Page 182 - ARM_19-1948_04
P. 182
ԳՐՈՒԱԳՆԵՐ ՎԵՐՋԻՆ ՊԱՏԵՐԱԶՄԷՆ աօնատուեը կը մարէր նաեւ այգ գաղտնի ոստի ~
կանութեան
ԲէւրխւսԱ յաջս՞քդ Ս թ ա փ ե ի ճայ. տարարուեստական մասը, բսւ՚և–
տերէն աչխատաւոր՚ւեր ճարել \0 • Միութեան մեձ–
ե Ր Ե Ք ԱՄԻՍ Հանքերու, ճարտարարուեստական ե լ չինարարա֊
թ > թ Ո 8 Ի ԵՐԿՐԻՆ Սեձ
Անգլ* թերթի մը քլարծ՜իքով, ամէն Հաւանա– կան ձեունարկներու Համար :
կանութէւն կայ որ Աթալին ի յաջորդէ Լա ւա են տի 1941^5՛ Գերմանիոյ սլատերագմր նոր խնգիր -
Պաւ/ովիչ Բեր իա, փոխ ֊ վարչապետ իք* Աէու ֊ ներ մէջտեղ բերաւ, ե լ նորէն Աթալթ՜Խ իր վստա.
թե ահ , նախարար ն–երքթե\ գոբծեբուն Հ անդամ ՝Բա֊ Հութիւնր զրաւ իր երիտասարդ վրացի Հայրե
ղաքական Բէւբոյէ եւն՝* :
նակցին վրայ, որ նչանակուեցալ մարաջախտ է).
Հէն բոլշելէկներէն է , անդամ ագրո լած էն
Միութեան* եւ անգամ –՛պետական պաշտպանու
առաջ՛. Վրացէ է Ա թալին ի պէս եւ աւելէ շատ
թեան Տ անձնախումբի : Այգ միջոցին ա/
Այն օրէն Է վ կ որ ոմ բա կոծ ուած Էր մեր տեղեակ է Առաջնորդէն գաղտնիքէն քան որեւէ
կը չարոլԼակէր իր գլխաւոր պաշտօնը։ Բանտարկէ
մասնաճէւգ ՆթԷյե Բ մ էկբ ։ ք՚բր եւ գաղտնի ո ս տ ի կան ո լթե ան պետ ,
կբացի ա շի։ աա ասն՛ոց ո ( եալներէն ղատ գերման եւ ճափոն գերիներէն ալ
Տեմլեբ
. Փուխ րն կերութեան , մեքենանեբու եւ ծանօթ է ամէնուն թղթած բա րնեբուն՛ Խ* Միու -՚ աշխատաւորներ կը ճարէր : Իր ճարտարապետա -
գոբ հ՜աս լորն եր ո լ առաք ո ւմբ գէաէ Կ բե թ քո՛՛րն–, Փ ե– թեան մէջ : կան օ-րագՀով եւ ամ արգի վարմունքով, ա\՝ խնայ
կաօ եւ Լա յա*; ից չէր դադարեր շա բ ո լն-ա կո ւե լէ իաե– 49 տարեկան է ե լ հՀևան ՂԼ\ր ա ս ա , Աոիյումէ ղոՀե/ով աշխատաւորները, մեծապէս նպաստեց
լա ցնոր ա բագոլթեամբ մը։ /հասն էն վե րագարձէս մօտ , Աերքէօյ ՚էէ՚֊ղւլ* Ռուսիոյ ճարտարարուեստական վերակեՆդանաց–
«բոժոժաւոր օձ^բ, կեսթափոյի ամէ՚էն՛ ստորէն Իր զփւղացի Հայրը գրկեց զէնք Ա ոխում է մ ան :
գէմքելէն մէն, կը մերժէր ինձ փրեմձ տանիլ րայ ձրագոյն՛ գպքոոըւ Տետոյ ք՝ագոլի Րազմար \946թ ձգեց Ո. V. Օ. որ ջնիւաձ֊ էր եւ ո.
բանուորներուն Հեա : Կ՚երեւի թէ չաւո աչքի զասր– ոլեստեան գարոոէ'%՛ չրիսնալարտ եզւ իբրեւ բուն՝ տեղր Հաստատուած էէն երկու առան՝ձէն\ նա–
կահ էի իմ արաառոցութիւններռաԼս . .• ճարտարապետ ՚, էաարարութէւններ ներքին դո բծեր ու նա խար ա -
փան է մը օր , 9*՛ եւ մանաւանդ Բ* «Հ ա լե՝% բ ո ւն 18 տարեկանին ( 1 9 1 7 ^ ) մտաւ Բոլշեւիկ կու րութէւն եւ Պետ .ԱպաՀով . նախարարութիւն •.Եր
մէջ՛) որ ամբողջովին կործ՜անած էր , ՝ ալլտոլ– սակցութեան մէջ^ե ր բ այս Հոսանքը ոչ մէկ ժողո կուքն ալ Հան ծանօթդ֊ երու ղեկավարութեան՝ տակ
քի գործ ին էծ ո ւե լէ ետք ^ յաջողած էի ի վերջոյվե– վրդականութ էլ՛ ունէր Վրաստանէ մէջ; Ղ՛ալա - դրուած էին * բա յց բուն՛ վաբէչբ ն որէն Բեր է ան
վւա դառնալ Ա* Աշխատանոցբ։ ՀՀնոբՀիւ իմ թ՛ախ գրական գործ եր ու մէջ բռնուեցալ եւ \ք են՝շեւէ կի էր։ Մէկ խօսքով* այս խրացէն մեծ գեր կը կա
կին մա յեսթե բ էն՝ Հերն Շթոյցէի, է Հարկէ ջերմ ները (որո՛նք ամէնէն զօրաւոր կուսակցոլթէւնն տարէ խ ո բ Հր գա յ էն քաղաքականութեան մ էջ եւ
սիբաՀար ... յունական «սիկառէթ^ներուն ^ դաս րձ– էէն) ձերբակալեցին Հ Ատբբէյջան ղրկուեցաւ եւ տ էր ա բա ր կը Հսկէ բո լ ո ր ներ քէն գո՚ըծ ե բ ո ւ\1 վրա յ :
եալ վերա կաց ո ւն էէ մ ե քեն ան եր ո ւ կտո բներ ո ւ% - ( Հոն՛ շփման մէջ մտաւ բոլշեւի կ1 ե րուն Հետ։ Ա թա^
