Page 3 - ARM_19-1945_03
P. 3
ԾԱՌՍ» 9
ԳԻՐ-Բ ԵՒ ԱՐՈՒԵՍՏ ՓԱՌԱՊԱՆԾ ՏՕՆԸ Հարցուցէք ՚ԱաՀր է լ Օմարի ես Հաւէբէզքէ
Հայ գաղթականներուն եւ անգամ մըն ալ իբագի
ՀԱՏԿԱԿԱՆ ՆԿԱՐԱՀԱՆԴԷՍԸ մ Է Լ արՀաւիբքնեբու ենթարկուած Ասորիներուն ւ
Զրրը՜նգ Աենք տեսանք թրքական Հան պա բա ե լի՛ֆ զ°Բ՜
՚ ԳյԼՐԸ"Գ> զանգակներու ղօղանջը եւ քհրբ գլխաՀակ ու գերի, Հայերու ձեռքբՀ Հրաչին
8 ունիս 23/. շաբաթ օրը բացուեցաւ , Տէսօ1ւՕ թնդանօթներու որոտր, հազարաւոր հրազէններու ղՈլրպաէւ բլլամ , խնայեցէք մեղի» , կ աղաչէ ի ն
ձ ՝ հ հ Հաէռ&Հճււր մ Է Լ Հայ Աղ աւո Ար ո ւեսաագէ անե– համազարկին հետ միախուռն՝ մարտագոռ երգե - թուրք ^.վսեմափայլ» ՛զէ յեր, Հ Փ յ զինուորի ձեռքն
ոտքր Համ բուրելով :
րոլ Մէութեան նկարահանդէսը ֊. կը մասնակցին րով հայդուկներու , սար ու ձոր կր թնդացնեն...
31 արուեստագէտներ, 99 գործերով (նկար, քան Անցնող տարիներու շարքը անզօր է մոռացու <տԱՀմէտ պին պաչի, զգո՜՛յշ, կեանքգ Վրայ
դակ եւ իւեցարուեստ֊սէըամ\ւ–Տ) : Գործեր ցուցա թեան դատապարտելու սրբազան օրր , յաղթանա չտաս , ա յս Հա յեր ր մեր գիտցած Հ ա յ ^ ՚ ր է ^ է.^"^ *
դրած են Ալխազեան ,՛ Աստարճեան Անահիտ, Ա- կի օրՐէ փ ա ռ ա պ ա ն ծ մեծ էջր մեր ա զ ա տ ա գ ր ա կ ա ն կբ գրէր Անաաոլուի խո բե րէն , էք բղնկա յ է ն մին չեւ
ղամեան , Տիկին Ար. Բ տ րա յ ե ան , Պագալեան , պայքարի պատմութեան : Վան Հա յկական առատ արիւն Հոսեցնող թուրք
Պալեան , Պօղոսեան , Զ.ուլոլ մ եան , էտկար ՛էք ահին, Ո չ խոլնկ , ո՛չ մոմ , ոչ ալ պատարագ. . . գաՀիճ Ալի 1՛ Հ ո ան բ :
Շահնաղար, Շիչմանեան՝, Տէ/իրմէնճեան , կլքի - Վասն զ ի , հերոսներու պաչտամունքը վեհ է « էնվէ՚բ , այս ի՛նչ փորձանքի կոխեցիր
լէթեան , Կ ան ա չևան , կիլլսլէն կեքսն , 8 աքլոր Կիւր– բոլոր արարոզոլթիւններէ ե լ աղօթքներէ : գլուխս», կբ արանԼար իր եղբաքբլչ, ՛կուրի փա -
ճեան ^մեծանուն քանդակագործը) , Հարենց , Հա– Վասն զի , աղատ ութ եան համար թափուած ա֊ չան, Տա չագի լի կռուի ատեն։ պաա*–
թ Ար՛
րօ , էլվիր Գոլյումճեան , Ա էմէրճեան, Գազան , րիւնր, շատ աւելի պերճախօս է եւ հզօր • ՚ • Մ ենք ականատես եղանք իբԼանկութիւն
պաՀուն
Գ՜ոնտրաճեան , Ա՝ըսըրեան , Հովիկեան , Մոլթաֆ - Ո՛չ լաց , ո՛չ ալ սուգ • • . ճառոզ բազմաթիւ գէպքեբու եւ կարգաց ինք Հեռաւոր
եան, Ա ե գ ր ա կ , Վարդուհի Թամիրեանց , Տէր - Վասնզի, ուխտեալներու մահը, ամէնէն նուի քական փաստաթուզթերբ վաւերական ւ
Ստրգիսեան , Թօփալեան, Թիւթիւնճեան ե լ Գալ– րականն է մահերս լ եւ «մահ իմացեալ անմահ ու - Պա չտամ ունքի ու ցնծութեան այս
ֆաեան (ներկայիս մեռած, ուրեմն ս/ատ ո լ ո յ մաս թիւն է» ս ր բազան վեր յ ի չում մ բ զէս կքԼ տանի
նակցութիւն) Հ Վա՛՛յ ձեզ, որ ձեր գանձին ու կեանքին միայն վայրերբ մեր սիրական ;
Առածին իսկ ակնարկով մը պէտք է ըսել թէ սիրահար , չէք զգացեր յաղթ անա կի երանութիւնն ԱՀ ա Հերոսներ բ աննմ ան , շա բա՛ն շարան կո ւ
եւ Հրա
ցուցադրուած գործերր իրենց ամբողԼոլթեանր աննման : .- գան կ՝՛անցնին սպառազէն է
մ Է Լ որակով շատ բարձր են։ Նկարահանդէսս ճա Որ՝ սարսափած էք ազատութեան պայքարէն Զիերու խրխի՚նԼ, սուրեբու չաչի՛ւն
կատաբաց կրնայ մրցիլ եւրոպական համանման եւ արիւնէն ու ստրուկ՝ լուսացնցուղ պողոտանե զէններու որոտր կբ լսուին X
ցուցահանդէսներուն հետ։ Անդուլ աշխատանք, րու գարշելի բարքերուն % Թրքական թնգանօթներոլ խումբ մբ շ զ թ ա յ ՚
չան ե ր ո լ պէս ամ Օ -
ակնառու տաղանդներ ե լ տիրող ներդաշնակու - Որ՝ ուրացումով մը մահացՈւ , անմասն՝ օր ուած , Ա1Ա 1լհ ար V/ եր ո ւ եւ փա
