմելով , վեց
թե ան վրայ՛, կապուած՝ է\ԼԼաէոՎ անմիջօբէն ռուս ներու Համար ։ Կը սլաՀանջուէր վկայական : Ամէն ամիս դիմադրեցին Ալի Ւ՚Հստն փաշայի բազմաՀա–
յեղափոխական ժոդռվր դավա բներ ուն՝ ա յս Հ ո– շրջազգեստ Հագնողը վարժուՀ ի եւ ամ էն վ/ողկապ գար զօրքերուն ել ի վերջո յ , Հարկադրաբար բըռ–
սանքը մերձեցում կը քարոզէր Ռուսիոյ Հետ % կապոզր ուսուցիչ չէր րնդունուեբ , ոչ ալ ո ւս ո ւց– նեցին նաՀանջի ճամբան ;
« Հայ ժ՜ողովուրդի աղգային աղատագրական չի ռոճիկին Համար շուկայիկ սակարկութիւններ Զին ա գա գա բ էն երկու տարի վե րջ , ա յ դ գաղ
պայքարի երկրորդ ուղին կ՛ընթանար արեւմտա - կ*Բելա յին ՚ Ղ՝ պր ո ցն ե ր բ կը ղեկավարուէ ին յատուկ թականներէն մ աս մ ր վերադարձաւ Ատբպատա–
եւրոպական քաղքենիութեան (պոլրժուաղի) Հետ ուսումնական ծ՛րագրով : Փորձնական դասեր եւ կան , լծուելով շինարար աշխատանքի ։ Փոքրաթիւ
մերձեցման դի&ով՝ իրեն իբր կռուան ունենալով մ ան կավաբժա կան գասա խօս ո ւթի ւննե ր տեղի կ ու Ատ ր պա տ ա կան ց ինե ր ալ Համ ատան - ՝Բի րմ անշաՀ
Հայկական պոլբժուաղին» ։ նենա յին յաճախ ։ Թաւրիղը ունեցած՜ է նաեւ բազ– Ապա տան գծով անցան Պ աղտ ատ ու Պաս րա ,
մանդամ նուագախումբեր
Այս երկու ուղղութիւները մատնանշելով՝ եւ եբգչախումրեր , Վանի վերջին նաՀանջին գաղթողներու Հետ։
յօդուած^ին Հեղինակը կ՚եւլրակացնէ ձեռնՀ աս ղեկավարներով ։ Ա– ՏԱՐԱԳԻՐ .
«Անցեալ գարու վախճանին , երբ Անդրկովկա Թատերական տեսակէտով ալ Ատ ր պա տա կա
սի մէջ ծ՜նունդ կ՚առնէր սոցիալ դեմոկրատական նի Հայը շատ կանուխ էն նախանձախնդիր եղած՜ է ։ Ա– ՇԱՀՄՈՒՐԱՏԵԱՆԻ ԺԱՄԱՑՈՅՑ Ը ԵՒ––
բանուորական շարժումը , ա յ դ օրերուն , ղեկավա Ա յն թուականներուն երբ ԹբքաՀաատա յ ւասւոա «Ի
րութիւնը առաջին Հոսանքին մ էջ , որմ եբձեցմ ան Հայաբնակ շատ մը քաղաքն ե բու մէջ թատրոնի Հրէշ ա յին պատեբա ղմի վեց երկար տ արինե
կը ձգտէր Բ" ո ւս ո։ ս ա ան ի Հետ , իր ձեռքն առաւ մասին գաղափար իսկ չունէին , Թաւբիզի մէջ Հայ րու ընթացքին բնաւ առիթ չէի ունեցած՛ տեսնելու
սոցիա լ - դեմոկրատական բանուորական կուսակ քաՀանայ մբ կը Հիմնէ Հայկ* թատրոնը ։ ողբացեալ Շ աՀ մուրատեանի ընտանիքը։
ցութիւնը (բո լշեւիկնեբու) ։ Սկղբնական շրջանին , տգէտ եւ կամակոր թա Շաբաթ չէր անցներ որ Աբմենակը 2 3 անդամ
« Այո շաբժմ ան անմիջա կան կազմ ակերպիչն ղականներէն Հալածոս լելով , խո շտանղո լելով եւ մեր տունը չգար, պատմելու Համար դրուագ նեռ