*՝ւումբեր էն ծակծկուած Հ տստատոլթե ան՛ մ ը մէջ X լէ՚նէ ՀբաՀանգով ղրկուեցաւ Պա դո լ իր գորէծը շա՛ Լոնտոնէ թերթը կ՝1 եզրակացնէ թէ Բեր իա
Ա* եր աշխատանոց ը դարձա՛ծ էր մ ռայլ խաւարէ րունակելու՛, 1919^'ծ ճարտարապետութեան վկայա լայնօրէն ծ՜աձօթ է ք& * Մ էութեսան րո յոր գործ՜ ե -
թագաւո ր ութեան պէս , որ ովՀ ետեւ ա յն տեղ ապա կանը ստանալէն վերջ* նոր էն՝ ձեր բբաբա՜կա լուեցաւ լա ուն՝ , Հետեւաբար կրնա լ առտու մը աւտանձնե լ
կին Լ բը փոխարինուած՜ էին աղիւսներով : այս անդամ փախաւ Ատբբէյջան։ Հոն Աթալթ Սթալին է ժաոաս՝ դութէւնբ :
Ձ)յ անսացի գեր է– ե բուն միջոցաւ յ որո՝1 ք թա զէ՛նք գաղտն է սպա սա ր–կո՛ւթ ե ան պետ ն՝շա՚՝ն՚ա կե ց ՅէշեցնէէԹնք թէ էր «փոխարքայութեանդ օ–
քուն վա յր մ ը ղետեղած էէն ռատէո յի ԳոԲ^՜էքԲ է ինչպէս եւ փոխ - տնօրէն աոեղական Չեկա յ էն ՚ րով էր որ ս ադանն՝ո ւե ց ա լ Աղասէ քՍա՚Լ ջեան , եւ ա*կք
ամ էն օր տեղեակ է է ան ցու գաՀ, ձէն ե լ լուրերը կը Երբ Վ^րաստան բոլշեւէկ՝ երու ձեռքը անցաւ , խնայ «կրճատուեցանք 1$ . Հայաստանի վարիչն ե֊
տարածէ է ընկերներուս : Արտէն ի յեղակարծ^ Բերէա նշան ա կո ւե ց ա ւ պետ Ան գրկով կաս է Ջ ե կա լ՚բ , Բո 1ՈԲ ճակատներուն * Լ բ ա յ ՚՛
յարձակումովդ զսպուած՝ այնքան՝ կարճ ժաման՛ա յէ : Մ են չ ե լիկն երը կը շա ր ունակէ էն կռո ւէ լ \
կի մէջ, ֆերմաներ բ խաղացած՜ էէն՝ էրե^ց գազանօրէն կամ յայտնապէս , էսկ անջատական - ^–տ^^^ա^տ^աաաաօօէ%
վերջին խաղաթուղթը : ճարտարարուեստական՝ նեդը զէ՝ եալ բմբոս ա ո լ թ ի ւն ծ՜րագրած էէն : Ընդ–
կեանքը անդամալուծուած էր յաճախադէպ օարասր– դէմ ութէւնը ճղմ ո լեց ալ եւ երաստան քօ • Ա էոլ - ՈԴ.ԲԱՑԵԱԼ Ն– Ա՚ԼԲԱԼԵԱՆ Խաձ է նաեւ Հիմ–
շա ւներ ով : Անդլեւամերիկացինե րը Հ ետոՀ ետ է ա– թեան կցուեցաւ\ նագիրր Շթորա գիւղին՛ (Պէյրո։թ)։ Գիւղը ներ
ւելէ ուժգէն կը խփէին՝ : 0 րուան մ եծ ագո յն մ ասը \932էն Սթալէնէ «ՀբաՀանալով» նռրէն գշա - կայիս գաբձաձ– է ասպնջական բււյն մը մնայոմւ եւ
թաքստոցը կ*անց ընէ է լք1 կեբնե բուս Հ ետ : նակուեցաւ քարտո՛ւղար վրացական ե լ անդր՛կով եկոլոր մտաւոՀէ ականութեան ե լ խոնարՀ աշխա -
Յունուարի մէջտեղ՛ երբ՝ \ 945էն , առաւօտ մ ր կասեան Համա յ՝, ավար կուսակցութեանց : Եվ՜՛ բ տալոյ, գասակարգին Համար Հ Հ ՛ԱՀ՛֊ –գուցեալը Հիմ
Մայեսթէրը եկաւ ինձ ծանուցանել թէ՝ վերստէն 1 93եէն մ եծ դաւաճանութեան ղատա վար ութէ ւնբ նած է ՛նաեւ դպրոց մբ ուր ներկայիս կ^ոլսան՚ին
թե լո՛ւն կ երթալու էէ աշխատանքէ * . . :՛էյան թէ սկսաւ հք * Ա էութեան մէջ , Բերէա կարեւոր դոր՝– աւելի քան 51 ման շեր ե լ աղջիկներ : Դպրոցին
Հարուած՜ մբն էր– այդ էնծէ Համար ւ Անշուշտ , ե^ ծ ո լնէ ո ւ թէւն ո ւն<եց ա լ Անդր կ ովկա սի աՐէջ : Հա - քէնքին կառուցման Համար գիւղէ գիւղ, տունէ
թէ խրամ ա յ էն աշէաատանքբ պարտաւորէ չ է բ ՚ ա– ր էւբաւո ր տեղական առաջն որ դներ ձերբակալուե տուն՛ թափառաձ ե լ Հաւաքած է նուէրնեբ։ Ե-
մ էն ուն Համար , ես արգէն լրացուցած էէ պայմա ցան՝ ե լ դէմագրութեան. վերջէն մնացորդները սբ— կհէլե ցական պաշտամունքի եւ լսարանի յատկաց
նագրական շբջանը։ Ղ*ժբախտաբար՚՚, է ^ ՚ ք բան՛ մը բուեցան : I1 ս կ արւ մէջոցէՆ* ան ժամասն՚ակ կը գտ ուէ լու Համար , Աղբալեան մեծ փափաք ունեցած՜
ՀԷՀՐ՝ կրնար ընել* ուստի կ՚ուղղուիմ մեր աշխա - նէր պատմութէւն գրելու եւ ԳԲաղէլ Թէֆլէսէ քա՝– է՝ ԳՊ1"՚Յէ՚և ՂՒՅ սրաՀ մը եւս շինելու։ Հայ Անգ՛
տասնոցէն գր՚ասենեակբ ։ ճարտարագէտին պա ղաքա քէն բա բ են՝ո ր ոդո ւմ ով ՚. Խաչի Աղբալեան վարժ–արա1 ի Հոգաբարձութիւնը