թ ի ՚ ֊ ն գլխաւոր յատկանիշներն են իրապէս հոգե - հասական եւ անհաւասար կռիւներէ , կր ծուարիք թաՀաբ •• •
կան վայելք առթող այս նկարահանդէսին : ի շ՛ օտար յաղթականներ ո լ դրօշին տակ ; ԱՀ ա ա զ ա տ ա գ ր ո ւ ա ծ մեր բազմ՝ ութիւններ բ^
ՊՀաբի
անգամ կր ներկայանան նման առիթներ՝ ոբպէսզի Վա՛յ ձեզ, որ՝ չէք տեսած կռիւը բուռ մր »պարլ §ւ որւառխա, բայց մերկ ու բոպիկ, պա ՝-
գա չտի
մեր համակրութիւնը չսակարկենք թափուած ճի կտրիճներու, ընդդէմ գարերու բռնակալի սպա տօթակէզ աւագներու մ Է Լ , ծարաւէն
գեր՛ուն հանդէպ • ռազէն բանակներոլ ե լ գազազած խումաններու : պակած եւ մեծ Գա շնա կից էն անիրաւուած :
Վա՛յ ձեզ, որ՝ չէք տեսած փախուստը սար - ԱՀա Հաբազատներու կհրուստյէ ողբացող մա–
Բայց ասիկա արտաքինն է , այնպէս՝ ինչպէս սափահար բանակներուն բռնաւորի եւ. յաղթանա մ ի էլն եր եւ նոր Հարսեր , ծնողազուրկ որբեր յ
որ կա յ : էութեան ը մԷԼ, մէկ նկարէն գէպի մէկ կի փառքը ազատատենչ Արմէննեբու։ 7մգոյն հիլ նդ։
Հռնդի՛ւն
ուրիչր թ ա փ ա ռ ա ծ ատեն, որքան որ հրճուանքս, Ղ՚ուք չունիք սարեգարձներ սրբաշունչ, ու Վիրաւորնեբու , Հիւանգնեբու տքո–
թ ա փ կ՚առնէր ի խնդիր չուրիս շռայլուած Գեղեց չունիք խանդավառութեան աղբիլրը կենսանորոգ ցԲ եւ մեռելներու գէզր՝
կութեանց, միեւնոյն ատեն տարօրինակ զգացում ե լ ներշնչումի հնոցբ հրաբորբոք։ ԱՀա նաեւ անգլիական Լ ո կա տ մբ, պաղարիւն ,
կարծես ու գերագոյն ւլո–
մը կր ճնչէր , կր տրորէր սիրտս ու ակամայ շրթ– Այսօր տարեդարձն է։ Վան - Ատրպատականի Հոզոլթեան թէ անծանօթ մեր ճիգին
ներս կմկմալու կո ստիպէր՝ ըսելու համար թէ Հայերու եւ Ասորիներու հերոսամարտին : :
այսքան ճիգ, այսքան խանդի ւէատնում յանուն Թուրք բռնակալոլթիւնր գօտեպնդուած գեր ԱՀա կոստին ան մ աՀ , Զիբօն անվեՀեր , Ալէք"
ի՛նչ բանի։ Այս նկարչութիւնր իբրեւ հայկական ման բռնաւորներէ , իր արիւնոտ գունչր երկարեց սանբ քաԼամարտիկ , կարկառց ի ուբատն ան բ -
ոչինչ
օտար ունի իր մ Է Լ ։ Բոլորն ալ օտար դպրոցներէ , մինչեւ հեր ո ււ ա Iլ ւււ*1ւ 1Լանն ու չէզոք Պ ար ս կա ս տան ի նման եւ գ ե ռ ուրիշներ, անթաղ ու ան տ ա պան ,ար–
դո րծադր ո ւթ իւննե րէ , օտարր կապկելոլ մի Ա ար ււլ ա սւ ա կան բ * նաչաղախ եւ վիրաէրՐ *
ջոցներ են եւ իր ուզիզ համ ադրութեանը մէջ ի Բ՜ Ալէ ԻՀսան , ՎէՀիա եւ \,ուրի փաչաներուն ԱՀա թէ ի ն չո՛ լ չենք կրնար մ ոո։նա լ կո բուսա
րեւ արդիւնք օտար ծովր թափող ջուրի կաթիլներ Հ Հ րամ ա յո ւած էր րագմ աՀ աղա ր ս սլա ուա գէն րանա կ– ներ բ մեր անդարմանելի Հ
՛ճիշդ է, մէկ արուեստագէտէն միւսը կր զա ներով յարձակիլ Կ ով կասի վրայ, սլաչարել Հայա Պա չտամ ունքի ու յարգանքի օր է • • •
նազանուին տալու կերպերդ , բայց արուեստնե բնակ շրջաններ եւ իր արիւնին մ ԷԼ ի^ղգ^Լ մնա - Փա՛՜ռք անոնց որ ինկան արեան եյէ աղատու **
րուն, հետեւաբար նկարչութեան մէջ ալ հիմնս։ - ցած Հայութիւնն ու Հայկական ղատ բ : թեան ճանապարՀ ի ն , ու Հ իմ բ դրին փո՚քրիկ « բ՛" յց
կան .կէտ ր ց եղա յ ին ՛ոճն է , զգա յա կան աչքը , ինչ Եւ Հայ գիակնեբու , քիուսաՀայաստանի աւե կենդանի Հայաստանին : -
պէս յլ անուանեն զայն : Նոյն ծառը նկարող պար րակներու վրա յ է ն արշաւել գէպի Բագու , գէպի Ու փա՛՛ռք անոնց որ, գ ե ռ կամք ու կորով ու
նին նոր ու փառաւո բ մ ա ր տն չո ւմնե բ ո ւ , յանուն
սիկ– նկարիչը զայն կբ նկարէ պարսկական ոճ - նաւթա շխարՀ ր նախանձելի : Հա յ ա ււ ա ան ի ղօրացմ ան
՝.
