Page 82 - ARM_19-1948_04

8 ԱէԻԱձ

Շաբաթներ ու յամառ եւ տքնա քան աշխ ատ ս/ն -

ԿԷՍ Գ Ի Տ ե Ո Ի Ց 1 ն 8 Զուքեք ՎադտպետիՕ կհաքհԱ քէ վերք, վաստակաւոր եբամշտագէտը կուաաբ

(ՄԱՀՈԻԱՆ 13ԱՄԵԱԿԻՆ ԱՌԹՒԻ) իբ Համերգբ վերի եկեղեցիին րնդարձակ բակին

Խ Ա Ր – - Անտիպ կաոր մը Ա– Ահարոնեանէ7 մէք (՝ԲէօթաՀիա երկու եկեղեցիներ ունի՝ վերի
գրուած 1918ին ԼՀայբ-ենիք ամսագիր) . -
ել վարի՛) :

Անմահ կոմիտասի մաՀոլան \3րգ տարելիցէն հյուռն ՀսՀնգիս ականներու կք**Րգէ^ ներկայ Է-.

Ձմրան սկիզբն էրՀ առթիւ՝ սյա՛մոք-կ աչքերով, գրիչս Հեռք կխառնեմ , ին ՝ԲէռթաՀիոյ կառավարիչը իր տիկն ոք Հետ.

Գիշերային խաւյարի մէք մաԱ րամ աղ անձրեւեր, Համես սւ ձօն մը նւդլիբելոլ , եւ քանի մ ո գրուագ^ ինչպէս նաեւ պետական պաշտօնեաներ եւ առեւ­

էր անձայն , ինչպէս գաւադիրնեբի ներ թարմացնելու՝ իթրել Հանգուցեալի մօտիկ տրական– Թուրքեր ) իրե^Յ ՀՀանբմֆներով ։
թափլում գս– ազգական, ր՝ իր «չարաճճի
փոքր իկ Ատեփանիկը,
պուած շունչը* եւ թաս ել պաղ մթնոլորտբ ան– քէրթէնքէղէԹ...» Շաբաթներ առաք «Արել թռվռով ե լալ , իմ

եզր պատա\նքի պէս պարուրել էր նիրհող քաղաքի չինարի եարբ» սորվեցուցած էր ինծի որպէս մե­

շէնքերն ու փողոցների տեր1ւազուրկ ծառերը ՚իյո^ 1 9 1 0 ^ էր , ես՝ եօթնամեայ տղայ ։ Մ այրս ներգ ^ սակայն տեսնելով որ Համարձակութիւնը

նաւ ու թափանցիկ մշուշը լիղում էր պատուհան­ պատրաստութեան մէք էր*, մաքուր սաւաններ , կբ պակսէր այն օր Հոծ Հասարակութեան առքել

ներն ու պատերը ) քոլում էր գաներին ու կտուր­ փափուկ անկողին , Համադամ կերակուրներ ։ երգելու ^ մօտեցաւ եւ ական քիս վափսաց * ձԵթէ

ներին , ներս էր սողոսկում թոլոր Տեղքերից եւ Կիւլնէ տուտուն , Կոմիտասի Հօրաքոյբբ ՓէքերԼՀ լաւ երգես , գեղեցիկ նուէր մբ կը ստաւ աս» : Ամ­

Հազուագիւտ ու աղօտ լապտերները նրա մէք կոյր ^ առաքինի կին Հ մօրս կը Հարցնէր , իր Սո­ րապնդուած իր խօսքերէն , որքան կբ յիշեմ՝ յա–

թարթո ւմ է ին ո րպ էս կ արմբակ ալած եւ Հ իւ ահ դ ղոմոնին (Վարդապետին աշխարհական ա\նունբ) քողապէս վերքացուց ի մեն՛երգս ։

աչքեր ։ վերադարձին համար * <ք,ԱաՀԷԲ մը. Ագնիս» ։ ԱՀա դւ շնակին առքեւ նստա-ծ է կոմիա աս բ

Լպրծուն մայթի վբայով քայլում էի սայթա^ Մայրս կբ Հաստատէր *ՀՍյո )Հեռագիբ ստացանք^ ճարտար մատն երբ կբ շաբմին • Ի ՛ ն չ ար–

քելով, եւ ոտնաձայնս , առանց արձագանգի ( այս իրիկուն վՀէօթաՀիա կբ Հասնիր * ու*ռ սա , ի՜նչ յուղում, ի՛ն չ եղանակ։ Տ անկարծ
լ ռքուխբ ուղիղ բռնած) ա էքե ր բ սե
խեղգւում էր Համատարած թացութեան մէք ։ Արգաբել) կոմ իա աս վարգապետբ) Ա* էք– Հ