տասխանը ժխ տակա՛ւ **լԲէէար՛։ Ընկեր 1 եյ ուս իա ր– \933ին Սթալէն զինք Աոսկուա կանչեց Հ էբ - վճռած է կատարել անոր կիսատ ձգած ձեռն՚արկր
Հ ուրդէն վրա յ , ա յն ատեն կը դիմեմ կեսթափո յէ րեւ պետը Կէւէէուէ ։ ԼԱպաՀովութեան ա ես չոլ - եւ վերջին փափաքը։ ԱրաՀին շ1(Նոլթեան Համար
քարտուղարին Հ որ՝ ոչ նուասզ վճռական էր*, մինչեւ թիմ)։ ձեռ արկուած է այգէն ն՛ախապատրաստական աշ
/՛՛ակ սպառնալէց • « •• Մէկ ամէս վերջը (ՀանՀետացաւ՚ֆ գաղտնի ոս– խատ անքն երու եւ Աղբալեան ի բարեկամներէն քա
Կացութէլնը բոլորովին շփոթ էր։ ՊաՀ մը կր տէկանութեան պետը Տ Ե^՜ով : Տարակոյս չկա յ թէ ջալերանքի Հաւաստիքներ ստացուած են։
էսորՀէմ ծ ակում ուտ բլլալ • Ո՛* ւր կէ ալէ երթալ ւլարնուած էր աՀ-շշոլկ՛. Բեէէա յաս րմարադոյն՝ ՎԱԴ.ԱՄԵՌԻԿ ԲԱՆԱՍՏԵՂԾ Մատթէոս Զա -
դժնդակ ձմրան ։ Ասկէ դաւ ո , պէաք էր նկատէ առ մ աոբալ. ո կր Հ ամ ա ր ո լէ լ։ ա յգ մէջոցէն ։ յիֆեահի մայրը մեռած է Պէյրութի մէչ՛. իր զա
նել պար ենատոմ սբ , ոչ մէկ տպէուստէ տարբեր շանակուեոաւ ՂախագաՀ Համա /նա — ւակն է (ն՛աեւ Տիկին Ս ի բան (Ա եղա) | «Երիտասարդ
միջոց ունէ է օտարոտէ երկրի մր– մէջ՛. փայ, կուսակցութեան կեգր . /անձնախումբին եւ ՀայոլՀի» Հանդէսին՛ խմբագիրը :
Հինգշաբթի գ 17 Յունուար Հ ժամր հէն՝ վեր՛՜ անգամ ՝ք՝ագարակա՝Ն Րիւրոյին : իր էւրո շ֊
ջապէս կը թողում ԼտկեբֆիւՀբէրէ Լբանուորա Լ
կայանէ պետ) ղբասենեակը^ գէպէ քՒոնտօրֆ
ուղղուելու Համար , որ մեր բնակավայրէն– Հազիւ լսէի անգլելամերիկեանՅՕՕռմբաձիգնեյուՀն մռըն– ա ջ ու ձախ կը Հետեւիմ երկար թափօրէն, յետոյ
500 մ ե թր ան դէհ կը գան ո լէ ր ։ Հաստատ ութեան չիւնր : կամուվ,չը կր կտրենք ե լ կ՝անցնինք գիւղէն փո
դրան առջեւ ճիշդ ժամ մը կը սպասեմ օթօքաբին • Հակօգային մարտկոցէ ռումբերու տարափէն՝ ղոցներէն։ Բլուրներու կողերուն վրայ, յաճախ
Երբ ինքզինքս կը գտնեմ Կբացէ մեծ՜ կայարանը դ տակճ նախ կը մխրճուէէ ձէւնին մէջ , յետոյ Հէնդ կանգ կ՚առնենք սպասելու Համար յետամնացնե ֊
նոքնպէս քան է մր ժամ Հարկ ^լբլլայ այն՛տեղ կանգ անդամ կը փոբձէէ մօտենալ «պոլն.քերիչէ•֊ ^ որ Հա– րուն, էսկ մերթ ալ մեր պետէն ՀրաՀան՝գնեբուն, է
առնել : զիւ 100 մեթր Հեռու,էր։ Ա ւաղ յ անգլելամ եր էկ– Հունտ ըրշաֆթֆէւՀբէրը՝ գլոլէւը կռրսնցուցած
Զ֊մ րան ամ է Լ էն՝ խստամ բեր ՀԲ^անը կը րո չ ո– եան օդատո րմէղնե րո ւն սպառն՛ալիքը այնքան՛ ակձ այգ ղալ.Հոլրելէ փոթոբէկէն մէչ՝, չէր գէտեր
Հ է էնք ւ Օո.բ սարսափելի ցուրտ էբ՛ Աառոյցէ ծ 1Ո– ներել էր * որ մինչեւ աՀազանգէն վախճա\ ը կը ճշմարտապէս թէ որ սուվ՚բէն ապալէ1 էր..։ Մեծ֊
զէկներ կր կա խո ւէ էն՛ երդէ քներ էն , ձիւնը § ՛ստած՜ գոՀա՝. ա յի Հասարակ թաքստոց մը ապալէնելով : դժ-ո ւարութեան ենթարկուած էէ ողորենէէ սակ ա–
էբ մէն չեւ կէս մեթր թան ձրոլթեամ բ ։ Ղ՝ողդո– Ւ վերջո յ , Լիանէ յ ո * ֊ չ ե բ ը վեբակո չելով, ձեզէ որս վերցնելու Համար , յոյն՝ ընկերներէս մէն էն՚ձ
ջուն , ա կռան եր ը կաւէկափելով՝ բան ուո բն՛երը է– կբ վստաՀեցնեմ որ երբեք խնդալու մէտք չունէէ : կ՚օւքանդակէ սէրայօ<հար : Աեղի ի վեյ,է՝ոյ կ՝առաք–
աեԴաց ոտքերը դետին կը ՛թակէ էն յուսաՀատօրէն ։ էմբոլն վբայ արդէն նկատած էէ անգլ սմե– նորգե՚ն լքուած դղեակ մը, որուձն երագելէ տէրե
Հ Ե լ է օ դնե ր ո ւն՝ անդթու թի ւն՛բ էսկ ապ է ս անն կարա^ բէկեա\՝, օդանաւեր ը ^ որոնք յամրաբար կբ ճախ^ րը քան է մը քաղցր յիշատակնեը ձգա\ծ էէն, բայց
Գբելի՚էր։ Հակառակ օդէն դաժանութեանդ անոնք րէէն մեր կառախումբէն վբայ էն : ք\ւր՝եմն ^ սկիզ– ոչ մէկ բան որ կաՀկարասիի նմանէրՀ ...