ու ղեկավարը Հ անդիս տցաւ խոբՀբդա յին ժողո նոյնիսկ բանտաբկուելով, ան չի յուսաՀատիր եւ Տարօնէն , իր կեանքէն , եւ անզուգական կոմիտաս
վուրդի առաջնորդը եւ ուսոլցիչբ՝ րնկ * Ա թալին ի վերջոյ կբ յաջողի իր աղջկան օժանդակութեամբ վարդապետէն , բարեբար Մ ան թա շեանէն ել
: ՀՀաՀելով միայն
իրեն իբր մերձ աւոբ գործակիցներ ունենալով բեմ աղբել թս երգութիւն մր տակաւին ինչեր
աւելորդ տէրտէր»
Ա ուր էն Ապանգարեանը , Ատեվւան ՀթաՀումեանը եւ անուն մը՝ «Օյինճի Վերջերս Պէյրութէն Պ՛ Գրանեան նամակ մր
Ան աստաս Մ ի կո յեանը : Անկէ վերջ կազմուած՜ են թատերախում՛բե րՀ ո՚֊դդելով «Տ–առաջ»ի , կը յայանէր թէ Արմենակի
զո ր -
Հ իսկ երկրորդ Հոսանքբ, որ կը Հակէր դէպի ՀետզՀետէ աւելի զարգացնելով թատերական ոսկի ժամացոյցր \ 940ին \\ձշւձ&1ՈՇ Ոշօէ/ք միջոցաւ
Արեւմ ուտք, նոյֆպէս ձեւաւո րուեցտլ իբրեւ կու ^՜ը, մուտք գործելով նաեւ գաւառներ ր : գրկած^ էր Փարիզ եւ կ՚ուզէր իմ ան ալ թէ աւանգբ
սակցութիւն, յանձին պուրժուազական աղգա քն • Մինչեւ 1897 նոյեմբեր ներկայացուած^ են ազ տիրոջ ձեռքը Հասած՜ էր :
«Դաշնակցութեան» , որու առաջնորդներն ու գա գա յին կեանքէ եւ թարգմ ան ուած թատեբզ ւ Տառաջ»էն պարտականութիւն ստացա ք նա–
ղափարաբանն եբն էին Զաւարեան եւ ԱՀաբոնեան» ։ թիւններ , ի շարս որոնց նաեւ Աունդուկետնցի«\շլի մակը Հասցնել Տիկին ՇաՀմ՚ուրատեանի : ՛Բանի
Անցողակի մատնանշենք, որ, Դաշնակցութեան մէկ զոՀ» , «Օրթաճալու քէֆ»Բ) «Ակամայ բ՚^՜իչկ», մր անգամ Հսւնդիպեցայ հ \ Հ \ \ Հ \ \ ի իրենց բնակարա–
դէմ յարձակելով Հանդերձ, Խ * Հայաստանի վարի– «Բե՜ իւ աւոբ կին» ել «Վարդանանց պատերազմ» : նբ , բա յց մ ի շա գուռը գոց գտա յ եւ Վերջապէս
չր իր կուսակցութեան կեդրոնական օր կան ի էջե ՝Այս ներկայացումներուն կբ յաճախէին նաեւ գրաց ինե րէն ստուգեց ի թէ Տիկինը կր բնակի ք^ԱՇ
րէն , այեուամենայեիւ, 1լ ընդունի , որ նոյն Դաշ գաՀաժառանգն ու նաՀ ան գա պետն եր , պարսիկ Տէ. \\ո&յ1\1\ի վրայ։
նակցութիւնը աարած՜ է «Հայ ժողովուրդի ազգա խաներ եւ սլաշտօնեաներ , ռուսա կան Հ խ .պատ ո ս– Անբախտ այրին, ոբ 68 տարեկան է, աքսորէն
ներ իրենց բնտանիքներով :
յին ազատագրական պայքար»։ ժառանգած՛ է ոտքեբու տկարութիւն մբ եւ ինկած՝
Այնքան վարժ ուած՝ ենք անարդար յարձակում– 1897^ կազմակերպուած՜ են նաեւ Լսարանա անկողին : Երբ ղի" տեսաւ, վիզ** փաթթուեցաւ
նե բու , որ այսքան Համեստ խոստովանս ւթիւնն կան միութիւններ ։ կարեւոր դասախօսներէն կր փղձկելով.