՝Բ այլ ո ւմ էի մե1 ֊ մ եՆակ ուշ գ ի շ ե ր ին , երբ ան­ մ ի ածն Էն կբ վերադառնար սիրելիներ բ ոոքագու– Հսկայ կամարներուն , կր սկսի երգել. «կռո՜ւնկ ,

պտուղ ու ան Հա ւա սա ր պ այ քար ի ց յոգնած խեղ­ րելոլ Համար ) նախքան ^կերլին վե\րադաոձնալը ։ ուստի0 կա գաս , ծառայ եմ ձայնիգ» • • • : Եունչե^

ճութիւնը քա շլում է գետնա յարկերը իր արցունքն՝ Երիտասարդ աբեղայ) միքինէն աւելի բարձր , րր կբ բռնուին , քաղցր ձայնին թրթռուձ% ոլորտը

ու անզօր ցասումը կուլ տալու ել երբ Հալ։իքբ ^Գ~~ նրբամարմ ին , կսՀրմ րա թ՜ուշ , կա յտառ , զուարթ , կ՝ արձագանգէ Հեռաները, մազերը փուչ փոլ֊չ

ձգւում է ու ղարթն ում : Մարմինս սարսռում էր , խիստ կատակախօս։ Առաքին կերուխումին երե­ կ՚րլլանւ , աչքերը կր տամկանան Հպարտութեամբ

ել խոՀեբս ծանր է ին ւ Մերթ Հեռոլն ու մերթ շատ ւան եկաւ որ սակաւակեր էր եւ կ՚ատէր ըմպելիքէն՝ եւ յուղումով։ Երգը Հազիւ աւարտաՆ , որոտըն–

մօտիկ Հրացաններ Էին ճարճատում, անմիտ ու ու ծխելիքը) կատակելով՝ զկ^ատեմ ոչ թէ սեւ գոստ ծափերու Հետ կը լսուին թուրք մեծաւոր֊

ՀրԷշաւոր) որպէս խելագարի կատաղի զառան­ վեղարակիվւ ըլլալուս , այլ ո րպէս ձայն իս թչնա– ւորներոլ ագազակները.

ցանք , որպէս վատ խաւարի ատամների կրճտոց • միներ բ» ։ կը մերմէբ նաեւ կակուղ անկոզինբ) կբ - Ալլա՜հ, Ալլա՜հ, պոլ նէ սէտա էֆէ&ւխք,
մաշալլա՜ , ւքա/>սւլլԱ1՜ ք ւքիւհհՆղաթ., Ալլահ վ4.ր–
ցուցնէ ր իբ նա խբն տ րած Հ անգս տար ան բ , պարզ կիսի,։

Ուռռա* * կեցցէ՛ ազատութիւնը* ** անկողին զինուորական զո յգ ծածկո ցնե րով ։ ՀԱ–

ճակատագրի պէս վրաս էին գալիս մի խումբ. ռողքոլթիլնս չա բքաշո ւթեան֊ ս կբ պարտիմ»։ ճա­

Հարբածներ , քարշ տալով իրենց Հետ լպրծուն ոլ շը մ ա ր՝ս ե ւ ո ւ Համար , իբրեւ մ արզա$> ք , դք1" գն­ Հուսկ ուրեմն իրարու կբ յա քո բդեն մեներգ­

գարշելի էգեր , որոնք այս ոլ այն տղամարդի ու– դակի պէս դէպի առաստաղ ր կբ նետէր: Վյսխէս ներ )խմբեբգնեբ ) ներդաշնակ Համաչավաւթեամբ ,

սերից քաշ բնկած՝ քրքքում էին բաց բերան՝ ու վար կը խոլմէի թեւերէն։ Այն գիչե^ր Հձքէրթէնքէ– իրար գերազանցելով :

լկա ի։ լէ» մակդիր բ փակցուց անունիս ։ Իր տեսակին մէք եզակի) կուտինային մէք ա^

Աուո^լ^ կեցցէ՛ ազատութիլնբ * * * Աինա - ՕԳԱՓՈԽՈՒԹԻՒՆՆԵՐ • - Կուտինայի ն չ ա- ռաքին՝ այս մեծ Համերգբ 500 գեղին ոսկիի Հա­
խումնեբ , կբ քարգեմ , կբ փշրեմ
նաւոր Ըլրճան ) Ջամլբճան սիրած վայրերն՛ էին , սոյթ մը կ^ա՚պաՀովէր զոր ամ բողք ութեամ բ տ.ր ա^–