նայուածքով, ճափոն բ ճափոնական ոճ-նայոլած– կռիւներր անՀաւասար եւ օրՀասական , մ է կր
Քովւ Հոլանտաց ի ն հ ո բանտական ոճ - նայուած - միւսէն սարսավւելի , տեգի ունեցան Վանի , Ոստա
քիվ՝։ Գէեբախտաբար Հայն Է, մեր հա քկական նր– նի , Առնէս ի ճակատներու վրա յ , կօթուրի ձորին ՏԱՐԱԳԻՐ
կարչութիւնր որ իր ինքնուրոյն նկարագիրը, իր մէջ, Տիլիմանի մօտ , Հյաքարեաղի բարձունքներու
սեփական ոճը չունի եւ եթէ Ագամեանի մը, Ա՛ա– *1–Րայ * ^ ՚ - Ր ^ Է ՚ ՚ յ մօա , Պապար լի գ ե տ ի ափերէն , Հ Սա Ս ՜ Ռ Ե Ս Պ Ո Ւ Բ Լ Ի Գ Ա
խոխեանի մը , Շ՛ի> շմանեանի մր նկարներուն վրա– մինչեւ Տաչագիլ, Աային ֊ ^Լալայ ու ԲիԼարՀ (Խորհրդային Հայաստան)
յ է ն վերցնենք իրենց ստ որագրո ւթ իւննե ր ո եւ ա– Կռուիլ զօրաւոր թչնամոլ գէմ եւ ւոեղաւիոխեյ
, ի^նչ
տոնց տեզր զետեղենք ֆրանսական ա՛նուններ , 70.000^"^ ^ * ա յ ^ լ ասորի գաղթականութիւն ՀԱՅ ԲԱՆԱՍՏԵՂԾՈՒԹԻՒՆԸ դարձաւ ընկե -
շատ հեշտութեամբ , առանց թեթեւ կասկածի մր ծանր պարտականութիւն , բա յց եւ ինչ անՀաւա– բակից մբ զինուոբնեբուն թէ ռազմաճակատին եւ
ա՛յս նկարներբ պիտի րնդունոլին իբրեւ օտար "՚ "՚ I1՛ յա Լոգութիւն : Ո՛ւ թրքական բանակներբ թէ՛ ներքին ճակատին վրայ X Հայ գրականութիւնր
ստեղծագործութիւններ : Այդ կեզծիքր գոլք փոր ձաիւողեցան , վասնղի : Ալի ՒՀոանբ անգամ մբ բնթեբցողնեբոլ Արտերուն **՚ԷԼ վառեց ատելու -
ձեցէք կատարել ւհուժ– իթայի մր, Պաթաղէրղէ յի պա ր ա ո ւե ց ա լ ու նաՀանԼեց Ա ալմ աստէն եւ մ ի ն չեւ թիւն իժ շնամ ի ի ն գէմ եւ մ եծ սէր Հա յ ր ռ ս ի ք ի ՝> ա~
մր կամ Մանէի մր վրայ։ Գիտողբ անմիջապէս երկրո րղ յա րձակում ր , մ ենք մամ տնակ չաՀե - մ ար : Ա ի ր ււ ւ ած Հայ բանաստեղծ ա կագեմ ի կո ս Ա–
կրնայ ըսել թէ ստ ո րագրութ իւնր հայկական , ցանք , ՛Հյուրի փաշան չկրցաւ փակել մեր նաՀանԼի ւետիք ր ս աՀ ա կեան ի ռազմ ական եր գեր ուն եւ բա
բայց նկարին ոճր, արուեստագէտին աչքը ճափո ճամ բան ու մ եր րագմ աՀ աղար անզէն գա ղթ ա կա նաստեղծութեանց ընթերցումը Հա յ ո՜աէԼ^՝Է^ԼԲ
նական է , հնդկական կամ ֆրանսական : նո ւթիւն բ Հ ամ եմ աւո ա րա ր քիչ ^»՝> եր ո վ 1 Հաս ա լ Համակեց ալ աւելի մեծ Հայբենասիրութեամբ X
Համատան եւ ա գ ա տ ո ւ ե ց ա ւ : Ո*– ^"Ր^է՛– մեր վեց Բազմաթիւ Հայ բանաստեղծներ իրենց ստեղ
Պէտք է ըսել թէ մեր նկարիչներր , քանի մը ամսեայ Հերոսամարտին եւ իգին թանկագինզոՀե– ծագործական Լան քերբ նուի բեցին ներ խում ո ոնե -
հոգի բացառութիւն համարելով, անհաղորդ են րու մ ա ր տն չո ւմնե ր ո ւ 1ԼեՀ իպ փաշան մ ինակ մնաց բու դէմ Աովետ Միութեան մղած կռուին X Նայիբի
հայ կեանքին եւ հայ արուեստին եւ ամէն ճիգ կը Սարա ար ապատ ի եւ ֊\ա բաքի լիս այի ճակաաա - Զարեան , Գեգամ Աաբեան , ՏովՀաննէս ՚էյիրազ,
թափեն իրենց ազգանունն իսկքոզարկելուհամար : մարտնեբուն մԷԼ, պաբտուեցալ ու հիմը դրուէ . Աղատ Վչտունի , Աողոմոն Տարօնցի , Ա ի լվա կա
Կը կարծեն թէ օտար անուն մր իւրացնելով առեւ ցւսՆ Հայաստանի հանրապետութեան : պուտ ի կեան եւ շատ մը ուրիշներ , կը վայելեն
տրական յաջող ութ իւն՛նե լաւ պիտի հասնին. ( Գաո– Փառստ ղ՛ուղէք, կարդացէք Ալի Ւհսան փա - լա յն մ ո զո վբ դա կանո ւթի՛ւն ;
զու, Գաղտն, Մ ո լկօք եայլն) ։ի րականութեան մէջ շայի յուշերր Պոլսոյ «Թէհվիրի էֆքեար» թերթին Ե բ ի ա ա ս ա ր գ բանաստեղծ Թաթուլ Հուր եան ,
այս պզտիկ մ ան րամ ասնո ւթիւն ր կր մատնէ արդէն մԷԼ (1922)։ որ մ ասն ա կցեցաւ Ա ե վա ս տ ա ւի ո լի Հ ե ր ո ս ա կան կրթ
թէ իրենց մօտ տարրական հետաքրքրութիւնր , ուին , գրեց Հայրենասիրական եւ քնարերգական
տարրական պահանջը չկայ մեր սեփական ոճը, Հիանալի քերթուածներ : Հուր եան սպաննուեցաւ
հայկական կերպը գտնելու; Գիտեմ, կորսուած է պատկերք ծածկեալ պատէին եղէգամբ՝ֆ : Ւսկ Ա՜ գործողութեան մ Է Լ եւ իբրեւ մաոանգութիւն թո–
մեր նկարչութիւնը, ինչպէս օտար մողովուրղնե– գա թանգեղոս կբ գրէ • « * • • 1$ ա չին փայտի եւ որ՝ գուց ո ան ա ս ա ե գծ ո ւ թ ի ւ ն ն ե ր ո լ Համեստ Հատոր
րու մօտ ալ կորսուած են զանազան արուեստներ , ի վերայ նորա պատկերն մաբգագէմն իռէ՝$> • մ բ , գ բո ւած ներկայ մեծ պատերազմ ի ճակատա -
բայց բեկոր մր հոսկէ, նշխար մը հոնկէ, ձեւա– \ւ պա տակս ո ւս ո ւմնա ս ի բ ո ւթ ի ւ ն կատարել չէ , մարտնեբուն մէԼx
կանօրէն կրցան հինբ կենգանացնել. (օրինակ բայց այս յի շատակո ւթ իւննե րէն գուբս եթէ մար
յունական պարր կորսուած էր եւ քսաներորդ գա գի կ Թորամ ան եան ի մբ կամ կոմ իտասի առաքե– Հա յ ա ր ձա կա դի րն ե բ ը եւս աուին Ղ^ՂՒՉ էհ.