դիւրաբեկ եւ $ ոյնիսկ անկար կէներ կը *Լբ\էէս բէն գոքծ՜բ գէշ կ^ընթանար։ Ւն չ մղձաւանջ^ առա Ղ՚յ՜ոխայէն խաւարէն մէչ՝, ամէ՛ն մէկը կյ*
՛Եթե լունկ աշխատա՛նքէ * ԱՀ ^ այդ խեղճ կէները , ջին անդամ յաջողած էէ փորձան՛քէն օձիքս ազաՀ խարխափէ, յարմար անկէւն մը գտ՛նելու մտաՀո—
Լհուս է Յոյնդ Ա եր պ * ք՚տալացէ եւ $) ր ան սաց ի . . . : տել ։ ք1® ն չ կը վերա պա Հ է ր էս ձ այս ն որ այ կածա– գութեամբ։ Մեր շրջանէն՛ մէջ 3) ր անս աց էն երու
ո ականջիս կր Հն չէ իրենց ողբաձա լն տրտունջ– խնդրոլթէւնը ։ չեմ Հանդիպիր։ Եյ բ լ ո յ " ը զուգայ , ինքզինքս կր
նեբուն եւ տառապանքներուն արձագանգը* Ասկէ զատՏ այս անգամ գէշ պար ենա լոր ո լաճ դաւեմ խոշոր սենեակի մը վերի անկիւձնը, միջազ
Մայրէկդ մայրէկդ կը մեռնիմ կոր*** էէ : Մեզի չէ էն՝ տուած աո աջու ան՛ պէս , ոչ երկու գային բագմութեաՀւ մը միջեւ։ Մ՛եր անկողինը
Ե" ինքս Հ վաղեմի մարզիկ մբ , զրաՀուած եր֊ րէլօ Հաց, ոչ կաբադ, ոչ ալ է/ոշոր կտոր մը «է/օ— անշուշտ Հասկնալը է, լոկ յարգի դէղ մըԼ՛ էր. •• :
դժուար ու– սէս$> դ այլ մ իա յն երկօր եա յ քարթ Հ կ ո ւզէ^ք էմ ա– ինչպէս ոչխարի Հօտերը, 30 Հոգի մէկզմէկու վր–
կաթեա յ կամ քով եւ կոր ովով , շատ
նալ պաբունակութէւնբ * 30 կրամ /գանէր , 60 րայ սեղմ ուած կը պառկէինք ուղղանկիւն՛ սրա–
թեամբ կը տոկայի ցուրտին Հ
^ելլէր յետ կբամ կարագ ե լ 600 կրամ Հաց; Ոչ ոք կրցաւ Հին եզերքներ ը։ Այս խումբին մէջ կայի՛ն /հուսեր,
Կառախումբին մէջ* որ ճամբայ
անցքերուն օգտագործ՜ել այդ պաբենաաոմսը որովՀետել առ՜ ԼեՀեր, Աերպեր , Պուլկարներ , Ա՚ումէնԱ եր, Յ՛ոյ
մէջօրէէն , տխբօբէն՝ կ*որոճամ վերջէն
ջախջա խ է չ տուտն ժամր եէ\1 խանութները փակ էին ... : ներ եւ Աթէնքէն փոխագրուած Հա յեր :
վրայ : դ՛աշնակէ ց օգա1^ աւորդութէւնը
Աաբպուբկէ մէջ, կամուրջբ օդբ ելա՛ծդ կտ Մեր ժամանումին իք,իկոլնը մեղի ճաշ չար՜
դերակշռութէլն ունէր : Մաովէ կը պատկեր ացնէէ
3 ո լ՝ ուա ր $է լա րձակում բ , ժամ ր \ ին մօտ , երբ քաս բան ր կ ի ս ո աԼ՚ին՛ քանդո ւած էր դ բան Հ^բ^ա ք դտ– ոլեցալ։ Ոչ իսկ առտուն, այլ միա/ն չոր սուրճ։
բան՚ո ւո Ո ա կ ա լ ան՝ քյ ճաշարանէն կբ վեբաղ.աաւնսա յէ նե, : Բա ոե բա խտաբար քիձ մր պաշար առած էի Ա տարակոյս մեր առաջին մ՛տա՛ ոգութիւձնն էր
Թ ո՝՝ աոօ րֆի մեր ա չխտտան աացբ , դրան աջէ"՝ անա Հեւոս։ Այլապէս, եթէ նկատի առնենք որ ճամբոր֊ կտոր մր Հաց ճարել։ Ամբողջ գիլղթ, մէջ միակ՝
կնկալի եկած էէ ռմբաձէդ ծանր օդս/՝ աւ(յբէն ։ Ա– գութ՚/ււնր գյեթէ երեք օր տեւեց, սովամաՀ րլլա– Հացագործ մը կար, այն ալ գոց էր։ Պզտիկ ճա
Հաւոր իա ւ ճապ : ^աՀակնեբ բ իրենց բախտին կբ լը բան մը չէր : շարան մը, որ կը բանեցուէ ր երկու բարեսիրտ
ձգէ ին ն՝ո լ՛սիս կ ռուս գերին եր ր 1 զորս մ է չեւ ՛ս ւդ Շաբաթ, 19 Յոլնաւար 1945 , վե^^ապէս կը քոյրերու կողմէ, բարեբախտաբար յօժարեցաւ
կը պաՀսլանէէն իրն*՝ ց աչքի լոյսէն պէս • * • : Երե Հասն ինք Բոլրքֆլէտ , իրիկուսճ յ՜ամր 8/<՚– մ օ տե մեղի քանի մը քէլօ Հաց տրամադրել :
ւակայեցէք , ամբողջ երկու ժամ անընգՀատ կբ րը : իսկական Գողգոթա : Տի՚-նամրրիկի մը տակ, ԱՐԱՄ ՊԵՏՐՈՍԵԱՆ
Fonds A.R.A.M
կանութեան
ԲէւրխւսԱ յաջս՞քդ Ս թ ա փ ե ի ճայ. տարարուեստական մասը, բսւ՚և–
տերէն աչխատաւոր՚ւեր ճարել \0 • Միութեան մեձ–
ե Ր Ե Ք ԱՄԻՍ Հանքերու, ճարտարարուեստական ե լ չինարարա֊
թ > թ Ո 8 Ի ԵՐԿՐԻՆ Սեձ
Անգլ* թերթի մը քլարծ՜իքով, ամէն Հաւանա– կան ձեունարկներու Համար :
կանութէւն կայ որ Աթալին ի յաջորդէ Լա ւա են տի 1941^5՛ Գերմանիոյ սլատերագմր նոր խնգիր -
Պաւ/ովիչ Բեր իա, փոխ ֊ վարչապետ իք* Աէու ֊ ներ մէջտեղ բերաւ, ե լ նորէն Աթալթ՜Խ իր վստա.