Աւ բաբ ձրաց ած բռունքը շառաչիւնով ի քաւ ոբո-ն ց բաբ ձ ո ւն քն եր ո ւն վրայ առանձնացած , յա~ մադրեց զոյգ եկեղեցիներուն) ադքատն եբոլ)ն– եւ

առա քին գռան բ, որ զրնգաց ու չխորտակուեց ; ճախ սար ու ձո բ բ կ* ա րձ ա գան գէ ր դիւթական տի­ դպբոցին ) մեբմելով որելէ բամին :

Լաւ Հանգիպում չէր ։ ճամբաս ծռեցի ՝ո–լ ան­ րող ձայնով Հա՛ կալ արա) ման արա , Հ°յ • ե– Ղ*էպի Պ եր լին իր մեկնումէն օր մբ առաք մ ա ս–

ցա յ Հակառակ մ այթը • զեվ1 ) քա՛ն) մարա՛լ գոմէշ նազ էլ անի՛ , պոչը շար– 5. աւոբապէս մեր տունբ Հանդիպ ելով, կոմի տաս

Ստրուկ ու բութ խումանբ ազատութիւն՝ ոռ­ մե՛ր թոզ կ՝անի՛ * * . վարդապետ կբ թախանձէ մօրս*

նալով՝ սոսկում էր տարածում չորս կողմը, եւ ք*նապա՛շտ Էր՝ , ոբպէս արուեստագէտ ։ ՀԱգնի՚ս ) թող որ Սաեփանիկբ Հետս Պեր–

թշուառ ազատութիւնը անձրեւի ո լ խաւար ի այս ՝^էօթաՀիո ւ Ազգ * վարժարանի ոլսուցիչն..ե - լին տանիմ , լաւ ձայնէ ել եբամշտ * Հակում ունի։

թաց պատանի տակ ինձպէս սարսռում էր ու կծ–՝ րէն՝ նկարիչ Պ * Լեւոն– Արամեան , ան բա մ ան սի­ Գպրոց դնեմ մ ե՛ծ մ արդ դառնա յ ։ Ես այս դէ՚ՐՔ"

կւում : Փողոցի տէրն էին։ կանայք օրօրւում էին , րեք ին վարդապետին) իւղաներկով նկարած էր՝ բաբերաբնեբոլ կբ պարտիմ : *հէթ ես ալ աղդա -

փարում սրան նրան՝ էգերի ախտաւոր ճկուձԼ ու­ զա յն ) Ագ—Ա ո ւ յ ի առուակին մօտ ) Հսկայ կաՎւիին կանի մր ապագան պատրաստեմ, Հոգեպէս դոՀա–

թեամբ, քրքքում էինգ ճչումդ Համբուրւում։ կռնակբ տուած ել բազմած քէօթաՀ իական գոր­ ցում պիտի գտնեմ՝^ ։

Կէս գիշերից անւց ^ քայվում էի մեն մենակ գին վրայ ։ Տ ա ր ին ե*ր ո վ , իր մեկնումէն վերքը ԼուսաՀոգի մ այբս սիրտը ելած ) բացարձա -

լպրծուն/ մ այ թե րով , եւ ազատ ո ւթեան չքնաղ ե– մեր սեդանին զարդը \եգած էր այդ նկա\ոբ% Կապէ" կր մերմէ՝ «Մէկ Հատիկ մանչ զաւակս ա չ–

րազը Հողում ս ծուարած՝ մ եզմիւ Հ եծեծում էր կարճ Հանգիստէ վերք՝ ձնն դավա քրիս պար - քէս չեմ Հեռացներ , չեմ գիմ ան ար ..•>>:

մենութեանս մէք։ տականութեան տուրքս մատուցանեմ ) ըսելով) Աւա՛ղ) չեմ կրնար մեղադրել անուշիկ մայրս ,

գործի լծուեցաւ, Համերգի պատբասաութեամբ ։ Վարդապետին մեկնումէն քանի մբ տարի վերք

Աղդ * սրաՀ ին մէք տեղի կ* ունենային* փորձեր բ ։ մանտատենգի ղոՀ գնաց) որբ ձգեր Վ գիլ
հքումբին ամէնէն փոքրը ես էի։ Հոն էին վարմսի–
Միթէ**՝ քիՀ են մեր փափկասուն* մայրերու որդե­