րու սկիզբր միայն կրցան զայն վերապրեցնել) : լութեամբքէ լեցուած րլլան , պրպտելով ինչ որ կայ դբքեր այս պատերազմ ի բնթացքին : ճակատէն
եւ ուրիշ
Պէտք չէ ըսել թէ չենք ունեցած հայկական նկար մնացորգ Հայկական խճանկար , մանբանկարչոլ - գրոգներ Հրաչեայ *իոչար, Ա կբտիչեան
կեան
չութիւն։ Մեր մատենագրութեան մէջ ատոր յի - թիւն, ղարգաբուեստ եւ քանգակ, միեւնոյն ատեն ներ դրած են կարմիր բանակի ռազմիկներու սլա տ մ ո ւ–
շա տ ա կո ւթ Լ ան ր հանդիպած եմ բազմաթիւ տեղեր մ եղ շբ Լա պատ ող արուեստներն ալ ուսումնասիրե քէն բազմաթիւ պաամուածքներ եւ կարճ Գեբենիկ
մեծ ՎԷ՜
եւ շատ հ ի ն շրջաններու մէջ ՚։ Օրինակ , դիմա - լով ( ս ա ս ան ե ան , սուր ի ական , ղպտի, բիւզանգա– թիւններx Ականաւոր Հայ Հեղինակներ
նկարներու համար կրգրէ խորենացին , « Զ ի զեր կան եւայլն) կբ կարծեմ թէ գոնէ կերպ մր կրնան ՛հեմիրԼեան եւ Ա ա Լ էի ան Չ^օրեան գրեցին
կուս զայս այսպէս պահէին սովորաբար , զի յ օ ր – Հնարել իբրեւ Հա յկական ոճ զա յն ընգՀան րացնե– աեբ պատմական նիւթե բու ԼոլրԼ*
մամ նստէր արքայ նոր՝ ն ո յ ն մամոյն փոխէին լու Համար : Այ" մասին տակաւին բսելիքներ ու - Ղ՝եմիբԼեանի վէս1ԷՀ ^Վարդանանք» , որուն ա–
զդրամս , գ տ ե ա լ ի գանձ արքունի , զնոր այն տպա նիմ, բայց այս րոԼորր կր վեբապաՀեմ Հանգէսի ււ ա Լին Հատորը Հրատարակուեցաւ վ^բԼեբս, մեծ
ւորել պատկեր . եւ զդիրս դիւանին յայլ փոխեալ մբ լայն ԷԼերուն X Վերագառնալով Աղատ Արուես մ ո գո վ բ գա կան ո ւթ ի ւն կը վա յսէէ ընթերցողներուն
նորա անուամբ , սուղ ինչ զանազանեալ, ոչ բառ - տագէտներու նկարաՀանգէսին , կբ կրկնեմ , իր - մօտ Հ ւ՝իբքո ն կա ր աս էլա ր գ ո ւած Է պատմական տե
նալով զհինն...»։ Նոյն պատմագիր ր կր հաստա րեւ օտարի բնգօրինակութիւն իւրաքանչիւր ար ~ սաբաններով , ունի ԼՔռզ կադմ տ գեդաբուեսաական
տէ թէ նոյնիսկ հեթանոսական աւելի հ ի ն գարե–՛ ո ւե սաա գէւէ իր արժանիքներն ունի եւ իւր ա քան - ձեւաւո րո ւմ եւ մ եծ տպաւորութիւն կբ թողու :
բուն ունեցած ենք հարուստ նկարչութիւն • << Ե՛– չիւ՜լ* ՝"կարիչ պէտք է իրեն պատ կան ած դպրոցին Հա յ գրողներու շատ մ բ գոՐ&եբը ե լ բանաս -
ու
հաւաաացին ամենեքեան . եւ մկրտեցալԱբգար , ել. տուեալներովբ քննել , ինչ որ յաԼորգ յօգուածիս աեղծո ւթ իւննե ր բ թարգմ ան ո ւած են ռուսերէնի եւ
ամենայն քաղաքն . եւ զգուռս տաճարաց կռոց փա նիւթր պիաի կազմէ : մեծ ը ն դո ւն ե լո ւթ ե ան արժանացած Ո՚ուսե ր
կեց՛ին . եւ որ ի վերայ բագնին եւ սեան կային ՀՐ. ԲԱԼՈՒԵԱՆ կՀպմէ X (հյորհրգահայ թերթ-երէ)։
Fonds A.R.A.M
ԳԻՐ-Բ ԵՒ ԱՐՈՒԵՍՏ ՓԱՌԱՊԱՆԾ ՏՕՆԸ Հարցուցէք ՚ԱաՀր է լ Օմարի ես Հաւէբէզքէ
Հայ գաղթականներուն եւ անգամ մըն ալ իբագի
ՀԱՏԿԱԿԱՆ ՆԿԱՐԱՀԱՆԴԷՍԸ մ Է Լ արՀաւիբքնեբու ենթարկուած Ասորիներուն ւ
Զրրը՜նգ Աենք տեսանք թրքական Հան պա բա ե լի՛ֆ զ°Բ՜
՚ ԳյԼՐԸ"Գ> զանգակներու ղօղանջը եւ քհրբ գլխաՀակ ու գերի, Հայերու ձեռքբՀ Հրաչին
8 ունիս 23/. շաբաթ օրը բացուեցաւ , Տէսօ1ւՕ թնդանօթներու որոտր, հազարաւոր հրազէններու ղՈլրպաէւ բլլամ , խնայեցէք մեղի» , կ աղաչէ ի ն
ձ ՝ հ հ Հաէռ&Հճււր մ Է Լ Հայ Աղ աւո Ար ո ւեսաագէ անե– համազարկին հետ միախուռն՝ մարտագոռ երգե - թուրք ^.վսեմափայլ» ՛զէ յեր, Հ Փ յ զինուորի ձեռքն
ոտքր Համ բուրելով :
րոլ Մէութեան նկարահանդէսը ֊. կը մասնակցին րով հայդուկներու , սար ու ձոր կր թնդացնեն...