իսկ ուշագրաւ կը դառնայ մեր աչքին։ յ իշուին Տօքթ * Կ* Փաշա յեան , «Մշակ»ի խմբագիր Ա՛Հ , ներեցէք մեր անտարբերութեանը, ե–
Մեր յիշատակտծ՝ ընդարձակ Հատուած՜էն ի Հ . Առաքելեան եւ ուրիշներ , Թաւբիզի երկու թա թէ գիտնայիք մեր կրած՛ տառապանքներ բ -••
յայտ կուգա յ այն նոր «դի րքաւո ր ում» ը , որ հ) • ղերու ուսուց չական խումբե ր ը եւն • : Հանգուցեալ ամուսինս ամեբիկեան Հպատակ ըլ
Հայաստանի մէջ կր ձեւ աւոբուի դէպի մեր վերջին Թաւրիզը միայն մէկ տպարան ունենալով (Աար– լալով , աքսորեց ին ղիս , աղջիկս ալ Աբքէօյի մեր
Հարի լր ամ եակի ու ղ ա տ ա գր ականսն շւ պատականի թեմ • տպարան) Հրատաբակուած՝ են բնակաբանբ տեսակ մբ «դեւտուն» կը նկատէ Հօրը
Ուրեմն , ալդ շարժման մէջ այն Հոսան՛ըք–ը
, որ զանազան անուններով եռօրեա յկամ շա բա թ ա թ ե ր– մա Հը Հոն տեսնելէն ի վեր ։ (կարգ մը մանրա
կոլդայ բոլշելիկներէն , ինքղինքր ժառանգսրդ կը իժեր , ե ր բեմն նաեւ օրաթերթեր , կարճատեւ շրր՜ մասնուի) իւննե րէ վերջ) - հյնդբեմ , սրտագին ե–
Հռչակէ Խ՛ Աբովեանի եւ Մ * Նալրանգեանի զ ու ջանի մը Համար միայն ։ Թեմ * տպարանը կր Հրա– բախտագիտութիւնս ու յարգանքս յայտնել «Տա–
ղտ Վճարներ ուն : տաակէր նաեւ դիրքեր ։ Ա ալմաստ ի , Խոյի եւ Ուր– ռաջ»ի խմբագիրին, Պ՛Շ՛ Միոաքեանի , Պ՛ Ա՚Զօ–
Աւելին , Աբովեանի ու Նալբանտեանի ալս գա մ իո յ մ էջ Հ ր ա տ ա ր ա կո ւած՝ են մ իա յն խմ որատիպ պտնեանի ամուսինիս յիշատտկր յարգող բոլոր
: Հայ բարեկամներուս
ղափարներուն բուն ղարբինր, ղանոնք Հայ կեանքի շաբաթաթերթ , ամսաթերթ եւ թռուցիկներ ու մանաւանդ ^Ա\ Օօաթշէէ ՜
մէջ ձեւաւո բուլն ու ծ՜աւալողը , րստ Արութինովի , Իբրեւ Հայ յեղափոխութեան կարեւոր մէկ ոօէշտ շ1օ 1\^օսշհտ • • • •
կը Հանդիսանա յ հք • Մ իո ւ թե ան առ ւ9ն, ՚ բ դ ը Ի՛ Հանգոյց - օրրանը, Ատրպատականը իր պատուա Ազգիկն ալ, քշւլին , շատ խնդրեց Հօրը էտիս֊
Ա թալին , գործ՜ակց ու թեամբը երեք Հայ
սնօթ ւոր ա եզ ը գրաւած՜ է մեր ազատագրական շարժ՜ ք՜^երէն ճարել, Հայերէն կամ ֆրանսերէն : Իսկ
բոլշեւիկնեբու :
ման պատմութեան մէջ։ մայրր արցունքր աչքերուն կ՚ըսէր* Գիտէիք, Պ*
Մենք տուինք «Պրաւտա»յի բացառիկ բովան
Հայ գա զթ ականներ եւ փա խստականնե ր բ Տօնիկեան , բարեկամուՀիս՝ Տիկին Րւօօէ ւ իր ըն
դակութեան էական մասեբր ։
Թ րքաՀա յաս տանէն թէ Բ՛ուս աՀա յաս տանէն , Ատր– տանիքի վեց անգամներում Հետ , անիծեալ ռումբի
պատականի Հայերու կոզմէ վայելած՜ են Հարա մը ղոՀ գնաց : Հանգուցեալը մամացոյցր ժ՛ամա
ԱՏԱՑԱՆ-Բ զատն եր ու յաաուկ ընդունելութիւն եւ Հ իւրաււի- նակին բերած յանձնտծ էր : Ըսէք ֆրանսաբնակ
րութ իւն ։ Ինչ որ յաճախ շատ թանկ ա րժ ած է տե մեր Հայ բարեկաւէներուն ու գրեցէք Ամերիկայի
ԿԵԱՆ՚Բ ԵՒ ԳԻՐ, գիրք - յիշատակարան Հայ ղացիներուն եւ մեծ՜ամեծ՝ ղսՀ ուլոլթեանց ու նեՏարօնցի Հայրենակիցներուն , թէ որչափ երախ
եբիաասարզ.ութեան : Հրատարակիչ՝ Գաւիթ &ւոՀ– ղութեանց պատճառ դարձած՝ է տապարտ պիտի ըլլայի , եթէ մեզի օգնէին, Արմե–
լամեան, թ՝ • եւ ժ • պրակ։ Հասցէ.— 14 ճհօւէ «I Մ եր կ ո՚Լ սա՛ կցո Լ թ իւսն երէն Արմենականը 1 նակի գերեզմանին վրայ շիրիմ ՛մը կանգնելու;
^օսհյք Տէ. ՇտՄՕ 0 Լ § ո * 0 ։ Հնչակեան ու Դւս շնակց՚ութիլքւր չէս յ՛ն՛օբ՚էն օգ– Լհան Տօսիկհաււ
Fonds A.R.A.M