թե ահ , նախարար ն–երքթե\ գոբծեբուն Հ անդամ ՝Բա֊ Հութիւնր զրաւ իր երիտասարդ վրացի Հայրե
ղաքական Բէւբոյէ եւն՝* :
նակցին վրայ, որ նչանակուեցալ մարաջախտ է).
Հէն բոլշելէկներէն է , անդամ ագրո լած էն
Միութեան* եւ անգամ –՛պետական պաշտպանու
առաջ՛. Վրացէ է Ա թալին ի պէս եւ աւելէ շատ
թեան Տ անձնախումբի : Այգ միջոցին ա/
Այն օրէն Է վ կ որ ոմ բա կոծ ուած Էր մեր տեղեակ է Առաջնորդէն գաղտնիքէն քան որեւէ
կը չարոլԼակէր իր գլխաւոր պաշտօնը։ Բանտարկէ
մասնաճէւգ ՆթԷյե Բ մ էկբ ։ ք՚բր եւ գաղտնի ո ս տ ի կան ո լթե ան պետ ,
կբացի ա շի։ աա ասն՛ոց ո ( եալներէն ղատ գերման եւ ճափոն գերիներէն ալ
Տեմլեբ
. Փուխ րն կերութեան , մեքենանեբու եւ ծանօթ է ամէնուն թղթած բա րնեբուն՛ Խ* Միու -՚ աշխատաւորներ կը ճարէր : Իր ճարտարապետա -
գոբ հ՜աս լորն եր ո լ առաք ո ւմբ գէաէ Կ բե թ քո՛՛րն–, Փ ե– թեան մէջ : կան օ-րագՀով եւ ամ արգի վարմունքով, ա\՝ խնայ
կաօ եւ Լա յա*; ից չէր դադարեր շա բ ո լն-ա կո ւե լէ իաե– 49 տարեկան է ե լ հՀևան ՂԼ\ր ա ս ա , Աոիյումէ ղոՀե/ով աշխատաւորները, մեծապէս նպաստեց
լա ցնոր ա բագոլթեամբ մը։ /հասն էն վե րագարձէս մօտ , Աերքէօյ ՚էէ՚֊ղւլ* Ռուսիոյ ճարտարարուեստական վերակեՆդանաց–
«բոժոժաւոր օձ^բ, կեսթափոյի ամէ՚էն՛ ստորէն Իր զփւղացի Հայրը գրկեց զէնք Ա ոխում է մ ան :
գէմքելէն մէն, կը մերժէր ինձ փրեմձ տանիլ րայ ձրագոյն՛ գպքոոըւ Տետոյ ք՝ագոլի Րազմար \946թ ձգեց Ո. V. Օ. որ ջնիւաձ֊ էր եւ ո.
բանուորներուն Հեա : Կ՚երեւի թէ չաւո աչքի զասր– ոլեստեան գարոոէ'%՛ չրիսնալարտ եզւ իբրեւ բուն՝ տեղր Հաստատուած էէն երկու առան՝ձէն\ նա–
կահ էի իմ արաառոցութիւններռաԼս . .• ճարտարապետ ՚, էաարարութէւններ ներքին դո բծեր ու նա խար ա -
փան է մը օր , 9*՛ եւ մանաւանդ Բ* «Հ ա լե՝% բ ո ւն 18 տարեկանին ( 1 9 1 7 ^ ) մտաւ Բոլշեւիկ կու րութէւն եւ Պետ .ԱպաՀով . նախարարութիւն •.Եր
մէջ՛) որ ամբողջովին կործ՜անած էր , ՝ ալլտոլ– սակցութեան մէջ^ե ր բ այս Հոսանքը ոչ մէկ ժողո կուքն ալ Հան ծանօթդ֊ երու ղեկավարութեան՝ տակ
քի գործ ին էծ ո ւե լէ ետք ^ յաջողած էի ի վերջոյվե– վրդականութ էլ՛ ունէր Վրաստանէ մէջ; Ղ՛ալա - դրուած էին * բա յց բուն՛ վաբէչբ ն որէն Բեր է ան
վւա դառնալ Ա* Աշխատանոցբ։ ՀՀնոբՀիւ իմ թ՛ախ գրական գործ եր ու մէջ բռնուեցալ եւ \ք են՝շեւէ կի էր։ Մէկ խօսքով* այս խրացէն մեծ գեր կը կա
կին մա յեսթե բ էն՝ Հերն Շթոյցէի, է Հարկէ ջերմ ները (որո՛նք ամէնէն զօրաւոր կուսակցոլթէւնն տարէ խ ո բ Հր գա յ էն քաղաքականութեան մ էջ եւ
սիբաՀար ... յունական «սիկառէթ^ներուն ^ դաս րձ– էէն) ձերբակալեցին Հ Ատբբէյջան ղրկուեցաւ եւ տ էր ա բա ր կը Հսկէ բո լ ո ր ներ քէն գո՚ըծ ե բ ո ւ\1 վրա յ :
եալ վերա կաց ո ւն էէ մ ե քեն ան եր ո ւ կտո բներ ո ւ% - ( Հոն՛ շփման մէջ մտաւ բոլշեւի կ1 ե րուն Հետ։ Ա թա^
*՝ւումբեր էն ծակծկուած Հ տստատոլթե ան՛ մ ը մէջ X լէ՚նէ ՀբաՀանգով ղրկուեցաւ Պա դո լ իր գորէծը շա՛ Լոնտոնէ թերթը կ՝1 եզրակացնէ թէ Բեր իա
Ա* եր աշխատանոց ը դարձա՛ծ էր մ ռայլ խաւարէ րունակելու՛, 1919^'ծ ճարտարապետութեան վկայա լայնօրէն ծ՜աձօթ է ք& * Մ էութեսան րո յոր գործ՜ ե -
թագաւո ր ութեան պէս , որ ովՀ ետեւ ա յն տեղ ապա կանը ստանալէն վերջ* նոր էն՝ ձեր բբաբա՜կա լուեցաւ լա ուն՝ , Հետեւաբար կրնա լ առտու մը աւտանձնե լ