31 արուեստագէտներ, 99 գործերով (նկար, քան Անցնող տարիներու շարքը անզօր է մոռացու <տԱՀմէտ պին պաչի, զգո՜՛յշ, կեանքգ Վրայ
դակ եւ իւեցարուեստ֊սէըամ\ւ–Տ) : Գործեր ցուցա թեան դատապարտելու սրբազան օրր , յաղթանա չտաս , ա յս Հա յեր ր մեր գիտցած Հ ա յ ^ ՚ ր է ^ է.^"^ *
դրած են Ալխազեան ,՛ Աստարճեան Անահիտ, Ա- կի օրՐէ փ ա ռ ա պ ա ն ծ մեծ էջր մեր ա զ ա տ ա գ ր ա կ ա ն կբ գրէր Անաաոլուի խո բե րէն , էք բղնկա յ է ն մին չեւ
ղամեան , Տիկին Ար. Բ տ րա յ ե ան , Պագալեան , պայքարի պատմութեան : Վան Հա յկական առատ արիւն Հոսեցնող թուրք
Պալեան , Պօղոսեան , Զ.ուլոլ մ եան , էտկար ՛էք ահին, Ո չ խոլնկ , ո՛չ մոմ , ոչ ալ պատարագ. . . գաՀիճ Ալի 1՛ Հ ո ան բ :
Շահնաղար, Շիչմանեան՝, Տէ/իրմէնճեան , կլքի - Վասն զ ի , հերոսներու պաչտամունքը վեհ է « էնվէ՚բ , այս ի՛նչ փորձանքի կոխեցիր
լէթեան , Կ ան ա չևան , կիլլսլէն կեքսն , 8 աքլոր Կիւր– բոլոր արարոզոլթիւններէ ե լ աղօթքներէ : գլուխս», կբ արանԼար իր եղբաքբլչ, ՛կուրի փա -
ճեան ^մեծանուն քանդակագործը) , Հարենց , Հա– Վասն զի , աղատ ութ եան համար թափուած ա֊ չան, Տա չագի լի կռուի ատեն։ պաա*–
թ Ար՛
րօ , էլվիր Գոլյումճեան , Ա էմէրճեան, Գազան , րիւնր, շատ աւելի պերճախօս է եւ հզօր • ՚ • Մ ենք ականատես եղանք իբԼանկութիւն
պաՀուն
Գ՜ոնտրաճեան , Ա՝ըսըրեան , Հովիկեան , Մոլթաֆ - Ո՛չ լաց , ո՛չ ալ սուգ • • . ճառոզ բազմաթիւ գէպքեբու եւ կարգաց ինք Հեռաւոր
եան, Ա ե գ ր ա կ , Վարդուհի Թամիրեանց , Տէր - Վասնզի, ուխտեալներու մահը, ամէնէն նուի քական փաստաթուզթերբ վաւերական ւ
Ստրգիսեան , Թօփալեան, Թիւթիւնճեան ե լ Գալ– րականն է մահերս լ եւ «մահ իմացեալ անմահ ու - Պա չտամ ունքի ու ցնծութեան այս
ֆաեան (ներկայիս մեռած, ուրեմն ս/ատ ո լ ո յ մաս թիւն է» ս ր բազան վեր յ ի չում մ բ զէս կքԼ տանի
նակցութիւն) Հ Վա՛՛յ ձեզ, որ ձեր գանձին ու կեանքին միայն վայրերբ մեր սիրական ;
Առածին իսկ ակնարկով մը պէտք է ըսել թէ սիրահար , չէք զգացեր յաղթ անա կի երանութիւնն ԱՀ ա Հերոսներ բ աննմ ան , շա բա՛ն շարան կո ւ
եւ Հրա
ցուցադրուած գործերր իրենց ամբողԼոլթեանր աննման : .- գան կ՝՛անցնին սպառազէն է
մ Է Լ որակով շատ բարձր են։ Նկարահանդէսս ճա Որ՝ սարսափած էք ազատութեան պայքարէն Զիերու խրխի՚նԼ, սուրեբու չաչի՛ւն
կատաբաց կրնայ մրցիլ եւրոպական համանման եւ արիւնէն ու ստրուկ՝ լուսացնցուղ պողոտանե զէններու որոտր կբ լսուին X
ցուցահանդէսներուն հետ։ Անդուլ աշխատանք, րու գարշելի բարքերուն % Թրքական թնգանօթներոլ խումբ մբ շ զ թ ա յ ՚
չան ե ր ո լ պէս ամ Օ -
ակնառու տաղանդներ ե լ տիրող ներդաշնակու - Որ՝ ուրացումով մը մահացՈւ , անմասն՝ օր ուած , Ա1Ա 1լհ ար V/ եր ո ւ եւ փա
թ ի ՚ ֊ ն գլխաւոր յատկանիշներն են իրապէս հոգե - հասական եւ անհաւասար կռիւներէ , կր ծուարիք թաՀաբ •• •
կան վայելք առթող այս նկարահանդէսին : ի շ՛ օտար յաղթականներ ո լ դրօշին տակ ; ԱՀ ա ա զ ա տ ա գ ր ո ւ ա ծ մեր բազմ՝ ութիւններ բ^
ՊՀաբի
անգամ կր ներկայանան նման առիթներ՝ ոբպէսզի Վա՛յ ձեզ, որ՝ չէք տեսած կռիւը բուռ մր »պարլ §ւ որւառխա, բայց մերկ ու բոպիկ, պա ՝-