Մռայլ , որպէս քաղցա՛ծ բու , եւ ծան ր ^ որ— բան ի սանե րէն սկսեալ , քաղաքին բո լո բ եր ի տա– սիրութեան ա պա ց ո՝յց՚ներբ ո րոնք , յաճախ պատ -
էր կախոլե լ իմ գլ­ -
պ է ս անյո յս թախ իծ , գիշերն էր) մազւո ւմ ա\ն I ո ւս սարդ եւ չափաՀաս այր՛երը )- ին֊չպէս եւ ուսուցի չ) ճառ եղած են իրենց զաւակներուն գմբախտոլ

խին ) եւ անձբեւբ մագլում տնօ\ոէն ) Հոգաբարձու ) եւն՝ ։ Ւ՚՚նչ մեծ կամք , թեանց եւ քետամնացութեանց *

երկնքից ։ Համբերութիւն– պէտք էր ամէ\1 Հասակէ ու դասա­ Ւր մեկնումէն երկու շաբաթ վեր^) մօրեզ -

Մտայ յա^"ՐԳ փ " Րոո ռ Հ Հացթուխի դուռբ կարգէ բաղկացած ) թերակիրթ , անմշակ ու կո­ բայբս՝ ՄիՀրան Պօյաճեան) ձեռքը նամակով մը

փակ էր՝ անողորմ ու քար խղճի պէս՛) \ել փակ պիտ գաւառացիներու անտաշ ձայները յվկել"վ՝ եւ տուփով մը մօրս կը մօտենայ մպտեբես *

գռան առքեւ մանրամաղ) Հոգեմաշ անձրեւի տակ ճաշակներբ սբել *վ*. բազմաձայն \եւ գմուարին՝ «կոմիտասէն է ) Պոլսէն» ։

յ ո գնած կարաւանէ ի Հւ էմ բեբո լթեամ բ խիտ առ կտոբներ սորվեց՛նելու Համար ։ Այդ անվՀատ կամ­ Հր ԳՐԷՐ Վաբապետբ* ^Աէրեէի Ագ&ի՚ս՝*

խիտ շարուել Էին քաղցածն երբ : Մանրիկ ու վտիտ քը ) կաղամ ա կե բպչական ոգին , աւե լիով ու$. էր ուխտս ու ցանկութիւնս մերմհլոլգ Համար տա՝ -

երեխաներ ) որոնց գոմնատ գարուն ի վրայ կեանքի ան : Ե րէ կ ո լան կ ատ ա կա ասէր վարդապետ բ այսօր կալին՛ ս ր ան եղած եմ ։ Աաեփանիկին Համար կբ

դամանոլթիլնն այգքան վաղամամ անէծքի պէս աՀա խոմոռագէմ ) քղ սւ յ ին ՝ աք ու ձախ էլը պոռթ­ զրկեմ «ֆլաությչ մբ , սրինգի տեղ , թող ասիկա

էր թառել* մա տ ա ղ ւս Հաս աղքիկներ ու քաՀիլ կա­ կար ) կ՚ուղղէր , կբ չախէր ։ Մերթ աք , Համբե– նուագէ )աչքերէն Համբուրելով* կոմիտաս վբգ*՝^ *

նայք ) գլուխւերին մի մի շալ ձգա՛ծ) թրքւում էին ր ութիւն բ Հատած , Հ ո ղա թափ երբ կը նետէր ան՝– Աողոմոն աղքատիկ տղայ մբն էր Հայրա­

ու լուռ խոկում Հացի այս դաման Հոգսը , եւ յե­ ո լղղանե բ ո լ գկխուն ։ զուրկ) բոպիկ կբ դեգերէր փողոցնեբբ։ Փոքր Հա­

տոյ՝ երկուտակ ծալուած պառաւներ՚, ծերեր , գե– սակէն սքանչելի ձայն ունէր ։ Մեծանուն բաբե -

բեղմ ան բ եր աղելով այս զուլում կեանքին կառ - բար ի մբ կողմ է ( անունը չեմ յիչեբ^ &քմի ածին

չում՝ մի կտոր Հացի Համ ար սրսրթալէն իրար ՝ Անզօ\ր էի , կ՝ոլզէի ծունկի գալ , բայց ո՜ւմ կ՚ուղարկուի կղերական՝ դառնալու Համար։ Չ,այ­
տղօթէի : մեղմիլ
սղմուելով) իրար սփոփելով շարուել էին փակ նր փորձել ուզելով երղել 1լ առա քար կեն ։ «Հայե­
Եւ աղատութիճյլ
դռան առաք) որ միայն լուսադէմին պիտի բաց - Հոգում : րէն երգ չեմ գիտեր ) եթէ կ^ուգէք քէոլրքհրէն