կին Լ բը փոխարինուած՜ էին աղիւսներով : այս անդամ փախաւ Ատբբէյջան։ Հոն Աթալթ Սթալին է ժաոաս՝ դութէւնբ :
Ձ)յ անսացի գեր է– ե բուն միջոցաւ յ որո՝1 ք թա զէ՛նք գաղտն է սպա սա ր–կո՛ւթ ե ան պետ ն՝շա՚՝ն՚ա կե ց ՅէշեցնէէԹնք թէ էր «փոխարքայութեանդ օ–
քուն վա յր մ ը ղետեղած էէն ռատէո յի ԳոԲ^՜էքԲ է ինչպէս եւ փոխ - տնօրէն աոեղական Չեկա յ էն ՚ րով էր որ ս ադանն՝ո ւե ց ա լ Աղասէ քՍա՚Լ ջեան , եւ ա*կք
ամ էն օր տեղեակ է է ան ցու գաՀ, ձէն ե լ լուրերը կը Երբ Վ^րաստան բոլշեւէկ՝ երու ձեռքը անցաւ , խնայ «կրճատուեցանք 1$ . Հայաստանի վարիչն ե֊
տարածէ է ընկերներուս : Արտէն ի յեղակարծ^ Բերէա նշան ա կո ւե ց ա ւ պետ Ան գրկով կաս է Ջ ե կա լ՚բ , Բո 1ՈԲ ճակատներուն * Լ բ ա յ ՚՛
յարձակումովդ զսպուած՝ այնքան՝ կարճ ժաման՛ա յէ : Մ են չ ե լիկն երը կը շա ր ունակէ էն կռո ւէ լ \
կի մէջ, ֆերմաներ բ խաղացած՜ էէն՝ էրե^ց գազանօրէն կամ յայտնապէս , էսկ անջատական - ^–տ^^^ա^տ^աաաաօօէ%
վերջին խաղաթուղթը : ճարտարարուեստական՝ նեդը զէ՝ եալ բմբոս ա ո լ թ ի ւն ծ՜րագրած էէն : Ընդ–
կեանքը անդամալուծուած էր յաճախադէպ օարասր– դէմ ութէւնը ճղմ ո լեց ալ եւ երաստան քօ • Ա էոլ - ՈԴ.ԲԱՑԵԱԼ Ն– Ա՚ԼԲԱԼԵԱՆ Խաձ է նաեւ Հիմ–
շա ւներ ով : Անդլեւամերիկացինե րը Հ ետոՀ ետ է ա– թեան կցուեցաւ\ նագիրր Շթորա գիւղին՛ (Պէյրո։թ)։ Գիւղը ներ
ւելէ ուժգէն կը խփէին՝ : 0 րուան մ եծ ագո յն մ ասը \932էն Սթալէնէ «ՀբաՀանալով» նռրէն գշա - կայիս գաբձաձ– է ասպնջական բււյն մը մնայոմւ եւ
թաքստոցը կ*անց ընէ է լք1 կեբնե բուս Հ ետ : նակուեցաւ քարտո՛ւղար վրացական ե լ անդր՛կով եկոլոր մտաւոՀէ ականութեան ե լ խոնարՀ աշխա -
Յունուարի մէջտեղ՛ երբ՝ \ 945էն , առաւօտ մ ր կասեան Համա յ՝, ավար կուսակցութեանց : Եվ՜՛ բ տալոյ, գասակարգին Համար Հ Հ ՛ԱՀ՛֊ –գուցեալը Հիմ
Մայեսթէրը եկաւ ինձ ծանուցանել թէ՝ վերստէն 1 93եէն մ եծ դաւաճանութեան ղատա վար ութէ ւնբ նած է ՛նաեւ դպրոց մբ ուր ներկայիս կ^ոլսան՚ին
թե լո՛ւն կ երթալու էէ աշխատանքէ * . . :՛էյան թէ սկսաւ հք * Ա էութեան մէջ , Բերէա կարեւոր դոր՝– աւելի քան 51 ման շեր ե լ աղջիկներ : Դպրոցին
Հարուած՜ մբն էր– այդ էնծէ Համար ւ Անշուշտ , ե^ ծ ո լնէ ո ւ թէւն ո ւն<եց ա լ Անդր կ ովկա սի աՐէջ : Հա - քէնքին կառուցման Համար գիւղէ գիւղ, տունէ
թէ խրամ ա յ էն աշէաատանքբ պարտաւորէ չ է բ ՚ ա– ր էւբաւո ր տեղական առաջն որ դներ ձերբակալուե տուն՛ թափառաձ ե լ Հաւաքած է նուէրնեբ։ Ե-
մ էն ուն Համար , ես արգէն լրացուցած էէ պայմա ցան՝ ե լ դէմագրութեան. վերջէն մնացորդները սբ— կհէլե ցական պաշտամունքի եւ լսարանի յատկաց
նագրական շբջանը։ Ղ*ժբախտաբար՚՚, է ^ ՚ ք բան՛ մը բուեցան : I1 ս կ արւ մէջոցէՆ* ան ժամասն՚ակ կը գտ ուէ լու Համար , Աղբալեան մեծ փափաք ունեցած՜
ՀԷՀՐ՝ կրնար ընել* ուստի կ՚ուղղուիմ մեր աշխա - նէր պատմութէւն գրելու եւ ԳԲաղէլ Թէֆլէսէ քա՝– է՝ ԳՊ1"՚Յէ՚և ՂՒՅ սրաՀ մը եւս շինելու։ Հայ Անգ՛
տասնոցէն գր՚ասենեակբ ։ ճարտարագէտին պա ղաքա քէն բա բ են՝ո ր ոդո ւմ ով ՚. Խաչի Աղբալեան վարժ–արա1 ի Հոգաբարձութիւնը
տասխանը ժխ տակա՛ւ **լԲէէար՛։ Ընկեր 1 եյ ուս իա ր– \933ին Սթալէն զինք Աոսկուա կանչեց Հ էբ - վճռած է կատարել անոր կիսատ ձգած ձեռն՚արկր
Հ ուրդէն վրա յ , ա յն ատեն կը դիմեմ կեսթափո յէ րեւ պետը Կէւէէուէ ։ ԼԱպաՀովութեան ա ես չոլ - եւ վերջին փափաքը։ ԱրաՀին շ1(Նոլթեան Համար