գա չտի
մեր համակրութիւնը չսակարկենք թափուած ճի կտրիճներու, ընդդէմ գարերու բռնակալի սպա տօթակէզ աւագներու մ Է Լ , ծարաւէն
գեր՛ուն հանդէպ • ռազէն բանակներոլ ե լ գազազած խումաններու : պակած եւ մեծ Գա շնա կից էն անիրաւուած :
Վա՛յ ձեզ, որ՝ չէք տեսած փախուստը սար - ԱՀա Հաբազատներու կհրուստյէ ողբացող մա–
Բայց ասիկա արտաքինն է , այնպէս՝ ինչպէս սափահար բանակներուն բռնաւորի եւ. յաղթանա մ ի էլն եր եւ նոր Հարսեր , ծնողազուրկ որբեր յ
որ կա յ : էութեան ը մԷԼ, մէկ նկարէն գէպի մէկ կի փառքը ազատատենչ Արմէննեբու։ 7մգոյն հիլ նդ։
Հռնդի՛ւն
ուրիչր թ ա փ ա ռ ա ծ ատեն, որքան որ հրճուանքս, Ղ՚ուք չունիք սարեգարձներ սրբաշունչ, ու Վիրաւորնեբու , Հիւանգնեբու տքո–
թ ա փ կ՚առնէր ի խնդիր չուրիս շռայլուած Գեղեց չունիք խանդավառութեան աղբիլրը կենսանորոգ ցԲ եւ մեռելներու գէզր՝
կութեանց, միեւնոյն ատեն տարօրինակ զգացում ե լ ներշնչումի հնոցբ հրաբորբոք։ ԱՀա նաեւ անգլիական Լ ո կա տ մբ, պաղարիւն ,
կարծես ու գերագոյն ւլո–
մը կր ճնչէր , կր տրորէր սիրտս ու ակամայ շրթ– Այսօր տարեդարձն է։ Վան - Ատրպատականի Հոզոլթեան թէ անծանօթ մեր ճիգին
ներս կմկմալու կո ստիպէր՝ ըսելու համար թէ Հայերու եւ Ասորիներու հերոսամարտին : :
այսքան ճիգ, այսքան խանդի ւէատնում յանուն Թուրք բռնակալոլթիւնր գօտեպնդուած գեր ԱՀա կոստին ան մ աՀ , Զիբօն անվեՀեր , Ալէք"
ի՛նչ բանի։ Այս նկարչութիւնր իբրեւ հայկական ման բռնաւորներէ , իր արիւնոտ գունչր երկարեց սանբ քաԼամարտիկ , կարկառց ի ուբատն ան բ -
ոչինչ
օտար ունի իր մ Է Լ ։ Բոլորն ալ օտար դպրոցներէ , մինչեւ հեր ո ււ ա Iլ ւււ*1ւ 1Լանն ու չէզոք Պ ար ս կա ս տան ի նման եւ գ ե ռ ուրիշներ, անթաղ ու ան տ ա պան ,ար–
դո րծադր ո ւթ իւննե րէ , օտարր կապկելոլ մի Ա ար ււլ ա սւ ա կան բ * նաչաղախ եւ վիրաէրՐ *
ջոցներ են եւ իր ուզիզ համ ադրութեանը մէջ ի Բ՜ Ալէ ԻՀսան , ՎէՀիա եւ \,ուրի փաչաներուն ԱՀա թէ ի ն չո՛ լ չենք կրնար մ ոո։նա լ կո բուսա
րեւ արդիւնք օտար ծովր թափող ջուրի կաթիլներ Հ Հ րամ ա յո ւած էր րագմ աՀ աղա ր ս սլա ուա գէն րանա կ– ներ բ մեր անդարմանելի Հ
՛ճիշդ է, մէկ արուեստագէտէն միւսը կր զա ներով յարձակիլ Կ ով կասի վրայ, սլաչարել Հայա Պա չտամ ունքի ու յարգանքի օր է • • •
նազանուին տալու կերպերդ , բայց արուեստնե բնակ շրջաններ եւ իր արիւնին մ ԷԼ ի^ղգ^Լ մնա - Փա՛՜ռք անոնց որ ինկան արեան եյէ աղատու **
րուն, հետեւաբար նկարչութեան մէջ ալ հիմնս։ - ցած Հայութիւնն ու Հայկական ղատ բ : թեան ճանապարՀ ի ն , ու Հ իմ բ դրին փո՚քրիկ « բ՛" յց
կան .կէտ ր ց եղա յ ին ՛ոճն է , զգա յա կան աչքը , ինչ Եւ Հայ գիակնեբու , քիուսաՀայաստանի աւե կենդանի Հայաստանին : -
պէս յլ անուանեն զայն : Նոյն ծառը նկարող պար րակներու վրա յ է ն արշաւել գէպի Բագու , գէպի Ու փա՛՛ռք անոնց որ, գ ե ռ կամք ու կորով ու
նին նոր ու փառաւո բ մ ա ր տն չո ւմնե բ ո ւ , յանուն
սիկ– նկարիչը զայն կբ նկարէ պարսկական ոճ - նաւթա շխարՀ ր նախանձելի : Հա յ ա ււ ա ան ի ղօրացմ ան
՝.