ուէր։ Հե&եօ՜ում էր իմ կ՝եբդեմ» ) կՀբսէ ։ Կը Հաւանին՛ * կը սկսի երգել *

Ա՛Հ նզովուած Հաց*** — «հւյաւԹ, Սուլչաւն Ագիգ, ույա)Թ, գան աղ.
լաէօր շիմաի ոիէաւնւ»։
ԱՀաթի քանիսն է) ախպէ՚ր։ 55

Հարցնողը տ բտում շա րքի վերջին կս/եդն ած՝ Այնքան Հնչեղ , գրաւիչ ձայնը որ կբ լսեն՝

գլուխ Ր Հ "՛կ ած առքե ւբ կ ան գն ած թիկ ունքին ՝ վշ– 1՚)–րՀււ ւ ււէհ ու թ չուառ տոճն Հասայ ել սենեա­ մ ի ա բանն ե րը , ապշաՀա բ իրարու երես կբ նային
մենութեանր
մի պառաւ էր , որ պարանոցյչ ն-եր Ք աա 1չած եւ կիս գուռր գոցեցր իմ ցաւագին եւ գործի կբ սկսին) ապագայ մարդը պատրաս­
վչում էր ցրտից։
անձնատուր ; տելու Համար։

- ԱՀաթի երեքն է , մայրի՛կ , սչւ ս իւա– ԱՀա կուտինայի այդ որբ , աղքատ , բոկոտն

նեցի։ ֆյալարր գրսում գեռ կաղկանձում էր , Հա - Ս ւմոնն էր ) որ տարիներ վերք բովանդակ աշ–*
ականթներում
ԷԺ երեք-չորս սՀաթ կայ մթչել լա սա — Հում Հրացանների որոտի Հետ եւ էին տ բա ուս՝ խարՀին՛ ուշադրութիւն բ կբ Հրաւիրէր իր վրայ •

բաց .զուլում է , մրմն^աց նա ու լռեց : քստակ ու լալագին տա կալին Հնչլոլմ ան որ Հովին մրմունքէն , թռչունին ^"ք/՚Հ*"//^ 1

ՀրացաՕյ՚ւ երր վերստին ճարճատեցին իյելայե– պառաւի Հեծեծանքները ։ առուակին Լ^՚լ\ոօէ՝ն^ շինականին կովին բառաչե­

զօրէն ու ս/նմիտ։ Գժ-ոխք գիչետր ՆեՆուաձ֊ շան Տէ՛ր* քաղցած ենք ոլ անզօր , Տէ՛ր* օգ– լէն կր ձայնագբէր , կը յօրինէր , կբ սւոեղծագոր–

պէս կաղկանձում էր չորս կողմից, ել խալարը, նի՚ր... հ էր տազեր ու երգեր , երաշմտական արուեստին

իւրաքանչիւր որոտից յետոյ, ասես, թանձրա - • Վ^երստին կ՚ուռէի աղօթել ազատութեան գա - զենիթին Հասնե լով եւ բո վան գա կ Հա յ ո ւթեան սո­

նոլմ էր Հա՛ թանձրանում : ժան աստծուն, որ նա իր զարՀուրանքի ել տան^ խակը ) կուռքը դառնալով ։

Տէ՚ր> Տէ՛ր, քաղցաւք ենք ու աԳճա\Ր, ՚ ս յ " իսնքի բեռբ նախ բոլոր թչուառների թիկունքից փ ա՜ռք Կոմիտոսներոլն :

փոքրիկներին ի/նայի՛ ր, մեղմիր ցասոլմգ։ Տէ՛ր, ՚ ւ ^ Ր Յ ^ ՚ է ՚ քտնի գեռ խեզճերի ցաւի մրմունթր ա= Մխնիի ՍՏԵՓԱՆ Պ03ԱՃԵԱՆ

այս զուլումի^ ճար արա... ՝եէ^քի էի փոխուել :

\,ոյն պառաւն էր, որ Հրացանների որոտի Կ՚ոլզէի աղօթել, բայց ո՛՛ւմ ...

Հետ իյաչակնքում էր երեսր ոլ ՀեՆեՆում: Հոգիս վաղուց թավւոլվէ է ու այրի բոլոր Հա– ԿԸ ԽՆԳՐՈՒԻ ՄԱԱՆԱՒՈՐ ՆԱՄԱԿՆԵՐՈՒ
լատներբց • • • ԶՍՊԱՍԵԼ ) առկախ
Բազմութիւն ը լուռ էր։ Ա՜Հ, որքա՜ն Հնա - Ա. ԱՀԱՐՈՆԵԱՆ Հաշիւներ կարգադրելու Հա —

զանդ են թչուառականյ ամբոխները։

Fonds A.R.A.M