քարտուղարին Հ որ՝ ոչ նուասզ վճռական էր*, մինչեւ թիմ)։ ձեռ արկուած է այգէն ն՛ախապատրաստական աշ
/՛՛ակ սպառնալէց • « •• Մէկ ամէս վերջը (ՀանՀետացաւ՚ֆ գաղտնի ոս– խատ անքն երու եւ Աղբալեան ի բարեկամներէն քա
Կացութէլնը բոլորովին շփոթ էր։ ՊաՀ մը կր տէկանութեան պետը Տ Ե^՜ով : Տարակոյս չկա յ թէ ջալերանքի Հաւաստիքներ ստացուած են։
էսորՀէմ ծ ակում ուտ բլլալ • Ո՛* ւր կէ ալէ երթալ ւլարնուած էր աՀ-շշոլկ՛. Բեէէա յաս րմարադոյն՝ ՎԱԴ.ԱՄԵՌԻԿ ԲԱՆԱՍՏԵՂԾ Մատթէոս Զա -
դժնդակ ձմրան ։ Ասկէ դաւ ո , պէաք էր նկատէ առ մ աոբալ. ո կր Հ ամ ա ր ո լէ լ։ ա յգ մէջոցէն ։ յիֆեահի մայրը մեռած է Պէյրութի մէչ՛. իր զա
նել պար ենատոմ սբ , ոչ մէկ տպէուստէ տարբեր շանակուեոաւ ՂախագաՀ Համա /նա — ւակն է (ն՛աեւ Տիկին Ս ի բան (Ա եղա) | «Երիտասարդ
միջոց ունէ է օտարոտէ երկրի մր– մէջ՛. փայ, կուսակցութեան կեգր . /անձնախումբին եւ ՀայոլՀի» Հանդէսին՛ խմբագիրը :
Հինգշաբթի գ 17 Յունուար Հ ժամր հէն՝ վեր՛՜ անգամ ՝ք՝ագարակա՝Ն Րիւրոյին : իր էւրո շ֊
ջապէս կը թողում ԼտկեբֆիւՀբէրէ Լբանուորա Լ
կայանէ պետ) ղբասենեակը^ գէպէ քՒոնտօրֆ
ուղղուելու Համար , որ մեր բնակավայրէն– Հազիւ լսէի անգլելամերիկեանՅՕՕռմբաձիգնեյուՀն մռըն– ա ջ ու ձախ կը Հետեւիմ երկար թափօրէն, յետոյ
500 մ ե թր ան դէհ կը գան ո լէ ր ։ Հաստատ ութեան չիւնր : կամուվ,չը կր կտրենք ե լ կ՝անցնինք գիւղէն փո
դրան առջեւ ճիշդ ժամ մը կը սպասեմ օթօքաբին • Հակօգային մարտկոցէ ռումբերու տարափէն՝ ղոցներէն։ Բլուրներու կողերուն վրայ, յաճախ
Երբ ինքզինքս կը գտնեմ Կբացէ մեծ՜ կայարանը դ տակճ նախ կը մխրճուէէ ձէւնին մէջ , յետոյ Հէնդ կանգ կ՚առնենք սպասելու Համար յետամնացնե ֊
նոքնպէս քան է մր ժամ Հարկ ^լբլլայ այն՛տեղ կանգ անդամ կը փոբձէէ մօտենալ «պոլն.քերիչէ•֊ ^ որ Հա– րուն, էսկ մերթ ալ մեր պետէն ՀրաՀան՝գնեբուն, է
առնել : զիւ 100 մեթր Հեռու,էր։ Ա ւաղ յ անգլելամ եր էկ– Հունտ ըրշաֆթֆէւՀբէրը՝ գլոլէւը կռրսնցուցած
Զ֊մ րան ամ է Լ էն՝ խստամ բեր ՀԲ^անը կը րո չ ո– եան օդատո րմէղնե րո ւն սպառն՛ալիքը այնքան՛ ակձ այգ ղալ.Հոլրելէ փոթոբէկէն մէչ՝, չէր գէտեր
Հ է էնք ւ Օո.բ սարսափելի ցուրտ էբ՛ Աառոյցէ ծ 1Ո– ներել էր * որ մինչեւ աՀազանգէն վախճա\ ը կը ճշմարտապէս թէ որ սուվ՚բէն ապալէ1 էր..։ Մեծ֊
զէկներ կր կա խո ւէ էն՛ երդէ քներ էն , ձիւնը § ՛ստած՜ գոՀա՝. ա յի Հասարակ թաքստոց մը ապալէնելով : դժ-ո ւարութեան ենթարկուած էէ ողորենէէ սակ ա–
էբ մէն չեւ կէս մեթր թան ձրոլթեամ բ ։ Ղ՝ողդո– Ւ վերջո յ , Լիանէ յ ո * ֊ չ ե բ ը վեբակո չելով, ձեզէ որս վերցնելու Համար , յոյն՝ ընկերներէս մէն էն՚ձ
ջուն , ա կռան եր ը կաւէկափելով՝ բան ուո բն՛երը է– կբ վստաՀեցնեմ որ երբեք խնդալու մէտք չունէէ : կ՚օւքանդակէ սէրայօ<հար : Աեղի ի վեյ,է՝ոյ կ՝առաք–
աեԴաց ոտքերը դետին կը ՛թակէ էն յուսաՀատօրէն ։ էմբոլն վբայ արդէն նկատած էէ անգլ սմե– նորգե՚ն լքուած դղեակ մը, որուձն երագելէ տէրե
Հ Ե լ է օ դնե ր ո ւն՝ անդթու թի ւն՛բ էսկ ապ է ս անն կարա^ բէկեա\՝, օդանաւեր ը ^ որոնք յամրաբար կբ ճախ^ րը քան է մը քաղցր յիշատակնեը ձգա\ծ էէն, բայց
Գբելի՚էր։ Հակառակ օդէն դաժանութեանդ անոնք րէէն մեր կառախումբէն վբայ էն : ք\ւր՝եմն ^ սկիզ– ոչ մէկ բան որ կաՀկարասիի նմանէրՀ ...