նայուածքով, ճափոն բ ճափոնական ոճ-նայոլած– կռիւներր անՀաւասար եւ օրՀասական , մ է կր
Քովւ Հոլանտաց ի ն հ ո բանտական ոճ - նայուած - միւսէն սարսավւելի , տեգի ունեցան Վանի , Ոստա
քիվ՝։ Գէեբախտաբար Հայն Է, մեր հա քկական նր– նի , Առնէս ի ճակատներու վրա յ , կօթուրի ձորին ՏԱՐԱԳԻՐ
կարչութիւնր որ իր ինքնուրոյն նկարագիրը, իր մէջ, Տիլիմանի մօտ , Հյաքարեաղի բարձունքներու
սեփական ոճը չունի եւ եթէ Ագամեանի մը, Ա՛ա– *1–Րայ * ^ ՚ - Ր ^ Է ՚ ՚ յ մօա , Պապար լի գ ե տ ի ափերէն , Հ Սա Ս ՜ Ռ Ե Ս Պ Ո Ւ Բ Լ Ի Գ Ա
խոխեանի մը , Շ՛ի> շմանեանի մր նկարներուն վրա– մինչեւ Տաչագիլ, Աային ֊ ^Լալայ ու ԲիԼարՀ (Խորհրդային Հայաստան)
յ է ն վերցնենք իրենց ստ որագրո ւթ իւննե ր ո եւ ա– Կռուիլ զօրաւոր թչնամոլ գէմ եւ ւոեղաւիոխեյ
, ի^նչ
տոնց տեզր զետեղենք ֆրանսական ա՛նուններ , 70.000^"^ ^ * ա յ ^ լ ասորի գաղթականութիւն ՀԱՅ ԲԱՆԱՍՏԵՂԾՈՒԹԻՒՆԸ դարձաւ ընկե -
շատ հեշտութեամբ , առանց թեթեւ կասկածի մր ծանր պարտականութիւն , բա յց եւ ինչ անՀաւա– բակից մբ զինուոբնեբուն թէ ռազմաճակատին եւ
ա՛յս նկարներբ պիտի րնդունոլին իբրեւ օտար "՚ "՚ I1՛ յա Լոգութիւն : Ո՛ւ թրքական բանակներբ թէ՛ ներքին ճակատին վրայ X Հայ գրականութիւնր
ստեղծագործութիւններ : Այդ կեզծիքր գոլք փոր ձաիւողեցան , վասնղի : Ալի ՒՀոանբ անգամ մբ բնթեբցողնեբոլ Արտերուն **՚ԷԼ վառեց ատելու -
ձեցէք կատարել ւհուժ– իթայի մր, Պաթաղէրղէ յի պա ր ա ո ւե ց ա լ ու նաՀանԼեց Ա ալմ աստէն եւ մ ի ն չեւ թիւն իժ շնամ ի ի ն գէմ եւ մ եծ սէր Հա յ ր ռ ս ի ք ի ՝> ա~
մր կամ Մանէի մր վրայ։ Գիտողբ անմիջապէս երկրո րղ յա րձակում ր , մ ենք մամ տնակ չաՀե - մ ար : Ա ի ր ււ ւ ած Հայ բանաստեղծ ա կագեմ ի կո ս Ա–
կրնայ ըսել թէ ստ ո րագրութ իւնր հայկական , ցանք , ՛Հյուրի փաշան չկրցաւ փակել մեր նաՀանԼի ւետիք ր ս աՀ ա կեան ի ռազմ ական եր գեր ուն եւ բա
բայց նկարին ոճր, արուեստագէտին աչքը ճափո ճամ բան ու մ եր րագմ աՀ աղար անզէն գա ղթ ա կա նաստեղծութեանց ընթերցումը Հա յ ո՜աէԼ^՝Է^ԼԲ
նական է , հնդկական կամ ֆրանսական : նո ւթիւն բ Հ ամ եմ աւո ա րա ր քիչ ^»՝> եր ո վ 1 Հաս ա լ Համակեց ալ աւելի մեծ Հայբենասիրութեամբ X
Համատան եւ ա գ ա տ ո ւ ե ց ա ւ : Ո*– ^"Ր^է՛– մեր վեց Բազմաթիւ Հայ բանաստեղծներ իրենց ստեղ
Պէտք է ըսել թէ մեր նկարիչներր , քանի մը ամսեայ Հերոսամարտին եւ իգին թանկագինզոՀե– ծագործական Լան քերբ նուի բեցին ներ խում ո ոնե -
հոգի բացառութիւն համարելով, անհաղորդ են րու մ ա ր տն չո ւմնե ր ո ւ 1ԼեՀ իպ փաշան մ ինակ մնաց բու դէմ Աովետ Միութեան մղած կռուին X Նայիբի
հայ կեանքին եւ հայ արուեստին եւ ամէն ճիգ կը Սարա ար ապատ ի եւ ֊\ա բաքի լիս այի ճակաաա - Զարեան , Գեգամ Աաբեան , ՏովՀաննէս ՚էյիրազ,
թափեն իրենց ազգանունն իսկքոզարկելուհամար : մարտնեբուն մԷԼ, պաբտուեցալ ու հիմը դրուէ . Աղատ Վչտունի , Աողոմոն Տարօնցի , Ա ի լվա կա
Կը կարծեն թէ օտար անուն մր իւրացնելով առեւ ցւսՆ Հայաստանի հանրապետութեան : պուտ ի կեան եւ շատ մը ուրիշներ , կը վայելեն
տրական յաջող ութ իւն՛նե լաւ պիտի հասնին. ( Գաո– Փառստ ղ՛ուղէք, կարդացէք Ալի Ւհսան փա - լա յն մ ո զո վբ դա կանո ւթի՛ւն ;
զու, Գաղտն, Մ ո լկօք եայլն) ։ի րականութեան մէջ շայի յուշերր Պոլսոյ «Թէհվիրի էֆքեար» թերթին Ե բ ի ա ա ս ա ր գ բանաստեղծ Թաթուլ Հուր եան ,
այս պզտիկ մ ան րամ ասնո ւթիւն ր կր մատնէ արդէն մԷԼ (1922)։ որ մ ասն ա կցեցաւ Ա ե վա ս տ ա ւի ո լի Հ ե ր ո ս ա կան կրթ
թէ իրենց մօտ տարրական հետաքրքրութիւնր , ուին , գրեց Հայրենասիրական եւ քնարերգական
տարրական պահանջը չկայ մեր սեփական ոճը, Հիանալի քերթուածներ : Հուր եան սպաննուեցաւ
հայկական կերպը գտնելու; Գիտեմ, կորսուած է պատկերք ծածկեալ պատէին եղէգամբ՝ֆ : Ւսկ Ա՜ գործողութեան մ Է Լ եւ իբրեւ մաոանգութիւն թո–
մեր նկարչութիւնը, ինչպէս օտար մողովուրղնե– գա թանգեղոս կբ գրէ • « * • • 1$ ա չին փայտի եւ որ՝ գուց ո ան ա ս ա ե գծ ո ւ թ ի ւ ն ն ե ր ո լ Համեստ Հատոր
րու մօտ ալ կորսուած են զանազան արուեստներ , ի վերայ նորա պատկերն մաբգագէմն իռէ՝$> • մ բ , գ բո ւած ներկայ մեծ պատերազմ ի ճակատա -
բայց բեկոր մր հոսկէ, նշխար մը հոնկէ, ձեւա– \ւ պա տակս ո ւս ո ւմնա ս ի բ ո ւթ ի ւ ն կատարել չէ , մարտնեբուն մէԼx
կանօրէն կրցան հինբ կենգանացնել. (օրինակ բայց այս յի շատակո ւթ իւննե րէն գուբս եթէ մար
յունական պարր կորսուած էր եւ քսաներորդ գա գի կ Թորամ ան եան ի մբ կամ կոմ իտասի առաքե– Հա յ ա ր ձա կա դի րն ե բ ը եւս աուին Ղ^ՂՒՉ էհ.