դիւրաբեկ եւ $ ոյնիսկ անկար կէներ կը *Լբ\էէս բէն գոքծ՜բ գէշ կ^ընթանար։ Ւն չ մղձաւանջ^ առա Ղ՚յ՜ոխայէն խաւարէն մէչ՝, ամէ՛ն մէկը կյ*
՛Եթե լունկ աշխատա՛նքէ * ԱՀ ^ այդ խեղճ կէները , ջին անդամ յաջողած էէ փորձան՛քէն օձիքս ազաՀ խարխափէ, յարմար անկէւն մը գտ՛նելու մտաՀո—
Լհուս է Յոյնդ Ա եր պ * ք՚տալացէ եւ $) ր ան սաց ի . . . : տել ։ ք1® ն չ կը վերա պա Հ է ր էս ձ այս ն որ այ կածա– գութեամբ։ Մեր շրջանէն՛ մէջ 3) ր անս աց էն երու
ո ականջիս կր Հն չէ իրենց ողբաձա լն տրտունջ– խնդրոլթէւնը ։ չեմ Հանդիպիր։ Եյ բ լ ո յ " ը զուգայ , ինքզինքս կր
նեբուն եւ տառապանքներուն արձագանգը* Ասկէ զատՏ այս անգամ գէշ պար ենա լոր ո լաճ դաւեմ խոշոր սենեակի մը վերի անկիւձնը, միջազ
Մայրէկդ մայրէկդ կը մեռնիմ կոր*** էէ : Մեզի չէ էն՝ տուած աո աջու ան՛ պէս , ոչ երկու գային բագմութեաՀւ մը միջեւ։ Մ՛եր անկողինը
Ե" ինքս Հ վաղեմի մարզիկ մբ , զրաՀուած եր֊ րէլօ Հաց, ոչ կաբադ, ոչ ալ է/ոշոր կտոր մը «է/օ— անշուշտ Հասկնալը է, լոկ յարգի դէղ մըԼ՛ էր. •• :
դժուար ու– սէս$> դ այլ մ իա յն երկօր եա յ քարթ Հ կ ո ւզէ^ք էմ ա– ինչպէս ոչխարի Հօտերը, 30 Հոգի մէկզմէկու վր–
կաթեա յ կամ քով եւ կոր ովով , շատ
նալ պաբունակութէւնբ * 30 կրամ /գանէր , 60 րայ սեղմ ուած կը պառկէինք ուղղանկիւն՛ սրա–
թեամբ կը տոկայի ցուրտին Հ
^ելլէր յետ կբամ կարագ ե լ 600 կրամ Հաց; Ոչ ոք կրցաւ Հին եզերքներ ը։ Այս խումբին մէջ կայի՛ն /հուսեր,
Կառախումբին մէջ* որ ճամբայ
անցքերուն օգտագործ՜ել այդ պաբենաաոմսը որովՀետել առ՜ ԼեՀեր, Աերպեր , Պուլկարներ , Ա՚ումէնԱ եր, Յ՛ոյ
մէջօրէէն , տխբօբէն՝ կ*որոճամ վերջէն
ջախջա խ է չ տուտն ժամր եէ\1 խանութները փակ էին ... : ներ եւ Աթէնքէն փոխագրուած Հա յեր :
վրայ : դ՛աշնակէ ց օգա1^ աւորդութէւնը
Աաբպուբկէ մէջ, կամուրջբ օդբ ելա՛ծդ կտ Մեր ժամանումին իք,իկոլնը մեղի ճաշ չար՜
դերակշռութէլն ունէր : Մաովէ կը պատկեր ացնէէ
3 ո լ՝ ուա ր $է լա րձակում բ , ժամ ր \ ին մօտ , երբ քաս բան ր կ ի ս ո աԼ՚ին՛ քանդո ւած էր դ բան Հ^բ^ա ք դտ– ոլեցալ։ Ոչ իսկ առտուն, այլ միա/ն չոր սուրճ։
բան՚ո ւո Ո ա կ ա լ ան՝ քյ ճաշարանէն կբ վեբաղ.աաւնսա յէ նե, : Բա ոե բա խտաբար քիձ մր պաշար առած էի Ա տարակոյս մեր առաջին մ՛տա՛ ոգութիւձնն էր
Թ ո՝՝ աոօ րֆի մեր ա չխտտան աացբ , դրան աջէ"՝ անա Հեւոս։ Այլապէս, եթէ նկատի առնենք որ ճամբոր֊ կտոր մր Հաց ճարել։ Ամբողջ գիլղթ, մէջ միակ՝
կնկալի եկած էէ ռմբաձէդ ծանր օդս/՝ աւ(յբէն ։ Ա– գութ՚/ււնր գյեթէ երեք օր տեւեց, սովամաՀ րլլա– Հացագործ մը կար, այն ալ գոց էր։ Պզտիկ ճա
Հաւոր իա ւ ճապ : ^աՀակնեբ բ իրենց բախտին կբ լը բան մը չէր : շարան մը, որ կը բանեցուէ ր երկու բարեսիրտ
ձգէ ին ն՝ո լ՛սիս կ ռուս գերին եր ր 1 զորս մ է չեւ ՛ս ւդ Շաբաթ, 19 Յոլնաւար 1945 , վե^^ապէս կը քոյրերու կողմէ, բարեբախտաբար յօժարեցաւ
կը պաՀսլանէէն իրն*՝ ց աչքի լոյսէն պէս • * • : Երե Հասն ինք Բոլրքֆլէտ , իրիկուսճ յ՜ամր 8/<՚– մ օ տե մեղի քանի մը քէլօ Հաց տրամադրել :
ւակայեցէք , ամբողջ երկու ժամ անընգՀատ կբ րը : իսկական Գողգոթա : Տի՚-նամրրիկի մը տակ, ԱՐԱՄ ՊԵՏՐՈՍԵԱՆ
Fonds A.R.A.M