րու սկիզբր միայն կրցան զայն վերապրեցնել) : լութեամբքէ լեցուած րլլան , պրպտելով ինչ որ կայ դբքեր այս պատերազմ ի բնթացքին : ճակատէն
եւ ուրիշ
Պէտք չէ ըսել թէ չենք ունեցած հայկական նկար մնացորգ Հայկական խճանկար , մանբանկարչոլ - գրոգներ Հրաչեայ *իոչար, Ա կբտիչեան
կեան
չութիւն։ Մեր մատենագրութեան մէջ ատոր յի - թիւն, ղարգաբուեստ եւ քանգակ, միեւնոյն ատեն ներ դրած են կարմիր բանակի ռազմիկներու սլա տ մ ո ւ–
շա տ ա կո ւթ Լ ան ր հանդիպած եմ բազմաթիւ տեղեր մ եղ շբ Լա պատ ող արուեստներն ալ ուսումնասիրե քէն բազմաթիւ պաամուածքներ եւ կարճ Գեբենիկ
մեծ ՎԷ՜
եւ շատ հ ի ն շրջաններու մէջ ՚։ Օրինակ , դիմա - լով ( ս ա ս ան ե ան , սուր ի ական , ղպտի, բիւզանգա– թիւններx Ականաւոր Հայ Հեղինակներ
նկարներու համար կրգրէ խորենացին , « Զ ի զեր կան եւայլն) կբ կարծեմ թէ գոնէ կերպ մր կրնան ՛հեմիրԼեան եւ Ա ա Լ էի ան Չ^օրեան գրեցին
կուս զայս այսպէս պահէին սովորաբար , զի յ օ ր – Հնարել իբրեւ Հա յկական ոճ զա յն ընգՀան րացնե– աեբ պատմական նիւթե բու ԼոլրԼ*
մամ նստէր արքայ նոր՝ ն ո յ ն մամոյն փոխէին լու Համար : Այ" մասին տակաւին բսելիքներ ու - Ղ՝եմիբԼեանի վէս1ԷՀ ^Վարդանանք» , որուն ա–
զդրամս , գ տ ե ա լ ի գանձ արքունի , զնոր այն տպա նիմ, բայց այս րոԼորր կր վեբապաՀեմ Հանգէսի ււ ա Լին Հատորը Հրատարակուեցաւ վ^բԼեբս, մեծ
ւորել պատկեր . եւ զդիրս դիւանին յայլ փոխեալ մբ լայն ԷԼերուն X Վերագառնալով Աղատ Արուես մ ո գո վ բ գա կան ո ւթ ի ւն կը վա յսէէ ընթերցողներուն
նորա անուամբ , սուղ ինչ զանազանեալ, ոչ բառ - տագէտներու նկարաՀանգէսին , կբ կրկնեմ , իր - մօտ Հ ւ՝իբքո ն կա ր աս էլա ր գ ո ւած Է պատմական տե
նալով զհինն...»։ Նոյն պատմագիր ր կր հաստա րեւ օտարի բնգօրինակութիւն իւրաքանչիւր ար ~ սաբաններով , ունի ԼՔռզ կադմ տ գեդաբուեսաական
տէ թէ նոյնիսկ հեթանոսական աւելի հ ի ն գարե–՛ ո ւե սաա գէւէ իր արժանիքներն ունի եւ իւր ա քան - ձեւաւո րո ւմ եւ մ եծ տպաւորութիւն կբ թողու :
բուն ունեցած ենք հարուստ նկարչութիւն • << Ե՛– չիւ՜լ* ՝"կարիչ պէտք է իրեն պատ կան ած դպրոցին Հա յ գրողներու շատ մ բ գոՐ&եբը ե լ բանաս -
ու
հաւաաացին ամենեքեան . եւ մկրտեցալԱբգար , ել. տուեալներովբ քննել , ինչ որ յաԼորգ յօգուածիս աեղծո ւթ իւննե ր բ թարգմ ան ո ւած են ռուսերէնի եւ
ամենայն քաղաքն . եւ զգուռս տաճարաց կռոց փա նիւթր պիաի կազմէ : մեծ ը ն դո ւն ե լո ւթ ե ան արժանացած Ո՚ուսե ր
կեց՛ին . եւ որ ի վերայ բագնին եւ սեան կային ՀՐ. ԲԱԼՈՒԵԱՆ կՀպմէ X (հյորհրգահայ թերթ-երէ)։
Fonds A.R.A.M
